Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Tarih 6818 16 pikir 14 Sәuir, 2020 saghat 14:18

Gitlerding KSRO-gha shabuyly әr elding mektep oqulyqtarynda qalay jazylyp jýr?

Qazir II Dýniyejýzilik Soghystyng Shyghys maydanyn jahan tarihynda «Úly Otan Soghysy» emes, orys-nemis soghysy, keyde eki fashistik iydeologiya jaylaghan elderdegi taptyq fashist Stalin men últyshyl fashist Gitler (Hitler) soghysy dep ataytynyn endi bile bastadyq. Sol kezdegi nemis memleketin tek bolishevikter ghana Fashistik Germaniya dep atasa, әlem júrtshylyghy Veymarlyq Germaniya dep tanyghandyghyn otandyq tarihshylar da jaza bastady.

Daudyng basy postkenestik zamanalyq tarihty jazuda II Dýniyejýzilik Soghystaghy Shyghys maydannyng jahan tarihyndaghy ornyn kenestik-reseylik qalypta «Úly Otan Soghysy» dep ataugha emes. Latynsha jazuynda «Adolf Hitler», kirillisada oryssha mәnerde «Adolif Gitler» dep aitylyp әm jazylyp kelgen últyshyl fashistting «Hitler» dep jazyluyna jatsa kerek.

KSRO shekpeninen shyqqan týrki elderining barshasynda jәne Qytay men Vetinamdyq tarih oqulyqtarynda 1939-1945 jylghy II Dýniyejýzilik Soghysqa arnalghan taraular әli kýnge kenestik qalypta, kommunistik iydeologiya sarynynda jazylyp kele jatqandyghyn angharamyz.

Biz «Abai.kz» oqyrmandaryn ózge әlem halyqtarynyng mektep baghdarlamasy oqulyqtarynda Veymarlyq Germaniyanyng KSRO-gha shabuyl jasauy men Shyghys maydany turaly qalay jazylghanymen tanys etkeli otyrmyz. 

McGrawHill-Glencoe baspasynan shyqqan Kaliforniya shtatynyng 10 synypqa arnalghan World History: Modern Times oqulyghynda:

«Hitler Kenes Odaghyna shabuyl jasaudy 1941 jyldyng kókteminde oigha alghanymen Balqanda oryn alghan problemalargha baylanysty keyinge qaldyryldy. Hitler Vengriya, Bolgariya men Rumyniya sayasy әriptestigine qol jetkizgenimen, Mussoliniyding Gresiyadaghy (1940 jyl) sәtsiz nauqany  nemisterding ontýstik shebin grek bazasyndaghy britan әue kýshterining shabuylynan qorghaugha dәrmensiz kýide qaldyrdy. Osy qauipting aldyn alu ýshin Hitler sәuir aiynda Gresiya men Yugoslaviyany jaulap aldy. Qalyptasqan jaghdaygha mýldem senimdi kýide bolghan Hitler KSRO-gha 1941 jyldyng 22 mausymynda basyp kirip, qys týspey jenip shygham degen ýmitte boldy.

Maydan shebi shamamen 2900 shaqyrymgha sozyldy. Jyldam algha jyljyghan nemis әskeri eki million orys soldatyn tútqyngha aldy. Qarashada bir nemis armiyasy býkil Ukrainany basyp alsa, ekinshisi Leningradty qorshady, ýshinshisi KSRO astanasy Mәskeuge qater tóndirdi. Biraq erte týsken qys pen kenes әskerining qarsylyghy shabuyldy toqtaty. Áu basta soghys nauqany kóktemge jobalanghandyqtan nemisterding qystyq kiyimi bolmady. Soghys tarihynda birinshi ret nemis armiyasy toqtatyldy».

AQSh McGrawHill baspasynan 2014-2015 jyldary shyqqan tarihty joghary synyptargha terendetip oqytatyn Advanced Placement World History oqulyghynda:

«Soghystyng alghashqy jyldary Qaghanattar Odaghy («Riym-Berliyn-Tokio» - Abai.kz) óz kýshin tanyta bildi. 1941 jyly Hitler-ding Reseyge sәtsiz qysqy joryghynan keyin basymdyq birte-birte odaqtastar jaghyna auysyp, AQSh soghysqa aralasty».

Úlybritaniyada Attestasiyalau men biliktilikti arttyru Kenesi maqúldaghan AQA GCSE History: Understanding The Modern World (Dynamic Learning) qosymsha bilim beretin tarih oqulyghyndaghy «Resey 1894-1945: Qaghandyq pen kommunizm» bóliminde: 

«Hitler 1939 jyly eki el arasynda qol qoyylghan kelisimge baylanysty KSRO-gha shabuyl jasaghan joq. Biraq 1941 jyl 22 mausyda tansәride eki millionnan asa nemis soldaty Reseyge basyp kirdi. Hitler Britaniya әli tize býkpese de "Barbarossa" operasiyasyn bastap ketti. Keybir әriptesteri osylay bolaryn búryn boljap aitsa, oghan qúlaq aspaghan Stalin әri-sәri kýide daghdaryp qaldy. Birinshi kýni-aq aerodromdardaghy 1200 úshaq joyyldy.

Nemisterding Mәskeuge qaray jyldam jyljuy barysynda, soghysushy eki jaqta ózderin qatigez retinde tanytty. Qazanda nemisterge jenis jaqyn qalghanday bolyp kórindi. Biraq әskerler men azamattyq túlghalardyng keyin sheguine oray Stalin "órtengen jer" sayasatyn qoldana bastady. Mynnan asa zauyttar nemisterding qoly jetpeytin jerge Oral tuynan ary kóshirildi. Maldar men azyq-týlik ne tasymaldandy ne joyyldy. Nemister algha qaray jyljyghan sayyn Germaniyadan azyq-týlik jetkizu qiynday týsti. Ekinshiden, orys suyghy nemisterge qarsy shyqty. Qazan boyy tolastamay qúighan janbyrdan keyin jer mibatpaqqa ainalyp, nemis shabuyly kidiris tapty. Odan song qarashada kýn rayy nólge deyin tómendedi. Nemis soldattary qysqy kiyimmen qamtamasyz etilmegen edi. Kólikter qatyp, adamdar tona bastady».

Fransiyada 2013 shyqqan ýsh basqyshtyq synyptyng songhy synybyna tarih boyynsha mektepke arnalghan Manuel d’histoire, La Librarie des Ecoles  oqulyghynda:

«Óz tabystaryna masattanghan Hitler aqyr ayaghy Reseyding asa zor aumaghyn iyelenu ýshin KSRO-gha shabuyl jasau kerek dep sheshti. Ol atalghan jerlerding barlyghy nemisterding «ómirlik kenistigi» bolghanyn qalady. "Barbarossa" dep atalatyn basyp kiru operasiyasy 1941 jyldyng mausymynda tórt millionday soldattyng (búl adamzat tarihyndaghy eng iri әskery is-qimyl bolatyn) qatysuymen bastaldy. Basynda orystar jenilis tapty. Nemister Ukrainany jaulap aldy, odan keyin Sankt-Peterburg (ol kezde Leningrad, "Lenin qalasy" dep atalghan bolatyn) jәne Mәskeudi qorshaugha almaqshy boldy». 

Fransiyanyng joghary synyptyq Histoire-Géographie 3e Manuel de l'élève tarihy boyynsha mektep oqulyghynda:

«1941 jyl soghys Balqandy sharpyp, odan keyin nemister lap qoyghan KSRO aumaghyna auysty. Ýshinshi reyh armiyasy tez arada Mәskeu men Leningradtyng qasyna jete aldy»

Osy elding 2016 jyly kollejderge arnap jazylghan Histoire Géographie Enseignement moral et civique 3-ème, Lelivrescolaire.fr,  atty oqulyghynda:

«Nasistik Germaniya ózine «ómirlik kenistik» jaulap alyp, әm Europadaghy jóiitterdi joymaq boldy. Japoniya Shyghys Aziyada ýstem bolugha janyn saldy. Europa men Aziyadaghy odaqtastar demokratiyalyq qúndylyqtardy qorghap qalu ýshin birikti. KSRO  kommunistik jýiening biyligin ornatugha tyrysty».

Ýndistannyng mektepke arnalghan tarih oqulyqtarynda (Arjun Dev, History Textbook for class X. National Council of Educational Research and Training, 1989):

«Fashistik elder agressiyalyq aktilerin qolgha alghan shaqta olargha tek kenes ýkimeti ghana qarsy túrdy. Batys kenestik úsynystardy qabyl almady. Olar KSRO-ny qauipti el sanap, fashistik elder ony qúrtyp tynady degen ýmitte boldy. Úlybritaniyadan basqa Europanyng bәrin jaulap alghan Germaniya shabuyl jasaspau turaly aktige qaramay, 1941 jyldyng 22 mausymynda KSRO-gha basa kóktep kirdi. Hitler KSRO-nyng asa zor aumaghy men resurstaryna qol jetkizudi qatty qalady.

Ol KSRO-ny segizi aptanyng ishinde tas-talqan qylam dep oilady. Biraq Hitler KSRO-nyng әleuetin esh qapirine almay qatty qatelesti. Germaniya soghystyng alghashqy kezeninde tamasha jenisterge qol jetkizdi. KSRO-nyn  orasan zor aimaghyn typ-tipyl qyldy. Leningrad qorshauda qalyp, nemis әskerleri Mәskeuge shabuyldady. Qansha aitqanmen alghashqy tabystargha masattanghan nemis әskeri toqtatyldy. Kenes Odaghy әskery әm óndiristik kýshin óristetip, qaharmandyqpen kýrese aluy Germaniyanyng jyldam jeniske jetemin degen ýmitin tas-talqan etti». 

Týrikiya elining 2016-2017 jylghy bilim ministrligi bekitken «Zamanalyq týrik jәne әlem tarihy» atty 2015 jyly Ergun Akgun, Ersun Baldjilar, Murat Kylychtardyng avtorlyghymen jazylghan 5 synypqa arnalghan oqulyqta: 

«Qandayda bir әskery is-әreketting tabystylyghynyng ólshemi jayynda sóz qozghaytyn bolsaq, onda "Barbarossany" qospaghanda nemis armiyasynyng Reseydegi qimyly tym tabysty boldy. Osyghan deyin eng tiyimdi әskery kýsh sanalatyn osy bir iydealdy apparat (әskery mashina) soghys tarihyndaghy eng iri jenisterge jetti. Zamanalyq soghys jýrgizudi jaqtaytyn nemister óz qarsylastarynan tym joghary túrdy. Búl Reseydi jenip, Reseyding europalyq bóligin jaulap alu ýshin tym jetkiliksiz bolatyn. Búl joryq kýireuge әkep soghatyn jortuyl edi.  Ekinshi Dýnie jýzilik soghystan keyin ornyqqan tәrtipke Kenes Odaghynyng azat boluy ýlken әser etti. Shyndyghynda, qarsy túrushylyq ondaghan jyldargha sozylyp ketse de, birneshe jyldyng ishinde (Kenes Odaghynyng qasarysa qarsylyq kórsetui sebepti) Hitler-ding qúldyrauyna negiz bolghan orys armiyasynyng jenisi aghylshyn-amerika koalisiyasynyng qúryluyna týrtki boldy». 

Óz basym qazaq-orys tilinde birlesip shyghatyn audandyq gazetti jazdyryp alsam, orys tilinde shyghatyn Semey qalalyq jәne oblystyq gazetterdi kitaphanadan oqyp otyram. Bәrinde Úly Otan Soghysynyng ayaqtalghanyna 75 jyl dep jazylady. Tura bir KSRO dәuirinde jýrgendeymiz. 

Orys tildi qazaq BAQ jariyalaytyn әm jariyalap kele jatqan materialdarda 1939 jyly 1 qyrkýiekte bastalyp, 1945 jyldyng 2 qyrkýieginde ayaqtalghan II jahan soghysynyng tek 1941-1945 jylghy orys-nemis jәne orys-japon soghysy ghana qamtylyp, Polisha-KSRO, Rumyniya-KSRO, Baltyq boyyn jaulap alu anneksiyasy men 1940 jylghy qysqy Fiyn-KSRO soghystaryna qytysqan әm qaza tapqan QazKSR jәne Ortalyq Aziya (qyrghyz, ózbek, týrkimen jәne tәjik elderinde túratyn etnikalyq qazaqtardan shyqqan maydangerler) jauyngerleri men ofiyserleri jayly mýldem sóz etilmeydi. 

Dúrysy Tәuelsiz El retinde soltýstik kórshimiz Reseyge jaltaqtamay 9 mamyrdy 1939-1940 jyldardaghy Polisha-KSRO, Rumyniya-KSRO, Baltyq boyyn jaulap alu anneksiyasy men Fiyn-KSRO soghystarynda jәne 1941-1945 jylghy orys-nemis jәne orys-japon soghysynda qaza tapqan Ortalyq Aziya jauyngerleri men ofiyserlerin eske alu kýni retinde, al úly jenisti 2 qyrkýiekte atap ótudi jolgha qoyatyn kez kelgen siyaqty.

Endi bes jyldan keyin elimizde birde-bir II jahan soghysynyng ardageri qalmaydy. Olardyng ornyn KSRO kezindegi jәne Tәuelsizdik kezindegi týrli aimaqtyq әskeriy-soghys konfliktilerine qatysqan ardagerlerimiz basady. Olardyng qatysuymen 2025 jyldan bastap ótetin úly jenisti úlyqtauda: 9 mamyrdy Últtyq eske alu kýni jәne 2 qyrkýiekti jalpybúqaralyq Jenis merekesine ainaldyruymyz kerek.  Osy qadamgha jaltaq Parlamentimiz bara qoyar ma eken!?

Sizder búghan qalay qaraysyzdar!?

Ábil-Serik Áliәkbar

Abai.kz

16 pikir