توپىراعىن تۇرتسەڭ، تارلان تاريحتان سىر شەرتەتىن قازاق جەرىنىڭ ءار پۇشپاعى قاسيەتتى. بابالار جولى مەن اتالار اماناتىنىڭ كۋاگەرىندەي كونە جادىگەردى ءار تۇستان تابۋعا بولادى. مىنە، سونداي ەسكى بەكىنىس قىزىلوردا وبلىسىنىڭ شيەلى اۋدانىنان تابىلدى.

اتالمىش اۋداننىڭ يىركول اۋىل­دىق وكرۋگىنە قاراستى جانسەيىت ەل­دى مەكەنىندە «اتامۇرا» دەيتىن شا­رۋا قوجالىعى بار. توراعاسى – شو­پانبەك سارەكەەۆ. وسى كىسى ەگىستىك جەر­دەگى قۇمداۋىتتى توبەگە قورا سوقپاق بولىپ، تەحنيكا كىرگىزەدى. شوي­ىنتابان تەحنيكا قالاقشاسىن جەر­گە قاداپ، توپىراقتى بەلۋارعا دەي­ىن قازعاندا ەستە جوق ەسكى زا­مان­دا­عى قۇمىرالاردىڭ سىنىق ءبول­شەك­تەرىن بىرگە الىپ شىعادى عوي. دەرەۋ جۇمىس توقتاتىلىپ، اعاسى قوعامبەك شىنىبەكۇلى قازىلعان شۇڭقىردى قولمەن ارشي باستايدى. ءسويتىپ، قاتار جاتقان ءبۇتىن ءۇش قۇمىرانى الىپ شىعادى. سودان اعايىندى ازاماتتار تابىلعان قۇندى جادىگەردى اۋداندىق تاريحي ولكەتانۋ مۋزەيىنە وتكىزىپتى. شيەلىدەگى ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى بەكبولات ءابۋ­وۆتىڭ ايتۋىنشا، كولەمى 4 شارشى مەتر جەردەن 15-كە جۋىق قۇمىرا شىق­قان. قۇمىرالار ءارتۇرلى پىشىندە. ءتۇبى سۇيىرلەنە بىتكەندەرى شىعىرعا ارنالعان دەيدى ول. ال ىدىس-اياققا ارنالعان كەيبىر قۇمىرالاردان كومەسكى بوياۋ ىزدەرى انىق بايقالاتىن كورىنەدى. قۇمىرالار ازىرگە ورتا عا­سىر­لىق جادىگەرگە جاتادى دەگەن بولجام جاسالعان. بەكبولات تەمىرالىۇلى «شىعىرعا ارنالعان بۇل قۇمىرالار سىر بويىندا ياعني، ءدال وسى شيەلى جە­رىندە ەگىستىكتى ەجەلدەن قولدان سۋارۋ جۇيەسى جاقسى دامىعانىن كور­سەتەدى. بىزگە كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدەگى تاريحتى بۇلاي وقىتپادى. ال مىنا جادىگەرلەر ءبىز ەگىنشىلىكپەن تەك ءحىح-حح عاسىرلاردا ەمەس ودان دا بۇرىن اينالىسقانىمىزعا دالەل بولادى»، دەيدى. كوگەرىم ەجەلگى وعىزداردىڭ بەس­تام قالاسىنان 20 شاقىرىمداي قا­شىق­­تىقتا ورنالاسقان. سىر­دا­ريا­نىڭ ءيى­رىمدى جاعاسىنان ورىن تەپ­كەن. حا­لىق اراسىنداعى اڭىزعا سايكەس، «اقتابان شۇبىرىندى» زامانىندا قال­ماق قونتايشىسى ءۇنجى ءدال وسى كو­گە­رىمنەن سىرعا قاراي 4 شاقىرىم جەر­دەن «قىزىلتام» دەپ اتالاتىن بە­كىنىستى قالا-قورعان تۇرعىزعان. ءبۇ­گىندە سول «قىزىلتام» بەكىنىسىنىڭ ور­نى انادايدان مەنمۇندالاپ كوزگە كو­رى­نەدى. مۋزەيدىڭ اعا عىلىمي قىز­مەتكەرى ب.ءابۋوۆ «قىزىلتام» قور­عا­نىنىڭ قابىرعاسى زاماندار ءوتىپ، ءاب­دەن مۇجىلسە دە ءۇش مەتردەن قا­لىڭ، اۋماعى 200 شارشى مەتر. اي­نا­لاسىندا شاشىلىپ جاتقان سىن­عان كىرپىشتەر مەن قۇمىرالار كوپ» دەپ وتىر.

ايتپاقشى، شيەلى اۋدانىنىڭ ىبىراي جاقاەۆ اۋىلىنىڭ ماڭىنان دا ەجەلگى قونىستىڭ ورنى تابىلدى. اۋداندىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى­نىڭ قىزمەتكەرلەرى جۇرگىزگەن زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ءبىر­نەشە قۇمىرا سىنىقتارى مەن سۇيەك­تەر، ورتەنگەن كۇل-قوقىستىڭ ءىز­دەرى، تەمىر تۇيىرشىكتەرى تابىلدى. ارنايى قۇرىلعى توپىراقتىڭ تە­رەڭ قاباتتارىندا تەمىر جانە باس­قا دا مەتالداردىڭ بار ەكەندىگى باي­قالادى. ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ قىز­مەتكەرلەرى «قورعان شىم كەسەك­تەن تۇرعىزىلعان بولۋى كەرەك. ال سىن­عان كوزە، قۇمىرا جانە باسقا دا كەراميكالىق ىدىستاردىڭ بەتىن­دە­گى بوياۋلار، ونداعى سىزىقتار، ىدىس­­ت­ارداعى بەدەرلەر تاريحتىڭ تە­­رەڭ قاتپارىنان سىر شەرتەدى. بۇل جەر­دە قوقان، حيۋا، قازاق حان­دىق­تا­رىنان دا بۇرىنعى ەجەلگى ءداۋ­ىردىڭ مادەنيەتى ايقىن سەزىلەدى» دەي­دى. قورعاننىڭ كىرە- بەرىس قاقپاسى بەس­تام قالاسىنا قاراپ تۇر. سوعان قا­راعاندا بۇل قورعان ەجەلگى وعىز-قىپ­شاق داۋىرىنە جاتاتىن سەكىلدى.  اينالاسى از كۇننىڭ ىشىندە شي­ەلى اۋدانىنان ەكى بىردەي تاري­حي ورىن­نىڭ تابىلۋى ادامدى قۋانتپاي قويمايدى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل ەشبىر جازبادا قالماعان، اتاۋسىز كەلگەن قالالاردىڭ ورنى سياقتى. سوندىقتان اتالمىش ورىنداردى عالىمدار تەرەڭ زەرتتەپ، ىشىنە بۇككەن سىرىن اشسا دەگەن تىلەك بار.