Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Shamshyraq 5865 0 pikir 4 Shilde, 2016 saghat 08:03

ADAMZATQA ÝNDEU. ZAMANGhA SERT

Asa qamqor, erekshe meyirimdi, kýlli әlemderding Rabbysy, on segiz myng ghalamdy asa sheberlikpen jaratqan Jaratushymyz – Allahqa sheksiz maqtaular bolsyn.

Zamangha sert. Anyghynda adam balasy sózsiz ziyanda. Tek imangha kelgen әri izgi amal jasaghan jәne bir-birine aqiqatty nasihat etip, ósiyettegen әri bir-birine sabyrdy nasihat etip, ósiyettegenderden basqalary. («Ál-Asr» sýresi, 1-3 ayattar).

Uaqyt syrghyp, keruen kóship, zamana da ilgeri jyljy bermek. Ótken kýn tamyrgha taralyp, tarihtyng qoynauyna ketken sayyn qadiri arta týsedi. Al ertengi kýndi raqym shapaghaty mol, ghayypty bilushi – Alladan basqa eshkim bilmeydi. Biz ómir sýrgen dәuirding songhy meghdarynda kýlli adamzat balasynyng sanasy men ruhany әlmeni әldeqayda ózgergeni haq. Jaratushymyzdyng múqym adamzat balasyna jibergen úly kitaby qasiyetti Qúran men Payghambarymyzdyng hadisterinde bolashaq zamannyng qanday bolatyny egjey-tegjeyli bayandalghan. Sonyng barlyghy derlik aina qatesiz oryndalyp jatqanyn aiqyn angharugha bolady. Juyq arada «Aqyret jayly 100 súraq» atty shaghyn kitapshany oqyp shyghyp edim. Sonda mynaday joldardy úshyrastyrdym: «Ómir zyryldap ótip, aqyret jaqyndauda. Adamdar arasynda bú dýniyeni qalaytyndar da, aqyretti qalaytyndar da bar. Býgin – júmys isteytin kýn, erteng júmys bitedi, esep tapsyrylady. Bolashaghyn oilaghan sanaly adamnyng mindeti – bú dýniyede bir jolaushy sekildi әreket jasau, ólim turaly oilau, ólimnen keyingi ómirge jaqsylap dayyndalu». IYә, basy bar dýniyenin, aqyry da bar. Kez kelgen jaratylys bastapqyda әsemdikpen, kórkemdikpen jaratylady da, jyrylyp-tilimdenip, azghyndyqqa úshyrap, sonynda qaqyrap, tausylyp, tozyp, bitedi. Demek bәri de uaqytsha, jalghan. Atqan tang men batqan kýnning de shegi bar, esh nәrse mәngilik emes. Múnday kýiden tek Jaratushy Jәbbar iyemiz ghana pәk. Sebebi, mәngilik bir Allagha ghana tәn. Aynaladaghy tabighatqa kóz salyp kórelik. Tabighat jylda ólip, jylda týlep, janaryp otyrady. Barsha jaratylys atauly sauyq-sayran qúryp, janasha qúlpyrghan jas nәrestedey jarqyrap, núrlanyp, kóktem keledi. Artynan jemisteri pisip, jerge týsip, adamdar da ósip jetiletini syqyldy jayrandasyp, jaymashuaq jaz keledi. Pisip jetilgen nәrse mindetti týrde sarghayyp, qurap bayaghy jayrandaghan jaz ketip, qarttyqtyng shapanyn kiyip kýz keledi. Aqyry jaratylys atauly qysta uaqtynsha ólim qúshyp, qar astynda jatady. Kóktemde qayta jandanyp, әlem qayta tiriledi. Búl adamzat balasynyng Qiyamette qayta tiriletinin megzeytin -  búltartpas dәlel. Osylay-osylay ómir syrghy beredi. Ólim barsha jaratylysqa erte me, kesh pe bayqatpay jetip keledi. Abyz babalarymyz:

Aghyn sudyng ólgeni – alty ay qysta qatqany,

Asqar taudyng ólgeni – basyn búlttyng japqany.

Ay men kýnning ólgeni – enkeyip baryp batqany,

Qara jerding ólgeni – qar astynda qalghany,

Ajal degen - atqan oq, bir Allanyng qaqpany, -

degen marjan joldary sózimizge tolyq nәr bere alady. Aynalamyzdaghy barsha jaratylys aqyretting esh shýbәsiz bolatyndyghyn bizge týsindirip beredi. Sebebi búl fәniyde qysha dәnning týiirindey dýniyelerding ózi bizge sabaq.

Dýnie degen – ótkinshi janbyr siyaqty. Al bizge aqyrette pana bolatyn – iygi amaldarymyz ghana. Mysaly: bir adam ótkelden ótip, mejeli jerine jetem degenshe qolynan keletin bar amaldaryn jasap baghady. Biz de naq sol amaldaushy, sabyr etushi pende ghanamyz. Býgingi kýnde kópshiligimiz dýnie tirshiligining bodanyna ainalghanymyz kórer kózge tansyq emes. Qazir nening zamany? Fitnanyng (býliktin), zinanyn, ótiriktin, aqiqatty jasyrudyng taghysyn taghy úzyn-sonar kesapattardyng etek jayghandyghy qiyametting belgilerin bildirmey me? Endi oilap qaranyzshy: bir adamgha bir júmysty amanattadynyz delik. Mәselen; bәlen jerde bir shipaly su bar eken. Sol jerge baryp, sol sudan ózing ish, maghan da ala kel dep, - bir jangha kishkene amanat jýktedik delik. Jibergen adamynyzdyng ne istep ne qoyyp jýrgeninen siz tolyghymen habardarsyz. Managhy adam su túrmaq ne istep, ne qoyghanyn bilmey isterge tiyis isin úmyt qaldyryp, maghynasyz sandalma dýniyelerding sonynan erip kete barady. Kýnderding kýninde aryp-arshyp, kiyimi tozyp, ózinizge miskin, beyshara halde qayta oralsa qanday kýide bolar ediniz? Ol adamynyz jónsiz maqlúqattarmen altyn uaqytyn zaya ketirmey, tapsyrghan júmysty mýltiksiz oryndap, shipaly sudan ózi de iship, sol sudy amanat etken adamyna әkelip ishkizse jany kirip, boyyna dәrmen bitip, bir jadyrap qalary sózsiz ghoy. Mine, biz de әlgi shipaly sugha júmsalghan pende sekildimiz. Negizgi boryshymyzdy úmyt qaldyrdyq. Jaratushymyz múqym adamzatqa Qúran atty kompasty týsirdi. Ayqyn jolyn baghdarlasyn dep, jaryq sәuleni izdep tapsyn dep. Endeshe qarayyq kompasymyzgha Jәbbar iyemiz ne dep eskertu jasapty? «Jyn men adamzatty ózime qúlshylyq etuden basqa nәrse ýshin jaratpadym.» («Áz-Zәriyat» sýresi, 56-ayat). Úmyt qaldyrghanymyzdyng týpki sebebi de sol Allanyng qasiyetti ayatynda jazylghan: «Aqiqatynda, kýpirlik etkenderdi, /imansyzdyqta qatyp qalghandardy\ saqtandyryp eskertseng de, eskertpeseng de olargha bәribir, olar imangha kelmeydi. Allah olardyng jýrekteri men estulerin mórlegen jәne olardyng kórulerine – perde qoyghan. Sonday-aq, olargha óte ýlken azap bar». («Ál-Baqara» sýresi, 6-7-ayattar). Álbette, kýnәgha belshesinen batyp bylyqqan, aqiqatty ótirik degen pendelerge Alla taghala bylay deydi: «Al, olargha: «Jer betinde búzu-býldirushilik jasamandar!» dep aitylsa: «Shyn mәninde, biz – tek qana týzetushimiz», - deydi. Bilinder! Aqiqatynda, naghyz búzushylar – solardyng ózderi, alayda olar ony sezbeydi» («Ál-Baqara» sýresi, 11-12-ayattar). Demek, búlar Qúranda aitylghanday shyndyqty әspensigen kýnәharlar, men ne istep, ne qoydym dep, - ózine-ózi esep bere almaghandar ghoy búl. Bar kinәni zamangha artyp qoyghanbyz, shirkin basymyz kýnәdan ada. Jogharydaghy ayatta aitylghanday berilgen sert oryndalady. Onsyz da birtalay dýniyeler ozbyrlyqqa úshyrap, әdiletsizdikting etek jayyp, bilimning qadiri ketip, jalghandyq jaylaghan tyiymsyz әreketter Qúdaydan ajyrap qalugha әkelip soqtyrmay ma? Abay atamyz aldaghy zamanyng suretsiz-sipatsyz, mәnsiz-maghynasyz bolyp óterin óz ólenderinde aityp ketken.

 Kók túman – aldyndaghy keler zaman,

Ýmitti sәule etip kóz kóp qadalghan.

Kóp jyldar kóp kýndi aidap kele jatyr,

Sipat joq, suret te joq, kózim talghan.

 

Ol kýnder – ótken kýn men bәri bir bәs,

Keler, keter, artyna iz qaldyrmas.

Sonyng biri – arnauly tausynshaq kýn,

Arghysyn bir-aq Alla biledi ras.

Ras. Ótken kýnde belgi joq. Kýnderimiz tausynshaq, ótpeli. Uaqytta bayan joq, tabandap túrmaydy. Bar bilerimiz – aqyretke bet alghan pende ekendigimiz. Babalarymyzdyng aitqanynyng birtalayy qazirgi qoghamda bolyp әri dese tolyp jatyr. Sol babalarymyz ómir sýrgen uaqyt tehnikagha jetik te emes edi ghoy, alayda sanasy men ruhaniyaty tolyq kemeldengen danalardyng ashy shyndyqtaryn jipke tizuden basqa qoldan keler qayran joq. Qazaqta Ádilqazy degen auzymen qús tistegen sheshen ótken. Sheshenning jyrlarynda týlki zamannyng myng qúlpyratynynan nebir aqparlar beriledi:

                               Ýlkenning tilin kishi almas,

                               Araqsyz tamaq ishe almas.

                               Ananyng tilin qyzy almas,

                               Qyz sifatyn bile almas.

                               Atanyng tilin bala almas,

                               Adaldyqta túra almas.

                               Mórsiz qaghaz joq bolsa,

                               Qadam basyp jýre almas.

                               Áyel degen by bolar,

                               Qazyna atalghan ýy bolar.

                               Alys bolmas ol zaman,

                               Qanday ghana kýy bolar?

                               Qolyna ese tiygen son,

                               Jaqynyna qas bolar.

                               Ádiletsiz adamdar,

                               Teris isten tozady,

                               Qansha barlyq bolsa da

                               Peyilderi tar bolar.

                               Dәl sol zaman kelgende

                               Bәtuasyz el bolar.

Mine, búl sol ótken ghasyrda aitylghan býgingi ómir. Adam balasy adamgershilikten aiyrylyp, azghyndyq pen kýireuding az-aq aldynda túr. Jaratylysy úmyt, úly maqsaty baqúl bolugha tayau. Aghashtaghy ósip shyqqan jemisine tamsana qarap, ony jemesten búryn, búl qalay ósip óndi, múnyng tamyrynda qanday dýnie astasyp jatyr dep oilar ma ekenbiz? Tamyrymyz Qúranda aitylghan ghoy: «Aqiqatynda, Biz adamdy /Adam atany\ laydyng negizinen jarattyq. Keyin ony berik oryngha ornalasqan tamshy /úryq su\ ettik. Sodan keyin tamshyny úiyghan qan etip jarattyq, úiyghan qandy bir tilim /shaynalghan sekildi\ et etip jaratyp, /shaynalghan sekildi\ etti sýiekter etip jarattyq, sýiekterdi etpen qaptadyq. Sodan keyin ony ózge jaratylyspen jarattyq. Jasap shygharushylardyng eng jaqsysy Allah – asa Berekeli». («Ál-Muminun» sýresi, 12-14-ayattar). Basqasy basqa, búl kitap anany ýit, mynany býit dep, - oidan shygharylghan әserdi nemese qúrghaq aqyl men  qiynnan qiystyrylghan kórkem sózdi tәpsirlep otyrghan joq. Búl kitap seni «men jarattym», «men óltirem» әri «qayta tiriltem» dep otyr. Taghy da Baqara sýresining ekinshi ayatynda Jaratushymyz bylay deydi: «Mine osy kitapta kýdik joq, taqualar ýshin tura jol kórsetushi». («Baqara» sýresi, 2-ayat»).  Nege qaranghydan jaryq sәulege jol salatyn kýdiksiz kitappen jalghan dýniyeni aqiqatpen mәndi etip ótkizbeske? Bәz-bireulerding qisynsyz, ótirik sózine senip, ghúmyrdy maghynasyz, mahrúm etu – nadandyqtyng shyny ghoy. Dilmәr babamyz Mónke by býgingi dinimiz haqynda aitqan aqiqatyn myna joldardan bayqaugha bolady: «Alashúbar tiling bolady, dýdәmaldau dining bolady» degen, - sózderinen býgingi zamannyng bet alysyn anyq angharu qiyngha soqpaydy. Kimning músylman, kimning múnafyq ekendigin aiyru tipti mýmkin emes. «Bir jamandyqtyng bir jaqsylyghy bar», - demeushi me dana halqymyz?! Osynday uaqyttarda ótirigi men shyndyghy aralasqan sózderdi aitudan, ony nasihattap, tyndaudan góri «Men seni jarattym» degen, - qasiyetti kitapqa ýniliniz de, oghan say amal etiniz. Yaky aitylghandardy oqyp qana qoymay, ol sózderdi iske asyrudyng qamyna kirisiniz. «Zamangha sert» bergen Jәbbar iyemizge qúlshylyq jasap, aqyretke iman keltirgeniniz – kóz kórip, qúlaq estimegen nyghmetke jetelemey me? Áueli Allagha sen, sonan song Abay mýmin aitpaqshy: «ózine sen, ózindi alyp shyghar, enbeging men aqylyng eki jaqtap» deytinning keri keldi. Nening dúrys, nening búrys ekenin bilmeytin myna zaman turaly Allanyng sýigen qúly (s.a.u.) bylay deydi: Ábu húrayra (r.a.) riuayat etken hadiste: «Bir kýni Payghambarymyz (s.a.u.) bir top adammen әngimelesip otyrghanda bir bәdәuy kelip odan: «Qiyamet qashan bolady?» - dep súrady. Payghambarymyz (s.a.u.) әlgi bәdәuiyding súraghyna jauap bermesten әngimesin әri qaray jalghastyra berdi. Sonda key adamdar ózara: «Allah elshisi (s.a.u.) bәdәuiyding aitqanyn estidi, alayda qoyghan súraghyn únatpady», - dese, endi bireuleri: «Joq, ol onyng sózin estimedi», - desti.  Payghambarymyz (s.a.u.) sózin tәmamdaghan son: «Qiyamet kýni jayynda súraghan qaysysyn?» - dedi. Sonda әlgi bәdәui: «Ua, Allahtyng elshisi! Myna men edim», - dedi. Payghambarymyz (s.a.u.) oghan: «Amanat joghalghan kezde qiyamet-qayymdy kýte ber» - dedi. Bәdәui: «Ol qalay joghalady?» - dep qayta súrady. Sonda Payghambarymyz (s.a.u.): «Is (ghylym, basshylyq sekildi manyzdy qyzmetter) layyq emes adamdargha tabystalghan kezde (amanatqa qiyanat jasalghan bolady, mine, sonda) qiyamet-qayymdy kýte ber», - dep jauap berdi», - degen. (Búhari, ilm 2 /riqaq 35). Qaranyzshy! Eki dýniyening sәruary, kýlli «adamzattyng asyl tәji» bolghan Payghambarymyzdyng aitqan aqiqattary osy kýnde oryn alyp jatqany elge ayan ghoy. Sonday-aq, Haq jolynyng habarshysy taghy bir hadiysinde: Mirdas әl-Áslәmy (r.a.) riuayat etken: «Payghambarymyz (s.a.u.): «Qiyamet-qayym tayaghanda, saliqaly adamdar birinen song biri búl dýniyeden ozyp Allahpen qauyshady. Aqyrynda jer betinde arpa men qúrmanyng jaman qaldyqtary sekildi qadir-qasiyeti joq nashar adamdar ghana qalady. Allah olargha tamshyday zer salmaytyn bolady», - dep aitty», - degen. (Búhari, riqaq 9). Pendege Allanyng nazarynan tys qalghannan artyq auyr jaza joq shyghar, sirә. Netken auyr ýkim. Áy, dýniye-ay desenshi. Kýnderding kýni bazaryng tarqaydy-au seninde. Alla bizge ómir atty – bazardy nәsip qypty, nyghmetterimen, rizyq-nesibesimen. Endeshe osynau shat-shadyman bolyp ótken kól-kósir dýniyening esebin mende Jaratushyma berem ghoy, - degen oy әrbir pendening kókireginde sayrap túruy shart emes pe?!

                                  Ana jatyrynan shyqtyq bazargha

                                  Bir kebin alyp qayttyq mazargha, -

degen astardyng bayybyna tereng ýnile otyryp, mazarda da bizdi kýtetin ghayyp әlemining bar ekenin әste úmytpaghan lәzim. Ábu húrayradan riuayat etilgen taghy bir hadiste: Núrly Nәby (s.a.u.): Alla taghala: «Saliqaly qúldarym ýshin kóz kórmegen, qúlaq estimegen hәm eshbir adam balasynyng oiyna da kirip shyqpaghan keremet syy dayyndadym», - dep aitty», - degen.

Ábu húrayra osyghan dәlel retinde: «Olargha dýniyede jasaghan jaqsylyqtary ýshin beriletin, әri olardy sheksiz quanyshqa bóleytin, qanday qúpiya syi-siyapattyng bar ekenin eshbir jan bilmeydi» - degen ayatty oqysandar jetkilikti bolady», - degen. (Búhari, tәfsirus-sura 32-1; Musliym, jәnnә 2). Álbette, oiymyzda jýrgen biraz dýniyeni aq qaghazgha týsirip, qalamymyzgha arqau ettik. Endigi atqarar isimiz - «iman» atty móldir bastaudan shóldegen ruhymyzdyng shólin qandyru. Zamangha sert etken Jaratushygha jýrekpen jalbaryna qúlshylyq etip, Aqyretke iman keltiru arqyly jýrgen jerimizde izgilikting shamshyraghyn mazdatyp, ainalamyzgha jylu syilap jýrsek, eki dýniyede de jýzimizding jaryq bolghany, adamdyqtan attap, әrkimning haqysyn jep hayuannan da tómen dәrejege týssek, eki dýniyemizding kәrip bolghany. Dulat aqyn aitpaqshy:

                                Imandy búl dýniyede er súraydy,

                                Titirep dәretsizden jer jylaydy,

                                 Kóp jegen kisi aqysyn zalym-zúlym

                                 Bek qysyp qabyrghannan kór súraydy.

                                 Imany adal qúldyng dayyn bolar,

                                 Kónilge jamandyghy ayan bolar,

                                 Búldaghan sýtin-kýshin sýt qorlyqtar

                                 Kórine ólgennen song shayan tolar.

IYә, dýniyede eshbir nәrse maqsatsyz jaralmaghan. Árbir pende men ómirge nege keldim? Ne isteuim kerek? Qayda bet aldym? – dep ózine ózi súraq qoyyp, jasaghan әrbir isine óz-ózinen esep alar bolsa, adamgershilikke qadam basqany. Emtihangha dayyndyqsyz kirgen oqushy auditoriyadaghy synaghyna kirgen sәtte san soghyp, aqyry emtihannan qúlap tynady. Búl oqushy ýshin «ziyangha úshyrau» bolyp tabylady? Al biz she? Aqyrettegi emtihangha dayynbyz ba?   

Ázimhan ISABEK

Abai.kz

0 pikir