Qazaqstannan eksporttalghan múnay men ózge de resurstar offshorly zona arqyly satylghanyn bilesiz be?

Kópten beri Gennadiy Bendiskiymen dostasyp jýrmin. Onyng 2002 jyly Vremya gazetinde jaryq kórgen bir maqalasynda «ýlken eksporttyq mahenasiya» jayly jazady.

Bendiskiy 1999-2000 jyldary Qazaqstannyng eksporttan týsken tabysyn zertteydi. Belgili bolghanday, statistika agenttigi jariyalaghan sandar men Qazaqstannyng AQSh, Qytay, Resey jәne Týrkiya elderindegi elshilikterining bergen mәlimeti әrtýrli bolyp shyghady. Bendiskiy resmy jariyalanghan mәlimetting elshilikter bergen aqparattar eki ese az bolghanyn anyqtaghan. Mysaly, resmy mәlimet boyynsha, 1999 jyly Qazaqstan eksporttan $1,154 milliard, al 2000 jyly $1,972 milliard kiris kórse, Qazaqstannyng sheteldegi senimdi ókilderi sәikesinshe $2,137 milliard (1999 j.) jәne $3,282 milliard (2000 j.) týskenin rastaghan. Tabighy baylyq shet elderge tikeley emey offshor zonalary arqyly satylyp, shiykizat baghasy transfert mehanizmi negizinde anyqtalyp, arzandatylghan. Sol sebepti de eksporttalghan shiykizattyng tolyq kólemi shekaradan shygharda tirkelmegen. Al bagha aiyrymy belgili bir kisilerding qaltasyna kete bergen.

Tirkelmey qalghan 1,5 milliard AQSh dollary neni bildiredi? Birinshiden, eksporttan Qazaqstan budjetine týsui tiyis 450 million tenge salyq ghayyp boldy. Sol kezdegi tengening qúnymen eseptesek, salyqqa kelui tiyis soma Qazaqstandaghy bilim beru, densaulyq saqtau jәne qorghanys qyzmetterine qajet bir jyldyq qarjygha ten. Nemese búl aqshamen bir jyl boyy Qazaqstandaghy zeynetkerler, ardagerler, mýgedekter men kóp balaly analargha zeynetaqy jәne jәrdemaqy tólep otyrugha jeter edi.

Statistika komiyteti tek eksport sandarynan shataspay, importta da fiaskogha úshyraghan. Eksportta jaqsy tabysqa jetken psevdo-sheneunikter damyghan elderden óndiriske qajet týrli tehnikalyq jabdyqtardy qymbat baghada importtaghan. Shekara qyzmetine sýiene otyryp Statistika agenttigi bergen mәlimet pen jabdyqtardy eksporttaushy elderding statistikasy birdey bolmay shyghypty. Ayta ketsek, Statistika agenttigi 2000 jyly AQSh-tan Qazaqstangha importtalghan tauardyng qúny 276 million AQSh dollaryna teng bolghanyn mәlimdese, AQSh-tyng Ekonomika jәne statistika basqarmasy somanyng 124 millionnan aspaghanyn jariyalaghan. Qazaqstan shekara qyzmetining mәlimetine oray, sol jyly AQSh-tan Qazaqstangha $134 milliongha múnay búrghylau qúrylghysy importtalghan. Al AQSh basqarmasy onday tehnikanyng eksporttalmaghanyn mәlimdegen.

Osyghan úqsas jaghdaylar Qazaqstannyng Qytay, Pәkistan jәne Ýndistanmen jasaytyn sauda baylanysynda da kezdesedi. Bizding komiytet ýlken kisilerding salyq tólemeui ýshin import kólemin azaytyp kórsetkenimen, bizge seriktes elder aqparatty teriske shygharatyn mәlimetter jariyalap otyrghan.

Múnday auqymdy operasiyalardyng kórinbey qaluy, osy ainalymgha qatysy bar adamdardyng qanshalyqty «avtoriytet», aqshasy kóp әri biyliktegi negizgi rychagtardy ústap túrghanyn bildireri anyq. Al, Premier, eks-premierden ne spros?!

Vlasti v dole. Gennadiy Bendiskiyding «Bespredel» atty kitabynan

Joldas Órisbaevtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz