«Toydyng bolghanynan boladysy qyzyq» degendey preziydent saylauyna da sanauly kýnder qaldy. Biz Qazaqstan zangerler qauymdastyghy Almaty filalynyng jәne «Ádildik joly» qoghamdyq úiymynyng tóraghasy Bauyrjan Maqúlbaev myrzamen sayasy alamannyng zandyq negizi jayly súhbattasqan edik.

- Bastapqy ýmitkerler sany birtindep azayyp, qazir Toqaevty qosqanda alty kandidat saylau mәresine jaqyndap keledi. Jalpy preziydenttikke kimder qatysa alady?

- «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 55-babyna sәikes preziydenttikke kandidattar úsynu qúqyghy belgilengen tәrtippen tirkelgen respublikalyq qoghamdyq birlestikterge (RQB) tiyesili. Búl rette qoghamdyq birlestik Preziydenttikke bir ghana kandidat úsynugha qúqyly. Kandidat ózin úsynghan RQB-de mýshe bolmaugha qúqyly.

Qazaqstan Preziydenti lauazymyna kandidattar «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 33-babynda, 4 jәne 54-baptarynda aiqyndalghan mynaday talaptardy qanaghattandyrugha tiyis:

• әreketke qabiletti boluy, sonday-aq sot ýkimi boyynsha bas bostandyghynan aiyru oryndarynda ústalmauy (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 33-babynyng 3-tarmaghy);
• tughan jeri boyynsha Qazaqstan azamaty boluy (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2-tarmaghy);
• qyryq jastan kishi emes (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2-tarmaghy);
• memlekettik tildi erkin mengerui (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2-tarmaghy);
• Qazaqstanda songhy on bes jyl túruy (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2-tarmaghy);
• joghary bilimi boluy tiyis (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyng 41-babynyng 2-tarmaghy);
• ótelmegen nemese alynbaghan sottylyghy bolmauy tiyis ("Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly"Konstitusiyalyq zannyng 4-babynyng 4-tarmaghy);
• sybaylas jemqorlyq qylmystar jәne qúqyq búzushylyqtar boyynsha sottalghan bolmauy («Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 4-babynyng 4-tarmaghy);
• memlekettik qyzmette nemese saylanbaly memlekettik lauazymdarda keminde 5 jyl júmys tәjiriybesining boluy («Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 54-babynyng 1-tarmaghy).

- Tirkeuden ótken kandidattar preziydent bolu ýshin qanday nәtiyje kórsetui kerek?!

- Qazaqstan Respublikasynyng «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 65-babynyng 2-tarmaghyna sәikes:

1) dauys beruge qatysqan saylaushylardyng elu prosentinen astamynyng dauysyn alghan;

2) qayta dauys beru kezinde basqa kandidatpen salystyrghanda dauys beruge qatysqan saylaushylar dauysynyng kóp sanyn alghan adam qatysa almaydy.

- Saylaugha tәuelsiz baqylaushy boludyng sharttary qanday?!

- «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 20-1-babyna sәikes bayqaushy bolu ýshin 18 jastan asqan Qazaqstan Respublikasynyng azamaty Qazaqstan Respublikasynyng sayasy partiyalarynan, ózge de qoghamdyq birlestikterinen, kommersiyalyq emes úiymdarynan bayqaushynyng Tegi, Aty, Ákesining aty kórsetile otyryp, jazbasha nysanda kuәlandyrylghan ókilettigi bolugha tiyis. Búl qújat bayqaushyny jibergen úiymnyng mórimen rastalady jәne bayqaushynyng jeke basyn kuәlandyratyn qújatty kórsetken kezde jaramdy bolady. Qújattar saylau komissiyasynyng tóraghasyna ne ony almastyratyn adamgha bayqaushyny tirkeu ýshin ol turaly derekterdi esepke alu jurnalyna engizu arqyly úsynylady.

- Aldaghy kezekten tys preziydenttik saylaudyng baqylaushysy bolu ýshin akkreditasiyadan ótu kerek pe?

- Qoghamdyq úiymdar men ýkimettik emes úiymdardan bayqaushylardy mindetti týrde akkreditteuge qatysty zannamagha týzetuler qazir Parlament Mәjilisining qarauynda jatyr. Zang jobasynda mindetti akkreditteuge qatysty normalar resmy jariyalanghan kýninen bastap kýntizbelik 60 kýn ótken song qoldanysqa engiziledi dep kózdelgen.

2022 jylghy 20 qarashadaghy Preziydentting aldaghy kezekten tys saylauynda «Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng aghymdaghy redaksiyasynyng normalary qoldanylady, onda qoghamdyq birlestikterdi mindetti akkreditteuge qatysty talaptar kózdelmegen.

- Saylau aldyndaghy ýgit-nәsihat qashangha deyin jýrgiziledi?

- 2022 jylghy 22 qyrkýiekte Preziydentting kezekten tys saylauyn úiymdastyru jәne ótkizu mәseleleri jónindegi keneytilgen otyrysta Ortalyq saylau komissiyasy saylau nauqany kezenderining úzaqtyghyn tanystyrdy.

Ortalyq saylau komissiyasynyng 22 qyrkýiekte № 65/538 qaulysymen bekitilgen kestege sәikes, saylau aldyndaghy ýgit 2022 jylghy 21 qazanda saghat 18:00-de bastalyp, 2022 jylghy 19 qarashada saghat 00:00-ge deyin 28 kýnge sozylady.

«Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 32-babyna sәikes saylau aldyndaghy ýgit kandidattardy tirkeu merzimi ayaqtalghan sәtten bastalyp, saylau bolatyn kýnning aldyndaghy kýngi jergilikti uaqyt boyynsha nól saghatta ayaqtalady.

Ýnsizdik kýni - 19 qarasha 2022 jyl.

Saylau turaly zannyng 32-babynyng 1-tarmaghyna sәikes saylau kýni jәne onyng qarsanyndaghy kýni kez kelgen saylau aldyndaghy ýgitke tyiym salynady.

- Preziydent saylauynyng qorytyndysy qashan shygharylady?

- Ortalyq saylau komissiyasy aumaqtyq saylau komissiyalarynyng hattamalary negizinde saylaudan keyin jeti kýn merzimnen keshiktirmey Preziydent saylauynyng qorytyndylaryn belgileydi jәne tiyisti qauly qabyldaydy («Qazaqstan Respublikasyndaghy saylau turaly» Konstitusiyalyq zannyng 65-babynyng 1-tarmaghy).

Saylau kýni - 2022 jylghy 20 qarasha.

- 20 qarashadaghy kezekten tys saylaudyng qorytyndysy boyynsha saylanghan Preziydentting ókilettik merzimi qay sәtten bastap esepteledi?

- Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti: «Qazaqstan halqyna adal qyzmet etuge, Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasy men zandaryn qatang saqtaugha, azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtaryna kepildik beruge, Qazaqstan Respublikasy Preziydentining ózime jýktelgen mәrtebeli mindetin adal atqarugha saltanatty týrde ant etemin», - dep halyqqa ant bergen sәtten bastap qyzmetine kirisedi.

- 7 jyldyq merzimning ne bereri bar?!

- Qayta saylanbaytyn bir rettik 7 jyldyq merzimdi engizu – preziydenttik biylikti monopoliyasyzdandyrugha baghyttalghan konstitusiyalyq reformanyng jalghasy bolyp tabylady. Búghan deyin Memleket basshysy sayasy partiyanyng basshysy bola almaytyn normalar engizilip, onyng tuystaryna memlekettik qúrylymdar men memlekettik kompaniyalarda qyzmet atqarugha tyiym salyndy, preziydenttik ókilettikterding bir bóligi basqa biylik instituttarynyng paydasyna qayta bólindi.

Qayta saylau qúqyghynsyz 7 jyldyq bir merzim Preziydentting jalpy merzimin qysqartugha baghyttalghan.

Qayta saylau qúqyghynsyz 7 jyldyq bir rettik preziydenttik merzim – postkenestik kenistiktegi absolutti janalyq.

Taghy da qaytalap aitamyn Biylikting monopoliyalanuyna jol bermeu ýshin qayta saylau qúqyghynsyz bir rettik 7 jyldyq preziydenttik merzim engizildi.

Saylau prosesinde joghary lauazymdy túlghanyng túraqty auysuy Memleket basshysynyng qolynda biylikting shamadan tys shoghyrlanuyna jәne monopoliyalanuyna jol bermeydi. Ókilettik merzimin shekteu sayasy jýiening qalypty júmys isteui ýshin qajetti senimdi nyghaytady, óitkeni ol sayasy auysudyng logikasyn memlekettik isterdegi boljamdy oqigha retinde tamyrlaydy;

Qayta saylau qúqyghynsyz bir rettik 7 jyl merzimde mәlimdelgen reformalardy iske asyru ýshin jauapkershilik pen tiyimdilik artady.

Qayta saylau qúqyghynsyz bir rettik 7 jyldyq preziydenttik merzim superpreziydenttik basqaru jýiesinen týpkilikti ketudi bekitedi.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz