Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Kórshining kólenkesi 4715 36 pikir 26 Jeltoqsan, 2021 saghat 15:07

Tabyttaghy imperiya men qantardaghy soghys

KSRO atty halyqtar týrmesining qúlaghanyna mine tura 30 jyl. 1991 jyldyng 25-jeltoqsanynda, Mәskeu uaqyty boyynsha saghat 19:32-de KSRO tuy mәngilikke týsirilip, 19:45-te Resey Federasiyasynyng ýsh jolaqty tuy kóterildi. Búl jetpis jyl boyy zúlymdyq imperiyasy bolghan KSRO-nyng tarih tabytyna ketken sәti bolatyn. Dәl sol kýni KSRO-nyng songhy basshysy Gorbachev halyqqa ýndeu jasap, ózining qyzmetten ketkenin, KSRO-nyng endi joq ekenin aitty. 

Býginde Resey arnalary "KSRO nege ydyrady" degen taqyrypta kenirdek kerip, qyrqysyp jatyr. Pikirsayystar qyzu ótude. Biliksiz basshylyq, tiyimsiz ekonomikalyq modeli, syrtqy kýshterding qysymy, sanksiyalar. Núsqalar kóp, jauaptar da jeterlik. Ár sarapshy, әr tarihshy, әr sayasatker әrtýrli núsqalardy aituda. "KSRO-ny saqtap qalugha mýmkindik boldy ma" degen súraqtar da talqylanuda.

Gorbachev bolsa KSROnyng ydyrauyna qatysty óz oiyn aitty. Ol Batystyq kýshterding sol kezende qarsylas derjavanyng jaghdayyn kórip, ydyrauyna qatysty boljamdar jasaghanyn aitady. "Bizding qolymyzda Batystyng biyleushileri elimizdegi qiyndyqty kórip, alaqandaryn ysqylap otyr degen aqparattar bolmady emes, boldy. Olar bylay dedi: Gorbachev naghyz kommunist, odanda Elisinge bәs tikkenimiz jón dep jatty. KSRO qúlaghan song olar óz quanyshtaryn jasyrghan emes", — deydi ol.

Onyng oiynsha KSROny saqtap qalugha bolar edi, biraq oghan syrtqy kýshter emes, ishki qayshylyq kedergi boldy deydi. Ol "últtar arasyndaghy qayshylyq pen ishki respublikalar arasyndaghy týsinispeushilik eldi qúrdymgha jiberdi, al Tamyz býligi sonyng nýktesin qoydy" dep atady.

Biraq KSROny saqtap qalugha da әreketter jasalypty. Búl turaly Gorbachevtyng baspasóz hatshysy, audarmashy Pavel Palajchenko aitty. Onyng sózinshe Gorbachev konfederasiyalyq odaq qúrugha úsynys jasaghan. Jana kelisim boyynsha qaruly kýshter men yadrolyq qarudy ortaq negizde saqtap qaludyng joly bolghan.

Qújatqa odaq ishindegi segiz memleket qol qonggha dayyn bolghan eken. "Tarihy túrghydan tyghyryqtan shyghar jol joq siyaqty bolghanymen, alayda qashanda shyghar jol bar. Otyz jyldan keyin qarap túrsam, ortaq qaruly kýshterdi saqtap qalugha tyrysqan konfederasiyalyq odaq әldeqayda dúrys bolar edi dep oilaymyn", — dedi Palajchenko.

Sol kezenning beldi sayasatkerining biri Ruslan Hasbulatov ta óz oiyn bildirip, "KSRO-nyng ydyrauyna kim kinәli" degen súraqqa jauap berdi. "Kim kәnili degen ne sóz? Basty kinәliler bizbiz. Sonyng ishinde ózim de barmyn. Ókinishke oray bizding óz elimizge kesirimiz tiydi", — deydi Hasbulatov. Ol eldi qúldyratugha Elisin men Gorbachev arasyndaghy teketires sebepker bolghanyn da aitty.

Aragha otyz jyl uaqyt salyp, Resey KSRO-nyng ydyraghanyna kýiinetinin kórsetti. Endi tanda Mәskeu NATO men Batysqa aibat shegip otyr. Ukraina manyna jýz mynnan astam әsker toptastyryp, 2008-de Gruziyanyn, 2014 jyly Ukrainanyng jerin tartyp alsa, 2020-jyly "Armeniya men Ázerbayjan arasyndaghy qaqtyghysty toqtatamyn" degen jeleumen Qarabaqqa óz әskery bazasyn shoghyrlandyrdy. Siriyada әskery baza ornatyp, Tayau Shyghys elderining sayasatyna aralasa bastady. Sarapshylar Resey agressiyalyq sayasat arqyly "KSRO-nyng bir qayta qúrmaq" degen oidy aituda. Tipti Ukraina men Resey arasynda qantar aiynda soghys bastalady degendi de boljaushylar sany artuda.

Ka Myrza

Abai.kz

 

 

36 pikir