Keshegi Mәjilisting júmysy qauyrt boldy. Mәjilismender Qyrghyzstangha mektep salyp beretin qújatty júmysqa alyp, birqatar manyzdy qújatty maqúldap, sәrsenbide Senatqa attandyryp saldy. Maqúldanghan manyzdylardyng arasynda әleumettik qamsyzdandyrugha qatysty zang jobasy da bar bolatyn. Búl jayynda enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Tamara Dýisenova zeynetaqymen qamtudyng janalyqtaryn ashyp aitty. Al atqarushy biylikke saual joldaghan deputat Aldan Smayyl ghalamtordaghy qazaq tiline de «50-50» qaghidaty kerektigin aityp, Ýkimetke ýmit artty.

Keshegi Mәjilisting júmysy qauyrt boldy. Mәjilismender Qyrghyzstangha mektep salyp beretin qújatty júmysqa alyp, birqatar manyzdy qújatty maqúldap, sәrsenbide Senatqa attandyryp saldy. Maqúldanghan manyzdylardyng arasynda әleumettik qamsyzdandyrugha qatysty zang jobasy da bar bolatyn. Búl jayynda enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Tamara Dýisenova zeynetaqymen qamtudyng janalyqtaryn ashyp aitty. Al atqarushy biylikke saual joldaghan deputat Aldan Smayyl ghalamtordaghy qazaq tiline de «50-50» qaghidaty kerektigin aityp, Ýkimetke ýmit artty.

Biylghy qolgha alynghan zeynetaqy re­for­masy boyynsha Ýkimetting aldynda zey­net­aqy jinaqtaryn kóbeytu mindeti túr­ghany belgili. Kezen-kezenimen iske asyp ke­le jatqan reforma el ekonomikasynyng ilgerileuimen oryndalyp kele jatyr. Mәjiliste halyq qalaulylaryna osy tu­raly bayandaghan enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Tamara Dýi­senova bala kýtimimen ýide otyrghan әiel­derding zeynetaqy salymynyng jay-jap­saryn keninen tarqatty. Onyng aituyn­sha, zangha engizilgen ózgertuge baylanysty bala tәrbiyesimen ýide otyrghan әiel­der­ding mindetti zeynetaqy salymyn qosymsha tólemaqymen qamtu, mindetti kәsiby zeynet­aqy salymyn tóleushi júmys beru­shilerding airyqsha jәne ziyandy óndiris­terdi joi nemese sanyn keneytudi kózdey­tin yntalandyru tetikteri qaras­tyrylyp otyr. Osyghan sәikes júmys isteytin әiel­derding zeynetaqy salymyna qosymsha tó­lem keler jyldyng qantary­nan bastap qarjylandyrylatyn boldy. Degenmen búl jerde tiyisti 10 payyzdyq audarymnyng 4 payyzyn әleumettik saq­tandyru qory ótese, qalghan bóligi budjet esebinen tóle­nedi. Sonymen qatar júmys isteytin ana balasy bir jasqa tolghansha onyng kýtimine baylanysty demalysta bolghanyna qara­mastan, zeynetaqy shoty mindetti týrde jar­namen qamtamasyz etilmek. Búl olar­dyng zeynetaqy jina­ghynyng úlghangyn qam­tidy.

Ministr keltirgen mәlimetterge sýien­sek, býginde elimizde 1 mln 150 mynnan astam júmys isteushi әiel osynday tólem­aqy alyp otyr. Keleshekte uaqtyly qarjylandyrylyp otyruy ýshin 2014-2016 jyldargha arnalghan budjet esebinen 30,6 mlrd tenge qarastyrylghan. Al «sonyng 8,8 mlrd tengesi keler jyldan bastap ziyan­dy óndiriste júmys isteytinder ýshin mindetti kәsiptik zeynetaqy jarnalary esebinde tólenedi» deydi ministr.

Osyghan qatysty Mәjilis deputaty May­ra Aysina: «Júmys isteytin әielderding ba­la tuugha jәne bir jasqa tolghansha bala kýti­mine baylanysty demalysta bolu keze­ninde mindetti zeynet­aqy jarnalaryn sub­sidiya­laudyng 2014 jyldan bastaluyn qúp­taymyn. Biraq júmys istemeytin әielder ýshin múnday jaghday kózdelgen be?» – dep saual tastaghan edi. Óz kezeginde ministr Qa­zaq­standa ana men balany qorghau boyynsha әleu­mettik keshen tolyq qalyptas­qanyn aityp, birsydyrghy jauap berdi. «Jalpy, búghan qatysty júmyssyz analar ýshin bala tughannan keyin bir rettik әleumettik kómek qarastyrylghan. Alayda onyng mólsheri 51139 tengeden as­paydy. Al júmyssyz ana tórtinshi balasyn ómirge әkelgen jagh­dayda 138 480 tenge tólenedi. Sonday-aq bala bir jasqa tolghangha deyin ay sayyn 5,5 ailyq eseptik kórsetkish boyynsha tólemaqy tóleu qaras­tyrylghan. Al az qamtylghan otba­sylargha búdan bólek 20 172 tenge qosymsha tólenedi», – deydi Tamara hanym. Onyng sózine qaraghanda, respublikalyq budjet esibinen júmys isteytin anagha kәme­lettik jasqa tolmaghan tórt balasy bolmaghan jaghdayda 3,9 ailyq eseptik kórsetkishpen, jylyna 81 myng tenge tólenip keledi. Sonymen qosa «Altyn alqa» jәne «Kýmis alqa» iyeger­lerine ay sayyn alty ailyq eseptik kór­setkishpen jylyna 124 myng tenge beri­ledi. Mýgedek balalargha qarap otyrghan analar eng tómengi enbekaqy kólemimen tólemaqy alyp, ol jylyna 216 myng tengeni qúrap otyr.

Qazaqtildi ghalamtor qaytse damidy?

Jiyn barysynda halyq qalaulysy Aldan Smayyl Ýkimet basshysy Serik Ahmetovting atyna baghyttap, ýshbu hat joldap, ghalamtordaghy qazaq tilining ahualyna qatty alandaytynyn jetkizdi. «Ghalamtor memlekettik jәne últtyq sayasatty qalyptastyryp, olargha degen qoghamdyq kózqarasty týrlishe qúbyl­tudyng yqpaldy qúralyna ainaldy. Ghalamtor jelilerin búl kýnde aqparat tasqyny kernegen. Osyghan deyin kim aqparatqa ie bolsa, sol әlemdi biyleydi deushi edik. Endi internetti kim iyelense, sol әlemdi auyzdyqtaydy deytin boldyq», – degen deputat damyghan mem­leketter ghalamtordy әlemdi ózgertuding basty qúraly retinde paydalanyp otyrghanyn da menzep ótti.

Sóz arasynda Aldan Zeynollaúly «ayshylyq alys jerlerden jyldam habar alghyzatyn» ghalamtor býginde iydeo­lo­giyanyng basty qúralyna ainalghanyn da tilge tiyek etti. Tipti osy arqyly til men dәstýrdi úlyqtap otyrghan mem­leketter bar. Ázirge búlardyng kóshin Qytay men Angliya bastap túrghangha úqsaydy. Mәselen, jer-jahanda ghalam­tordy túraqty túty­natyndardyng 500 milliony – aghyl­shyn, endi 500 milliony qytay tilinde payda­lanady eken. Tipti qytay tilining ayasy odan sayyn artyp kele jatyr.

«Ókinishke qaray, qazaqtildi ghalam­tordyng ahualy mәz emes. Qazaqstandaghy ghalamtor kenistigin tildik túrghydan taldasaq, 80 payyzy orys tilining enshisine tiyedi. Aghylshyn tilining ýlesi qazaq tilinen basym, 11 payyzdy qúraydy. Al qalghan 7,5 payyzy qazaqsha bolyp otyr. Son­dyqtan ghalamtordaghy ana tilimizding ahualyn eskere kele, onyng ayasyn keneytudi qolgha alatyn kez keldi», – deydi halyq qalaulysy. Búl rette deputat «ghalamtor jelileri arqyly taraytyn aqparattyng kem degende 50 payyzy qazaq tilinde beriluine qol jetkizuge tiyispiz» degendi algha tartady. Onyng sózine qaraghanda, býginde Qazaq­standaghy әr on adamnyng altauynda internet qyzmetin paydalanugha mýmkindik bar. Jәne manyzdysy – barlyq taqyrypta jazylghan qazaq tilindegi maqalalar da mәselening sheshiluine septigin tiygize alady. Eng ózektisi, ghalamtordyng erekshelikterine qanyq әri oghan qazaq tilin molynan en­gizetin jurnalisterdi dayarlau mәselesi –kýn tәrtibindegi ótkir mәselelerding biri.

«Álemde 30 jastaghylardyng 50 payy­zy, HHI ghasyrda tughandardyng 96 payyzy әleumettik jelilerdi paydalanady eken. Kýni erteng osy jelilerdi elimizdegi barlyq jastar iygeretin bolady. Olar ghalamtor arqyly qazaq tilinde jeldey esse, ana tili ardaqtaldy degen sol emes pe?» – dep týiindeydi saualyn Aldan Smayyl.

Avtor: Jankeldi QARJAN, Astana
"Alash ainasy" gazeti