Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Qogham 5620 0 pikir 18 Aqpan, 2015 saghat 13:11

«JER ALMASU» MA, ÁLDE JERGE JARMASU MA?

Qazaqstan men Resey shekara manynan jer almaspaq

«Omby oblysynyng gubernatory Viktor Nazarov pen Soltýstik Qazaqstan oblysynyng әkimi Erik Súltanov qos memleket shekarasynyng tónireginen jer almasu mәselesin talqylamaq» dep habarlady «Omsk-region» aqparat agenttigi. Múny QazTAG ta rastady, tipti «Reyter» agenttining orystildi bólimshesi de tap osynday aqpar taratty.

«Bizde Russkaya polyana atty eldi meken bar, odan oblys ortalyghy – Ombygha shyghatyn jol Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynan ótedi. Qazir eki el arasynda shekarany demarkasiyalau júmystary jýrip jatyr, eger ol dәl búrynghy kelisimmen, dәl qazirgi shekara syzyghymen bekitilse, onda biz, Resey jaghy, Russkaya polyanagha bara almay qalamyz» deydi gubernator. Onyng aituynsha, Omby oblysynyng basshylyghy eki elding shekarasyn demarkasiyalau jónindegi ýkimetaralyq komissiyagha ótinish týsirmek. Onda «әlgi eldi mekenmen baylanys jasaugha ynghayly jol manayynan Qazaqstan Reseyge jer berse, biz Omby oblysynyng territoriyasynan dәl sonday kólemde, dәl sonday klimattyq jaghdaydaghy jer berer edik» degen úsynys aitylmaq.

Eki memleket arasynda «jer almasu» búryn da bolghan. 2006 jyly on jylgha juyq uaqytqa sozylghan kelissózderden song Qostanay oblysyna qarasty Ogneupornyy óndiristik kenti Chelyabinsk oblysyna ótip, onyng ornyna orys jaghy bizge 520 gektar egistik jer bergen bolatyn. Múnyng sebebin basshylar Ogneupornyy manynda Boskól ken orny basqarmasy baryn, múndaghy otqa tózimdi balshyq-saz alynatynyn, al onyng Magnitogorsk metallurgiya kombinatynyng júmysymen sonau sәbet dәuirinen beri ishek-qarny aralasyp, bitisip ketkenin uәj etip týsindirgen edi. Eki tarap ta jer mәselesi jóninen esh útylmaghanyn rastap, mәmilege kelgen bolatyn.

Jaraydy, ol – ótken kýnning sharuasy. Al myna úsynysty qalay týsinuge bolady?

Jaghrafiyalyq kartadan qaraghanda Russkaya polyana – dәl shekaragha mingesip túrghan eldi meken emes. Qashyqtyq jaghynan Soltýstik Qazaqstan jәne Pavlodar oblysy shekaralarynyng naq ortasynda túr. Pavlodar jaghynda (eldi mekenning ontýstik túsy) temirjol bar. Ras, Ombydan búl qala tiptes kentke qatynaytyn tas joldyng biraz bóligi qazaq jerimen ótedi. Eki el arasyndaghy kelisimder boyynsha shekaradan ary-beri ótkenderge viza qajet emes. Yaghni, túrghyndar ýshin asa zor qiyndyq tuyp túr deuge kelmes.

Degenmen, búl mәseleni sheshu kerek ekeni de ras. Múnyng birden-bir sheshimi – orys jaghy Ombydan Russkaya polyanagha qatynaytyn joldyng SQO jeri arqyly ótetin bóligin paydalanudy qoyyp, shekaranyng arghy betinen jana jol salyp alsa jón bolar edi. Jәne búl – jýzdegen shaqyrym bolatyn asa ýlken bólik te emes. Trassany sәl shyghysqa qaray búryp, úzyndyghy birneshe shaqyrym ghana jana jol salyp alsa jetip jatyr. Sonda eshqanday jer almasudyng qajeti de bolmas edi.

2001 jyly Qazaqstan men Ózbekstan osylay әrqaysysy óz aumaghynan qosymsha jol salyp alu arqyly aradaghy kishigirim daudy tiyimdi sheshken bolatyn. Qazaqtar Ózbekstan territoriyasymen ýsh jaqty shektesip, onasha týbekke ainalghan Maqtaaral audanymen kólik qatynasyn Syrdariyanyng ýstine ýlken kópir salu arqyly jónge keltirdi. Sodan beri bizding halyq Maqtaaralgha baru (nemese maqtaaraldyqtar beri shyghu) ýshin búrynghyday ózbek jeri – Yallama arqyly ótu qiyndyghynan qútyldy. Óz kezeginde ózbekter Tashkent tarapynan Jyzaq pen Samarqangha Maqtaaral arqyly ótudi qoyyp, óz territoriyasynan qosymsha trassa da, temirjol da salyp aldy.

Sol siyaqty, nobayy shamamen 50 shaqyrymday ghana bolatyn joldy óz aumaghynan salyp alu – Resey ýshin týkke de túrmaytyn sharua emes pe? Sonda Qazaqstangha soqpay-aq Russkaya polyanagha kýnine qansha qatynaymyn dese de, óz erikterinde bolar edi.

Bәlkim, osydan toghyz búrynghy kelisimdegidey, eki kórshining de kónilinen shyghatyn, eshqanday taraptyng jer kólemine de núqsan kelmeytin «almasu» mәmilesin jasau jaghyn qarastyrudyng da sókettigi joq shyghar. Biraq ol qalay bolady?

Birinshiden, qazir jaymashuaqtau 2006 jyl emes. Sayasiy-әleumettik ahual tipti basqa. Resey-Ukraina qaqtyghysy jaghdaydy meylinshe qiyndatyp jiberdi. Halyqtyng kónil-kýii mýlde bóten.

Ekinshiden, Reseyding óz kórshilerining jerine kóz alartuy órshimese basylmay túr. Jirinovskiy, Limonov syqyldylar bastaghan shovinisterding Qazaqstannyng soltýstigine baylanysty aitqan aqylgha syiymsyz artyq sózderi qazaq júrtshylyghynyng jadynda. Múnday jaghdayda Reseymen jer almasugha óte saq ta sauatty qaraghan jón.

Ýshinshiden, ukrain janjaly da, basqa sebepterdi eskergenning ózinde, bәribir jer dauynan tútandy. «Qyrym – bizdiki!» desken úrandar, Donesk men Lugansk oblystarynda reseyshil kózqarastaghy orys últy ókilderining basymyraq boluy, ukraindardyng olargha qarsylyghy... bәri-bәri qazirgidey ahualgha alyp keldi.

Tórtinshiden, jasyratyny joq, múnday úsynystyn, jalpy jer almasu turaly әngimening ar jaghynda shekara manyndaghy halyqtyng – Soltýstik Qazaqstan túrghyndarynyng kónil-kýiine tamyr basu, qazaqtardyng reaksiyasyn bayqap kóru siyaqty maqsattardyng jatuy da mýmkin ekenin joqqa shygharugha bolmaydy. Rasynda da, búl әngimeni estigen júrtshylyq arasynda «Almassa – almassyn, qatar jatqan jer, ne aiyrmasy bar deysin» dep sabyrgha kelushiler de az bolmas, biraq «Bir sharshy metr jerimizdi de bermeymiz!» dep ashu shaqyrushylardyng da az shyqpasyn eskergen jón.

Besinshiden, kartadan kórinip túrghanynday, Reseyding Omby jәne Qorghan qalalarynyng arasyn jalghaytyn temirjoldyng biraz bóligi SQO territoriyasymen, ol az bolsa, oblys ortalyghy – Petropavl arqyly ótedi. Eger bizding biylik qazirgi úsynyspen kelisse, erteng olar Petropavl baghytyna baylanysty da «ótinish» shygharyp jýrmey me?

Qalay bolghanda da, búl mәseleni artyq shusyz, aqylmen sheshken dúrys.

Sәken SYBANBAY

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar