Sәrsenbi, 1 Mamyr 2024
Janalyqtar 5537 0 pikir 30 Qarasha, 2012 saghat 07:04

Ayat Jyrghalan. Balanyng baghyn baylaghan bagha

Mektep ómirinde kimder 5-ke oqydy, kimder 3-ke oqydy, ol әr kimning ózine ayan, biraq býgingi úrpaq neshege oqyp jýr? Toqsan sony ata-ana bala ýshin, bala bagha ýshin alandaytyn arpalysty shaq. Arpalysty shaqtyng basty túlghasy ústaz, eki týie soqtyghyssa ortasynda shybyn óledi demeushi me edi. Ákimshilik pen ata-ana arasynda shyrqyraghan ústazdardyng ústazdyqtan týniler, qorlanar shaghy. Al, oqushylardyng ata-ana aldynda jauapqa tartylar, әitpese, syilyq alyp mәz bolar shaghy, múghalimge jautandar kezi.

Bizde býgin qoldanar bestik degen bagha bar, aty bestik, әitpese ol ýsh qana qúramnan túrady, yaghni, onyng túnghyshy bes. Ol - ýzdik atty «baqytty» bala baghasy, ekinshisi artta qalsam sóz tiyedi, algha shyqsam kóz tiyedi degen ortdaghylar baghasy. Al baghanyng kenjesi, «Respublikalyq» bagha, onyng aty ýsh. Keyde bireulerding ýshting aty kýsh dep ózin-ózi júbatar baghasy. Al endi siz ishinizden eki degen bagha bar emes pe dep oilap otyrghan bolarsyz, biraq ony qazir eshkim almaydy. Nege? Býgin bizding balalar daryndy ma, әlde...

 

Jattampazdyq jәne jaltaqoylyq

Mektep ómirinde kimder 5-ke oqydy, kimder 3-ke oqydy, ol әr kimning ózine ayan, biraq býgingi úrpaq neshege oqyp jýr? Toqsan sony ata-ana bala ýshin, bala bagha ýshin alandaytyn arpalysty shaq. Arpalysty shaqtyng basty túlghasy ústaz, eki týie soqtyghyssa ortasynda shybyn óledi demeushi me edi. Ákimshilik pen ata-ana arasynda shyrqyraghan ústazdardyng ústazdyqtan týniler, qorlanar shaghy. Al, oqushylardyng ata-ana aldynda jauapqa tartylar, әitpese, syilyq alyp mәz bolar shaghy, múghalimge jautandar kezi.

Bizde býgin qoldanar bestik degen bagha bar, aty bestik, әitpese ol ýsh qana qúramnan túrady, yaghni, onyng túnghyshy bes. Ol - ýzdik atty «baqytty» bala baghasy, ekinshisi artta qalsam sóz tiyedi, algha shyqsam kóz tiyedi degen ortdaghylar baghasy. Al baghanyng kenjesi, «Respublikalyq» bagha, onyng aty ýsh. Keyde bireulerding ýshting aty kýsh dep ózin-ózi júbatar baghasy. Al endi siz ishinizden eki degen bagha bar emes pe dep oilap otyrghan bolarsyz, biraq ony qazir eshkim almaydy. Nege? Býgin bizding balalar daryndy ma, әlde...

 

Jattampazdyq jәne jaltaqoylyq

Býgingi bala baghany qalay alady? Siz - oqyrman, ata-ana, oqushy, student, әitpese bolashaq ústaz shygharsyz, bәlkim, últ bolashaghyn oilar últjandy azamat shygharsyz, sondyqtan sizderge býgingi kýni balanyng alar baghasy jayly shyn mәlimet bergim keldi. Býgingi bizding oqu-oqytudyng baghasyna barlap kórelik, siz ben biz.  Al, men - býgingi ústaz, erteng balasy mektepke barar ata-ana.

Ata-ana balasyn kýndelikti baghasy arqyly baghalaydy, al bala she? Bala týsinip tórt alghannan góri, kóshirip bes alghysy keledi. Bilim ýshin emes, bagha ýshin oqu ýrdis alghany sonshalyq, býgingi kýnde bagha - taghdyr, bagha - ómirge ainalghan. Basyna bilim jinaghansha, basqany da ózin de aldaytyn bagha jaqsy bolghan oqushy ýshin. Búl opyq jegizbey me? Oilanynyz...

Jalghan bagha sonynan qughan oqushy baghagha berilgeni sonshalyq, bagha alu qiyndau tiyetin, matematika bastaghan jaratylystyq ghylymdar manayyna Últtyq birynghay test tayaghansha tayamaydy, óitkeni esep «shygharyp» ýsh alghansha, ereje jattap, anyqtama aityp tórt alu manyzdy 11-synyp degen songhy jylgha barghansha.

Osynday san sebep kesirinen býgingi úrpaq jattampazdyq pen jalghan bilim, jalghan bagha jinap jaltaqoylyqqa bet búruda. Auyrdyng ýstimen, jenilding astymen jýrgisi keletin daghdy qalyptasyp, on jyl ózin de, ata-anasynda aldaghan bala on birinshi jyly ÚBT-gha dayyndyq ortalyqtaryn jaghalap, bes uaqyttyq tamaqty auyzgha salyp jýr de, asqazany qoryta almay әure býgingi kýni:

Jasymda ghylym bar dep eskermeppin,

Paydasyn kóre túra teksermeppin,

Erjetken song týspedi uysyma,

Qolymdy mezgilinen kesh sermeppin - dep, Abaysha opyq jep jýrgen mektep bitirushiler sany artyp barady. Búnyng sony ne bolar, oilanayyq...

 

Shekteuli bagha - shektelgen daryn

Bagha ústaz ýshin de salystyrmaly dýniye, aldyndaghy oqushynyng dengeyine say eng myqtysy bes, ortashasy tórt, al әlsizi ýsh alady, búl qatyp qalghan standart, al oqushy ózin synyptasymen salystyrady da,

Sen myqty, men ortasha, anau osal,

bәrimiz bir aspannyng astyndamyz - dep bir synypta, artyq bilim ýshin oilanbaydy da jýre beredi, biraq ózge synyptyng balasy she, ózge mektep she? Sodan baryp bir mektepting ýzdigi ekinshi mektepting ortashasymen, keyde tipti nasharynyng dengeyin de kórsetip jýr.

Al baghanyng kólemining tarlyghy búghan basty sebep boluda, aitalyq, aldynyzda 30 oqushy bar eger de bilim standartyna salar bolsa sonyng 2-3 oqushysy ghana beske tolyq jauap beredi, al әiteuir jaqsylaryn taldap tórt oqushygha bes degen bagha (búnyng bir ekeui kótermelengen, basqa sabaqtaghy baghasy eskerilgen bes) qoyghan ústaz amalsyzdan qalghan 26 oqushyny tendey jaryp jartysyna 4, (onyng jartysy sabaqqa kelmeytin, әitpese kelip-ketip qana jýretinderge qaraghanda salystyrylghan, әitpese, sabaq oqymasa da belsendi oqushy) al, songhy jartysyna 3 (búnyng ishinde sabaqta keyde ber keyde joq, kelsede úiyqtap qaytatyn, iyis almas ta bar) qoyady. Siz endi qaranyz, bireu kelip ketip jýrse boldy ýsh alady, al, bireu talpynady, biraq shamasy jetpegen song ýsh alady. Sodan birte-birte, qoyshy bәribir ýsh alam odan da sol ýshti úiyqtap jýrip alayynshy degen kýige jetip bala baghyn teng qoyylghan baghamen baylaydy. Al, onyng ústaz talpynysyna tórt qoyayyn dese tórttegi odan jaqsylaryn beske, al besti altygha shygharuy kerek, biraq amaly ne alty degen bagha joq. Al oilarsyz eng nashar balagha, kelmey, kelse de úiyqtap ketip jýrgenderge eki qoymay ma dep. Joq! Eki qoyugha bolmaydy. Nege?

Al bes alghan bala júldyz bәrin biledi, ol oqushyda әri qaray bilgen ýstine bile týseyin degen talpynys joq, bes degen eng joghary ózinen basqa eshkim joq. Al shyndyq bilim dengeyi shynayy ma, ol jaghy belgisiz.

Qoydyrmaytyn jәne qoyylmaytyn bagha

 

Qoyylmaytyn negizinde «qoydyrmaytyn» bagha, búl qanday bagha? Búl - eki. Nege? Búnyng san astary bar, sanap kórelik.

Birinshi, siz eki qoysanyz, ata-ana bastap aiqaylaydy, balasynyng bilmeytindigin oilap qynjylmaydy, balama bilgize almadyng dep aiqaylaydy, ou, toqsannyng sonyna deyin balasynyng kýndeligin bir ashyp, ýy tapsyrmasyn qadaghalaugha shamasy kelmeytin «júmysbasty» ata-ana, metepke ata-analar jinalysyna jalynyp shaqyrsang kelmeytin ata-ana toqsan sonynda seni ózi izdep tabady balasy eger, eki alsa.

Ekinshi, siz eki qoysanyz, әkimshiliginiz qosylyp aighaylaydy, oqy almaytyn bala joq, sen oqyta almaysyng deydi. Qatty ketse, oqushygha qoyghan eki ózine qoyghan eki, deydi. Al endi, ózinizge, súraq qoyynyz siz oqyta almasanyz aldynyzdan shyghyp jatqan ýzdikterdi kim oqytyp jatyr?

Al, siz eki qoymaysyz óitkeni ózinizge janynyz ashidy...

Ýshinshi, siz eki qoysanyz, qat-qabat qaghaz basady, synyptan-synypqa qaldyra almaytyn oqushynyzdy, óziniz qoyghan eki ýshin óziniz sabaq ótip, qaghaz toltyryp, ýshke shygharyp, «darynyn ósirip» jiberuiniz kerek. Netken qorlyq, búl qorlyqtan keyin eki degen baghany «orynsyz» auzynyzgha alyp kóriniz qane.

Al, oqushy she? Toqsandyqqa eki shyqpaytynyn bilgen bala kelmey qaludan, kelse de úiyqtap kelip, úiyqtap ketuden, tәrtipke baghynbaudan qoryqpaydy, al onday ósken baladan úyat súrap ne isteysiz?

Al múghalim she? Jýrgen bir bayghús, ózin-ózi aldap...

 

Payyz jәne payda

Siz múghalimsiz be, sizding biliminiz aldynyzdaghy oqushynyng payyzy. Sizding bergen synyptyng siz oqushygha qatang talap qoyyp bilim sapasyn tómenirek kórsetiniz sizding mәseleniz may shammen qaralyp, pedagogikalyq keneste qaralady, siz sodan keyin, qúdada tynysh, qúdayda tynysh dep ýndemey jýrip janynyzdy qinamay baghalaghandy ózinizge payda dep sanaysyz, óitkeni qúlaq tynysh, jan rahat.

Al bastauysh synyptyng jayy tipten auyr, bar pәnning bәrin beretin apay tórt jyl oqytqan balasy óz balasynday bolyp ketedi, әri payyz týsirmeu kerek, sonymen bastauyshtyng jartysy ýzdik, toqsan payyzy ekpindi, al besinshi synypqa kelip әr múghalimning qolyna týskende ýzdikten birazynyng ýmiti ýziledi. Al besinshi synyp, sol ýshinde mekteptegi eng dauly synyp.

Órge tómen jaltaqtap jýrip, kóngish kópting biri bolasyz. Sóitip jýrgende aldynyzdaghy balada, qinalmay jýrip tyrnaqsha ishindegi tórtin alyp kete barady. Al últtyq birynghay testte she...

Endi bala bolashaghy ne bolar, oilanayyq...

 

Ótirik bagha jәne ólim (suisiyd)

«Jalghandyq jargha jyghady» dep aitushy edi, atam qazaq. Býgingi jalghan bagha ólimge (suisidke) biraq әkelude. Qalay deysiz be?

Salystyrmaly әr jerde әr qalay baghalanyp kelgen balagha Últtyq birynghay test birynghay beriledi. Ómiri ýsh, tórt, bes alyp jýrgen bala últtyq testten úshyp ekige týskende (negizgi bilimi eki, tek búrynnan kótermelenip kelgen bala), ómiri ekini kórmegen bala eki degen baghany kórgende ózi de an-tan, balam ekpindi bolyp oqidy dep jýrgen ata-ana da an-tan. Ata-ana balagha, bala qúlaghy tynysh dalagha qaraydy.

Ata-ana balanyng taghdyryn oilap jylaydy, bala úyattan nemese ata-anadan estir sózden qorqyp ózin ólimge baylaydy. Qogham shulaydy, ústaz ishindegisin aita almay asau attay tulaydy. Ókingenmen búl sәtte eshtene de ornyna kelmeydi, bәri de kesh...ótedi ketedi.

 

Aqtalmay qalghan altyn belgiler astary

 

Altyn belgi - aty darday belgi, biraq, mektep dengeyi әrtýrli, múghalim dengeyi de әrtýrli, sondyqtan balanyng dengeyi san qily, al bagha salystyrmaly, bir mektepte birshama jaqsy oqyp basqalarmen salystyrghanda ýzdik shyghyp jýrgen bireu salystyrmaly bes qoyylyp jýrip altyngha ainalyp ketedi (negizi qola bolatynday bala). Áytpese mektep payyzy ýshin kóterilip jýrip ýzdik bolyp ketedi. Al test talaby jyldan jylgha qatandap syrttan kómek barmay, altyn túrmaq mysta joq auylyna qaytady. Áytpese qaytpay qalar jay da kóbeyip barady.

Balasynyng shynayy bilimin bilmeytin ata-ana Últtyq birynghay testten song shulaydy da qalady. Sebepti jan-jaqtan izdeydi, biraq, bәri de kesh ol sәtte, erterek oilanu kerek edi...

 

Oylanayyq...

Úrpaq - últ bolashaghy, sol ýshin de úrpaq ýshin isteler әrbir is minsiz bolsa iygi edi. Ústaz - sol últtyng bolashaghyn tәrbiyeleushi, sondyqtan men bagha tónireginde mynaday oilarymdy ortagha salar edim:

Birinshi, biz bestik bagha degennen qútylyp әlem elderi kóship ýlgergen 100 payyzdyq baghagha, bizding qazirgi joghary oqu ornynda qoldanylyp jýrgen bagha formasyna kóshkenimiz eng dúrys edi. Óitkeni aldynyzda jýz oqushy otyrsada jýz týrli bagha qongha mýmkindik alyp, balada dәl dengeyi boyynsha baghalanar edi. Ári bala da dәl óz ornyn baghalar reytingisinen jogharylatugha, bir saty jogharylatu ýshin de bilimge talpynar edi, qazirdegidey elding bәri tórt dep alansyz jýrmes edi.

Ekinshi, býgingi bala baghadan qorqady, sebebi ata-ananyng qaraytyny sol bagha, sol ýshin payyz qumay әdil baghasyn qoyghanymyz, kerek kezde ekini de qoyyp ata-anagha songhy jyldyqqa jetkizbey balasy ýshin oilandyrsaq iygi edi. Al, oqushy ýshin eki degen әdil baghasyn alyp, erterek esin jidyrghan abzal. Últtyq birynghay testke baryp ózine-ózi kózi jetip jolyn qimay.

Ýshinshi. Ghalymdardyng dәleldeuinshe әr adamnyng miynyng damu kezeni әrtýrli bolady, sol ýshin ilese almay jatqan oqushyny synyptan-synypqa qaldyrudyng paydasy da zor bolar edi. Mysaly, biologiya 6 synypta, fizika 7-shi synypta, himiya 8-shi synypta qosyluynyng ózi de sol pәnderding qiyndyq dәrejesi men bala miynyng damuyna negizdelgen. Sondyqtan, miy keshtep damyghan balany synyptan tómendetip óz dengeyine qaray sapaly bilim aluyna mýmkindik bersek.

Búl, әri synyptan-synypqa qaldyrmaydy dep, oqymay oinap jýretinderge de qorqynysh syilap, oqudy esine alyp jýrer edi.

Bilim sapasy kýnnen-kýnge damu kerek, óitkeni damu dau jýrmeytin shyndyq. Al, bizding úrpaqtyng bilim sapasy she? Oilanynyz...

Sol ýshin oqu-aghartuymyzgha әli de biraz ózgerister kerek-aq. Bagha balanyng baghyn baylamasa, bala jerge qaramasa degen bizden tilek.

«Abai.kz»

0 pikir

Ýzdik materialdar