Tayauda Better.kz saytynda «Konsolidasiya cherez usiylenie rozni? Neprimirimosti shala-kazahov y nagyz-kazahov vozrastaet» degen taqyryppen Timur ISAHANOV deytin frilanserding maqalasy jaryq kórdi. Maqala avtory bir qazaqty «shala qazaq» jәne «naghyz qazaq» dep jikke bólip, atalghan maqalasynda «eki qazaqtyn» ortasyna shala tastay jazypty. Aldymen aitarymyz, avtordyng «naghyz qazaqty» únatpaytyny beseneden belgili bolyp shyqty. Biraq avtordyng  «nadandau» «naghyz qazaghynyn» bir artyqshylyghy - orys tilindegi jazu-syzudy da oqy alady. Degende, Isahanovtyng maqalasyn týp núsqasynan qotaryp bere salugha bolatyn edi, biraq abai.kz portalynyng sheteldegi oqyrmany orysshandy qaytsin, olar - orys tilinde qúq dey almaytyn naghyz qazaqtar ghoy. Sony eskerip ózin «shala qazaq» dep biletin bauyrymyzdyng shatty-pútty maqalasyn yqshamday audaryp jariyalaghandy jón kórdik.

Dәstýrli auyl ómirinen qalagha kelgen jastar men qazaqtyng shygharmashylyq ortalyghy «naghyz qazaqtardyn» erekshelenuine úiytqy boluda. Turasyn aitsaq, «naghyz qazaqtyq» iydeolgiyany qazaqsha ghana sóileytin etnomәdeny elita taratyp jýr deydi avtor.

Tayauda Better.kz saytynda «Konsolidasiya cherez usiylenie rozni? Neprimirimosti shala-kazahov y nagyz-kazahov vozrastaet» degen taqyryppen Timur ISAHANOV deytin frilanserding maqalasy jaryq kórdi. Maqala avtory bir qazaqty «shala qazaq» jәne «naghyz qazaq» dep jikke bólip, atalghan maqalasynda «eki qazaqtyn» ortasyna shala tastay jazypty. Aldymen aitarymyz, avtordyng «naghyz qazaqty» únatpaytyny beseneden belgili bolyp shyqty. Biraq avtordyng  «nadandau» «naghyz qazaghynyn» bir artyqshylyghy - orys tilindegi jazu-syzudy da oqy alady. Degende, Isahanovtyng maqalasyn týp núsqasynan qotaryp bere salugha bolatyn edi, biraq abai.kz portalynyng sheteldegi oqyrmany orysshandy qaytsin, olar - orys tilinde qúq dey almaytyn naghyz qazaqtar ghoy. Sony eskerip ózin «shala qazaq» dep biletin bauyrymyzdyng shatty-pútty maqalasyn yqshamday audaryp jariyalaghandy jón kórdik.

Dәstýrli auyl ómirinen qalagha kelgen jastar men qazaqtyng shygharmashylyq ortalyghy «naghyz qazaqtardyn» erekshelenuine úiytqy boluda. Turasyn aitsaq, «naghyz qazaqtyq» iydeolgiyany qazaqsha ghana sóileytin etnomәdeny elita taratyp jýr deydi avtor.

Sovet zamanynda búl elita jylyjayda jatty, biraq SSRO kýirep elimiz tәuelsizdik alghanda әlgi qayratkerler zamana talabyna jauap bere almady.  Auylsharuashylyghyndaghy kýizelis qazaq tildi migranttardy toghysuy qiyn eki әlemning sheginde túrghan orystildi qalalargha qaray jeteledi. «Naghyz qazaqshyldyqtyn» shygharmashylyq toptan qúralghan iydeologtary qalalardyng basty sipatyn ózgertip jana migranttardyng talabyna iykemdeuge kiristi. Olar aldymen memlekettik tildi mәsele etip kóterdi dep jazady avtorymyz.

Memlekettik qúrylymdardy týzu barysynda qazaq tili iydeyasyn bar qazaq ynta shyntasymen qabyldady. Qalalyq orystildi qazaqtar balalaryn qazaq mektepteri men qazaq balabaqshalaryna bere bastady. Alayda, arada jyldar ótken song olar balalaryn keri qaytarugha mәjbýr boldy. Qazir qazaqtar balalaryn qazaq mektepterinen qaytyp alyp ortystildi bilim mekemelerine berip jatyr dep qynjylady avtor.

Óitkeni, «naghyz qazaqtardyn» aqyndary men jazushylary, til mamandary - bir sózben aitqanda kóshbasshylary, tildi modernizasyalaugha, yaghny janalaugha, janagha beymdeuge qúlyqsyzdyq tanytyp keledi әri qyzghylyqty әdeby oqulyq jasau isinen de júrday. Jahandanu men ghalamtor dәuirindegi qala qazaqtaryn qadym zamandaghy batyrlar men olardyng anyzgha qúrylghan erlikteri esh qyzyqtyrmaydy. Sondyqtan shala-qazaqtar Djoys pen Murakamiydi orys tilinde oqy beredi.

Avtor qazaqy ortadaghy shygharmashylyqtyng ózge salasy da osynday kónilsiz halde dey kele erterekte Rashid Nugmanov aziyalyq әlpetterdi mol toghystyrghan «Igla» atty kulitovyy filim týsirdi, biraq onyng ózi orys tildi, orys tildi Alma-Ata turaly filim bolghanyn aitady. Qazaqtildi kórermen dep qoyady, Better.kz saytynyng Isahanov degen avtory, jetpisinshi jyldary týsirilgen qazaq shapanynyng shalghayyndaghy epostyq «Qyz Jibek» filimine tamsanumen әli otyr.

Kósheleri qazaqsha qauqyldasyp bara jatatyn býgingi qalalardaghy  qazaq aqyndary men jazushylarynyng qalyng armiyasynan bireu shyghyp tym qúryghanda qysqa metrajdy filim týsiruge tәuekel ete almady. Shym-shytyryq oqighalar, mahabbat ghazaldary, komediyalar qayda? Búl neni bilderdi, búl - «naghyz qazaqtardyn» qalalyq ortada jýieli eshtene jasay almay kele jatqanyn bildiredi. Uaqyt degen jetip artyldy. Endi qashangha deyin kýtuge bolady?

«Naghyz qazaqtardyn» mektebinen bastap jurnal redaksiyalaryna deyin búzyqtyqtyn, korrupsiyanyn, jalqaulyq pen danghoylyqtyng ýlgisi bolyp keledi dep kenirdek sozghan avtor búnday jaman әdet «shala qazaqtardyn» arasynda da bar, alayda olar keude soghyp maqtanbaydy, solar emes pe halyqaralyq muzykalyq bayqaularda Shopendi oryndap jýlde alyp jýrgen, solar emes pe aeronavigasiya salasyna bet búryp «Deloyt end Tush» siyaqty kompnaiyalarda qyzmet etip jýrgen deydi.

«Naghyz qazaqtar» «shala qazaqtar» men europalyq nәsildi últ ókilderine memlekettik tildi jýieli әri qolayly týrde ýirenetin  intellektulidy-filologiyalyq ónim bere alghan joq. Sondyqtan shala qazaqtar aghylshyn tiline kóshude degendi aitady avtor atalghan maqalasynyng bel ortasynda.

Avtordyng payymdauynsha «naghyz qazaqtar» internet degenning ne ekenin de әli dúrys úqpaghangha úqsaydy. Qazaqtildiler tútynatyn «naghyz qazaqtardyn» sayty   «Abay.kzgha» kirip oqityndardyng sany az, sondyqtan búl sayt qoghamnyng sayasy ómirinen tuyndaytyn taqyryptargha yqpal ete almaydy. Sony oilap qazaqstandyq әigili Zonakz.net (búrynghy Navigator)  resursynyng jetkshisi Yuriy Mizinov  birneshe ret internet-TV arqyly qazaqtildi oy pikrige ózining saytynan arnayy bet ashqanyn mәlimdedi. Biraq oghan kirip oqyp, maqala jazyp jatqan «naghyz qazaq» joq.

Esesine «naghyz qazaqtar» óz ishinen rugha, atagha bólinip jiktelip jatyr. Mysaly, Ontýstikting qazaqtary dulat qonyrat bolyp bólinedi, al «shala qazaqtardyn» Almaty men Astanada birligi kýsheye týsude  deydi avtor.

«Naghyz qazaqtardyn» arasynda kóp tildi biletinder de bar eken. Biraq solardyng ózin «naghyz qazaqtar» asa úntatpaytyn kórinedi.

«Naghyz qazaqtar» men «shala qazaqtardyn» arasyndaghy teketires nemen ayaqtaluy mýmkin. Avtor búnday shetin mәselege boljam jasaugha qinalady. Qinalady da, Italiyanyng alysta qalghan tarihynan mysal keltiredi. XVI-XVII gh.gh. Italiyada auyldyqtar men feodalidar úzaq uaqyt boyynda qala tirshiligine ýstemdik etip shaharlardyng túrmysyn agrarlyq dengeyge deyin týsirip jiberdi. Shamasy, naghyz qazaqtar men shala qazaqtardyng arasyndaghy qarsylyqtyng jana kezeni eki jaqtaghy kýidi tenestirip ortaq kelisim tabatyn bolar. Ázirshe olardyng bir birine degen qarym qatynasynyng «ystyghy-temperaturasy» kóterilip barady. 40 emes, biraq sonyng qaupin anghartatyn 37 úryp túr... Osynday «dimkәs» haldegi qazaq halqy HHI ghasyrdyng ekinshi on jyldyghynyng tabaldyryghynan attaghaly túr dep qortyndy jasaydy avtor.

Audarghan - «Abay-aqparat»