Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Janalyqtar 2937 0 pikir 13 Shilde, 2012 saghat 12:34

Bodandyqtyng qylbúrauy qysa týsti

"Euraziyalyq odaqty" qúru iydeyasy býkil reseylik sheneunikterding oiyn jaulap alghan siyaqty. Qazaqstan preziydenti bastap, onyng "odaqtas joldastary" qostap, halyqtyng miyna búrynghy "bauyrlastar" úghymyn myqtap sindiruge kiriskendey. Belarusi pen Qazaqstangha qaraghanda, Resey tarapy әsire belsendi. Nazarbaevtyng 1994 jylghy odaqty qúru iydeyasy orystar ýshin "dayyn asqa - tik qasyq" boldy. Birte-birte qazaq biyligin ózine qaratyp, ekonomikany jәne basqa da sayasy jýieni óz qolyna ala bastaghan orystar, endi qazaq taghdyryn da ózderi sheshpekshi.

"Euraziyalyq odaqty" qúru iydeyasy býkil reseylik sheneunikterding oiyn jaulap alghan siyaqty. Qazaqstan preziydenti bastap, onyng "odaqtas joldastary" qostap, halyqtyng miyna búrynghy "bauyrlastar" úghymyn myqtap sindiruge kiriskendey. Belarusi pen Qazaqstangha qaraghanda, Resey tarapy әsire belsendi. Nazarbaevtyng 1994 jylghy odaqty qúru iydeyasy orystar ýshin "dayyn asqa - tik qasyq" boldy. Birte-birte qazaq biyligin ózine qaratyp, ekonomikany jәne basqa da sayasy jýieni óz qolyna ala bastaghan orystar, endi qazaq taghdyryn da ózderi sheshpekshi.

Euraziyalyq odaq qúru turaly týsinikti eng alghash 1920-30 jyldardaghy orys oishyldary G.V.Vernadskiy, N.S.Trubeskoy jәne P.N.Saviskiy engizgen. Olardyng oiynsha, sol kezdegi әmirin jýrgizip túrghan kom­munistik iydeologiya birte-birte eura­ziya­lyq iydeologiyagha auysuy kerek. Sol uaqytta keybir adamdar ýshin búl iydeya mif bolyp kóringenimen, býgin olardyng aitqandary rasqa ainalyp keledi. Resey qazaqtargha bodandyq qamytyn sheshkizip ýlgertpesten, qayta qylbúrauyn salyp, qysqan ýstine qysa týsude. Osydan 20 jyl búryn azattyghyn jariyalap, әli erkin ómir sýre almay otyrghan qazaqtar erkindikting iysin taghy biraz jyl sezbeytin sekildi. Kommunistik-totalitarly biylikting shekpeninen shyqqan qazaq ghasyrlar boyy qúldyq sanadan da, bodandyq sanadan da arylmay, "tәuel­sizdikke ýirenise almay jýr". Ótkendi kóksep, eskilikti ansaghan qazaqstandyq sheneunikter Reseyge qayta qosylu qamynda jantalasuda. "Alashtyn" azattyq iydeyasyn qozghasa, últtyq memleket turaly oilaghan últ ziyalylarynyng sózin sóilese mәsele basqa. Alayda qazaq basshylyghy olardy oiyna da almastan, bodan bolghan kommunistik kezendi kókseydi. Osynyng saldarynan Resey qazaqtyng osal jerin tanyp, óz qaharyna mindi. Endi qayta egemendik qolymyzgha tie me, tiymey me - búl ýlken súraq.

Resey memlekettik dumasynyng tóraghasy Sergey Naryshkin 2015 jyldan bastap Euraziyalyq odaq aumaghynda "Euraziyalyq parlament" iske asady dep mәlimdedi. Múnday oidy Federasiya kene­si­ning tóra­yymy Valentina Matviyenko da aityp jýr. Naryshkinning aituynsha, 2013 jyldyn 1 qantaryna deyin osy parlamentting jobasy dayyndalyp bitpek eken. Yaghny Eu­ra­ziyalyq odaqtyng "Jol kartasy" әzirlenip, ýsh elding preziydent­terine úsynylady. Qújatta Euraziyalyq parlamentting damu kezen­deri men qúrylymy kórsetil­mek. Euraziyalyq integrasiyanyng jýzege asuyn qoldaytynyn aityp, shattanghan Naryshkiyn: "Búl Euraziyalyq parlament tikeley dauys beru arqyly saylanuy qajet" - deydi. Búl ne degen sóz? Eger osynday jaghday bolsa, Konstitusiyagha tolyqtay ózgeris engizu kerek ekendigi belgili. Euraziyalyq parlament KSRO-nyng Jogharghy Kenesi tәrizdi jýie­lenetini de aidan anyq. Búl qaytadan Ke­nestik kezenge alyp barghannan basqa ne boluy mýmkin? Múnyng qauip-qateri men ziyan­dy jaqtary shash etekten. Búl arada aldymen "parlament" úghymyna ýnilsek. Parlament búl - memle­ket­tik biyliktegi eng joghar­ghy zang shygharushy organ. Onyng basty qyzmeti - zan shygharu jәne ýkimet pen basqa da memlekettik biylik organdarynyng qyzmetin baqylau. Demek, Euraziyalyq odaq qúralghan song barlyq zang Kremli arqyly qabyldanady. Yaghny qazaqtyng taghdyry Mәskeude sheshiledi degen sóz emes pe búl? Oghan qosa, Kenes odaghy kezindegidey Últtar kenesi qúrylsa, qazaqtyng últtyghy mýldem әdirem qalatyn týri bar. Sonday-aq, Naryshkin búl parlament qúrylyp ýlgermesten, "Euraziyalyq jastar parla­mentin" qúrudy úsyndy. Múnday "Jastar parlamenti" ne ýshin kerek? Áriyne, eger referendum nemese halyqtyq saualnama bolar kezde jantalasyp, "odaqty qoldaushylardy" kórsetip, halyqtyng qolyn jinau ýshin. Áytpese, odaq týgil, osy ýsh mem­leketting ózin­de jastar parlamenti jetis­ken, jóni týzu júmys istep, manyzdy sheshim qabyldamaytyny belgili.

2011 jyldyng kýzinde V.Putinning "Euraziya ýshin jana integrasiyalyq joba - býginnen bastalatyn bolashaq" degen maqalasy jaryq kórgen. Artynsha, "Edinaya Rossiya" partiyasynyng tóraghasy Boris Gryzlov "Bolashaq bizben birge" degen maqala jazyp, onda Euraziyalyq odaq - Reseyge әlemdegi dәrejesin kóteruge kómekte­se­tinin, onyng Resey ýshin әldeqayda paydaly bolatynyn jazghan. Osynyng ózi-aq Reseyding ambisiyasyn anyqtap, aishyqtap bermey me? Imperiyalyq pighyl degenimiz de osy emes pe? Demek, Qazaqstan men Belarusi beysharanyng kýiin keship, Kremlige tolyqtay tәueldi bolghanyn anyq aighaqtaydy búl!

22 mausym kýni Sergey Narysh­kinning basqaruynda Reseyde tarihshy-ghalymdardyng "Reseyding tarihy qauymdastyghy" assosiasiyasy qúryl­dy. Naryshkin búl úiymnyng maqsat-mýddesi men negizgi qyzmeti turaly býy deydi: "Búl "Reseyding tarihy qauymdastyghy" assosiasiyasy 1866 jyly qúrylghan orys patshalyghynyng (russkoy imperiy) tarihy qauymdastyghynyng dәstýrin qayta janghyrtudy qalaydy. Uniyversiytetterde aghartushylyq júmystaryn jýrgizu men kinojobalar, internet jobalaryn iske asyru josparymyzda bar. Áriyne, oghan otandastardyng qoldauy óte qajet". Osydan-aq Naryshkin aitqan "imperiyalyq dәstýrdin" bar pighyly men mýddesin, maqsatyn baghamday beriniz.

«Jas Alash» gazeti

 

0 pikir

Ýzdik materialdar