Maghjan Júmabay (Ábilmaghjan) Bekenúly (25 mausym 1893, Soltýstik Qazaqstan oblysy, qazirgi Maghjan Júmabay audany, Sasyqkóljaghasy – 19 nauryz 1938, Almaty) – Alash qozghalysynyn qayratkeri, aqyn, qazaq әdebiyetining jarqyn júldyzy ókili.

Atasy – Júmabay qajy. Ákesi Beken saudamen ainalysqan dәuletti adam bolghan. Anasynyng esimi – Gýlsim. Maghjan auyl moldasynan sauatyn ashyp, 1905 – 1910 jyldary Qyzyljardaghy (Petropavl) №1 meshit janynda belgili tatar ziyalysy, músylman halyqtarynyng azattyghy jolynda kýresken M.Begiyshevting úiymdastyruymen ashylghan medresede oqydy. Medresede Begiyshevten Shyghys halyqtarynyng tarihynan dәris aldy, qazaq, tatar әdebiyetterin, Firdousiy, Saghdiy, Hafiyz, Omar Hayyam, Nizamiy, Nauaiy sekildi shyghys aqyndarynyng dastandaryn oqyp ýirendi.

Baspadan 1909 jyly shyqqan Abay ólenderin oqyp, “Ataqty aqyn, sózi altyn hakim Abaygha” degen óleng jazdy. 1910 – 1913 jyldaryUfa qalasyndaghy “Ghaliya” medresesinde bilim aldy. Onda tatar jazushysy Gh.Ibragimovten dәris alyp, belgili qayratker S.Jantórinmen tyghyz qarym-qatynas ornatady, bolashaq kórnekti jazushy B.Maylinmen tanysady.

Ibragimovting kómegimen 1912 jyly Qazan qalasyndaghy Kәrimovter baspasynda “Sholpan” atty túnghysh ólender jinaghy basylyp shyghady. “Sadaq” jurnalyn shygharugha qatysady, oghan ózining ólenderin jariyalaydy. 1913 – 1916 jyldary Omby múghalimder seminariyasynda oqydy.

“Birlik” úiymy júmysyna belsene aralasyp, “Balapan” qoljazba jurnalyn shygharugha qatysady. Á.Bókeyhan, A.Baytúrsynúly, M.Dulatúly sekildi alash qayratkerlerimen baylanys ornatyp, “Qazaq” gazetine óz ólenderin jariyalaydy.

1917 jyly Aqpan tónkerisinen keyin qalyptasqan sayasy jaghdaygha say qoghamdyq ómirge belsene aralasyp, Aqmola oblystyq qazaq sezin ótkizudi úiymdastyrushylardyng qatarynda boldy. Osy jyly sәuirde Aqmola oblysy qazaq komiyteti qúramyna saylandy. Mәskeu qalasynda ótken Býkilreseylik músylman sezine qatysty. Birinshi jalpyqazaq sezining sheshimi boyynsha Býkilreseylik Qúryltay jinalysyna deputattyqqa kandidat retinde úsynyldy.

“Alash” partiyasynyn Aqmola oblysynyng komiytetining mýshesi boldy. “Ýsh jýz” partiyasy ókilderining jalghan aiyptauymen bir aigha juyq abaqtygha otyryp shyqty. Ekinshi jalpyqazaq sezine delegat retinde qatysyp, onda oqu mәselesi boyynsha qúrylghan komissiyagha tóraghalyq etti.

1918 – 1919 jyldary Petropavl uezdik zemstvo basqarmasynda qyzmet etti. 1919 – 1923 jyldary Aqmola guberniyalyq “Bostandyq tuy” gazetinde, “Sholpan”, “Sana” jurnaldarynda,“Aqjol” gazetinde qyzmet istep jýrip, halyq aghartu júmysyna belsene aralasady. Sol kezende qalyng qauymgha tanys poemasy “Batyr Bayandy” jazyp, jaryqqa shygharady.

1923 – 1927 jyldary Mәskeude Joghary әdebiyet-kórkemóner institutynda oqidy. Onda orys әdebiyetin, Batys Europa әdebiyetin tereng zerttep, orys mәdeniyet qayratkerlerimen jete tanysyp, kópshiligimen dostyq qarym-qatynasta bolady. Mәskeude oqyp jýrgende onyng shygharmalary orynsyz syngha úshyrady.

1924 jyly 24 qarashada Mәskeu qalasyndaghy Shyghys enbekshileri kommunistik uniyversiytetinde qazaq jastarynyng jerlestik úiymynda jinalys ótip, olar Júmabayúlynyn 1922 jyly qazanda, 1923 jyly Tashkentte basylyp shyqqan jyr jinaqtaryn talqygha saldy.

Onda aqyn shygharmalaryn teriske shygharatyn qauly qabyldandy. Búl qauly “Enbekshi qazaq” gazetinin 1925 jyly 14 aqpandaghy sanynda basyldy. Orynsyz synnan kónili jabyqqan aqyn “Sәlem hat” degen óleng jazdy.

Ol “Tilshi” gazetinde jariyalandy. “Enbekshi qazaq” gazetinin 1924 jyly 19 jeltoqsanyndaghy sanynda S.Múqanovtyn “Sәlem hat jazghan azamat Maghjan Júmabayúlyna” degen eskertpemen “Sәlemge sәlem” degen jauap óleni basyldy.

Jana qúrylysqa, jana túrmysqa qatysty naqtyly óleng jazbasa da, “uralap aiqaylamadyn” degen kinәmen, tap kýresine belsene aralasyp, kedey sózin sóilemeding degen aiyppen Júmabayúly qatang syngha alyndy. Júmabayúly 1927 – 1929 jyly Burabayda, odan son Qyzyljarda oqytushylyq qyzmetter atqarady.

1929 jyly Júmabayúly “Alqa” atty jasyryn úiym qúrghany ýshin degen aiyptaularmen Mәskeudegi Butyrka týrmesine qamalyp, 10 jyl aidaugha kesiledi. 1936 jyly M.Gorikiy men E.Peshkovanyn aralasuymen bostandyq alyp, Qazaqstangha qaytady.

Petropavl qalasynnda mektepte orys tili men әdebiyetinen sabaq beretin múghalim bolyp júmys isteydi. Kóp úzamay qalalyq oqu isining mengerushisi ony sayasy sebepterge baylanysty degen aiyppen múghalimdik qyzmetten bosatady. 1937 jyly nauryzda Júmabayúly Almatygha keledi. Audarma isimen ainalysady. 1938 jyly qaytadan qamaugha alynyp, atu jazasyna kesildi.

Kenestik jýiening qughyn-sýrginining qúrbany bolghan Júmabayúly esimin aqtau isi 1958 jyly qolgha alyndy. Osy jyly resmy komissiya qúrylyp, aqynnyng tandamaly lirikalaryn jariyalau jóninde úigharym jasaldy. Biraq odan nәtiyje shyqpay, Júmabayúly shygharmalary basylmay qala berdi.

1960 jyly Týrkistan әskery okr. әskery tribunalynyng alqasy sheshimimen Júmabayúly tolyghymen, birjola aqtaldy. Júmabayúly esimi aqtalsa da ol jóninde Qazaqstan Jazushylar odaghy men ghylymy mekemelerge habarlanbady. Osylaysha, Qazaqstan halqy úzaq uaqyt boyy Júmabayúly shygharmalarymen jete tanysa almay keldi.

Týrkiyada aqyn kitaptary jaryq kórgenimen, olar qazaq oqyrmandary qolyna tiymedi. 1969 jyly Júmabayúlymen qyzmettes, tanys bolghan adamdar Júmabayúlyn aqtau, shygharmalaryn jariyalau kerektigi jóninde Qazaqstan basshylaryna hat ta joldaghan bolatyn.

Biraq Júmabayúlynyng shygharmalary 1989 jyly ghana qaytadan jariyalana bastady. 1995 jyldan M.Bazarbaev, S.Qirabaev, H.Abdulliyn,Sh.Eleukenov, B.Dәrimbet, Sh.Sariyev bastaghan ghalymdar toby Júmabayúlynyng 3 tomdyq shygharmalaryn shygharudy qolgha aldy.

Júmabayúly shygharmashylyghyn terenirek zertteu elimizding egemendik aluynan bergi kezende ghana naqtyly jolgha qoyyldy. Júmabayúly esimin mәngi este qaldyru baghytynda da birshama júmystar atqaryldy. Almaty jәne Petropavl qalalarynda bir-bir kóshege Júmabayúly esimi berildi. Petropavl qalasynda jәne aqynnyng tughan auylynda eskertkish qoyylghan. Soltýstik Qazaqstan oblysynyng búrynghy Bulaev audany Maghjan Júmabayúly audany bolyp ataldy (2000

Maghjan Júmabayúly jәne Internasional kóshelerining qiylysynda ornalasqan alanda Soltýstik Qazaqstan jerinde tughan kórnekti qazaq aqyny Maghjan Júmabayúlynyng eskertkishi ornatylghan. Onyng avtory — Qazaqstan Respublikasynyng jetekshi mýsinshisi, halyqaralyq konkurstardyng laureaty jәne diplomanty, Suretshiler odaghynyng mýshesi Marat Áynekov.

Eskertkish Maghjannyng granitten jasalghan otyrghan beynedegi ýshmetrlik mýsinin úsynady. Aqynnyng iyghynda úshqyr oidyng nyshany — qarshygha. Aqyn oy ýstinde otyr, onyng oiy bolashaqqa baghyttalghan. Mýsin qonyr týsti kýrti graniytinen oryndalghan. Mýsinmen júmys istegende avtorgha Maghjandy kórgen jәne jadynda ústaghan aqynnyng jalghyz tuysy — Ghadylsha Qaharmanov kómek qylghan. Onyng keskin-kelbeti Maghjangha óte úqsas. Eskertkish 1993 jyly aqynnyng 100-jyldyghyna ashylghan.

Mәlimetter qazaqsha Uikiypediyadan alyndy.