Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 2805 0 pikir 28 Mamyr, 2009 saghat 20:15

“Abay — bizding últtyq pasportymyz”

Qazaq ýshin Abaydan asqan kemenger joq. Abay – úly aqyn. Abay – danyshpan. Qazaqtyng qazaqtyghyn mәshhýr әlemge tanytatyn da Abay ilimi. Qazaq barda abaytanu ilimi toqtalmaq emes. Osy orayda, abaytanu ayasynda taghy bir keleli is jýzege asty. Tipti, jýzege asyp ghana qoyghan joq, abaytanu ayasyn taghy bir mәrte keneyte týsti.
Kýni keshe Astanadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphana ghimaratynda reseylik ataqty “JZL” — “Jizni zamechatelinyh ludey” (“Ónegeli adamdar ómiri”) seriyasymen Mәskeude jaryq kórgen “Abay” kitabynyng saltanatty túsauy kesildi. Hakim Abaydy orys oqyrmanyna jetkizushi avtor – tanymal orys synshy-jazushysy, kórnekti әdebiyettanushy, filologiya ghylymdarynyng doktory, M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetining professory Nikolay Arkadiyevich Anastasiev.

Qazaq ýshin Abaydan asqan kemenger joq. Abay – úly aqyn. Abay – danyshpan. Qazaqtyng qazaqtyghyn mәshhýr әlemge tanytatyn da Abay ilimi. Qazaq barda abaytanu ilimi toqtalmaq emes. Osy orayda, abaytanu ayasynda taghy bir keleli is jýzege asty. Tipti, jýzege asyp ghana qoyghan joq, abaytanu ayasyn taghy bir mәrte keneyte týsti.
Kýni keshe Astanadaghy Últtyq akademiyalyq kitaphana ghimaratynda reseylik ataqty “JZL” — “Jizni zamechatelinyh ludey” (“Ónegeli adamdar ómiri”) seriyasymen Mәskeude jaryq kórgen “Abay” kitabynyng saltanatty túsauy kesildi. Hakim Abaydy orys oqyrmanyna jetkizushi avtor – tanymal orys synshy-jazushysy, kórnekti әdebiyettanushy, filologiya ghylymdarynyng doktory, M.V.Lomonosov atyndaghy Mәskeu memlekettik uniyversiytetining professory Nikolay Arkadiyevich Anastasiev.
Áriyne “JZL” aidarynyng bedeli qanshalyqty ekenin kózi qaraqty, sanaly azamattyng bәri biledi. Jәne sol seriya arqyly shyghyp jatqan әlemdik klassikterding de ónegeli ómiri qazaq oqyrmanyna jaqsy tanys. Atalmysh seriyamen kitap shygharu, yaghny kórkem ómirbayandyq kitaptar shygharudyng negizin orys aghartushysy F.F.Pavlenkov 1890 jyly qalaghan eken. Keyinirek, búl ónegeli isti Maksim Gorikiy әri qaray jalghap әketedi. 1938 jyly “Molodaya gvardiya” baspasynyng iyeligine berilgen seriya sodan beri ýzilgen emes. Tipti, el basyna kýn tughan qiyn-qystau zamanda da atalmysh seriya óz shygharylymyn toqtatpapty. Sodan beri jylyna búl baspadan 20-30 ómirbayandyq kitap jaryq kórip otyrady eken. Árbir ómirbayandyq kitapty shygharu ýshin eng aldymen, ol kitaptyng basty ýsh qaghidatqa say boluy qadaghalanady. Yaghni, ghylymy dәldik, asa biyik әdeby dengey jәne qyzghylyqty-tartymdylyqtyng boluy. Býgingi kýni búl seriya boyynsha shyqqan kitaptardyng jalpy taralymy 100 millionnan asypty. Al, múnday nәtiyjege qol jetkizgen seriya әlemde joq. Sonymen qatar, búl aidar boyynsha anau-mynau adam shygharyla bermeydi de. Al sol seriya boyynsha, qazaqtyng bas aqyny Abaydyng ómirbayany kórkem kestelengen kitaptyng 150 millionday halqy bar orys oqyrmanyna jol tartuy, qazaq ýshin ýlken jetistik.
“Býgin Qazaqstannyng ruhany jәne mәdeny ómirindegi aituly kýn deuge bolady. Qazaqtyng keshegisi de, býgini de, bolashaghy da Abaymen ólshenedi. Abay — bizding últtyq pasportymyz. Ruhaniyatymyzdyng eng ýlken shamshyraq-mayagy. 1940 jyldary әzirbayjandardyng Nizamiyi, sodan son, 50, әlde 60-shy jyldary tatar aghayynnyng Toqayy osy “JZL”-dan shyqqanda, biz Abayymyzdyng sol seriyadan jaryq kóretin kýnin arman etken edik. Eshten kesh jaqsy. Mine, aq týiening qarny jarylghan sol aqjarylqap kýn býgin tuyp otyr!” – dedi saltanatty rәsim kezinde sóz alghan QR Mәdeniyet jәne aqparat ministri Múhtar Qúl-Múhammed myrza.
Saltanatty rәsim barysynda ministr kitap avtory Nikolay Anastasievke kýlli qazaq halqynyng atynan alghys aityp, ónirine “Qazaqstannyng mәdeniyet qayratkeri” belgisin taghyp, óz rizashylyghyn bildirdi. Eng qyzyghy, kitap avtorynyng qazaq әdebiyetimen jaqyn tanystyghy búdan búrynyraq bastalghan eken. Osydan birneshe jyl búryn qazaq әdebiyetining klassik jazushysy Ábdijәmil Núrpeyisov shygharmashylyghy turaly “Nebo v chashechke svetka: Abdijamil Nurpeisov y ego knigy v mirovom liyteraturnom peyzaje” atty kitap jazyp, sol kitaptyng túsaukeser rәsiminde ministr Múhtar Qúl-Múhammed avtormen jaqyn tanysady. Sol tanystyq jyly qarym-qatynasqa úlasyp, keyinirek jazushy-professorge “Ónegeli adamdar ómiri” seriyasy boyynsha Múhtar Áuezov taqyrybyn jazudy úsynady. Osynyng arqasynda, atalmysh seriya boyynsha qazaqtyng úlylaryna arnalyp shyqqan sanauly kitaptardyng qataryn Múhtar Áuezov tolyqtyrady. Búdan keyin Nikolay Anastasievke Abaydy jazu jóninde kenes bergen de Múhtar Abrarúly eken. Mine, keshegi túsaukeser osynyng naqty nәtiyjesi. Kesh te bolsa, Abay orys oqyrmanyna óz tilinde, “JZL” seriyasymen jol tartty. Ári ony jetkizushi Nikolay Anastasievting boluy da qazaq oqyrmany ýshin zor mәrtebe. Óitkeni, kitaptyng avtorynyng 20-dan astam monografiyalyq enbek jazghan, mynnan asa maqala, tuyndylary Reseydi bylay qoyghanda, AQSh-ta jәne Europanyng kóp elderinde basylyp shyqqan maytalman әdebiyetshining boluy zor mәrtebe bolmaghanda she?! Sondyqtan, kemenger Abaydy dayyndauda, ministrding sózimen aitqanda, “Nikolay Anastasievting avtorlyghy baghalyraq”.

 

 

Gýlzina Bektasova
«Týrkistan» gazeti 28 mamyr 2009 jyl

0 pikir