Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Qorghan 5539 5 pikir 2 Aqpan, 2018 saghat 09:26

Sýnguir qayyqta qyzmet etken qazaq

Qazaq - jauynger halyq. Attyng jalyn tartyp minip, ýkili nayzasymen tughan elin ghana qorghap qoymay, tynysh jatqan jerine basqynshylyq jasaghysy kelgen talay jauynyng mysyn basqanyn da bilemiz. Keshegi Altynorda dәuirinde batystyng biraz memleketteri qazaq handarynyng yqpalynda bolyp, kóshpendi júrttyng erligi men batyrlyghyna kuә boldy. Ata-júrtyn qorghaudaghy ruhy biyik elding biri retinde talaylardy tamsandyrghanyn joqqa shyghara almasaq kerek.

Ata-babalarymyzdan ýzbey jalghasyp kele jatqan jauyngerlik ruh bertinde de asqaqtap kóringenin aighaqtaytyn mysaldar da barshylyq. Tarihtyng terenine ketpey-aq keshegi Úly Otan soghysy jyldarynda qanshama qazaq últynyng ókilderi ózderining janqiyarlyq erligimen әlemdi auzyna qaratty.

Demek, qazaq kóshpendi ómirding dәmin tatsa da, jauyngerlik ónerge kelgende kóp elderden ozyq túratynyn kóremiz. Býgingi әngime arnasy da keshegi kenes zamanynda kóshpenli elding balasy kóp bara bermeytin әskery mamandyqty iygergen adam jayly órbiydi. Ol ózimizding Kókshe elinen shyqqan atom sýnguir qayyghynyng 3-inshi dәrejeli kapitany Rafik Botashúly Shaquanov der edik.

Ol jas kýninen teniz flotynda qyzmet etudi armandady. Qarapayym tenizshi bolyp emes, admiral shenine jetken túnghysh qazaq bolghysy keldi. Átten, búl armanyna jete almady. Qazaq bolghany ýshin de әskery akademiyagha týsip túryp, belgisiz sebeppen oqugha jiberilmedi.

Ózining әskery dostary: «Sen kóshpendi elding úly bolmaghanynda, akademiyagha týsip, biyik lauazymdargha jeter edin. Sebebi, sening biliming men iskerliging kóbimizden kósh ilgeri» dep әdil baghalaryn bergenin artyna estip, bildi.

Osylay ol qatty qamyqty, ókinishke berildi. Bәlkim, jýregi de jylaghan shyghar, kim bilsin. Osy oqighadan keyin kishkentay sәby kýninde tenizshi bolamyn degen ýmitine songhy nýkte qoyylghanyn sezgen de bolar. Kenesting synarjaq sayasaty men úlyorystyq shovinizm talay úsaq últtardyng tamyryn qidy ghoy.

Rafik Shaquanovtyng bar-joghy qyryq jasynda atom sýnguir qayyghynyng himiyalyq qyzmetine basshylyq etui kezdeysoqtyq emes. Adam osynday ýlken maqsatqa jan-tәnimen qol sozsa, oghan jete alatynyn qazaqtyng osy bir talantty úly bilmedi deysiz be?!

«Qazaqtan shyqqan túnghysh admiral» sózining astarynda qanshama syr jatyr. Talay qazaqtyng qara domalaq balasy búl belesti baghyndyramyn dep talpynbady dep aita alamyz ba?! Áriyne, joq.

Ekinshi Ekaterina patshayym: «Eger qazaqtar ózderining týp tarihyn bilse, әlemdi jaulap alar edi» degen joq pa edi. Búl dala qazaghyn basyp ústau sayasaty patsha zamanynda ghana emes, keshegi kenes kezinde airyqsha súrqiyalyqpen  óris aldy. Admiral bolghysy kelgen Rafik Shaquanovty әskery akademiyadan alastatu sebebi de osynday qúityrqylyqtyng  qylang bergenin aitar edik.

Mine, búl oghan qatty soqqy bolyp tiydi. Bar ýkilegen ýmiti biraq sәtte ýzildi. Osy oqighadan keyin әskerden ketuge sheshim qabyldady. Tughan qazaq júrtyna qyzmet etuge bekindi. Biraq, osynsha janyn kýizeltken alalaushylyq jýregine de aqau salghan edi. Óz múnyn kimge aityp, kimnen júbanysh súray alsyn. Manayy dosqa toly bolghanmen, shynayy qyzmetke kelgende ishten shalatyn onday jandardy kimning qataryna qosa alsyn. Jalghyzdyq ta onyng ishinde qara qazan qaynatqan sherin erneuinen assa da, syrtqa shygharta almady.

Biz Rafik Shaquanovtyng tughan qaryndasy Valiya Botashqyzyna jolyghyp, onyng ómir joly jayly oy tarqatqan edik. Sonda tughan bauyry jayly qaryndasy әngimeni әriden qozghaghan edi.

- Jeltoqsan aiynda biz ýshin erekshe eske alatyn bir kýn bar. Ol - tughan bauyrymyz Rafik Shaquanovtyng dýniyege kelgen kýni. Ótken jyly ol alpys jastyng asqaryna shyghar edi. Dýniyeden ótkenine de birneshe jyldyng jýzi boldy, - dep bastady әngimesin ol. -Bizding otbasyndaghy eng ýlkenimiz bolatyn. Ákemiz Botash Shaquanov osy ónirdegi tau-ken ónerkәsibining joghary bilimdi mamany retinde barlyq bastaulardyng alghy kóshinde túrghan edi.

Aqsu altyn kenishinde qatardaghy júmysshydan irgeli kenish kәsipornynyng basshysyna deyin kóterildi. Agham Rafik óte tәrbiyeli, óz isine úqypty jәne bilimdi de ýzdik oqyghan jan edi.Ásirese, matematika, fizika jәne himiya pәnderinen qabileti óte joghary boldy. Sport ta da biyik jetistikterge jetti.

Ýide ýlken kitaphana boldy, sondaghy shetel jazushylarynyng enbekterin oqyp shyqty desem esh qatelespeymin. 1964 jyly әkemiz júmys babynda Moldaviyagha qonys audardy. Rafik ol jaqta da ýzdik bilimimen, sporttaghy jetistikterimen erekshe kózge týsti.

Arada birneshe jyl ótkesin tughan jerge qaytyp oraldyq. Agham Kókshetau qalasyndaghy №2 orta mektepte oqydy. 1970 jyly atalghan bilim ordasyn ayaqtap, joghary oqu oryna joldama aldy...

Valiya Botashqyzy aghasynyng bala kýninde teniz floty jayly kino kórip, ózining tenizshi jәne qazaqtan shyqqan túnghysh admiral bolatynyn armandaghanyn da tilge tiyek etti. Orta mektepti bitirisimen esh oilanbastan  jergilikti әskery komissariat joldamasymen Baku qalasyndaghy Kaspiy joghary әskeriy-teniz uchiliyshesine oqugha qabyldanady.

Bes jyl bilim alyp, jas ofiyser atanyp,  Tynyq múhit flotyna qyzmetke jiberiledi. Ózining bala kýngi armanynyng oryndalar sәtin tosty. Biraq, búghan kezdeysoq adam jete almaytynyn da týsindi. Baryn da, janyn da saldy. Kóp oqydy, teniz flotynyng san qyrly sipattaryna ýnildi.

Osy jyldary ol Vladivostok, Kamchatkadaghy Petropavlovsk, Nahodka, Amurdaghy Komsomolisk, Sevastopoli, Severomorsk, Leningrad jәne taghy basqa teniz flottary ornalasqan qalalarda әskery qyzmet atqardy.

Valiya Botashqyzy aghasy eng alghashqy әskery marapatty uchiliyshede oqyp jýrgende sol kezdegi KSRO Qorghanys ministrinen Qyzyl Alandaghy әskery paradqa qatysqany ýshin alghys hat alghan eken.

Áriyne, teniz flotyndaghy qyzmeti jayly derek óte az. Búl әskery qúpiyalyqtyng da saldary der edik. Múnday joghary shendi ofiyserler ózining әskery qyzmeti jayly eshkimge syr ashpaugha ant qabyldaytyny taghy bar.

Elge demalysqa kelgende de, kýldiretin qyzyqty oqighalarmen ghana shekteledi eken. Tek, artynan Tynyq múhittaghy әskery kemelerding iri qúramalary shoghyrlanghan jәne sol әskery qúramalar komandiyri mingen teniz flotynyng tuy bar kemede qyzmet etkenin aitqan.

1979 jyly ol atom sýnguir qayyghymen әskery búiryqty oryndaugha qatysty. Sol jyly Qytay men Vietnam arasynda әskery shiyelenis beleng alyp, búghan Kenes odaghy da qatysady. Vietnam memleketine qoldau bildiredi. Sóitip, әskery shiyelenis bolghan aimaqqa  bizding atom sýnguir qayyqtarymyz ben kemelerimiz birneshe ailyq jolmen sapargha shyqqan edi.

-Agham osy әskery sapardan ýige oralghanda әbden jýdegen, eki jaghy sualyp, kózi ýnireyip, adam tanymastay bolghan edi. Sonda ol: «Myna jaghdaydy kóz aldyna elestetip kórshi, birneshe ay terezesi joq jabyq vagonda sapar shekken oqighany. Eng auyry, dosym, sýnguir qayyqtyng komandiyri A.IY.Kolodin osy qiyndyqqa shyday almay, densaulyghy syr berip, qaza tapqany maghan qatty batty» degeni esimde qalypty.

Sekseninshi jyldardyng basynda Rafik Shaquanov tughan jerine kóterinki kónil-kýimen kezekti demalysyna keledi. Osy demalystan keyin birden Leningradtaghy joghary әskeriy-teniz akademiyasyna bilim alugha baratynyn quana jetkizedi. Bala kýngi: «Qazaqtan shyqqan túnghysh admiral bolamyn!» degen armanynyng oryndalatynyn sәti alys emestigin de tilge tiyek etedi.

Amal ne, ol búl armanyna jete almady. Akademiyadaghylar әrtýrli syltaumen qazaq ofiyserin oqugha qabyldaudan bas tartty. Bir jaqyn dosy onyng últtyq sayasattyng qúrbany bolghanyn jasyryn jetkizdi.

Rafik Shaquanov tereng oigha shomdy. Akademiyany bitirmese, osy alghan sheninen ary qaray ósu joly túiyqqa tireledi degen sóz. Biraq, onyng ómirbayanynda әr dengeydegi komandirleri jaqsy minezdeme berip qoymay, әskery adamgha tәn kәsiby sheberlik, óz qol astyndaghylargha talap qoyshylyq, erjýrektik pen birbetkeylik qyrlaryn jan-jaqty jazghan eken.

Osylay ol tughan eline oralugha sheshti. Toqsanynshy jyldardyng basynda Qostanay oblysyndaghy әskeriy-teniz flotynyng qanday bir nysandaryna qyzmet etuge auysty. Qayta qúru jәne eldegi ózgerister onyng otstavkagha shyghuyna әkeldi. Búl Kókshetau qalasyna Ekologiya ministrligi qonys teuip jatqan kez edi. Osynda ol radiasiyalyq qauipsizdik jәne atmosferalyq auanyng tazalyghy bólimining bastyghy mindetin atqardy. Álsin-әlsin qúlaghan «Proton» raketasynyng zardaptaryn tergeuge belsene atsalysty.

Qashan minsitrlik elordagha kóshkende ol tolyqtay zeynetkerlikke shyqty. Elu jasynda ózi bala kýninde armandaghan asyl armanyna jetemin dep jarty jolda ýmitin ýzdi. Jýrek talmasyn alyp, aqyry baqy ómirge kóship jýre berdi.

Shirkin, kenestik súrqiya sayasat bolmaghanda, ol shynymen admiral bolar ma edi. Biraq, taghdyrgha qarsy eshtene istey almaysyn. Allanyng jazuy osylay bolghan shyghar. Biz de qazaqtyng osy bir asyl azamatyna jatqan jering júmaqta bolsyn dep dúgha tileymiz. Endi ol dýniyening qyzyghyn kórsin!

Baqyt Smaghúl, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi

Abai.kz

 

 

5 pikir

Ýzdik materialdar