Osy kýni terminkomdaghylardyng keybir tirligine qarap otyryp qayran qazekemning «Boyaushy, boyaushy  degenge saqalyn boyaydy» degeni eske týsedi. Jaqynda onda otyrghandardyng «drenaj» degendi de qazaqshalap «qashyrtqy» deuge bolmaydy ol termin sóz  degen úigharymyn estigende búl ne qazaq tiline qaskóilik, ne nadandyq qoy dep qanymyz basymyzgha shapty. Óitkeni, búdan jýzdegen jyl búryn egin egip, bau-baqsha baptaghan halqymyz sol zamanda-aq ony «qashyrtqy» dep ataghan. Onyng basty su kózinen, bas aryqtan bólinip, yaghni, qashyrtyp jasalatyndyqtan solay atalatynyny esi dúrys adamgha ap-anyq týsinikti.

Ánebir joly «Slovari inostrannyh slov» degen ataumen shyqqan ýsh birdey sózdikti erinbey jalyqpay qarap shyqtym. Solardyng ishinen birde-bir orys sózin tappay osy orys tili degen til bar ma ózi dep tang qaldym. Bizding keybir termiynqúmarlar termin dep atap jýrgen sózderding bәri arab, latyn, aramey, ispan, italiyan, qytay, latysh, malay, fransuz, aghylshyn, shved, fin sózderi. Al sol shetel sózderin orystar qalay búrmalap, ózgertip aitsa, bizding qazaqtar da sol kýiinde qaytalap «oybay, búl termiyn, oghan tiyisuge bolmaydy» dep shyj-byjy shyghady. Yaghni, orystar qalay búzyp aitsa qazaq sony qaytalaumen keledi. Qalay jazylsa, sol kýiinde aityp jýrgen sózder ol halyqtar tilinde mýlde basqasha aitylady. Mysaly, innovasiya, intelliygensiya, nasionalinosti, organizasiya, internasional, taghy basqalary mýlde orystar aitqanday emes. Eng ayaghy arhiyv, muzey, akter, spirali, kompozitor, fontan, restavrasiya, repressiya,  differensial degen siyaqty jýzdegen, myndaghan sózderdi orystar osylay qoldanady dep qazaq termiynqúmarlar sol kýiinde qaldyrugha sheshim shyghara salady. Búl bizding әri bay, әri shyrayly, әri shúrayly ana tilimizge jasalyp otyrghan qiyanat (qylmys demey-aq qoyalyq). Biz jogharyda keltirgen, ózimiz oryssha dep oilaytyn shetel sózderining bәrining qazaqsha keremet balama sózderi bar.

Eger biz, qazaqtar terminkomdaghylardyng sózine qúlaq asyp, bas shúlghy berer bolsaq 16-17000 myngha juyq óz tilimizde bar әp-әdemi sózderdi aitu húqymyzdan airylyp, solar termin dep bekitken orysshagha ózgertilgen ataulardy ghana paydalanugha haqymyz bar bolyp shyghady. Búl degeniniz  tútas bir últtyng sózdik qoryn qúrtu deuge bolady. Olay etu halqymyzdyng últtyq tiline, memlekettik tilge qol salu, onyng qadyr-qasiyetin ketiruding naq ózi. Biz onsyz da jýzdegen jyldar orys otarshyldyghynda bolyp, tilimizding ózi kóp rette orysshanyng audarmasyna ainaldy. Biz til baylyghymyzdy aman saqtap qalu ýshin ony әsirese, telearnalardaghy tilden, әdebiyetten maqúrym kvnshylar, sayqymazaqtar, әnshi emes әnshi-symaqtar jýrgizushi bolyp jýrgenderding nan tabaryna, yaghni, solardyng jalaqysyna ainaldyruyna toqtau saluymyz kerek. Búl – QR Aqparat jәne kommunikasiya ministrligi ainalysatyn is. Óziniz oilanyp kórinizshi: nege men ata-babam jýzdegen jyldar boyy quansa-quanyshy men shattyghynyn, sýiinse-sýiinishinin, kýiinse-kýiinishining kuәgeri bolghan kýilerimdi, әnderimdi  dýniyege әkelgen  Qorqyt babamnan bastap Qúrmanghazyny, Dәuletkerey men Seytekti, Qazanghap pen Tәttimbetti, Múhit pen Qayypty, Bataqtyng Sarysyn, Álimany taghy basqa búdan pәlenbay jyl, pәlenbay ghasyr dýniyeden ótken kiyelilerimdi sazger, nemese kýishi demey terminkom aitty eken dep kompozitor deuim kerek? Nemese, sol jýzdegen myndaghan jyldardan býginge jetse ólip-talyp, jetpese tiytimdey ghana   jәdiger bólshegi bop jetken tarihi, әdebi, qolóner, qúral-sayman, taghy basqa últtyq qazynalarymdy, múralarymdy saqtaytyn jaydy men nege múrajay demey muzey deuim kerek? Qaytalap aitamyz, bizding terminkomdaghylardyn  «termin sózder»  dep jýrgenderining kóbi orystar  basqa bir últtyq tól tilinen  búzyp, ózderinshe ózgertip aityp jýrgen sózder. Biz onyng bәrin óz tildik qorymyzdan alyp, balamasymen atasaq, tilimiz búrynghysynan da bayy týsedi.

Taghy bir jәit (jayt emes!) Jalpy halyqaralyq termin degen bar ma ózi? Sebebi, bizding terminkomdaghylardyng «oghan tiyisuge bolmaydy, ol termin sóz» dep shybyq shilan bolyp jýrgenderin 2 milliardtay Qytay óz tilinde, 1 milliardtan astam Ýndistan óz tilinde tipti, japon, korey, arab óz tilinde ataydy. Endeshe, biyliktegiler men terminkomdaghy «joldas, myrzalargha» anany da, mynany da termin dep tilimizding qadir-qasiyetin ketirmeudi oilanyndar deytin kez keldi. Óitkeni, tәuelsizdik atauly til tazalyghynan bastalady!

Myrzan KENJEBAY, aqyn, QR Mәdeniyet qayratkeri

Abai.kz