Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Janalyqtar 3081 0 pikir 5 Qyrkýiek, 2010 saghat 07:31

Ermúrat Bapi. ALTYKENNING ASQARY BIZ JETPEGEN ASU BOLDY

Altynbekting asqaryna baryp qayttyq. Biraq basyna shygha almadyq. Rasynda, ol qanday asqar bolmaq, eger biz bir kýnde basyna yzghyp shyqsaq...

Kegenning jazyghynan shyghyp, Na­ryn­qoldyng keng qoltyghyna kire ber­gen­­de, Labasy degen tau bastalady. Ony bireuler «Ile basy» degendi bil­diredi dese, marqúm Altynbekting jo­ghyn izdegen Rysbek agha «Labasy» degen qalmaq batyrynyng aty degen joramal aitty.

Bizge bәribir. Endi onyng atauy «Alty­kenning asqary» dep atalady. Narynqoldyng angharyn qaq jaryp jatqan taudyng túrpaty da qyzyq: jazyqta jau oghynan jazatayym shók­ken túlpardyng qaraghay-jaly tógilip, tәkappar moyyny iyilmey, úmtylghan kýiinde qatyp qalghan siyaqty. Úshar shyny qayran túlpardyng qúlaghynday kókke qadalyp, jel qaqqan qatpar-kekildi qasqa mandayy Qytay jaqqa ýdireye qarap jatyr.

Bәlkim, otarlaudyng oirany sanasyna sinip qalghan qazaq qalmaqtan qalghan ataudy birer jylda almastyra almas. Biraq Labasynyng basyndaghy Altynbekting biyigi tayau tarihtyng kartasyna týseri haq.

Altynbekting asqaryna baryp qayttyq. Biraq basyna shygha almadyq. Rasynda, ol qanday asqar bolmaq, eger biz bir kýnde basyna yzghyp shyqsaq...

Kegenning jazyghynan shyghyp, Na­ryn­qoldyng keng qoltyghyna kire ber­gen­­de, Labasy degen tau bastalady. Ony bireuler «Ile basy» degendi bil­diredi dese, marqúm Altynbekting jo­ghyn izdegen Rysbek agha «Labasy» degen qalmaq batyrynyng aty degen joramal aitty.

Bizge bәribir. Endi onyng atauy «Alty­kenning asqary» dep atalady. Narynqoldyng angharyn qaq jaryp jatqan taudyng túrpaty da qyzyq: jazyqta jau oghynan jazatayym shók­ken túlpardyng qaraghay-jaly tógilip, tәkappar moyyny iyilmey, úmtylghan kýiinde qatyp qalghan siyaqty. Úshar shyny qayran túlpardyng qúlaghynday kókke qadalyp, jel qaqqan qatpar-kekildi qasqa mandayy Qytay jaqqa ýdireye qarap jatyr.

Bәlkim, otarlaudyng oirany sanasyna sinip qalghan qazaq qalmaqtan qalghan ataudy birer jylda almastyra almas. Biraq Labasynyng basyndaghy Altynbekting biyigi tayau tarihtyng kartasyna týseri haq.

Aua rayy sol kýni san qúbyldy: taugha órmelegender ertemen etekten órlegende bastalghan jauynnyng sony týske taman qyr arqadaghy qiyrshyq qargha úlasty. Denin jurnalister qúraghan ekspedisiyanyng aldy bel orta asqanda,Labasynyng sauyryn túman   basty. Negizgi toptan úzap ketken Serghazy bauyrym biyikke eki asu qalghanda, Altynbekting sabaqtasy Qúralaymen birge aq kórpedey qymtaghan túmangha oranyp qalypty... Biz tómenge týskende kýlip jatyrmyz: «Arumen birge asuda qalghan Serghazygha jel jalaghan jartas ta mamyq...» - dep.

Al eng úzaq ketken ekeu - Altynbekting ekinshi aghasy Qaynarbek pen «jasalashtyq» Dilyar Altykenning biyigine tayaq tastam qalghanda, shayday ashylghan kýn úyasyna batyp bara jatqan. Keyin qaytar joly týnning ortasyna tayaryn sezgen ol ekeui biyiktegi mәngi múzdaqtan tamghan sugha betterin juyp, keyin qaytugha mәjbýr bolypty. Olar etektegi qosqa jetkende, manaydaghy qoyly auyl qalyng úiqygha ketken kez edi.

Erteninde bizdi Altynbekting múghalimderi mektepke shaqyrdy. Jospar-joralghylaryn aitty. Keler jyly Altynbekting qapydaghy qazasyna bes jyl tolady - qayghyly datany atap ótuge azdy-kópti qam jasap jatyr eken. Altynbekke arnalghan synyp ashu oilarynda bar. Imandy ishara eken - oghan biz óz oiymyzdy qostyq.

Al 2012 jyly ...eluge tolar edi. «Ólining qamyn tiri jer» dep, Núrlan bauyrym jyrlap ótkendey, tiri bolsaq, ol kýnge de jetermiz. Sonda biz armandaghy aruaqtyng ruhy aldynda aitargha sóz taba alamyz ba?!

Bizding aramyzda: «Synypty ashtyrmaydy-au...» degen ókinishti oy bolghan. Biraq Saryjaz múghalimderining ózeuregen ózgening ónmenin teser súsy basym: «Ashamyz!» - deydi.

«Ákem-au, ashpaghanda she! - deymin men óz ishimnen. - Bir mektep týgili, bir audannan shyqqan Altynbektey arys-ty býginde sham alyp jýrip tabasyng ba: tәuelsiz Qazaqstannyng alghashqy ministrlerining biregeyi; Qauipsizdik kenesining hatshysy; Tótenshe jәne ókiletti elshi; Demokratiyalyq qauymdastyqtyng qyrshyn ketken qyrany - bir basy tórt birdey túghyrgha qonyp ketken qazaghyng qaysy?!».

IYә, biyliktegi lauazymdy lypa auystyrghanday almastyryp, qyzmetting qon-qyzylyn kezek erttep minip jýrgender az emes. Keybireuining biylikting biyik basyna sanghyp ketken qyzmetin tizer bolsan, qayran qaghaz qor bolarlyq tizim shyghady. Biraq amal neshik, olardyng arasynan «Alashym!» dep shyqqan azamatyng qaysy!?

Bóten elde bir bilgir aitqan eken: «biylik shirkin dәmdi dastarqan siyaqty, onyng basynan eshkim óz erkimen túryp ketpeydi», - dep. Altynbekting fenome-ni de sol - dәmi tógilgen biylikting biyigin tastap ketti. «Tastap ketti» degen aitar auyzgha ghana onay - qyzmet dese ishken asyn jerge qoyatyn qazekeme «túryp ketu» onay sharua emes. Jýr ghoy talayy - «aydaghany bes eshki - ysqyryghy jer jaryp». Kókesi qusa da ketpeydi. Ketkeni - auzyn ashpaydy.

Búl - qazaqqa bitken tragediya. Altynbek sol qasiretke qarsy shygha bildi. Endeshe, tughan auylynyng adamdary Altynbekti arda tútsa, alabóten aiyp pa eken? Halyqtyng jýregine jinalghan jyludy ýrlep óshirer kýsh qaysy?!

...Biz Almatygha qaray búrynghy Labasydan úzap shyqqanda, tasqa ainalghan túlpardyng sauyryna kýnning shuaghy tógilip túrghan-dy. Bizge aldyrmaghan Altykenning asqary mәngilik kók aspanmen tildesip jatqanday.

 

Ermúrat BAPY

 

0 pikir

Ýzdik materialdar