بەرىك سۇلتانوۆتىڭ «شىندىق» پورتالىنا جاريالانعان «قارا جورعا» - قازاققا قاسىرەت» ماقالاسى بىردەن ەلەڭ ەتكىزدى. ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا «قارا جورعا» بيىندەي اسىل مۇرامىزدى جەردەن الىپ، جەرگە سالعان ماقالا مازمۇنى قانىڭىزدى قاراداي قايناتادى.

«قارا جورعا» بابالارىمىزدان قالعان جادىگەر ەمەس. ۇرپاعىنا ءبيدى مۇرا قىلاتىنداي، بابالارىما نە كورىنىپتى؟ سوندا ۇرپاعىنا وسيەت ەتەر دۇنيەلەرى بولماعانى ما؟» - دەپ كوسىلەدى اۆتور. قىرانداي قالقىپ، تولقىنداي تەربەلىپ، جورعاداي تايپالىپ، بيلەنەتىن «قارا جورعا» قازاقتىڭ بۇكىل بولمىسىن كوز الدىڭىزعا اكەلەدى. ءبيدىڭ ءون بويىندا ورلىك، ەرلىك، سۇلۋلىق، سىربازدىق، اسقاقتىق، بيىكتىك جاتىر. ول - سوندىقتان دا قازاق ءبيىنىڭ، ءتىپتى قازاق مادەنيەتىنىڭ برەندى بولۋعا تاتيتىن قۇندى دۇنيە. ەندەشە، ۇلتتىق ءبيى­مىز بابالاردان قالماعاندا، اسپاننان سالبىراپ تۇسە قالىپ پا؟

بەرىك سۇلتانوۆتىڭ «شىندىق» پورتالىنا جاريالانعان «قارا جورعا» - قازاققا قاسىرەت» ماقالاسى بىردەن ەلەڭ ەتكىزدى. ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا «قارا جورعا» بيىندەي اسىل مۇرامىزدى جەردەن الىپ، جەرگە سالعان ماقالا مازمۇنى قانىڭىزدى قاراداي قايناتادى.

«قارا جورعا» بابالارىمىزدان قالعان جادىگەر ەمەس. ۇرپاعىنا ءبيدى مۇرا قىلاتىنداي، بابالارىما نە كورىنىپتى؟ سوندا ۇرپاعىنا وسيەت ەتەر دۇنيەلەرى بولماعانى ما؟» - دەپ كوسىلەدى اۆتور. قىرانداي قالقىپ، تولقىنداي تەربەلىپ، جورعاداي تايپالىپ، بيلەنەتىن «قارا جورعا» قازاقتىڭ بۇكىل بولمىسىن كوز الدىڭىزعا اكەلەدى. ءبيدىڭ ءون بويىندا ورلىك، ەرلىك، سۇلۋلىق، سىربازدىق، اسقاقتىق، بيىكتىك جاتىر. ول - سوندىقتان دا قازاق ءبيىنىڭ، ءتىپتى قازاق مادەنيەتىنىڭ برەندى بولۋعا تاتيتىن قۇندى دۇنيە. ەندەشە، ۇلتتىق ءبيى­مىز بابالاردان قالماعاندا، اسپاننان سالبىراپ تۇسە قالىپ پا؟

بۇدان ءارى ول قازاقتا «قارا جور­عانىڭ» بولماعانىنا كوزبەن كورگەندەي-اق كەپىلدىك بەرە كەلىپ، «ادامزاتتىڭ باقىتتى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن تۇسىرىلگەن قۇران-كارىمدە اللا تاعالا: «زيناعا جولاماڭدار!..» - دەيدى. زينا جاساۋ بىلاي تۇرسىن، سول جولعا الىپ باراتىن بۇكىل جولعا جولاماۋىمىزدى اللا بىزگە بۇيىرىپ تۇر. ال «قارا جورعا» - زيناعا الىپ باراتىن جولداردىڭ بىرەگەيى. سەبەبى، بي بارىسىندا قىز بەن جىگىتتىڭ ءبىر-بىرىنە وتە جاقىن بولاتىنى داۋسىز. قىزدىڭ تال شىبىقتاي بۇرالعانىن، جىلى كۇلكىسىن، ويناقتاعان كوزىن كورگەن كەز كەلگەن ەرگە شايتاننىڭ جامان وي سالاتىنى ايدان انىق. ول ويدىڭ قان­داي ەكەنى بارلىعىمىزعا ايان! الەم­دەر­دىڭ راببىسى بولعان اللا زيناعا تى­يىم سالسا، ءبىز اللاعا قارسى شىعىپ، بىرەۋ­لەردىڭ: «قوي دەسە دە قويماڭ-دار!» - دەگەن ءسوزىن باسشىلىققا الۋىمىز كەرەك پە؟» - دەپ دالاعا لاعادى.

قۇداي-اۋ، اۋليەاعاشتى ورتەدى، ءسا­لەم سالۋعا بولمايدى دەپ، كەلىن مەن اتا-ەنەنىڭ اراسىنا جىك سالدى، ءارتۇرلى تەررورلىق ارەكەتتەرگە باردى، ەندى كەلىپ اتادان مۇراعا قالعان «قارا جور­عاعا» اۋىز سالعانى ما اسىرەدىنشىل­دەردىڭ؟ ەڭ سوراقىسى - مۇنداي تۇسىنىك­تەگىلەردىڭ جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلە جاتقانى. وعان دالەل - بەرىك سۇلتا­نوۆتىڭ جەكە بلوگىندا قايتا جاريا­لانعان الگى ماقالانى تەرىستەۋدىڭ ورنىنا، قوشتاۋشىلار كوبىرەك توبە كور­سەتىپتى. «ءبيدى ەڭ العاش جىندار شىعار­عان. جىنداردان ادامدار ۇيرەنگەن. باقسى، شامانداردىڭ جىن شاقىرعان كەزدە ەستەن ايىرىلىپ، سەلكىلدەپ بيلەي­تىندەرى سوندىقتان. كەيبىر ءدىن عۇلامالارىنىڭ پىكىرىنشە، بي بيلەگەن ادامدى جىن سىلكىلەپ تۇرادى»، - دەپ پىكىر بىلدىرەدى قۋانىش ەسىمدى وقىرمان. باقسىنىڭ ىزگىلىك ءۇشىن كۇرەسىپ، ەمدىك، رۋحاني ۇستازدىق قىزمەتتەر اتقارعانىن كەڭەس ۇكىمەتى سالدارىنان ۇمىتا باس­تاعىنىن بۇگىنگى جاستار قايدان ءبىلسىن. كەڭەس ۇكىمەتى پايدالانعان رۋحاني وتارلاۋ ساياساتى ءدىني اعىمدار ارقىلى جالعاسىن تابادى دەپ كىم ويلاعان.

«بۇل بي - قازاقتى قۇرتقىسى كەلە­تىندەرگە تاپتىرمايتىن دۇنيە. قازاق «قارا جورعانى» بيلەسە، التىن ۋاقىت­تارىن بوسقا وتكىزەدى، بويداق جىگىتتەر وزدەرىنە اۋرۋ تابادى. ءسويتىپ، بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق ازايادى. تاستاندى بالالار كوبەيىپ، جاساندى تۇسىك جاساتۋ ارتادى»، - دەپ ءبىر ءتۇيىپتى جۋرناليست بەرىك سۇلتانوۆ.

كەيبىر شيپاجايلار مەن ەمحانالار «قارا جورعانىڭ» دەنساۋلىققا مىڭ دا ءبىر ەم ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ساۋىقتىرۋ ءادىسى رەتىندە پايدالانا باستاعانى كوپكە ءمالىم. «قارا جورعا» - 13288 ادامنىڭ بيلەۋىمەن گيننەستەر كىتابىنا جازىل­عان، قىتايداعى شىڭجاڭ ولكەسىندە وقۋشىلار دەنە شىنىقتىراتىن بيگە اينالعان، گەرمانياداعى قازاقتاردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنە بالانعان، قالا بەردى، ساۋىق-دۋماننىڭ سانىنە اينال­عان قازاق ءبيى. بۇگىندە وسى «قارا جورعا» ءبيىن كۇللى قازاقستان حالقى توي-دۋمان كورىگىنە اينالدىردى. مۇنداي ۇلتتىق ونەرىمىزدى «بىلىمگە قۇشتارلىقتى جويادى»، «جاساندى تۇسىك ارتادى» دەپ قارا كۇيە جاعۋ ءدىني كورسوقىر بولماسا، سانالى ادام ايتاتىن ءسوز بە؟ ايتپاقشى، بىرىنەن-ءبىرى ماقالا كوشىرىپ باسىپ، ءبىر-بىرىنە سىلتەمە جاساپ، «جارنامالاعان» «ۋاعىز»، «شىن­دىق»، «نامىس»، «اسىل ار­نا»، «ءدىن يسلام»، «مالىمەتتەر» ءتا­رىز­دى سايتتاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا قازاققا قارسى، ۇلتتىق مۇددەمىزگە قاي­شى يدەيالاردى تابۋعا بولادى.

وعان تاعى «ازاماتتىق جۋرناليستيكانى» جەلەۋ ەتىپ كۇن سايىن تولىعىپ جاتقان بەرىك سۇلتانوۆتىڭ بلوگى ءتا­رىزدى ينتەرنەتتەگى جەلىلەردى قو­سىڭىز. جاستار، نەگىزىنەن، ينتەرنەتپەن جۇمىس جاسايتىندىقتان، ميسسيونەرلەر ءدىني ەكسپانتسيالاۋدى وسى باعىتتا جۇمىل­دىرعاندى ءجون دەپ تاپقانعا ۇقسايدى. بلوگشى بولامىن دەپ بوق­شاعا اينالىپ بارا جاتقان جاستاردى كورىپ ءجۇرمىز. قازاق رۋحانياتىن ءتۇپ-تامى­رىمەن جويۋ­دى ماقسات تۇتقان اسىرەدىنشىلدەردىڭ ينتەرنەتتەگى باسسىزدىق­تارىنا توسقا­ۋىل قويۋ كەرەك.

ءدىني اعىمدار وزدەرىنە بەرىلگەن بارلىق مۇمكىندىكتى اسىرا پايدالانىپ جاتىر. ال ءبىز ميسسيونەرلەردەن قور­عا­نۋدىڭ قامىن ويلادىق پا؟ ءاي، قايدام...

قيلى قيسىن

دۋمان اناش، «الماتى اقشامى» گازەتىنىڭ قىزمەتكەرى:

ءدىني ءفاناتيزمنىڭ ءداس­تۇر­گە قول سالۋى - قاۋىپ­تى تەندەنتسيا. ءوز باسىم، قازاقتا «ورتەكە»، «بۋىن» سياقتى بيلەردىڭ بولعانىن ەتنو­گرافتاردىڭ اۋزىنان ەستىگەنىم بار. «قارا جورعا» وسى بيلەرمەن ۇندەس. ونىڭ ۇستىنە، ۇلتىمىزدىڭ سال-سەرىلەر سىندى ۇلكەن مۋزى­كالىق ينستيتۋتى بولدى. ولار­دىڭ داۋىسى كوكشەنىڭ شىڭدارى­نان ارى اسىپ شىرقالعاندا، البىرت جاستىڭ ءبارى ويلى كەيىپتە باس شۇلعىپ، تىڭداپ وتىردى دەي الاسىز با؟.. ياعني ءار ۇرپاقتىڭ ءوز جاسى بار، ءوز جاسامىسى بار. جاس قاي كەزدە دە جاستىعىن ىستەيدى. ونىڭ تۇلا بويىندا جاراتىلىستىڭ زاڭدىلىعى بار. ەگەر بۇل زاڭدىلىققا مويىن­سۇن­باساق، وندا ءبىز كوبەيمەس ەدىك. كو­بەي­مەسەك، ەل بولماس ەدىك. سون­دىق­تان «قارا جورعا» ءبيىن زيناقور­لىق­قا اپارادى دەگەن - جاڭساق ۇعىم. بۇل - قازىرگى «اداسقاق» اعىمداردىڭ ىڭ­عاي­ىنا قاراي ىلكىمدەۋ ءۇشىن جا­زىل­عان، وتە قاراۋ نيەتتەگى جازبا.

قازىر ادامداردىڭ ءوزىن-ءوزى تاپپاي، قۇنارلى دۇنيەنىڭ كوزىن بىلمەي، ەستۋ، كورۋ داعدىسى بويىنشا عانا ەل-جۇرت ىشىندەگى وسىنداي جەكەلەگەن جانداردىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋى بايقا­لادى. وتە قاۋىپتى تەندەنتسيا. ءاليحان بوكەيحانوۆ تۋرالى قوشكە كەمەڭ­گەرۇلى: «ول ءوز سەرىكتەرىن تاتاردىڭ ءدىني فاناتيزمىنەن قۇتقارا ءبىلدى»، - دەپ ايتادى. بىزدە حح عاسىر باسىندا يسلامنىڭ اۋقىمىندا تاتار فانا­تيزمى بولسا، قازىر ءححى عاسىردا بۇل ءفاناتيزمنىڭ ەسەبىنە جەتۋدەن قال­دىق. جانە ونىڭ سالتىمىزعا، ءداستۇ­رىمىزگە قول سالا باستاعانى قورقى­نىشتى. جاستاردى سانانى ۋلايتىن الگىندەي ارەكەتتەردەن قورعاي ءبىلۋى­مىز كەرەك.

ايگۇل بولاتحانقىزى، جۋرناليست:

ءبىر قىنجىلتارلىق ءنار­سە - ءدىندى حالىقتىڭ ءداس­تۇرى مەن سالتىنان جوعارى قويىپ جۇرگەنىمىز. «مۇ­سىل­مان بولۋ ءۇشىن الدىمەن اراب بولۋ كەرەك» دەگەن تۇسىنىكتىڭ قا­زاق جاستارىنىڭ اراسىنا دەن­دەگەنى سونشا، جاستارىمىز قا­زاقتىق قالپىنان اجىراي باستادى. ونى كۇندە كورىپ تە ءجۇرمىز. ءتىپتى سول حيدجاب كيىپ جۇرگەن قا­راكوزدەرىمىزدىڭ ءوزى ەكىگە ءبولىنىپ العان با دەرسىڭ. ولاي دەيتىنىم - بىرەۋ­لەرى ءتۇرلى ءتۇستى اشىق ماتادان تىگىلگەن كيىمدەر كيسە، ەندى بىرەۋلەرى تەك قارا ءتۇستى كيىم كيىنەدى. بۇل ەندى - ءوز الدىنا بولەك تاقىرىپ.

كەيبىر ءدىندارلارىمىز «اللاعا سە­رىك قوسۋ» دەپ، كەلىن سالەمىنە قار­سى­لىق تانىتقانى بىلاي تۇرسىن، قا­سيەت­تى دومبىرامىزعا، ۇلتتىق ونە­رىمىزگە «كوز الارتا» باستادى. ولار­دىڭ تۇسىنىگىنشە، دومبىرا - شايتان­نىڭ اسپابى، قازاقتا ونەر بولما­عان. قازاق تەك بەس ۋاقىت نامازدان باس كوتەرمەگەن ەكەن...

وسىنداي كوزقاراس ەندى «قارا جورعاعا» دا كەلىپ جەتتى. سوندا قالاي، «قارا جورعانى» بيلەگەندەر­دىڭ بارلىعى تاستاندى بالالاردىڭ كوبەيۋىنە سەبەپ پە ەكەن؟ الدە ولار تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى بي بيلەۋدەن قولدارى تيمەيدى دەپ ويلاي ما؟ مەيلى، «قارا جورعانى» قويالىق، «قىز قۋىمىز» شە؟ جۇيرىك اتقا مىنگەن شاباندوز جىگىتتىڭ قۋىپ جەتىپ قىز بەتىنەن سۇيەتىنىن نە دەي­مىز سوندا؟ دەمەك، بۇل كىسىلەردىڭ تۇسىنىگىنشە، ولار دا، كەشىرىڭىزدەر، جاساندى تۇسىكتىڭ كوبەيۋىنە جول بەرەتىندەر عوي. سول سەبەپتى ايت­قىمىز كەلگەن نارسەنى ادامعا وي سالاتىنداي قيسىنعا سۇيەنىپ ايتساق ەكەن.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 43 (80) 01 جەلتوقسان  2010 جىل.

ماقالا ىقشامدالىپ باسىلدى