Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Din men tin 3719 19 pikir 20 Mamyr, 2019 saghat 02:04

Psevdosalafiylik aghymdarmen qalay kýresemiz?

Qazirgi  ruhany daghdarys zamanynda kóptegen últtar tarih betinen últ retinde joghalyp ketuding az-aq aldynda túr. Últty saqtaytyn onyng tili, dini, dili ekeni anyq. Alayda ony saqtap, halyqtyng sanasynda bekem ústau jolyndaghy tartys mәselesi tarih sahnasynan týsken emes. VIII ghasyrdan bastap Týrgesh qaghanaty kezeninen islam dinin qabyldaghan qazaq dalasy islam dinining sýnnittik baghytyn ústanyp keledi. Ata-balarymyzdyn  hanafy mazhaby men maturudy aqidasynda bolghanyn jyraularymyzdyn, ghalymdarymyzdyn, aqyndarymyzdyn, biylerimizding kózqarastary men enbekterinde aighaqtalady. Tarihymyzda islamnyng birneshe aghymgha bólingen halyqqa zardap tiygizgen kezeni bolghan emes. Alayda tәuelsizdik alghanan keyin elimizge entelep kirgen týrli aghymdar qazirgi tanda birqatar el azamattarynyng arasynda jik salghanyn bayqaymyz.

Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti N.Á.Nazarbaev din men últtyq qúndylyqtardyng qoghamdaghy róline bagha bere kele «Syndarly on jyl» atty enbeginde: «Barlyq halyqtar ýshin din - jaulaudyng tәsili men tәpsiri bolghanyn eske saludyng ziyany joq. Ártýrli sebepterge baylanysty memlekettik nemese últtyq tútastyq iydeyasy daghdarysqa úshyraghan shaqta, elding qoghamdyq jәne sayasy ómirining sahnasyna býkil ruhany iydeyagha úiytqy bolyp din shyghady. Kóp jaghdayda senimning birtútastyghy tarihtyng tayghaq keshulerinde halyq taghdyryna arasha týsip otyrady. Alayda, keybir jaghdaylarda memleket róli bayau da basynqy bolghanda, ómirding barlyq salasynda dinning bel aluy sayqymazaqtyq sipat alyp qana qoymaydy, sonymen birge qauyp-qater tóndiretin kezderi bar. Búl jeke adamdargha ghana qauip tóndirip qoymaydy, keyde tútas adamzat ýshin de qaterli», degen bolatyn.

Islam dinin jamylghan týrli jalghan aghymdar ashylyp, Qúran ayattaryn óz sayasy baghyttaryna qaray búryp alghan diniy-sayasy toptar, ekonomikalyq ortany basyp alu niyetimen miyneraldy resurstargha bay elderding manyzdy nýktelerinde  týrli býlikter úiymdastyryp, atalghan oryndarda memleketke qarsy psevdosalafiyler azamattar toptaryn qalyptastyru ýrdisterin jýrgizude. Atalghan jalghan aghymnyng Qazaqstanda «madhali» jәne «sururi» ústanymyndaghy psevdosalafiylik, tәkfir jamaghaty syndy bólinisteri bar. Búl bólinu ýderister sayasy sebepterden tuyndaghanyn osy uaqytqa deyin ghalymdar jazuda. Degenmen, birneshe jamaghatqa bólingen atalmysh toptardyng ózara qarym-qatynasy nege jaqsarmaydy degen súraq tuady. Atalmysh jamaghattardyng oqityn kitaptary da, algha tartatyn tarihtaghy basty ghalymdary da bir. Alayda sayasy kózqarastary men psihologiyalyq erekshelikterine qaray jogharyda kórsetilgen jamaghattar diniy-qoghamdyq mәselege kelgende ózara araz. Diny kózqarastary olardyng әri qaray әleumettik jәne dýniyetanymdyq kózqarastarynyng da alshaqtauyna da әser etip otyr. Atalmysh jamaghattardyng sanasyn últtyq qúndylyqtar,  dәstýr úghymdary esh qyzyqtyrmaytyny týsinikti. Al әleumettik qiyndyqtardy paydalana otyryp,  óz ortasy men memleketke degen óshpendiligin arttyrady.

Qazaqstanda psevdosalafiylik kózqarastaghy azamattar ortasyn taldasaq, atalghan iydeologiya jetegindegi azamattardyng bir toptan ekinshisine ótip ketui tәjiriybede bar. Búl qay jamaghat arasynda uaghyzdardyng kóbirek belsendiligine qaray bolyp otyr.

Elimizde osy shetin kózqarasqa ótip ketken azamattardy onaltu salasyn jýielendiru býgingi kýni mәnin joghaltpaghan mәsele retinde kýn tәrtibinde túr. Óitkeni jamaghatqa ainalghan toptardyng memleketting sayasy kýshi men ekonomikalyq baghyttaryna sayasy shabuyldar bastalghanda syrtqy kýshterding qolshaqpary bolyp ketui mysaldary bar ekenin keybir elderding ahualynan bayqauymyzgha bolady.

Psevdosalafiylik iydeologiyanyng tarihy halifa Áliyding kezindegi harijittik ataularmen bastalady. Islamnyng atyn jamylghan toptardyng óz nәpsilerine qaray dindi búrmalap, týrli býlinshilikter jasaghany turaly Múhammed payghambardyng bir hadiysinde: «Mening ýmbetim 73-ke bólinedi, barlyghy tozaqqa týsedi, tek bireui ghana júmaqqa kiredi» delinedi. «Ol kim? dep súraghanda: Men jәne jamaghatym», - dep jauap beredi.  Dәstýrli emes baghyttaghy kez-kelgen jamaghattar kóshbasshylary «sol payghambar aitqan tura jol bizding jolymyz» dep sendiru arqyly óz jamaghattaryn odan әri quattandyrugha tyrysady. Týrli jamaghatqa bólingen azamattardyng әleumettik túrghydan ózara qarym-qatynasqa týspeui kýnnen-kýnge óristep keledi. Psihologiyada az top ókilderi bir-birine ózara jaqyn bolatyny turaly teoriya bar. Búl tәjiriybelik túrghyda keybir memleketterding ishinde az últtardyng ózara jaqyn qarym-qatynasta bolatynyn aitugha bolady. Al memleket ishinde tilin, últyn, óz últynyng ruhany qúndylyqtaryn joqqa shygharyp, ózara jamaghatqa azamattar toptary «Alla jolyna, taza islamgha shaqyramyz» degen  úrandarmen syrtqy kýshterding nemese jeke túlghalardyng yqpalymen sayasy toptargha ainalyp otyr. Mysalgha alatyn bolsaq keybir memleketterde memleketting basyna kelushi basshylardyng týrli diny toptardyng kósemderimen ózara kelisimge kelui arqyly biylikke jetetinin tarihy derekterden belgili. Yaghni, kez-kelgen diny ekstremizmning artynda memleketting irgesin sóguge dayyn toptar túrghanyn bayqaugha bolady. Sondyqtan, elding ruhaniyatyn saqtap qalu ýshin, psevdosalafizm jolyndaghy azamattardyng emosionaldy kenistigin almastyru qajet. Yaghni, jastargha últtyq bolmysty siniru qajet.

Álemdegi múnday teke-tirester  iydeyalar tartysynyng kórinisi ekeni anyq. Atalghan tartystyng jemisi joghary bilimdilikpen, tereng psihologiyamen, әleumettik әri adamgershilik istermen nәtiyje beredi. Radikaldy azamattyng әleumettik jәne psihologiyalyq qiyndyqtarynyng negizinde jan tynyshtyghyn radikaldy jalghan qúndylyqtardan aldy dep eseptesek, olardy da osynday syndy saraptalghan jaghdaylarmen sanasugha beyimdeu manyzdy. Al, dinshildik men radikaldyq ústanymdy  nasihattaytyn qúraldardyng toqtamaytynyn tәjiriybeden bayqaudamyz. Kez-kelgen radikaldy is-әreketterding bastauynda sayasi, ekonomikalyq, ózgeshe qúndylyqtardy engizu jatady.

Psevdosalafizmning tarihy, ózine tәn iydeologiyasy, qaynar kózderi men ghalymdary, onyng ýstine qazirgi tanda búl jýieni qoldaushy sayasy kýshterding barlyghy bilgili. Tarihy derekterden iydeologiyalyq kýresterding bolatyndyghy jәne onyng zaman aghymyna say ózgerip otyratyndyghy anyq. Uahabizm iydeologiyasynyng islam qúndylyqtarymen jәne әr halyqtyng dәstýrimen esh qabyspaytynyn eskersek, dәstýrmen bite qaynasqan dәstýrli tanymnyng bayandylyghy mәngilik bolatyndyghy anyq.

Otannyng mәngiligi, qúndylyqtyng myghymdyghy ómirsheng kýresting nәtiyjesinde ornyghady. Jalpy qúrylymmen qatar jekelegen júmystardyng manyzdylyghy eshqashan manyzdylyghyn joymaydy. Óitkeni qúndylyq kópshilikpen qúndylyghy artady. Kópshilikting belsendiligin jekelegen túlghalar arttyrmaq. Qoghamdyq júmystarda jekelegen júmystar jalpylama sipat almaq. Sondyqtan jeke túlghalarmen jýrgiziletin aqparattyq-týsindiru jәne onaltu júmystarynyng negizgi baghyty elding ruhany baylyghy men bolmysyn nasihattau bolyp tabylady.

Jaras Ahan, tarihshy-dintanushy

Abai.kz

 

19 pikir

Ýzdik materialdar