«Ózderinizge belgili, 2009 jylghy sәuir aiynda Europalyq komissiya Ist Ving, Starlayn kz, ATMA, Kókshetau, Berkut Eyr sekildi qazaqstandyq alty әuekompaniyany «qara» tizimge qosqan bolatyn. Olargha qazirgi zamanghy tehnikalyq talaptargha say bolmaghandyqtan, Euroodaqtyng әuekenistigin paydalanugha tyiym salyndy. 2010 jyldyng nauryz aiynan bastap qazaqstandyq 47 әuekemesi Halyqaralyq aviasiya úiymynyng (IKAO) talaptaryna say kelmeytindikten, paydalanugha jiberilmeytin bolady. Olar, negizinen, AN-24, YaK-40, TU-134 úshaqtary». Parlament Mәjilisinde ótken Ýkimet saghatynda deputattar aldynda jana lauazymymen kelip, birinshi ret sóz alghan kólik jәne kommunikasiya ministri Ábilghazy Qúsayynov keshe osylay dedi.

Ángimeni әueden órbitsek…

«Ózderinizge belgili, 2009 jylghy sәuir aiynda Europalyq komissiya Ist Ving, Starlayn kz, ATMA, Kókshetau, Berkut Eyr sekildi qazaqstandyq alty әuekompaniyany «qara» tizimge qosqan bolatyn. Olargha qazirgi zamanghy tehnikalyq talaptargha say bolmaghandyqtan, Euroodaqtyng әuekenistigin paydalanugha tyiym salyndy. 2010 jyldyng nauryz aiynan bastap qazaqstandyq 47 әuekemesi Halyqaralyq aviasiya úiymynyng (IKAO) talaptaryna say kelmeytindikten, paydalanugha jiberilmeytin bolady. Olar, negizinen, AN-24, YaK-40, TU-134 úshaqtary». Parlament Mәjilisinde ótken Ýkimet saghatynda deputattar aldynda jana lauazymymen kelip, birinshi ret sóz alghan kólik jәne kommunikasiya ministri Ábilghazy Qúsayynov keshe osylay dedi.

Ángimeni әueden órbitsek…

Biraq eski úshaqtardy toqtatady eken dep, ministrlik qarap jatpaghan kórinedi. Osy mәseleni sheshu ýshin atalghan vedomstvo janynan «Qazaqstandyq kóliktik lizing» kompaniyasy qúrylypty. Biyldyng ózinde 10-12 aimaqtyq әue kemesin alugha әrekettengen ministrlik 42 milliard tenge kóleminde investisiya qarastyryp qoyghan. «Qazir osyghan memleketting kepildik beru mәselesi qarastyryluda, búl sharua jyl ayaghyna deyin sheshiluge tiyis dep ýmittenemiz», – deydi Ábilghazy Qaliaqparúly. Ótken jylghy atqarylghan birneshe jobalardy tilge tiyek etken ministr 2009 jylghy isterden de habardar etti. Mysaly, biyl Aqtau qalasyndaghy әuejaydyng jana aerovokzalynyng qúrylysy jәne úshu-qonu jolaghynyng qayta janartyluy ayaqtalady. Búl joba «ATM-grup» kompaniyasynyng konsessioner boluymen jýzege asuda. Sonymen qatar Qyzylorda әuejayynda da qayta janghyrtu júmystary jalghasyp jatyr. Ótken jyly elimizding әue parki bes jana «Boing» jәne «Eyrbas» úshaqtarymen tolyqqan. Býgingi kýni Qazaqstanda Batys kompaniyalary jasap shygharghan 23 qazirgi zaman talabyna say keletin jana úshaq bar. Olar elimiz әue tasymalynyng 85 payyz júmysyn atqaruda. Búiyrtsa, biyl «Eyr Astana» әue kompaniyasy songhy ýlgidegi eki jana aimaqtyq әue kemesin satyp aludy kózdep otyr.

Jerdegi joldyng jayy qalay?

Ol sheti men búl shetine jetkenshe úshqan qústyng qanaty talatyn qazaq dalasynda avtokólik jolynyng mәselesi qordalanyp jatqany mәlim. Ásirese jergilikti joldar. Ministrding aituynsha, búl salagha bólingen qarjy jergilikti jol jýiesin damytqandy qoyyp, jyl sayyn jamap-jasqap otyrugha da jetpeydi. Sondyqtan da jergilikti joldardyng jyry tausylmay túr. Mysalgha, 300-dey eldi mekenning oblys jәne audan ortalyqtaryna baratyn qatty jamylghy tóselgen joly atymen joq. Yaghny barar jerine qara jerding shany men batpaghyn keship әreng jetesin. 2000-nan astam auylgha kiretin joldar syn kótermeytin jaghdayda. Búl әsirese Batys Qazaqstan, Qostanay, Ontýstik Qazaqstan oblystarynda әbden asqynghan kýide. Biylghy Elbasynyng Joldauyna say, «Jol kartasy» baghdarlamasy negizinde auyldyng infraqúrylymyn damytugha airyqsha mәn berilgeni belgili. Ministrding sózine qaraghanda, biyldyng ózinde osy baghyt ayasynda 2745 shaqyrym jergilikti joldar men kóshelerding jay-kýii jaqsarmaq.  Al «Batys Europa – Batys Qytay» megajobasyn iske asyrugha Ýkimet bes iri halyqaralyq qarjy instituttarynan jalpy qúny 3,5 mlrd dollar zaymdyq qarajat alghan. Búl – elimizding 7,5 mln adam túratyn Aqtóbe, Qyzylorda, Almaty, Jambyl, Ontýstik Qazaqstan oblystaryn jәne Almaty qalasynyng aimaqtyq damuyna yqpal etetin joba. Qúrylys júmystary 2010 jyly bastalmaqshy. Sonymen birge ministr Astana-Burabay jol qúrylysynyng kelesi jyly tolyq ayaqtalatynyn jetkizdi. Al ony «aqyldy» (intellektualdy) jolgha ainaldyru konsessiya týrinde jýzege aspaq. Aqyldy jolda aua rayyn baqylaghysh, jyldamdyq ólshegish, jol qauipsizdigin eskertetin qúrylghylar ornatylady. Áytse de ol aqyly jol bolatyngha úqsaydy. Degenmen búl bastama dәl qazir iske qosylady deuge erterek. «Onyng qalay bolatynyn tolyq oilastyryp, әli tetikterin qarastyramyz», – deydi Avtokólik joldary komiytetining tóraghasy Zamir Saghynov.

Temirjolda apat kóp

Kólik jәne kommunikasiya ministrining mәlimetinshe, songhy jyldary temirjol jelilerining uaqtyly jóndelmeui saldarynan apatty jaghdaylar, joldan shyghyp ketu oqighalary jii bayqaluda. Bir ghana mysal, 14,3 myng shaqyrym temirjoldyng 2,3 myng shaqyrymy kýrdeli jóndeudi qajet etse, jyljymaly qúramnyng 70 payyzynyng tozyghy jetken. Osyghan baylanysty temirjol salasyn damytu jәne qayta qúrylymdau maqsatynda ótken jyly 2008-2010 jyldargha arnalghan keshendi sharalar jospary qabyldanypty.

Týiin

Halyq qalaulylary Ábilghazy Qúsayynovqa kóptegen súraqtar qoydy. Sonyng bәrine ministr ornyqty da sauatty jauaptar berip, deputattardy razy etti. Tipti keybir tómengi palata ókilderi ol basqarghan ministrlikti «basqalargha ýlgi etu kerek» degendi aitty. Áriyne, «ana jol bylay, myna jerde vagon jetpeydi, úshaqtyng biyleti qymbat» degen sekildi týitkildi mәseleler bolmay qalghan joq. Oghan qatysty jaydyng anyq-qanyghyn Á.Qúsayynov ózi týsindirdi nemese ózi ertip kelgen tiyisti mekeme basshylaryna sóz berip, naqty jauaptaryn aitqyzdy. Daghdarys jol-kólik salasyna da jetpey qoymapty. Sonyng saldarynan barlyq kólik týrlerin qosqandaghy jýk tasymaly 5,5 payyzgha azayyp ketken. Degenmen «búl salanyng damuy toqyramasa, el qazynasy ortaymasy anyq», – deydi Ábilghazy Qúsayynov.

Múrat ALMASBEKÚLY, «Alash ainasy» gazeti, 02.06.2009