Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Alashorda 5176 0 pikir 14 Jeltoqsan, 2015 saghat 13:19

JANAÓZENDE HALYQQA OQ ATUGhA KIM RÚQSAT BERDI?

 

Tәuelsiz elimizding betine tanba, tәnine jara salghan Janaózen –Shetpe oqighasyna da, mine, tórt jyl tolyp ýlgeripti. Múnday qantógisting aldyn aludyng basqa joly bolmap pa edi?

Osydan 29 jyl búrynghy Jeltoqsan kóterilisine Moskvanyng óktemdigi, qazaq halqymen sanaspauy, últty qorlap, «ózim bilem» degen keudemsoqtyq pighyly sebepti bolghan-dy. Al endi Janaózen men Shetpede oq atylyp, alandy qyzyl qangha boyap, adam ólimine әkep tiregen qylmystyq oqigha tәuelsiz elde oryn aldy. El aman, júrt tynyshta, oilamaghan jerden búrq ete qalghan qandy qyrghyn jandy týrshiktirip, jýrekterge jara saldy. Múnyng ózi el tәuelsizdigining 20 jyldyghyn shat-shadyman bolyp toylaytyn kýni oryn aluy – beybit eldi esengiretip tastady.

Apyrmay, «myng ólip, myng tirilgen» qazaqtyng neshe ghasyrlar boyy kórgen azaby, basynan ótkergen tar jol, tayghaq keshuleri az ba edi? «Tәuelsizdik» atty úly merekeni arqa-jarqa toylap, merekeleuin kóp kórip, halyqtyng shalqyghan kónilin basyp, oiran-topyryn shygharugha qanday ghana qatygezderding dәti bardy?!

Ras, múnayshylardyng enbek jәne әleumettik qúqyqtary búzylyp, olar jeti ay boyy ereuildep, biylikting nazaryn audarugha tyrysty. Eshteneni qiratpay, býldirmey-aq, el Konstitusiyasynda jazylghanday, óz qúqyqtaryn qorghap, talap etken beybit sheru emes pe edi búl?! Narazylyq sheruding ónin ainaldyryp, órtep, qiratu, oirandau «oyyndaryn» jýrgizip, beybit sherudi «qylmystyq әreketterge» ainaldyrugha tapsyrma alyp, ony oidaghyday «oryndap» shyqqan jansyzdar býgin qayda jýr? Sonda beybit sherushilerge oq atyp, olardy qynaday qyryp salugha búiryq bergen kim?

Qazaqta «ayran ishken qútylyp, shelek jalaghan tútylady» degen mәtel bar. Oq atugha búiryq berip, ózderi tasada qalyp, qútylyp ketken, kózderi qangha toly mysyqtileu «qara kýsh» iyeleri kim? Búghan әli kýnge jauap joq...

Jýrekke jara, sýiekke tanba ghana emes, nesheme adamnyng ómirin qiyp ketken osy oqighanyng mәn-jayyn aqyl tarazysyna salyp kóreyikshi. Búl ereuilde eshqanday sayasy sipat bolmaghan edi. Bәri әleumettik mәseleler. Enbek jәne әleumettik jaghdaylary dúrys, әdiletti bolsa, múnayshylardyng jeti ay boyy erinderi kebirsip, kózderi bozaryp, ashtyq jariyalap nesi bar edi?

Manghystaudyng tabighaty qatal, aua rayy it baylasa túrghysyz ekenin ekining biri biledi. Jazda qúmdy dauyl, anyzaq jel, qysta bet qaratpaytyn yzghyryq boranda jankeshtilikpen enbek etetin múnayshylardyng janúyasynda ózderinen basqa júmys jasaytyn adamy joq. Yaghni, basqa kýnkóris kózi tapshy. Óitkeni mektep, auruhana siyaqty birli-jarym memlekettik mekemelerden basqa qúrylys, óndiristik, auyl sharuashylyq kәsiporyndary joq. Al endi osy jeti ay boyy enbek aqy almay, bala-shaghasy ulap-shulap, tilderin tistep otyrghan múnayshylardyng jay-kýiin, psihologiyalyq jaghdayyn kózinizge elestetip kórinizshi...

«Qarnymnyng ashqanyna emes, qadirimning qashqanyna jylaymyn» demekshi, múnayshylardy múnaytyp, ashyndarghan negizgi nәrse – olardyng mún-zaryna qúlaq tosyp, «әu» degen ne parlament, ne ýkimetten birde-bir tiri pendening bolmauy. Ákim-qaralaryn, biylik iyesi bola túra, sheteldik alyp alpauyttardyng aldynda qauqarsyz, olargha tisteri batpaydy. Óitkeni ym-jymdary bir. Sherushilerding preziydentke jazghan hattary men ýndeuleri dittigen jerine jetpegen. Ýmit etken ýkimettegiler preziydentke: «Bәrin sheship berdik, jaghday qalypqa týsti» dep, jalghan aqparat berip otyrghan. Artynsha búl jalghandyq pen «jauyrdy jaba toqudy» Janaózen men Aqtaugha kelgen el preziydenti óz kózimen kórip, osyghan jauaptylardyng birnesheuin júmystan qudy. Barlyq múnayshylardy enbekpen qamtamasyz etip, japa shekkenderge materialdyq, moralidyq qoldau kórsetuge tapsyrma berdi.

Al endi osylardyng bәrin halyqqa oq atylyp, oiran botqasy shyqpay, adam ólimi oryn almay túryp jasaugha bolmas pa edi?! Qalay aitsang da, tap osy Janaózen men Shetpe oqighasyn boldyrmaugha bolatyn edi! Tipti qalay bolghanda da, qúqyq qorghau organdary ózderin asyrap otyrghan qarapayym halyqqa oq atpauy tiyis edi! Búl degening atam qazaqtyn: «kýshikti asyrap it ettim, ol óz baltyrymdy qapty» degen aqiqat sózine dóp kelip túr.

Amerika, Italiya, Fransiya, Germaniya siyaqty demokratiyalyq elderde eki kýnning birinde, bizdegi siyaqty tórt-bes myng emes, jýzdegen myng adam sheruge shyghyp, óz elderining biyligine narazylyqtaryn bildirip jatady. Biraq solardyng sherushilerdi oq astyna alyp, qyryp jatqanyn kórgen de, estigen de emespiz. Kózden jas aghyzatyn gaz jiberu, su shashyp quu, taghy da basqa әreketterdi qoldanyp jatady. Bizding kýshtik qúrylymdargha solay etuge bolmas pa edi?

Elimizding altyn zanynda: «Qazaqstan zayyrly, demokratiyaly, qúqyqtyq memleket bolyp tabylady» dep anyq ta, aiqyn jazylghan. Sol Konstitusiyada jәne әlemdik órkeniyet tәjiriybesinde qarapayym halyqtyng óz oiyn, narazylyghyn ashyq aityp, beybit sheruge shyghu arqyly zandy talaptaryn bildiru qúqyghy demokratiyanyng naqty bir kórinisi. Alayda bizding elde keyingi jyldary biylikting «kóniline» jaqpaghan gazet-jurnaldardyng bolymsyz sebeptermen jabyluy, tәrkilenip, iri kólemde aiyppúl salynuy jәne jurnalisterding qudalanu faktileri beleng alyp túr.

Osy orayda ýkimet pen parlament, jergilikti biylik ókilderine aitarym: әr aryz-shaghym, ótinish pen narazylyqtyng artynda adam taghdyry túrady. Sondyqtan halyqtyn, qarapayym enbek adamdarynyng mún-múqtajyna qúlaq asyp, der kezinde tiyisti sharalardy iske asyrynyzdar! Sizderding toyghan qozyday mamyrajәi, qalqyp-shalqyp ómir sýrip jýrgenderiniz sol qarapayym enbek adamdarynyng arqasy ekenin úmytpanyzdar! «E-e, shulap-shulap qoyar, qayter deysin!» degen astamshyldyq pighyldan aulaq bolghan jón.

Tayaqtyng eki úshy bar ekenin eshqashan esten shygharmanyzdar!

Ghabdul-Sәbit YuSUPOV,

Qazaqstan Jurnalister

odaghynyng mýshesi

«Obshestvennaya pozisiya»

 

(proekt «DAT» №43 (314) ot 10 dekabrya 2015 g.

0 pikir