Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Ádebiyet 5726 0 pikir 15 Nauryz, 2017 saghat 12:04

DIDAR AMANTAY. ÚLY DALANYNG BAS QONYSY

Oqyrman qauymgha uәde etkenimizdey, biz býgin jazushy Didar Amantaydyng "Túnyq sәule" ktabynyng jalghasyn úsynyp otyrmyz. Ótkende "Betashar tarau" men "Alghashqy taraudy" tútastay úsynghan edik. Búl kitaptyng jalghasy әr aptanyng әr seysenbisinde jariyalanyp otyratynyn esterinizge salamyz. 

Men, zady, – kóz aldymda tez ósip, erte eseygen Astana qalasyn jaqsy kóremin.

Boyyn týzegen, ajaryn tapqan Astana – beyne bir jarqyn bolashaghyna asyqqan jas adamnyng asyl arman-qiyalynday – jýirik, úshqyr, alghashqy mahabbatynday – túnyq, mól­ dir, ainymas niyetindey – adal, taza.

Tang atqanda, Tәnirindey kóringen Kýn shúghylasyna, elen-alang beyuaq shaqta shomylghan Astana shahary, ertegi elindey jaynap, gýl­ sauytty kóshe-danghyldary, jazghytúrym dala tәrizdi, týkti jibek masatyday qúlpyrady.

Alys jaqtardan beymezgil andyzdap jetken Kýn núry Astana shaharyn tús-tústan jaryp shyqqanda, auada túnyq sәule payda bolady.

Men eshqashan Astanadaghyday túnyq sәule kórmeppin. Túnyqtyghy ghajap, súlulyghy sózben jetkize almastay.

Túnyq sәule auanyng móldirliginen tuatyn bolsa kerek.

Astanada, basqa jer, ózge jaqtargha qaraghanda, әdette, tymyq aua – qashanda ashyq, nazargha ilikken әr nәrse, kez kelgen ghimarat, qala berdi, sәn-saltanaty asqan san aluan sәuletti ýiler, san-salaly joldar qashyqtan da, jaqynnan da móldirep kózge týsedi, keypi, beynesi, túrpaty, tipti, súlbasy ýlkeytilip kórsetilgendey anyq kórinedi.

25

Ras, Astanada aldynnan aibattanyp, aidyn­ dana shyqqan әrbir sәulet tuyndysy, arhiytekturalyq shygharma – jyldyng qay mezgili, mezgilding qanday kezi bolmasyn, jyltyraghan aidyn kól, jarqyraghan alyp tenizdey móldir, terennen týbi kóringen túnyq suday kirshiksiz, taza.

Niyetine jeri say Elorda.

Túnyq oi, túnyq sóz jәne túnyq әreket. Ýshtaghan túnyqtan jaralghan túnyq әlem.

Túnyq әlem – túnyq qala.

Túnyghymyzdy eshkim laylamasyn dep tiley­ miz. Úiyghan halqymyzdyng yntymaghyn búzbasyn dep tileu qosamyz.

Júrt Astanagha әkesindey sýisinip, bala­ synday ansap, armanynday saghynyp qaraydy.

Shyn, keyde tileuqor halyqtyng sýiispen­ shiligin jasyra almay, qyzyghyp ta, qyzghanyp ta qaraytyny bar. Qashyqtau jýrgeni Astanany kóruge asyghady. Astanada túrghysy keledi. Qanday әdemi de asyl arman!

Týn balasynda tóniregine shúghyla shashqan baghanaly shamdar, shuaghyna búrqaqty keng bulvarlardy shomyldyrghan shildening jaymashuaq kýnderi, alyp kóshelerge tasqyndap qúiylghan tanghy avtomobilider nópiri, bәri-bәri, mandayy jarqyraghan, jýzi jaryq, kónili ashyq, qonaqjay qala – Astananyng úmytylmas kórinisteri.

Elordany kórgen adam elimizding ajaryn kóredi.

Kórmegen – kóruge asyghatyn, kórgen – kete almaytyn, al ketken – úmyta almaytyn qala.

Jastar, tegi, jyldam damyp kele jatqan zamanauy shahar – Astana qalasynyng qarqynyna ilesip, әlemdegi ozyq elderding ónerine, óresine, órisine jetkisi keledi, tipti, keybir tarapta jetip­ te jatyr dep oilaymyn. Astanada qabyldanatyn shúghyl sheshimder, ýzdiksiz qol qoyylyp jatqan jýzdegen, myndaghan kelisim sharttar, isting ýzdigi, qojalyqtyng iyesi, týrli dәrister, kәsipterding qym-quyt tirshiligi, qúrylystardyng tausylmaytyn legi – bәri-bәri kiyiz tuyrlyqty qazaq balasyn jandandyrady, eliktiredi, qaynap jatqan qazanyna týsiredi, ainalymgha ilingen ruhany múra, tereng bilim, talghampaz óner, dóngelengen sharua qala perzentin de, qyr balasyn da qyzyqtyrady. Sebebi, Astana – sayasy ortalyq, qazaqtyng tóri ghana emes, ol – Úly dalanyng Bas qonysy, kóshpeli mәdeniyetting qoryghy, iydeyalar astanasy, belsendiliktin, kәsipkerlikting alaby, erkindikting kenistigi, tabystyng ordasy, jetistikting kepili.

27

Kóne grekterding aitatyn naqylynday, Astanada tughan adamnyng armany joq. Ataqty bolu ýshin әigili shaharda tuu kerek, deydi eken elladalyqtar. Biraq, Viktor Gugonyn: "Fran­ siyanyng úly perzentteri provinsiyada tuyp,

Parijde dýnie salady", – deytini taghy da bar. Áriyne, Astananyng anasy – enbek, izdenis, talpynys.

Abay, beynetsiz dәulet joq, deydi. Tek enbek, beynetqorlyq qana eldi úshpaqqa shygharady. Oqu da, toqu da – enbek.

Biz, zady, qazaq halqyna últtyq arman syiladyq. Biz, sirә, qazaq halqyn últ múratyna

Jetkizdik.

Astanagha baramyn, Astanada túramyn dep armandaghan bala bilim jolyna, óner soqpaghyna týsedi. Tabysqa jetuge, baquatty bolugha úmtylady. Astana – jaqsylyqqa jeteleytin, múratqa tóteleytin arman.

Ár qazaqtyng dәuleti, elimizdi sýigen bar últtyng baylyghy, adamzat órkeniyetining altyn

qoryna qosqan ýlesimiz, adam balasynyng qarym-qabileti, aqyl-oyy tudyrghan baghaly qúndylyq, әlemdik manyzy bar qazyna, jaratylys bәigesinde top jaryp, ghalamzatty baghyndyrghan, sana bitken nәsil órkeniyetine miras bop qalatyn asyl múra.

Últymyzdyng maqtanyshy. Adamzattyng arhiytektura salasynda qol jetkizgen intellektualdyq tanghajayyp tabystarynyng biri.

28

Ras, biz, zady, qazaq halqyna últtyq arman syiladyq.

Tәuelsizdigimizding arqasy.

Tarihta ýlgisi joq jana zamanghy memleket qúrdyq.

Áriyne, búryn-sondy, qaharman saqtar, aibyndy ghún taypalary, bórili bayraqtyng astyna birin-biri bóle-jarmay birge toptasqan, orda tikkende, bir jerden tabylghan oghyz-qypshaq júrty, qala berdi, týz dalany qoryp, jan-jaqtan antalap shapqan jaudan saqarany aman-esen saqtap qalghan qargha tamyrly qazaq qúrghan – barlyq qúrylymdardyng ruhany múrageri – Qazaqstan.

Keng jazyqty, oily-qyrly, tauly-jotaly Otanymyz – qaynarynan suyn mol alghan shalqar dariyaday – barlyq bastauyn Astanadan alady­.

Qazaqta astana kóp boldy. Tipti, jiyrma­ synshy ghasyrdyng ózinde, tәuelsizdik ornaghangha deyin, elimiz birneshe ret astana auystyrdy. Ras, әr astananyng últ múraty jolynda atqarghan óz missiyasy, el aldynda oryndaghan óz mindeti bar.

Ári, tarihta әrbireuining tiyesili óz orny – anyq, taghdyry – oqshau.

29

Biraq, býgingi Astana – alash shyqqan sol biyikterding eng asqar alyp shyny tәrizdi. Demek, osy kýnge sheyin naq múnday derbestik, dәl múnday Elorda bolghan emes. Sóz arasynda aita ketsek, shyn mәninde, alash balasy egemen el qúrghangha deyin eshqashan shekara mәselesin tolyq sheshken emes-ti.

Elordany qazaqtyng tuy, dedik. Kóshting basyna tenedik. Bolashaqtyng qadamyna ainaldyrdyq. Astana, zadynda, osyghan layyq. Astanagha marapattyng bәri de jarasady. Enbekting perzenti. Izdenisting jemisi.

Biz enbekti, enbek adamyn jyrlauymyz, nasihattauymyz kerek. Enbekke baulu – jastar tәrbiyesining ýlkeni. Bilim de, ghylym da, óner de, arhiy­ tekturalyq sәulet te – enbek.

Qanatyna úshqyr qiyal baylap úshqan últtyq oi, әdette, arhiytekturagha qonaqtaydy. Asqaq últtyq oidyng sipaty – alyp ghimarattardan kórinedi.

Últtyq oy degenimiz – aluan núsqadaghy kóp qabatty­ aq shanqan boz ýilerding – danghyldardy, bulivarlardy, kóshelerdi – jaghalay boy týzep, qatar-qatar sapqa túrghan saltanatty sherui.

Últtyq oidyng sәuleti – últtyq ruhtyng sәulesi.

Astana – әli oqylmaghan kitap. Biz әli onyng jana taraularyn jazamyz.

30

Otau tigip, shanyraq kótergen qazaq ózin-ózi tanu ýshin Astanasyn saldy.

Orda qúrdyq. Aqorda – tәuelsizdikting simvoly. Elorda – Aqorda. Astana, dauylpaz aqyndar­ jyrlaghanday, – arnayy shaqyrylghan qonaq, suyt jelgen júrt atynan týsetin, qazaq meyman qabyldaytyn altyn bosagha. Bosaghadan tórge ozghan, el basqarghan tóreler tize býgetin qúrmetti oryn da – Astana.

Mәngilik elimizding – mәngi soghyp túrghan jýregi. Elimizding jýregine halyqtyng meyiri qonaqtap, últ mahabbaty úya salghan.

Minberimiz – Astana. IYgi orda, izgi qala. Derbestik – qonghan baq, últtyq olja. Biz baghyndyrghan asudyn, biz jasaghan taghdyrdyng syiy.

Zadynda, tәuelsizdik Astanadan bastalady. Últtyng ómir sýru erejesi, qolgha alghan jospary, tipti, Elbasy sheshimderi, búiryqtary elge Astanadan shúghyl tarap jatady. Derbes sheshimder, tәuelsiz búiryqtar. Tәuelsizdik tamyryn Astanadan tartady. Qazaq eli – alyp bәiterek, tamyry Astanada jatyr.

Sondyqtan, biz jastardy Astana – tausylmaytyn tәuelsizdik qaynary, dep tәrbiyeleuimiz kerek.

Shynymen. Búlaqtyng kózi. Kólding atyrauy.

Tenizding bastauy. Múhittyng ózi.

31

Biz taghdyrymyzdy tәuelsizdik jariyalaumen aiqyndadyq. Qazynamyzdy múratymyzdan belgiledik. Múratymyz – bayandy tәuelsizdik. Sol sebepti, bolashaqty Astanadan tanimyz. Astana – basqa qalalargha ónege. Astana – bo­ lashaqqa attanatyn qaqpa. Jýzi jadyraghan keleshek Astana kóshelerin aralap jýredi.

Tәuelsiz sana derbes arhiytekturany tudyrady.

Qala ajary aqyndardyng teneuinen de әdemi siyaqty. Sәtti metaforanyng ózi Astanada ómir keship jatqan, Astanagha qonaqqa kelip jatqan, tileuqor júrttyng baqytty sәtin jetkize almaydy.

Elorda – erkin shygharmashylyq kózqarastyng tuyndysy. Jýrekting qylyn shertken nәzik talgham.

Astana – shynayy bostan ruhtyng kórinisi.

Últtyq ruhtyng materialdanghan núsqasy.

Qargha tamyrly qazaq júrty Astanagha jýktelgen mindetti jaqsy biledi. Býgingi kýni halyq Astana arqalaghan missiyany týsinip otyr desek te bolady.

Yaghni, súnghyla el ósip-órkendeuding ónegeli jolyn Elorda damuynan angharyp, Astana bet alghan baghyt-baghdardan tanidy, búl Últ Josparynyng bir tarauy, manyzdy tarauy.

32

Elordany Astana ataghan da qalyng búqara, myng san qaraly halyq. Astana mәngi qala bolady degen ýmitting sýienishi, tiregi – beynetqor osy asyl júrt.

Arqanyng sәni, saqara kórki, elding ajary bolghan Astana býginde tilekshi halyqtyng tarqamaytyn quanyshyna ainalyp otyr. Sirә, qazaq – baqytyna jetken últ.

Qazirgi kezde sayasy keskindemede orny aiqyndalghan, dýniyejýzine keninen tanylghan alyp memleket.

Elge kelgen meyman talayy ósken, mandayy jarylghan Qazaqstan júrtyn Astanadan kórip, Astanadan tanidy. Astana – elding esigi. Elorda – әlemdegi bar qazaqtyng ruhany jan dýniyesining qaqpasy. Qaqpanyng kilti de – Astana.

Bas shahar – qazaqtyng janyn úqtyratyn, qazaqtyng syryn ashatyn qala. Qazaq júmbaghynyng sheshimi – Astana.

Astana kóshkende, qazaqtyng sanasy ósti. Últtyng erteni ýshin kóshtik. Búl – barlyq qazaqqa әser etti.

Kýnnen taraghan shúghyladay, bolashaqqa bastar múratty joldyng bәri Astanadan taraydy.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar