2013 jyly, 10-14 qazan kýnderi Frankfurt qalasynda ótkizilgen 64-shi halyqaralyq kitap jәrmenkesine baryp qayttym. Biyl oghan Qazaqstannan Baspagerler jәne kitap satushylar qoghamy, "Foliant", "Mektep", "Atamúra", "Almatykitap", "Rariytet" syndy bir qatar baspaýileri qatysty.

Búl da bolsa tәuelsizdikting arqasynda bolyp otyrghan iygilikti is. Óitkeni búl jәrmenke әlemdegi eng ýlken kitap jәrmenkesi bolyp tabylady. 100 elden 7 mynnan astam baspager qatysqan osy jәrmenke bir elding kitap pen últtyq әdebiyet salasyndaghy mәdeny jetistikterining әlemdik bayqaugha týsken jeri siyaqty. Sondyqtan әlemning damyghan elderi jәrmenkege basa mәn berip, ózderining ruhany baylyqtaryn ózge elderge kórsetuge, olardy shetel baspalarynan jaryq kórdiruge kýsh júmsauda. Jәrmenkeni aralaghan uaqytta AQSh, Qytay, Fransiya jәne Resey syyaqty elderding mәdeniyetterin basqa elderge jarnamalauda bir-birinen asyp týsuge kýsh júmsaghanday kórindi.

2013 jyly, 10-14 qazan kýnderi Frankfurt qalasynda ótkizilgen 64-shi halyqaralyq kitap jәrmenkesine baryp qayttym. Biyl oghan Qazaqstannan Baspagerler jәne kitap satushylar qoghamy, "Foliant", "Mektep", "Atamúra", "Almatykitap", "Rariytet" syndy bir qatar baspaýileri qatysty.

Búl da bolsa tәuelsizdikting arqasynda bolyp otyrghan iygilikti is. Óitkeni búl jәrmenke әlemdegi eng ýlken kitap jәrmenkesi bolyp tabylady. 100 elden 7 mynnan astam baspager qatysqan osy jәrmenke bir elding kitap pen últtyq әdebiyet salasyndaghy mәdeny jetistikterining әlemdik bayqaugha týsken jeri siyaqty. Sondyqtan әlemning damyghan elderi jәrmenkege basa mәn berip, ózderining ruhany baylyqtaryn ózge elderge kórsetuge, olardy shetel baspalarynan jaryq kórdiruge kýsh júmsauda. Jәrmenkeni aralaghan uaqytta AQSh, Qytay, Fransiya jәne Resey syyaqty elderding mәdeniyetterin basqa elderge jarnamalauda bir-birinen asyp týsuge kýsh júmsaghanday kórindi.

Týrki tildes elder arasynda osy jәrmenkege Ázirbayjan, Qazaqstan, Soltýstik Kipir Týrik Respublikasy men Týrkiya qana qatysqan. Qyrghyzstan, Ózbekstan men Týrkmenstan qatyspaghan. Olardyng nelikten osy jәrmenkege qatyspaghany turaly naqty bilmegenmen, múny tek ekonomikalyq qiynshylyqtarmen týsindiru de jetkiliksiz siyaqty. Óitkeni atalghan elderden ekonomikasy joghary sanalmaytyn Tәjikstan bir stendpen de bolsa qatysqan.

 30 jyldan astam uaqyttan beri Ystanbúlda Kitap Jәrmenkesin tabysty týrde ýzdiksiz úiymdastyryp kele jatqan Týrkiya Frankfurt kitap jәrmenkesine qatysushylyghynyng kólemin jyl sayyn úlghaytyp kele jatyr. Biyl Týrkiya 200 baspaýii atynan 32 baspagermen qatysyp otyr. Sonymen qatar әlemge әigili týrik teniz admirali Piri Reisting jasaghan әlem kartasyna 500 jyl toluyna baylanysty suret kórmesi de úiymdastyryldy. YuNESKO 2013 jyldy Piri Reis jyly dep jariyalaghan edi.

Mine osylaysha Frankfurt jәrmenkesi qatysushy elderdin  ghylym men mәdeniyettegi úly túlghalaryn әlemning týrli elderinen keletin qatysushylargha tanytugha mýmkindik berude. Osy orayda Italyandyqtardyng әlemge tanymal jazushysy Umberto Ekony, Kolumbiyanyng Gabrieli Garsia Markesti algha shygharghany bayqalady. Al enbekteri 150-den astam tilge audarylghan tek Qyrghyzstannyng qana emes, býkil týrki dýniyesining maqtanyshy Shynghys Aytmatovtyng osy jәrmenkede esimi men enbekterin nasihattaghan bir agenttikting bolmauy ókinishti.

Áyteuir Qazaqstan jәrmenkege búl salada qúr qol barmaghan eken. Shygharmalary әlemning bir qatar tilderine audarylghan Nemat Kelimbetovtyng qytay, orys, týrik, aghylshyn, nemis jәne ukrain tilderinde jaryq kórgen enbekteri sóz bolghan bir jinalys ótkizildi. Qazan aiynyng 11- kýni bolyp ótken is-sharagha belgili әdebiyet zertteushisi, Euraziya uniyversiytetining professory Seyit Qasqabasov, Mәskeulik baspager jәne akademik Georgy Priyahiyn, audarmashy Ghúsman Tóreghúl, Pekindegi últtar baspasynan Ábiyden Ayqyn, Týrkiyadan osy joldardyng avtory, Astanadan jazushy jәne baspalar jónindegi maman Rayhan Mәjenqyzy syndy bir qatar jazushy jәne ghalymdar qatysty. Múnday is-sharalardyng qazaq әdebiyetin әlemge tanystyruda manyzdy ekeni anyq.

Frankfurt Kitap Jәrmenkesi baspagerler, kitap agettikteri, kitap satushylary, jazushylar, audarmashylar, suret salushylar, kitaphana ókilderi jәne kitapqa qatysty mekemelerding qayretkerlerining basyn qosady. Búghan qosa jәrmenkede seminar, dóngelek ýstel, konsert jәne basqa da mәdeny is-sharalar ótkiziledi. Jyl sayyn jәrmenkening qúrmetti qonaghy bir el bolady. Biyl Braziliya jәrmenkening qúrmetti qonaghy eken.

Demek qazaq әdebiyetining sonymen qatar tәuelsizdik alghannan keyin mәdeny múra baghdarlamasy arqyly jaryq kórgen qúndy dýniyelerdi әlemge pash etu barysynda Frankfurt jәrmenkesi óte manyzdy. Osyny útymdy paydalanu qazaq halqynyng mәdeniyeti men әdebiyetin әlemge tanytu ýshin asa qajet. Jәrmenkening qaqpasy alghashqy ýsh kýni kitap salasynyn  kәsiby qayratkerlerine, al songhy eki kýni bolsa qarapayym halyqqa, yaghny oqyrmandargha ashyluda.

Bes kýn ishinde әlemning kóptegen elderinen kelgen jalpy 300 myng adam aralaghan jәrmenkege 1500 jazushy qatysty jәne 3 myng mólsherinde mәdeny is-shara ótkizildi. Frankfurt jәrmenkesine jýrgizilgen zertteu boyynsha әlemde eng kóp kitap shygharatyn el AQSh bolyp shyqty. Olar jylyna әrtýrli taqyrypta 330 myng kitap shygharady eken.  Odan keyingi oryndardy Qytay (207 myn), Úly Britaniya (150 myn), Resey (120 myn), Indiya men Germaniya (82 myn)  iyelenude. Al týrki elderining ishinde  Týrkiya (43 myng kitap) әlemdegi eng kóp kitap shygharatyn 13 elding qatarynda eken.

Ábdiuaqap Qara.

Tarih ghylymynyng doktory, Mimar Sinan kórkem

óner uniyversiytetining professory

Abai.kz