Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Álem chempionaty 2417 1 pikir 16 Qarasha, 2022 saghat 13:46

Úrlanyp-tabylghan kubok

Basy: Oydan toygha deyin

Jalghasy: Túnghyshtyng qyzyghy men qiyndyghy

Jalghasy: Sayasattyng salqyny: II chempionat. 1934 jyl. Italiya

Jalghasy: Possonyng qaytalanbas qoltanbasy

Jalghasy: Tútas últty qayghyrtqan gol

Jalghasy: Alipi etegindegi aula futboly

Jalghasy: Úly janalyqtar uaqyty

Jalghasy: Garrinchanyng chempionaty


VIII ChEMPIONAT. 1966 JYL. ANGLIYa

Álem chempiony – Angliya
Altyndatylghan jýldening iyegeri – Germaniya
Kýmis jýldeger – Portugaliya
Qola jýldeger – KSRO

Úryny Sotqar ústap berdi

FIFA erejesine sәikes, dýniyening dýldýlderi sarapqa salatyn grekting Jenis qúdayy Niyke beynelengen altyn kubokty jenip alghan el ony ýsh jarym jyl óz qolynda saqtaydy da, әlem birinshiligining finaldyq turniyrine jaqyn qalghanda kezekti dodany úiymdastyrushy elge tabystaydy. 1966 jyldyng qantarynda VIII chempionattyng jerebesi tartylghan sәtte de sol kezdegi әlem chempiony – Braziliya kubokty Angliya futbol qauymdastyghyna saltanatty týrde tapsyrghan edi. Masqara bolghanda, chempionat bastalardan ýsh jarym ay búryn, yaghny 21 nauryzda sol at basynday altyndy... bireu úrlap әketipti! Jәne jeti týnde emes, tapa-tal týste-aq alty birdey poliyseyding kózin baqyraytyp qoyyp, Vestminster sarayynan alyp ketken!

Die undatierte Reproduktion zeigt das offizielle Poster zur VIII. Fußball-Weltmeisterschaft, die vom 11. bis 30. Juli 1966 in England ausgetragen wird.

Áriyne, múnday habar qúlaghyna tiygen Skotland-Yard (London polisiyasyn osylay ataydy) týgeldey joq izdeuge attandyryldy. «Altyn Niykenin» úshty-kýili joghalatynyna kóp adam kýmәndandy, óitkeni túrpaty kýlli әlemge әigili múnday mýsindi shekaradan alyp ótu esh mýmkin emes-ti.

25 nauryz kýni Angliya futbol qauymdastyghynyng preziydenti Meyers myrzanyng atyna qúpiya qapshyq keledi. Onda altyn kuboktyng kvarstan jәne oniksten jasalghan túghyrynyng synyqtary jәne bir japyraq qaghaz bar eken. Hatta beymәlim bireu «Niykeni aman-sau alghylaryng kelse, 15 million funt sterling dayynday berinder» depti. Meyers dereu synyqtardy himiyalyq tekseruge jiberedi. Zertteushiler olardyng rasynda da kubok túghyrynan alynghanyn dәleldeydi. Búdan song izdestiru júmystary búrynghydan da kýsheytilip, Londonnyng tintilmegen búryshy qalmaydy. Sóitip, ertesine, yaghny 26 nauryzda Edvard Bletchly esimdi kýdikti qolgha týsedi.

Biraq qoldy bolghan altyn kubokty jerding astyndaghyny biletin qauipsizdik qyzmetkerleri emes, Piklz (Sotqar) esimdi... it tauyp alypty! 27 jastaghy Devid Korbett iytimen birge kóshege seruendeuge shyqqanda múnday tang qalarlyq tabysqa jetudi oilamaghan da shyghar. Ár bútanyng týbine bútyn kóterip jýrgen Sotqar ayaq astynan bir aghashtyng týbin tyrnalap qazyp, bir qorap alyp shyghypty. Baryp kórgen Korbett shalqasynan týse jazdaghan: eski qoraptyng ishinde «Altyn Niyke» jarqyrap jatsa kerek!

Shamasy, úry sasqanynan oljasyn qayda tygharyn bilmey, tyghyryqqa tirelgen de, sosyn eshkim bayqamas degen ýmitpen eleusizdeu jerge jasyra salghan. Dereu polisiyagha habarlasqan D.Korbett lezde býkil Úlybritaniyagha tanymal adam bolyp shygha keledi. Áu basta «tapqan adamgha» dep uәde etilgen 6 myng funt sterlingti qaltagha basqan ol sonymen qatar iyti ekeui dodanyng barlyq oiyndaryna tegin kiruge rúqsat alady. It tipti «Múrny múzday izkeser» kórkem filimine basty rólge týsedi. Hayuanattardy qorghau qoghamy D.Korbetting iytine arnayy syilyq tapsyrady. Dodanyng ashylu saltanatynda Úlybritaniya premier-ministri G.Uilson moyyndaghanday, «eger kubok tabylmaghanda býkil britan júrtshylyghy әlem aldynda masqara bolar edi».

Al qylmysy dәleldengen Edvard Bletchly chempionat bastalardan eki kýn búryn eki jylgha sottaldy. Sot mәjilisi dәp bir Angliya kubogynyng finalynday súmdyq anshlagpen ótti. Zalda iyne shanshar oryn bolmaghany óz aldyna, ishtegi dauystyng jeter jerine deyingi dәliz ben dalada da júrt iyin tiresip túrdy. Qylmyskerding qayta-qayta ótinui boyynsha, keyin ol otyrghan kameragha televizor qoyylyp, birinshilik oiyndaryn kóruine múrsat berildi. «Finalgha kimder shyghady?» dep súraghan jurnalisterge ol «Angliya men Braziliya shyghady, mening otandastarym jenedi» dep jauap beripti. Eger Angliya chempion bolsa, memleket basshylarynyng meyirimi týsip, merziminen búryn bosatar dep ýmittense kerek. Biraq shildening sonyndaghy tamasha tabys aghylshyndardyng basyn shyr ainaldyrghany sonsha, olar týrmedegi sorlyny sol kýii úmytyp ta ketti.

Braziliya men Italiya sәtsizdikke úshyrady

Tabylghan kuboktyng Angliyanyng ózinde qalatynyna senimdiler kóp bolghanymen, chempionattyng betashar matchynda aghylshyn arystanynyng Urugvaygha tisi batpady (0:0). Baspasózden, mamandardan, jalpy jankýier qauymnan estimegen syny qalmaghan bas bapker Alif Ramsey odan qorytyndy shygharyp, keyingi oiyndardy sәtti ótkizdi de, «A» tobynda birinshi oryn aldy. Ekinshi túghyrgha Urugvay taban tiredi.

Al «V» tobynan sol kezdegi Europa chempiony Ispaniyany jәne Shveysariyany jolda qaldyrghan Germaniya men Argentina ozyp shyqty. Búl – danqty futbolshy jәne bapker Frans Bekkenbauerding alghashqy chempionaty edi. 20-dan endi ghana asqan jartylay qorghaushynyng (iyә, iyә, Angliya alandarynda ol ortanghy shepte óner kórsetti) talanty jaghynan ózge ýzengilesterinen oq boyy ozyq túrghany mamandardyng kózine birden shalyndy. Ol әdette tayau mandaghy әriptesterimen dopty qysqa pastar arqyly qaqpaqyldap әkelip, qaqpashymen jekpe-jek shyghugha әues edi. Turnirdegi tórt golynyng ýsheuin osylay soqqan danqty nemis komandalastaryna da talay úrymtal sәtter úiymdastyryp berip jýrdi.

«S» tobynda kýtpegen jerden eki dýrkin әlem chempiony – Braziliya qúramasy sәtsizdikke úshyrady. Degenmen múnyng naqty sebepteri de bar edi. Birinshiden, bas bapker Viysente Feola Angliyagha negizinen 30-dan asqan «shaldardy» (Garrincha, Bellini, Djalma Santos, t.b.) alyp keldi, al Jairzinio bastaghan jastar әli tәjiriybesiz edi. Ekinshiden, býkil komandanyng oiynyna serpin beretin Pele jaraqat alyp, óz dengeyinde óner kórsete almady. Ýshinshiden (jәne eng basty sebebi), Feola Europa futbolynda bolyp jatqan anaghúrlym algha basushylyqty angharghan joq. Qart qúrlyqtaghy ýzdik komandalar ortanghy shepke erekshe manyz berip, futbolshylardyng kýsh-quaty men tózimdiligin nyghaytyp, oiyndy jyldam qarqynda órbitudi ýrdiske ainaldyra bastaghan-dy. Al braziliyalyqtar ózderining dopty úrshyqsha ýiiretin ghalamat tehnikasyna senip, múnday ózgeristerge kónil de audarmady.

Olardyng ógizayany bolgarlarmen oiynda bayqalghan joq. Eki goldyng da aiyp soqqysy arqyly soghylghany, oiyn jaghynan braziliyalyqtardyng eshqanday qauipti sәt jasay almauy әlem chempiondaryn týk te alandatpady. Pele bolgar qorghaushysy D.Jechevting qúrsauynan bosap shygha almady, Garrincha da ong qaptalda әdettegidey oinaq sala qoyghan joq. Esesine, Vengriyamen jәne Portugaliyamen bolghan kezdesulerde komanda dayyndyghynyng mýlde tómen ekeni aiqyn angharyldy. Ásirese vengrlermen oiyn Braziliya qúramasynyng eng bir masqaragha úshyraghan matchy boldy. Jechevting «arqasynda» ayaghynda sau jer qalmaghan Peleni bapkerler búl oiyngha qatystyrmaghan edi. 2-minutta-aq ýsh qorghaushyny hәm qaqpashy Jilmardy aldap ótken Ferens Bene esep ashty. Kóp úzamay vengrlerding aiyp alanyna tayau mannan oiyn erejesi búzylyp, futbol korolining ornyna shyqqan Tostao tarazy basyn tenestirdi. Al ekinshi taymda silesi qatqan әlem chempiondaryn qúr attay qutyndaghan vengrler talqandap tastady. Qalghan eki gol da Benening tikeley qatysuymen soghyldy. Áueli ol ózimen qanattasa jýgirgen Yanosh Farkashqa keremet pas tastady: shabuylshy әuelep kelgen dopty jerge týsirmesten torgha dóp qadady – 2:1. Arada segiz minut ótkende alanda bilgenin istegen Beneni braziliyalyqtar óz aiyp alanynda shalyp jyghyp, әreng toqtatty. Penalitiydi Kaliman Mesey mýltiksiz oryndady – 3:1!

Degenmen Braziliya ýshin әli de ýmit bar edi. Songhy turda olar Portugaliyamen kezdesti. Ókinishke qaray, búl matchta europalyqtar óte dóreki oinady. Oiynnyng bastapqy bóliginde-aq olardyng qorghaushysy Joao Moraish (qasaqana ma, kim bilsin) Pelening jana ghana jazylyp bitken ayaghyn taghy jaraqattady. Eki dәrigerding iyghyna sýienip, alannan sýiretilip shyghyp bara jatqan futbol korolining týri óte ayanyshty edi. Oiynshy almastyrugha rúqsat bolmaghandyqtan (múnday mýmkindik tek 1970 jyly ghana payda boldy) ol ekinshi taymda alannyng shetinde aqsandap jýrdi de qoydy. Portugaliyanyng ataqty shabuylshysy Eysebio búl kezdesude eki gol soqty jәne Antonio Simoeshke tamasha pas shygharyp berdi.

Mamandar da, jankýierler de «D» tobynan KSRO jәne Italiya qúramalary shyghady dep boljaghan-dy. Orys futbolshylary sol ýdege say óner kórsetti: ýsh oiynda da jeniske jetip, birinshi oryngha nyq taban tiredi. Al Italiya chempionatty sәtti bastaghanymen, keyingi oiyndarda bilgeninen janyldy. Eger olardyng sol kezde Europadaghy ýzdik újymdardyng biri sanalatyn KSRO-dan útyluyna týsinistikpen qarasaq, әlemdik dop dodasyna birinshi mәrte qatysyp otyrghan Korey Halyq-Demokratiyalyq Respublikasy (KHDR) qúramasynan jeniluin naghyz sensasiya demeske laj joq.

Eysebio – KHDR – 5:3

Ýshinshi ret әlem chempionatyna qatysqan KSRO qúramasy ýshinshi ret shiyrek finalgha shyqty. 1958 jәne 1962 jyldary orys komandasyna búl satyda ýnemi alang iyeleri (Shvesiya men Chili) jolyghyp, joly bolmay jýrgen-di. Búl joly bas bapker Nikolay Morozovtyng jigitterine chempionatty úiymdastyrushy elding ókilderi tap kelgen joq, degenmen braziliyalyqtardy eline erte qaytarghan Vengriya da osal qarsylas emes-ti. Vengrler búl joly da óte keremet oiyn kórsetti, biraq KSRO futbolshylary qorghanysta óte saq ta sauatty qimyldady, onyng ýstine, Bene men Alibert gol soghar birneshe úrymtal sәtti uystan shygharyp aldy. Ara-túra jyldam qarymta shabuylgha shyghyp otyrghan orystar bolsa, ózderining sanauly mýmkindikterin mýlt jibergen joq. Igori Chislenko men Valeriy Porkuyan bir-birden gol soqty. Qany qarayghan Farkash pen onyng serikteri kenes qúramasy qaqpasynyng aldyn odan әrmen shandatugha kóshti. 58-minutta Bene bir dop soqty, al odan keyingi soqqynyng bәrine әlemning ýzdik qaqpashylarynyng biri Lev Yashin tosqauyl boldy.

Mozambikten shyqqan «qara marjan» – Eysebio Portugaliya qúramasyn toptan alyp shyghyp qana qoymay, ony shiyrek finalda da qútqaryp qaldy. Oiynnyng 24-minutynda KHDR komandasy 3:0 esebimen útyp túrdy! Býkil Aziya men Afrika komandalary chempionatqa boykot jariyalaghanda (eki qúrlyqqa finaldyq turnirden ortaq bir-aq oryn bergendikten), soltýstik koreyleri oghan qosylmay, Avstraliyamen oinap, ony eki kezdesude de útqan bolatyn. Áuelde eshkim kózge de ilmegen aziyalyqtar Angliyagha kelgen song tipti erkinsip, «D» tobynda ekinshi oryngha ie bolghan-dy. Biraq shiyrek finalda kóp úzamay iske Eysebio kiristi de, supersensasiya bolmay qaldy. Ol qatarynan tórt dop soqty, besinshisin Joze Augushtu qaqpagha engizdi.

Angliya – Argentina matchynda tóreshilerding alang iyelerine azdap ish tartatyny bayqalyp qaldy. Kezdesu óte dóreki bolghany sonday, tóreshi ysqyryghy minut sayyn estilip, oiyn qayta-qayta ýzilip qala berdi. 38-minutta argentinalyqtardyng kapitany Antonio Rattin tóreshige birdeneni týsindirmek bolyp edi, ol... dereu Rattinge alannyng syrtyn núsqady!Búl – «Uembli» stadionynda ótken oiyndar tarihyndaghy túnghysh alannan quylu edi! Futbolshy, әriyne, biraz uaqyt alannan ketpey qoydy, óitkeni, birinshiden, ne ýshin quylghanyn týsingen joq, ekinshiden, tóreshining ym-isharasyn da úqpady (osy kiykiljinnen keyin FIFA tóreshilerge alannan quylghan oiynshygha qyzyl kartochka kórsetudi tapsyryp, erejege engizdi). Onsyz da dóreki oiyn búdan keyin tipti órship ketti. Nemis tóreshisi Kraytlyayn oiyn tizginin qolynan shygharyp aldy. Ábýiir bolghanda, basqa eshkim alannan quylghan joq. Al azshylyqta qalghan Argentina komandasy 78-minutta dop jiberip alyp, útylyp qaldy. Matchtan keyingi baspasóz mәslihatynda Alif Ramsey argentinalyq futbolshylardy «hayuandar» dep atady (dórekilik jaghynan óz jigitterining de qalyspaghany ony esh oilandyrmaghan sekildi), al búl sóz eki el arasynda qarym-qatynastyng ushyghuyna aparyp sogha jazdady. Sodan beri atalghan el qúramalarynyng әr kezdesui tartysqa ghana emes, janjalgha da toly bolyp keledi. 80-jyldardyng basynda britan әskerleri Argentinagha tiyesili Folklend (Maliviyn) araldaryn basyp alghan son, búl shiyelenis tipten ýdey týsti.

Nemisterding jenisine de aghylshyn tóreshisi eptep óz ýlesin qosty. Ras, birinshi taym europalyqtardyng basymdyghymen ótti. 11-minutta olar esep ashty. Taymnyng sonyna qaray oiyn tizginin urugvaylyqtar óz qolyna aldy. Olar nemisterding qaqpasyna birneshe ret qauip tóndirdi, al dop aiyp alanynyng ishinde Shnellingerding qolyna tiygende, tóreshi Finny penality belgilemedi. Búdan song oiyn arqauy qazynyng ysqyryghyna baghynbaugha ainaldy. Eki komandanyng ókilderi de dórekilikke úryndy. Nemister jaghy tóreshige bayqatpay tiyisse, urugvaylyqtar ashyq egeske kóshti. Mәselen, Emmerih qazynyng kózin ala bere Trochening ayaghynan ayamay teuip edi, urugvaylyq qarsylasyna dereu qarymta qaytardy. Finny bolsa, tek qarymta ospadarlyqty ghana bayqady ma, әlde basqa sebebi bar ma, alannan Trocheni ghana quyp shyqty. Arada bes minut ótkende taghy bir oiynshysy alannan quylghan son, urugvaylyqtar match sonyna qaray qarsylasudy toqtatyp, qaqpasyna jәne ýsh dop jiberip aldy.

Dýdәmal goldyng dauy

Jartylay finalgha basynan osynday biraz hikayalar ótkerip, әupirimmen shyqqan Germaniya qúramasy KSRO futbolshylarynan basym týsti. Oiyn teng dәrejede ótti. Nemister taghy da dórekilikke úryndy. HH ghasyrdyng sonynda birneshe jyl Ukraina qúramasyn jattyqtyrghan bolashaq bapker, ol kezdegi tynymsyz jartylay qorghaushy Yojef Sabonyng ayaghyn olar kezdesuding 7-minutynda-aq jaraqattady. Alanda ary-beri jýrgeni bolmasa, ol oiyngha tolyqqandy aralasa almady. 44-minutta ózin qayta-qayta shalyp jygha bergen Hallerge yzalanyp, shydamsyzdyq tanytqan shabuylshy Chislenko alannan quyldy. Ekinshi taymda Anatoliy Baniyshevskiydi nemis qorghaushylarynyng biri óz aiyp alanynda iyterip qúlatty, biraq tóreshi oghan kónil audarghan joq. Kýshti qarsylaspen 9-aq oiynshymen oinaghan KSRO qúramasy tize býguge mәjbýr boldy.

Áytse de, jartylay finalgha shyghuynyng ózi KSRO komandasy ýshin sol kýii qaytalanbaghan tamasha tabys retinde tarihta qaldy. 3-oryn ýshin bolghan matchta olar Portugaliyadan útyldy, degenmen qola jýldege ie boldy. Sebebi, osy chempionattan bastap FIFA әlem chempionyna – altyn medali, 2-oryn alghan komandagha – altyndatylghan medali, 3-oryn alghan komandagha – kýmis medali, al 4-oryn alghan komandagha – qola medali tapsyratyn jýiege kóshti (1990 jylgha deyin).

Ekinshi jartylay final (Angliya – Portugaliya), kerisinshe, óte әdemi oiyn boldy. Fransuz tóreshisi Shvintening ysqyryghy alghash ret tek oiynnyng 22-minutynda ghana estildi! «Onda da ysqyrmay-aq qoygha bolatyn edi, biraq mening de alanda bar ekenimdi bildirgim keldi» dep әzildedi keyin tóreshi. Búl eki ghajayyp oiynshynyng – Bobby Charliton men Eysebionyng júldyzdy matchtarynyng biri boldy. Aghylshyn eki, al portugaldyq bir dop soqty. Sóitip, úzyn-yrghasy 9 dop soqqan Eysebio birinshilikting eng mergen oiynshysy atansa, B.Charliton ózining inisi Djekkiymen jәne Gordon Benks, Bobby Mur, Alan Boll, Djeffry Herst syndy әriptesterimen birge finalda da jeniske jetip, әlem chempiony atandy.

Al Herst finaldyq matchta ýsh dop soqqan tarihtaghy birden-bir oiynshy sanalady. Onyng 100-minutta soqqan golyn (dop mandayshagha soghylyp jerge týsken-di) nemister әli kýnge deyin moyyndamay keledi. Olar «dop qaqpa syzyghynan ary emes, beri týsti» dep dәleldeuden tanbaydy. Sol sәtte bas tóreshi shveysariyalyq Dinstting ózi de bir sheshimge kele almay, qaptaldaghy qazy Tofik Bahramovqa jýgingen-di. Kenestik әzerbayjan tóreshisi «gol boldy» degen baylam jasady da, nemisterding qarghysyna qaldy. Arada qyryq jylgha juyq uaqyt ótkende baryp zamanauy tehnikanyng kómegimen Bahramov sheshimining dúrys ekenine býkil әlemning kózi jetti. Demek, Angliya – eshqanday da kezdeysoq emes, naghyz chempion degen sóz. Yaghny әu basta «Altyn Niykeni» úrlap alghan aghylshyndar aragha tórt ay salyp ony zandy týrde iyelendi.

OYYN NÁTIYJELERI

Finaldyq turnirge 16 komanda qatysty.

32 oiyn ótkizildi, 89 dop soghyldy (orta eseppen 2,78 gol).

«A» TOBY

Angliya – Urugvay – 0:0,  Fransiya – Meksika – 1:1, Urugvay – Fransiya – 2:1, Angliya – Meksika – 2:0, Urugvay – Meksika – 0:0, Angliya – Fransiya – 2:0

«V» TOBY

Germaniya – Shveysariya – 5:0, Argentina – Ispaniya – 2:1, Shveysariya – Ispaniya – 1:2, Germaniya – Argentina – 0:0, Argentina – Shveysariya – 2:0, Germaniya – Ispaniya – 2:1

«S» TOBY

Braziliya – Bolgariya – 2:0, Vengriya – Portugaliya – 1:3, Braziliya – Vengriya – 1:3, Bolgariya – Portugaliya – 0:3, Braziliya – Portugaliya – 1:3, Bolgariya – Vengriya – 1:3

«D» TOBY

KSRO – KHDR – 3:0, Italiya – Chily – 2:0, KHDR – Chily – 1:1, KSRO – Italiya – 1:0, Italiya – KHDR – 0:1, KSRO – Chily – 2:1

ShIYREK FINAL

Angliya – Argentina – 1:0, Germaniya – Urugvay – 4:0, Portugaliya – KHDR – 5:3, KSRO – Vengriya – 2:1

JARTYLAY FINAL

Germaniya – KSRO – 2:1, Angliya – Portugaliya – 2:1

3-ORYN ÝShIN MATCh

Portugaliya – KSRO – 2:1

FINAL

Angliya Germaniya 4:2 (qosymsha uaqytta)

30 shilde. London. «Uembliy» stadiony. 93 000 kórermen. Tóreshi Dinst (Shveysariya).

Angliya: Benks, Koen, Dj.Charliton, Mur, Uilson, Staylz, Boll, B.Charliton, Hant, Herst, Piyters.

Germaniya: Tilkovski, Hettges, Shulis, Veber, Shnellinger, Bekkenbauer, Overat, Haller, Zeeler, Held, Emmeriyh.

Goldar: Haller, 12 (0:1), Herst, 19 (1:1), Piyters, 78 (2:1), Veber, 90 (2:2), Herst, 100 (3:2), Herst, 120 (4:2).

Súrmergender

Eysebio (Portugaliya) – 9 dop, Haller (Germaniya) – 5, Herst (Angliya), Bene (Vengriya), Porkuyan (KSRO), Bekkenbauer (Germaniya) – 4 doptan.

Sәken Sybanbay

Abai.kz

1 pikir