Elimizde onlayn saudany jetildiru  maqsatynda elektrondyq saudany damytu jónindegi jol kartasy bekitilgenin eske salyp ótti. Jol kartasynyng 17-shi tarmaghyna sәikes, vedomstvo jergilikti atqarushy organdarmen birlese «Sifrlyq Qazaqstan» baghdarlamasy ayasynda halyqtyng sifrlyq sauattylyghyn arttyru sharalaryn qarastyryp otyr.

Memleket basshysy «Qazaqstannyng ýshinshi janghyruy: jahandyq bәsekege qabilettilik» atty Joldauynda pers­pektivalyq sala – elektrondy (onlayn) saudany jýzege asyrugha nazar audardy.

Boljam boyynsha, elding elektrondyq kommersiya naryghynyng kólemi 2017 jyly 189 mlrd tengeni qúrady. Búl jalpy bólshek sauda kólemining 2,6%-yn jәne eldegi IJÓ-ning 0,51%-yn qúraydy. Salada 900-den astam kompaniya júmys isteydi. Elektrondy sauda salasynda 68 myngha juyq adam, al onymen baylanysty salalarda 677 myng adam júmyspen qamtylghan. 2017 jyly boljamdyq derekter boyynsha, 74 mln tapsyrys jasalyp, 21,9 mln sәlemdeme jetkizilgen. Elektrondy kommersiyany qoldau jәne damytu ýshin bizding tarapymyzdan tiyisti instituttyq baza qúryldy. 2017 jyly Premier-Miy­nistr­ding orynbasary A.Jú­ma­ghaliyev 2018-2020 jyldargha arnalghan elektrondy saudany damytu jónindegi jol kartasyn bekitti. Jana Salyq kodeksinde 2018 jyldyng 1 qantarynan bastap elektrondy sauda salasynda alynghan tabystardyng KTS jәne JTS mólsherlemesin 0%-gha deyin 2023 jylghy merzimge azaytu boyynsha jenildikter kózdelgen. Elektrondy sauda subek­ti­leri osy jenildikterdi alu ýshin mynaday sharttardy saqtauy tiyis:

– tauarlardy satu boyynsha mәmilelerdi tirkeu elektrondy týrde jýzege asyrylady;
– tauarlargha aqy tóleu qolma-qol tólemsiz jýzege asyrylady;
– satyp alushynyng (alushy­nyn) óz tauar jetkizu qyzmetining boluy nemese jýk tasymaldau qyzmetimen, kurierlikpen jәne (nemese) poshta qyzmetimen ai­na­lysatyn túlghalarmen shart­tarynyng boluy.

Tauarlardyng elektrondy saudasy salasyndaghy qyzmetti jýzege asyratyn salyq tóleushi­ler qyzmetting jekelegen týr­lerin jýzege asyratyn salyq tóleushi retinde tirkeu esebine qonggha jatady. Sonymen qatar qyzmetting jekelegen týrlerin – tauarlardyng elektrondy saudasyn jýzege asyratyn salyq tóleushi retinde tirkeu esebine qong qyzmetting jekelegen týrlerin jýzege asyratyn salyq tóleushi retindegi qyzmetting bastaluy nemese toqtatyluy turaly habarlama negizinde oryndalady.

Búl habarlama salyq organyna qyzmetting jekelegen týrining jýzege asyryluy bastalghangha deyin ýsh júmys kýninen keshik­tirilmey úsynylady. Osyghan baylanysty, Últ­tyq ekonomika jәne Qarjy ministr­lerining elektrondy sau­da qyzmetining bastaluy, túl­ghalardyng tauarlardy jet­kizu, KTS jәne JTS tóleu­den bosa­tu turaly salyq zanna­masy­nyng normalaryn paydalanu, jýrgizilgen banktik operasiyalar jәne shottardaghy aqsha qozghalysy turaly mәlimetterdi úsynuy jónindegi búiryqtary jariyalandy.

Elektrondy saudadaghy túty­nu­shylardyng qúqyqtaryn qorghau maqsatynda tútynushylargha internet-resurstar arqyly tauar turaly aqparat beru, sonday-aq tútynushylargha tauarlardyng sapasy, qasiyetteri, tóleu, qaytaru sharttary jәne sipattamalary turaly shynayy aqparat berudi qamtamasyz etu boyynsha satushylar men deldaldar ýshin mindettemelerdi, sonday-aq «elektrondy kommersiya», «internet-dýken» úghymyn qarastyratyn «Sauda qyzmetin retteu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng zanyna týzetuler әzirlendi. Instituttyq ortadan basqa, biz kәsipkerlerding sifrly sauat­tylyghyn arttyru ýshin elektrondy saudagha qyzmet kórsetudi damytudamyz.

«Atameken» ÚKP ShOB subektilerin, sonday-aq ha­lyqty aqparattyq tehno­logiyalargha qyzmet kórsetuge, onyng ishinde internette biznes qúru men jýrgizu salasynda konsulitasiya beretin, 12 myngha juyq ShOB subektisi oqytylatyn «Júmys istep jatqan kәsipkerlik qyzmetti jýrgizuge servistik qoldau kórsetu» jәne «Biznes-Kenes­shi» jobasy qúraly ayasynda bazalyq sifrly daghdylargha oqytudy bastady. Elektrondy kommersiyadaghy biznesting qúzirettiligin arttyru ýshin «Qazposhta» AQ bazasynda Astana qalasynda alghashqy elektrondy kommersiya ortalyghy (E-sommerce ortalyqtary) ashyldy. Onda ShOB-tyng onlayn satudy, tólem qúraldaryn, logistikany damytu jәne dayyn internet-dýkenderdi qúru boyynsha qúziretin arttyru boyynsha qyzmet kórsetiledi.

2018 jylghy 20 aqpanda E-commerce ortalyghy bazasynda 140-tan astam ShOB ókilderi qatysqan «Óz qazaqstandyq Amazonyndy qúrghyng kele me?» taqyrybynda oqytu ótkizildi. Býginde E-commerce orta­lyghynda 40 iri jәne shaghyn internet dýkenderge qyzmet kórsetiledi. Olardaghy tauarlyq salymy bar jóneltilimderding jalpy kólemi 200 mynnan astam danany qúraydy. E-commerce ortalyqtarynda kәsipkerlik sauattylyqty arttyru ýshin dayyn internet-dýken ashu boyynsha 1000 qyzmet kór­setilip, 150 internet-dýken ashy­lady. 2018 jyly osynday ortalyqtar Almaty jәne Qara­ghandy qalalarynda ashylady. E-commerce ortalyqtarynyng bazasynda AQSh-taghy Amazon, Qytaydaghy Alibaba jәne basqa jahandyq internet-alandarda tauar satu ýshin kәsipkerlerdi daghdylar men prosessterge oqytu boyynsha Eksport mektebi úiymdastyrylatyn bolady. Búl 5000 ShOB subektilerin oqytugha jәne jyl sayyn 1,8 mln dana tauar eksporttaugha mýmkindik beredi.

2018 jyldan bastap logiys­tikalyq infraqúrylymdy damy­tu ýshin kem degende eki logiys­tikalyq hab jәne súryp­tau ortalyqtaryn («Fulfillment» ortalyq) qúru jónindegi jú­mystar bastaldy. Óndeletin sәlem­demeler sany 5,148 mln-nan 6 mln-gha deyin 20%-gha úlghaya­dy dep boljanyp otyr. 2017 jyly Qazaqstan boyynsha jetkizu merzimi 15 kýnnen 6 kýnge deyin jәne 2018 jylghy 3 kýn­ge deyin, sonday-aq 50 baghyt bo­yynsha jedel poshta arqyly 1 kýnge deyin azaytylady. Elektrondy saudany jyljytu jәne biznesti tartu ýshin aqparattyq-imidjdik júmys jýrgizilude. «El jýregi Astana» bir­ynghay respublikalyq media-jospary ayasynda elektrondy saudany aqparattyq sýiemeldeu men oghan biznesti tartu jónindegi is-sharalardy qamtityn «Tehnologiyalyq janaru jәne sifrlandyru» jeke taqyryptyq jelisi qaras­tyrylghan.

«Qazposhta» AQ 2018 arnal­ghan elektrondy kommersiyany engizu, internet-dýken ashu algoritmi, onlayn-biznesti damytu ýshin talaptardy aqpa­rattyq sýiemeldeu ýshin media jospar, 3 aqparattyq beynerolik әzirledi. «Qazaqstan», «Habar», «Habar 24» respublikalyq telearnalarynyng efiyrinde «Elektrondy formatta qyzmet kórsetu turaly» atty beynerolik kórsetu úiymdastyryl­dy. Ol 2018 jylghy qantar­dan bastap ónirlik telearna­larda kórsetilude, sonday-aq әkimdikterding qúrylymdyq bólimshelerining sayttarynda, әleumettik jelilerdegi JAO resmy paraqshalarynda orna­lastyrylghan. «Atameken» ÚKP aghymdaghy jylghy 1 toqsannyng ayaghynda beynerolik shygharudy josparlauda. Elektrondy saudany ynta­landyrudyng manyzdy baghyty tólem jýielerin damytu bolyp tabylady. Últtyq bank qolma-qol aqsha­syz ainalymdaghy komissiyany azaytu ýshin jәne jenildetilgen jedel mobilidi tólem tetigin engizu ýshin jedel tólem jýiesin әzirleude. Jýieni qanatqaqty rejimde testileu 2018 jylghy tamyzgha josparlanyp otyr. Elektrondy sauda salasyn­daghy búl is-sharalar ShOB subektilerining әkimshilik shy­ghyn­­daryn azaytugha mým­kindik beredi, tauarlardy, júmys­tar­dy jәne qyzmetterdi inter­net arqy­ly satugha degen halyq­tyng seni­min arttyrady, biznes­ting qúziretin kýsheytedi, ony elek­trondy sauda salasyna tar­typ, qolma-qol aqshasyz tólem­der­degi komissiyalardy tómendetedi.

Osylaysha, 2022 jylgha qaray 22 myngha deyin internet dýken qúru, 83 mln-gha deyin onlayn tapsyrystar sanyn arttyru, elektrondy sauda jәne onymen baylanysty salalarda qosymsha 200 myng júmys ornyn qúru jos­parlanuda.

Bauyrjan BEKEShEV,
Últtyq ekonomika viyse-ministri

Abai.kz