Seysenbi, 30 Sәuir 2024
Janalyqtar 4037 0 pikir 1 Qarasha, 2012 saghat 13:24

Qyryq shaldyng әlegi Janaózenning jarasyn qayta tyrnady

Janaózen qalasynyng atyn ózgertip, Beket Ata esimin bereyik dep bastama kótergen qyryq shaldyng (aqsaqal deuge auzym barmaydy) әlegi dýiim eldi dýrliktirip jiberdi. Manghystaudyng týkpir-týkpirinde túratyn qyryq shal týsterinen shoshyp oyanghanday, bir kýnde, bir saghatta, Beket Atanyng basyna bara qaluy, sol kezde barlyq audan, qala, oblys әkimderining kele qaluy, Beket Atanyng ayan bergeninen emes, Aqordanyng әmir etkenining belgisi bolsa kerek.

Kópshilikting kókeyinde búl bas­tamany kótergen kim?.. Ja­na­­ózenning atauyn nege ózgert­kil­eri keledi? Beket Atanyng esimin qalagha nege tandady? Qyryq shal degen kimder? Beket Atanyng atyn kez kelgen jerde atay beruge bola ma?...

Eldi elendetken osy saualdargha jauap berip kóreyik. Birinshiden, "Janaózen" degen ataudy jaqtyrmaytyn adam - preziydentting ózi. Qay elge barsa da, "Janaózen" sózi aldynan shygha beretin boldy. Al "Jana­ózen atauyn ózgerteyik" dep úsynys aitqan qasyndaghy kenes­shilerining ne oilaghany bar. Búl bastamany Aqorda Adaydyng shaldarynyng atynan, Atanyng úrpaqtarynyn auyzdarymen ait­qyzghandy jón dep sanady. Sol arqyly manghystaulyqtardy bir-birimen daulastyryp qoydy.

Janaózen qalasynyng atyn ózgertip, Beket Ata esimin bereyik dep bastama kótergen qyryq shaldyng (aqsaqal deuge auzym barmaydy) әlegi dýiim eldi dýrliktirip jiberdi. Manghystaudyng týkpir-týkpirinde túratyn qyryq shal týsterinen shoshyp oyanghanday, bir kýnde, bir saghatta, Beket Atanyng basyna bara qaluy, sol kezde barlyq audan, qala, oblys әkimderining kele qaluy, Beket Atanyng ayan bergeninen emes, Aqordanyng әmir etkenining belgisi bolsa kerek.

Kópshilikting kókeyinde búl bas­tamany kótergen kim?.. Ja­na­­ózenning atauyn nege ózgert­kil­eri keledi? Beket Atanyng esimin qalagha nege tandady? Qyryq shal degen kimder? Beket Atanyng atyn kez kelgen jerde atay beruge bola ma?...

Eldi elendetken osy saualdargha jauap berip kóreyik. Birinshiden, "Janaózen" degen ataudy jaqtyrmaytyn adam - preziydentting ózi. Qay elge barsa da, "Janaózen" sózi aldynan shygha beretin boldy. Al "Jana­ózen atauyn ózgerteyik" dep úsynys aitqan qasyndaghy kenes­shilerining ne oilaghany bar. Búl bastamany Aqorda Adaydyng shaldarynyng atynan, Atanyng úrpaqtarynyn auyzdarymen ait­qyzghandy jón dep sanady. Sol arqyly manghystaulyqtardy bir-birimen daulastyryp qoydy.

Al әlgi shaldar "Janaózen degen at qúrysa, bәri jónde­ledi" dep týsindiredi. Jana­ózen­degi janjal, ereuil, qan­tógis qala atauynyng Janaózen bolghanynan emes - әdiletsizdik­ten, qalada tәrtipting joqtyghynan, qarapayym halyqtyng janayqayyna biylikting qúlaq aspaghanynan bolghan jaghday.

Ekinshiden, Janaózen qalasyn Beket Ata dep atau qanday qa­jet­tilikten tudy? Ata madaq pen ataqqa zәru me? Joq! Bayaghy adaydyng aqsaqaldary Beket Atanyng esimin kez kelgen jerde aitpaghan, tek qoryqqanda, quanghanda, jaugha shapqanda úran retinde ataghan. Atamyzdyng dý­niye­den ozghanyna eki ghasyr uaqyt ótse de, Manghystauda tuylghan adaydyng balasyna Beket dep birde-bir úrpaghy at qoymaghan. Senbeseniz, Aday shejiresin oqyp qaranyz. Ne ýshin? Sebebi, sol balagha Ata atyn alyp jýru auyr bolady. Sheshesi qarghaydy, әkesi boqtaydy, kóringen adamnyng sózi tiyedi, Atanyng esimi qor bolady dep rúqsat etpegen. Man­ghystaudyng eli: "Beket Atagha ziyarat etuge bara jatyrmyn dep kóp aitpaydy, Atagha bara jatyrmyn, Atadan keldim, Ata týsimde ayan berdi", - deydi. Al elding bәri onyng Beket Ata ekenin aitpasa da týsinedi. Beket Atamyz ataqqa zәru emes, bostan- bosqa Atanyng atyn qor qylmandar. El bilgendi Aqorda bilmeydi emes, biledi. Álgi bastamashyl bolyp jýrgen qyryq shal da múny sezbeydi emes, sezedi, әkimder aitqan song amaly joq, kónedi. Búl iydeyany ortagha tastap otyrghan toptyng týpki maqsaty: adaylardy ruhany temir qazyghynan adastyru.

Beket Atagha úrynu - kópten beri bastalghan әreket. Álgi "belgisiz" toptyng bastamasymen aldymen Pir Beket Atamyzdyng suretin saldyrdy. Ol suretke jazushy shaldardyng batasyn aldyrdy. Gazet-jurnaldargha ayamay bastyrdy, sodan song ayaq astyna shashtyrdy. Sol arqyly alghashqy josparlaryn oryndady. Shyndyghynda da, atamyz suretke týspegen, sopylyq joldy ústanghan kisi. Ol týgil, kýni keshege deyin ómir sýrgen atalarymyz suretke týspek týgili, suret iluli túrghan bólmege namazyn da oqymaytyn. Beket Atamyz qalamaghan, qarsy bolghan nәrseni oghan tyqpalau oryndy ma? Sening әkendi kórmey-bilmey, syrtynan bir shaldyng suretin salyp, "mynau sening әken" dep saghan berse, alar ma edin?.. Beket Atanyng suretin salu - qúrmet emes, tek qiyanat. Ol azday, Atamyz jóninde kórkem filim týsiremiz dep jýrgender bar. Sonda Beket Atanyng rólinde kim oinamaq. Álgi qyryq shaldyng bireui me? Sol kino arqyly Atanyng aruaghyn kelemej etu emes pe? Búghan da jol beruge bolmaydy!

Songhy jyldary Beket Atamyzdyng mәngilik mekeni - Oghylandydaghy meshit taryqqandardyng ziya­rat etetin orny emes, erikkender­ding kónil kóteretin jerine ainalyp barady. Shyraqshylar qasiyetti orynda, aqsha ýshin janjaldasyp jatatyny jasyryn emes. Bayaghy tәrtipting biri joq. Janaózennen Oghylandygha baratyn tas jol saldy. Búl erikkenderdin, jelikken­derding (turisterdin) jaghdayyn jenildetti, al auruyna shipa izdep taryqqandar, bir perzentke zar bolyp zaryqqandar jayau da bolsa barugha peyil. Álgi biylikqúmar shaldar búl jolgha "Ata Joly" dep at qoydy. Al shyndyghynda búl - Ata joly emes, avtokólik joly bolatyn. Beket Atanyng ózi qolymen tau basynan meshitke deyin kók tasty qashap salghan jolyn búzyp, tas tósep qorshau ornatyp qayta saldy. Búl - tarihy múrany qiratu degen sóz. Ata kózining tirisinde, "maghan ziyarat etuge kelgen pende, arnayy izdep jol azabyn tartyp, Shopan Atagha soghyp kelsin" dep ósiyet qaldyrghan. Al qazir Beket Ata jatqan oryndy kartagha týsirip, turistik oryngha ainaldyryp aqsha tappaqshy. Basyna júldyzdy qonaq­ýiler salyp jyn-oynaqqa ainaldyrmaqshy.

Endi "Janaózen qalasyn "Beket Ata" qalasy dep auystyru kerek" dep "bastama kótergen" qyryq shal kimder? Soghan toqtalayyq. Olar Janaózen qalasynyng ardagerler kenesining tóraghasy Asylbek Aydarov, onyng orynbasary Tynyshtyq Bazarbaev, aqyn Qarjaubay Reym­bay úly, Ata úrpaghy Berdihan Sәndibekov, Ómirzaq Ozghanbaev, Bektúr Tóleughaliyev, Ábilhayyr Spanov, Saqyp Kerelbaev, Saghyn Qyrymqúlov, Dýisenbi Áripov t.b. Búlardyng kóbi kýni keshege deyin biylikting shendi-shekpeninen shyqqan kisiler. Keshegi Janaózen men Shet­pedegi qyrghynda osy shaldardyng kópshiligi biylikting sózin sóilep, jas­tardy kinәlaghan adamdar.

A.Aydarov, Ó.Ozghanbaev Janaózen - Shetpe oqighasyna bayla­nys­ty biylikting qúrghan qoghamdyq komissiyasynyng mýsheleri bolatyn. Olar -"týrmege kirdik, qorlyq kórip, azaptalyp jatqan eshkimdi kórmedik, sotqa qatystyq, bәri әdil ótti" dep mәlimdeme taratqandar. Al jazushy Á.Spanov teledidar arqyly "Janaózendi "Beket Ata" qalasy dep auystyrsaq, bәri jaqsy bolady. Oghan mysal: Leningradqa barghan kezimde halqy óte mәdeniyetti ekenin kórip tanghaldym, qala túrghyndary Leninning atyna kir keltirmeuge tyrysady eken", - dep, sony ýlgi etti. "Qúday-au, dinnen bezgen, ólgende qara jerden bir uys topyraq búiyrmay shólmekting ishinde jatqan kәpirdi madaqtaghany nesi?!" dep jaghamyzdy ústadyq. Álde, Atagha sony tenestirgisi kele me? Úzaq jyldar oblys әkimining orynbasary bolghan Saqyp Kerelbaev "Búl 10 jyldan beri oryndalmay kele jatqan arman edi. Býgin soghan qol jet­kizdik", - dep maqtandy. Sәke-au, búl qúpiya­ynyzdy 10 jyldan beri ishte qalay saqtadynyz? Nege gazetterge jazyp, teledidardan aitpadynyz? Bәri qolynyzda boldy ghoy, әlde B.Múhamedjanovtyng әkim bolyp keluin kýttiniz be?

Jazushy Bektúr Tóleughaliyev: ""Ózen" degen qazaq tilinde atau joq, ol týrikmenning "óje" degen sózinen shyqqan. Men ony dә­leldedim", - dedi. Beke, Ózen degen atau qazaqtiki, óz tilinnen ózing jerinbe! "Ózen" degen búrynnan kele jatqan atau. Adaydyng jeti qayqysynyng biri Óskinbaydyng jyrynda da bar, oqy.

Osy qyryq shal qazaq qalalarynyng atauyn qaytarghysy kelse, "Petropavldy, Pavlodardy, tipti Manghystaudyng kәri shanyraghy Fort-Shevchenkony, sol qaladaghy Bautino degen auyldardyng atyn ózgerteyik" dep nege preziydentke hat jazbaydy? Sonda osy qyryq shalgha Qyrymnyng qyryq batyrynday qúrmet kórseter edik.

Al sizder armandaghanday, Janaózen atauyn ózgertip, Beket Ata qalasy dep atalyq. Sonda Atanyng atyna qanday sóz keletinderin bilesinder me?! Bilmesender, mysal keltireyin: "janaózendikterding soty", "Janaózenning jeniltek qyzdary ústaldy", "Janaózen nashaqorlar qalasyna ainalyp barady", "Janaózen qasireti", "Jana­ózende bala ólimi kóbeyip túr" degen osy sózderding bәrine Beket Ata degen ataudy qosyp jazsa qalay bolar edi? Olay bolmasyna kepildik bere alasyzdar ma?! Artyq qylamyn dep, tyrtyq qylyp alyp jýrmenizder. Atanyng aty qalagha berilmese de, jýreginde imany bar әr qazaqtyng balasy atasynyng esimin úmytpaydy.

Býgin Atanyng atyn qalagha bersek, erteng toyhanagha, arghy kýni araqqa berilmesine kim kepil? Ótken jyly Atyrau qalasynan "Aday" degen araq shyghyp edi, sony úmyta qaldynyzdar ma?

Osy maqala jazylyp jatqan kezde Janaózen qalasynan kóptegen telefon qonyraulary shalyndy. Olar óz qarsylyqtaryn bildirip jatyr. Aruaqpen oinaugha bolmaydy! Halyqtyng arasyna ot salmandar! Janaózenning jarasy jana bitip keledi. Tyrnay berse, qan shyghady.

Biz Pirimiz Beket Atany arymyzday qúrmet tútamyz. Onyng әlsizge - demeu, jetimge - jebeu, asqangha - tos­qan, sasqangha - saya, úlysqa - úran, úrpaqqa ústaz ekenin jaqsy bilemiz. Sondyqtan da Atanyng atyn qorlatugha jol bermeymiz! Beket Ata bizding - arymyz, namysymyz, ruhany temirqazyghymyz. Ata jolynan bizdi eshkim de adastyra almaydy!

Jәnibek QOJYQ,

Manghystau oblysy

"Jas Alash" gazeti

 

 

0 pikir