ديالەكتولوگيا دارابوزى. حالقىمىزبەن قوسا جاساسىپ كەلە جاتقان باي انا ءتىلىمىزدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەپ، قازاق ءتىل ءبىلىمى اتالاتىن ىرگەلى عىلىمنىڭ ىلگەرى دامۋىنا ەسەلى ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان قالامى جۇيرىك، زەردەسى بيىك اعا بۋىن وكىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازاقستان عىلىمىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، تۇركولوگ-عالىم، ۇستازىم شورا شامعاليۇلى سارىباەۆتىڭ وزگەلەرگە ۇلگى ەتىپ كورسەتەرلىكتەي ونەگەلى ءومىرىنىڭ كەيبىر تۇستارىن شاكىرتتىك كوزبەن كوزى قاراقتى قالىڭ وقىرمانعا قاجەت بولار دەگەن نيەتپەن قال-قادەرىمىزشە جەتكىزۋدى ءجون كوردىك.

شورا شامعاليۇلىنىڭ شىعارماشىلىق شەڭبەرى كەڭ، اۋقىمدى، ءار الۋان. عالىمنىڭ قالامىنان شىققان 300-دەن استام عىلىمي ماقالالار، ونىڭ ىشىندە 20 شاقتى مونوگرافيا، وقۋلىقتار، سوزدىكتەر جارىق كورگەن. اكادەميك اعامىزدىڭ ەڭبەكتەرى تەك ەلىمىزدە عانا ەمەس، بۇرىنعى وداق كولەمىندە شىعىپ تۇرعان «ۆوپروسى يازىكوزنانيا»، «سوۆەتسكايا تيۋركولوگيا»، «نارودى ازي ي افريكي»، «سوۆەتسكوە ۆوستوكوۆەدەنيە» ءتارىزدى عىلىمي-تەوريالىق جۋرنالداردا، سونداي-اق قازىرگى تاڭدا الىس-جاقىن شەتەل باسپالارىندا جارىق كورىپ كەلەدى.

عالىمنىڭ ەڭبەكتەرى قازاق ءتىلىنىڭ وزەكتى سالالارىنا، اتاپ ايتقاندا، قازاق ءتىلى تاريحى، ديالەكتولوگيا، لەكسيكولوگيا، لەكسيكوگرافيا، گرامماتيكا، ت.ب. كوكەيكەستى ماسەلەلەرگە ارنالعان. اعامىز كۇشىن سارپ ەتىپ زەرتتەگەن ەكى سالانى ەرەكشە بولە-جارا اتاۋعا بولادى. ونىڭ ءبىرى – ديالەكتولوگيا بولسا، ەكىنشىسى – ءتىل ءبىلىمىنىڭ تاريحى.

ءسوز بايلىعىنىڭ جەرگىلىكتى قازىناسىن تانىپ-بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىق، قازاق ساحاراسىنىڭ الىسى مەن جاقىنىن تولاسسىز جىلدار بويى كەزىپ، سۋىعىنا توڭىپ، ىستىعىنا كۇيىپ، ەل-جۇرتىمىزدىڭ ءسوز جيھازىن قالت جىبەرمەي پاراق بەتىنە ءتۇسىرىپ، ول تۋرالى بىلگەن-تۇيگەندەرىن عىلىم الەمىنە ءماشھۇر ەتكەن كورنەكتى عالىم ەكەنىن شاكىرتتەرى ماقتان ەتەدى. جارتى عاسىر ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىندا ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى، ءتىل تاريحى مەن ديالەكتولوگيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، باس عىلىمي قىزمەتكەرى قىزمەتتەرىن اتقارعاندا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى شالعايدا جاتقان تۇرعىندار ءتىلىنىڭ جانە رەسپۋبليكادان تىس جەردەگى مەكەندەيتىن قازاقتار ءتىلىنىڭ مول بايلىقتارىن جيناۋ ءۇشىن جۇيەلى تۇردە ديالەكتولوگيالىق ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرىپ، ەل اۋزىنان ارىپتەس عالىمدارمەن بىرلەسە ءجۇرىپ، ءسوز بايلىعىن جيناۋعا باسشىلىق ەتتى. ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ كارتوتەكالىق قورىن مولايتۋعا وزىندىك ۇلەسىن قوسقانىن ەرەكشە ايتقىمىز كەلەدى.

جينالعان مول ديالەكتىلىك ماتەريالدار نەگىزىندە بىرنەشە عىلىمي-زەرتتەۋلەر جارىق كوردى. 1976 جىلى جەكە كىتاپ رەتىندە جاريالانعان «قازاقتىڭ ايماقتىق لەكسيكوگرافياسى» اتتى دوكتورلىق ەڭبەگى تۇركىتانۋ عىلىمىندا ايماقتىق لەكسيكوگرافيا تەورياسىنا ارنالعان العاشقى مونوگرافيا ەدى. الەمدىك دەڭگەيدە وتكىزىلگەن حالىقارالىق كونفەرەنتسيالارعا، سيمپوزيۋمدار مەن فورۋمدارعا قاتىسىپ، «ديالەكتىلىك سوزدىكتەردى قۇراستىرۋ»، «ديالەكتىلىك لەكسيكوگرافيانىڭ تالاس ماسەلەلەرى»، ء«تىل مادەنيەتى جانە جەر­گىلىكتى ەرەكشەلىكتەر»، «ادەبي-سويلەۋ ءتىلى سوزدىگى»، «ديالەكتىلىك تەرمينولوگيا»، «تۇركى تىلدەرىنىڭ ايماقتىق لەكسيكوگرافياسى» سياقتى تاقىرىپتاردا بايانداما جاساپ، الەمدىك تۇركولوگ عالىمداردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعانىن شاكىرتتىك سەزىممەن ماقتانىش ەتەمىز.

ول بەلگىلى عالىم س.امانجولوۆتىڭ تىلدەگى ديالەكتىلىكتى توپتاۋ تەورياسىن ءارى قاراي دا­مىتتى. جاڭا نۇسقاداعى ديالەكتولوگيالىق سوزدىك قۇراستىرۋعا جانە ديالەكتولوگيا سالاسىنداعى تەرمينولوگيانىڭ قالىپتاسۋىنا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوز تاراپىنان تىڭنان بىرنەشە تەرميندەردى ۇسىنعانىن دا ايتا كەتكەنىمىز ورىندى بولار. «قازاق ديالەكتولوگياسى» اتتى تۇڭعىش وقۋلىقتىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى دە اكادەميك ش.سارىباەۆ ەكەندىگىن عىلىمي جۇرتشىلىق جوعارى باعالايدى. «قازاق ءتىلى تاريحى مەن ديالەكتولوگياسى» اتتى سەريامەن شىققان 8 كىتاپتىڭ بەلدى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولۋىمەن قاتار، وعان تىكەلەي باسشىلىق جاساعان بەلگىلى ديالەكتولوگ-عالىم ەكەنىن ايتساق، ارتىق بولماس.

قازاق جانە تۇركى تىلدەرىنىڭ ديالەكتولوگيالىق اتلاسىن جاساۋعا بەلسەندى تۇردە اتسالىسىپ، كوپ جىلعى ەڭبەكتىڭ جەمىسى رەتىندە اكادەميك ش.سارىباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ءارى رەداك­تورلىعىمەن 80 باسپا تاباق كولەمدى «قازاق ءتىلدىڭ ايماقتىق سوزدىگىنىڭ» قۇراستىرىلۋى قازاق ءتىل بىلىمىنە قوسىلعان سۇبەلى ۇلەس ەكەنىن ءتىلشى-عالىمدار تالاي رەت تىلگە تيەك ەتكەن-ءدى.

بيبليوگرافيا بىلگىرى. اكادەميك ش.سارىباەۆتىڭ ەرەكشە ەكپىن تۇسىرە ايتاتىن ەڭبەكتەرى رەتىندە سا­نالى عۇمىرىنىڭ 70 جىلعا جۋىق ۋا­قىتىن سارپ ەتىپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قول ۇزبەي اينالىسىپ كەلە جاتقان سا­لاسى – قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ تاريحىن زەر­دەلەۋدەگى ەڭبەگىنە ەرەكشە توق­تالعىمىز كەلەدى. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار. ادام بويىندا اسا ءبىر سيرەك كەزدەسەر ۇقىپتىلىق، ىجداعات يەسى شورا شامعاليۇلىنىڭ تام-تۇمداپ بولسا دا، قازاق ءتىلى جايىندا وتكەن عاسىر مەن قازىرگى كەزدە جارىق كورگەن ۇلكەندى-كىشىلى ەڭبەك اتاۋلىنىڭ بارشاسىن ءتىزىپ، 7 تومدىق قازىنا ەتىپ جيناقتاۋى – شىن مانىندەگى قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ دەرەكتى جىلناماسى، جۇگىنەر شەجىرەسى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا ابدەن بولادى.

عىلىممەن مىقتاپ شۇعىلدانعان تىلشىگە شامشىرىقتاي بولاتىن «قازاق ءتىل ءبىلىمى ادەبيەتىنىڭ بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشى» كىتابىنىڭ جەتى تومىن جاريالاۋ بارىسىندا، ءبىر عاسىرعا جۋىق مەرزىمدە جارىق كورگەن توم-تومداعان كىتاپتاردى شاڭ باسقان مۇراعاتتاردان ارشىپ، مەرزىمدى باسپاسوزدەردە جاريالانعان ماقالالاردى، مونوگرا­فيالىق ەڭبەكتەردى ەكشەپ، ولاردى كارتوتەكاعا ءتۇسىرىپ (قازىرگىدەي كومپيۋتەر بولسا ءسوز باسقا), جۇيەلەپ، كىتاپ ەتىپ باستىرىپ، كوپشىلىككە ۇسىنۋىن بۇرىن-سوڭدى قازاق ءتىل ءبىلىمى تاريحىندا كەزدەسە بەرمەيتىن ەرلىك رەتىندە تانىعان اكادەميكتەر ءا.قايدار مەن ءو.ايتبايۇلى وسى «كورسەتكىشتەر» ارقىلى بارشا قاۋىم ءتىل ءبىلىمىنىڭ تاريحىن ءبىلىپ، وسى سالادا ەڭبەك ەتكەن، ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن ءتىلشى عۇلامالاردىڭ وي-پىكىرىمەن تولىق تانىسۋعا مۇمكىنشىلىك الىپ، ا.بايتۇرسىنۇلى، ج.ايماۋىتۇلى، ت.شونانۇلى، ن.تورەقۇلۇلى، ح.دوسمۇحامەدۇلى، م.دۋلاتۇلى، ق.كەمەڭگەرۇلى، و.جاندوسۇلى، ع.توعجانۇلى، ت.ب. 1920-1930 جىلدارداعى ماڭدايالدى قازاق زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىمەن كەيىنگى ۇرپاق العاش وسى كورسەتكىشتەر ارقىلى تابىسقانىن ەرەكشە باعالاعانىن باسا ايتقانىمىز ابزال. بىراق بىرەۋ بىلەر، بىرەۋ بىلمەس، ەلۋ جىل بۇرىن كورسەتكىشتىڭ ءبىرىنشى تومى كەڭەس داۋىرىندەگى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تاراپىنان جوعارىدا ايتىلعان قازاق زيالىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىن جا­ريا­لاعانى ءۇشىن شوكەڭ قىزمەتتەن قۋى­لىپ، ال كىتاپ تۋرالىپ كەتكەن بولاتىن. مىنە، بايقاساڭىز، جاريالانعان ەڭبەكتەردىڭ ءتىزىمىن ءتۇزىپ، كىتاپ ەتىپ شىعارا سالۋ كەيبىرەۋلەرگە ۇساق-تۇيەك بولىپ كورىنۋى بەك مۇمكىن، الايدا، ءتىل جاناشىرلارى ءۇشىن جاسالعان وسىنداي يگىلىكتى ىستەر كوپتىڭ قاجەتىنە جاراپ جاتقانىن ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىرعان جوق پا؟!

سءوز ساراپشىسى. قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ­تىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا الداعى ۋاقىتتا دا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ تاباندىلىقپەن جالعاسا بەرەتىندىگى، سونداي-اق تەرمينولوگيا ماسەلەسىندە دە قولعا الار ىستەردىڭ ءالى بارشىلىق ەكەندىگى قاداپ ايتىلعان بولاتىن.
ەلباسىمىز جولداۋدا: ء«بىز قازاق ءتىلىن جاڭعىرتۋدى جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز. ءتىلدى زامانعا ساي ۇيلەستىرىپ، تەرمينولوگيا ماسەلەسىنەن كونسەنسۋس ىزدەۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ابدەن ورنىققان حالىقارالىق جانە شەت تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماسەلەسىن ءبىرجولا شەشۋ قاجەت» دەپ ۇلكەن مىندەتتەر جۇكتەدى. شىنىندا دا، ­ەلباسى ايتقانداي، تەرمينولوگيا بويىنشا بىزدە ءالى داۋلى ماسەلەلەر جەتەرلىك.

عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى ەنگەن كوپتەگەن تەرمين سوزدەردىڭ قازاق تىلىندەگى بالاماسىن تابۋ ءۇشىن ءتۇرلى سالا ماماندارى بىرلەسە جۇمىس ىستەۋى قاجەت. تەرميندەردى قولدانۋدا بىرىزدى­لىكتىڭ بولماۋى، حالىقارالىق تەرمين­دەردىڭ قازاقشا بالاماسىن بەرگەندەگى ۇستانىمداردىڭ ارتۇرلىلىگى ءار گازەتتىڭ ءوز بەتىنشە جازۋىنا اكەلىپ سوعارى انىق. ماسەلەن، بىزدە پۋريزم اعىمىن ۇستانىپ، بۇرىنعى فرانتسۋزدار سەكىلدى بىردە ءبىر شەت ءتىلى ءسوزىن المايمىز دەپ، تەرميننىڭ ءبارىن اۋدارىپ الۋ باعىتىن ۇستاناتىندار كەزدەسەتىنى شىندىق. وسىنداي ماقساتپەن كەزىن­دە حالىقارالىق تەرميندەردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ ورىنسىز بالامامەن بەرىلگەندەرىن ايتۋعا بولادى. ماسەلەن، تەلەفوندى – سىمتەتىك، بالكوندى – قىلتيما، رەستوراندى وندا اس بەرۋ ءراسىمىن دە وتكىزەتىندىگىمىزگە قاراماستان، مەيرامحانا دەپ اۋدارىپ الدىق.

كەڭ قولدانىسقا يە بولا الماعان، ءساتسىز جاسالعان تەرميندەردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كوپتەپ جاريالانۋى، حالىقارالىق تەرميندەردى قازاقشالاعاندا بىرنەشە نۇسقالارىن ۇسىنۋى وقىرمانداردى شاتاستىرۋعا دەيىن جەتكىزدى. ۇكىمەت جانىنداعى مەملەكەتتىك تەرمينولوگيا كوميسسياسى ماقۇلداماعان تەرميندەر دە گازەت-جۋرنالداردا قاپتاپ كەتتى. كەيبىر گازەتتىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان اعايىندار وزىنە ۇناعان تەرميندەردى قالاي بولسا سولاي قولدانۋى قالىپتى جاعدايعا اينالىپ بارا جاتقانى ءبىزدى، تىلشىلەردى عانا ەمەس، كوزى قاراقتى وقىرمانداردى دا ويلاندىرۋدا. بۇل ماسەلەنىڭ ورىندى شەشىلۋ جولدارىن قاراستىرۋ ماقساتىندا عىلىمي وتىرىستاردا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا، قوعامدىق پىكىر تۋدىرۋ ماقساتىندا اكادەميك ش.سارىباەۆ ءوز وي-پىكىرىن اركەز اشىق ايتىپ كەلەدى. حالىقارالىق تەرميندەردى قازاقشاعا اۋدارۋدا باسشىلىققا الاتىن ۇستانىمدارى دا ايقىن.

«تەرميندەردى اۋدارۋدا بىزدە قالىپتاسقان جامان ادەت – سوزدەردىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرمەيدى، – دەيدى شورا شامعاليۇلى. – مىسالى، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن «كلاسس» ءسوزىن «سىنىپ» دەپ اۋداردىق. اراب تىلىنەن وزبەك تىلىنە ەنگەن ءسوزدى الدىق. ال وسى سوزبەن تۇبىرلەس «كلاسسيك»، «ۆىسشي كلاسس» سەكىلدى سوزدەر اۋدارىلماي قالدى. سونداي-اق «كروسسۆورد» ءسوزىن «سوزتىزبەك» دەپ اۋداردىق تا، قالعان «چاينۆورد»، «تسيكلوكراسسۆورد»، «سكانۆورد» سەكىلدى سوزدەر سول كۇيىندە قالدى. تۇبىرلەس سوزدەردى اۋدارعاندا ولاردىڭ ماعىناسىنا باسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك. وتكەندە ءبىر باسىلىمدا قيت ەتسە، -حانا جۇرناعىن جالعاي بەرەتىن بولدىق دەپ كەيىس بىلدىرگەن ماقالانى كوزىم شالىپ قالدى. مەن ءبىزدىڭ تىلىمىزدە -حانا جۇرناعى جالعانعان 60 ءسوز جينادىم. وزبەكتەردە «پالاۋحانا» دەگەن ادەمى ءسوز بار. مەنىڭشە، بۇل جۇرناقتى جالعاعاندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، ورىس تىلىندە دە «ستولوۆايا»، «ماستەرسكايا» سەكىلدى -ايا جۇرناعىمەن كەلەتىن سوزدەر وتە كوپ قوي.

تاعى ءبىر ەسكەرە كەتەتىن جايت، ءبىزدىڭ تىلىمىزدە ديالەكتىلىك ەرەكشەلىكتەر بار. تەرمين سوزدەرگە بالاما ىزدەگەندە وسى ديالەكتىلەردى سارقا پايدالانساق، جاقسى بولار ەدى. بىراق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتە ونى ديالەكت دەگەن بەلگىمەن كورسەتۋىمىز كەرەك. مىسالى، ورىس تىلىندە «پلوسكوگۋبتسى»، «گۆوزدودەر»، «شيپتسى»، «كۋساچكي» سەكىلدى قۇرال-سايمانداردىڭ جەتى-سەگىز اتاۋى بار. ال قازاق تىلىندە وسى سايمانداردى اجىراتپايمىز. وسىلارعا بالاما بولاتىن ءار ايماقتا ءوز ديالەكتىلەرى بار. مىسالى، وڭتۇستىكتە –كەمپىراۋىز، باتىستا – اتاۋىز، شىعىستا – بالعاۋىز، قىسقاش دەگەن سوزدەر. وسى سوزدەردى جەكە-جەكە ماعىناسىنا قاراي جوعارىداعى سايمانداردىڭ اۋدارماسى رەتىندە پايدالانۋعا بولادى».

تەرمين تىلەكشىسى. "قازىرگى ءبىزدىڭ تەرمينكومداردا سىلكىنىس جوق. باياعى كەڭەس داۋىرىندەگى ءبىر تەرمينگە قول كوتەرىپ داۋىس بەرە سالاتىن ەسكى ءادىستى ۇمىتقىلارى كەلمەيدى. ال كەزىندە ا.بايتۇرسىنوۆ، ق.جۇبانوۆ ءبىر ءسوزدى اۋەلى سەكتسيادا قاراپ، تالقىعا سالىپ، حالىق پىكىرىن ءبىلۋ ءۇشىن باسىلىمدارعا جاريالاپ وتىرعان. قوعامدىق پىكىردى جيناقتاپ بولعان سوڭ عانا قورىتىندىعا كەلەتىن بولعان. بىزگە دە وسى ءادىستى جانداندىرۋ كەرەك. سوندا كوپ كەمشىلىكتەرگە ۇرىنبايتىنىمىز انىق", – دەيدى شورا شامعاليۇلى.

ەلباسىمىزدىڭ تەرمينولوگيا ماسەلەسىن ۇكىمەت رەتتەگەنى ءجون دەپ جول كورسەتۋى – مەملەكەتتىك تەرمينولوگيا كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىن ودان ءارى جەتىلدىرە ءتۇسۋ كەرەكتىگىن ايقىنداپ بەردى. ەندەشە، اكادەميكتىڭ سىنى – شىن ەكەندىگى راسقا اينالىپ وتىرعانىن ايتقانىمىز ابزال. حالىقارالىق تەرميندەردى اۋدارۋ ىسىندە دە وتە مۇقيات بولۋ كەرەك ەكەندىگى، جۇرتتى شاتاستىرماۋ جاعىن كوپ ويلاس­تىرۋ كەرەكتىگى ايتۋداي-اق ايتىلىپ كەلەدى. ەندى بۇل ماسەلەگە ەلباسىنىڭ ءوزى ارالاسىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى تەرمينجاسام ماسەلەسىنىڭ اسا كۇردەلىلىگىن اڭعارتسا كەرەك.

كۇندە وزگەرىپ، جىلدام دامىپ جات­قان قوعام ومىرىندەگى وزگەرىس­تەرگە سايكەس، تىلىمىزدەگى تەرميندەر قولدانىسى دا وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتى­رۋى زاڭدىلىق. قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە دامىتۋدىڭ ەڭ باستى جولدارىنىڭ ءبىرى – ونى عىلىم مەن تەحنيكا ءتىلى رەتىندە ودان ءارى دامىتا ءتۇسۋ جانە سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەردى جاساۋدى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋ، رەتكە كەلتىرۋ مەن جەتىلدىرۋ بولىپ تابىلادى.

جەكە عىلىم سالالارىنىڭ تەرمين­دەرىن قامتيتىن ءتۇرلى عىلىم سالالارى بويىنشا قۇراستىرىلعان سوزدىكتەر سانى كەيىنگى جىلدارى ارتا تۇسكەنىن بايقاۋعا بولادى. ارينە، بۇل – قۋانارلىق جاعداي. بىراق ءار كەزەڭدە جارىق كورگەن كەز كەلگەن تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر تەوريالىق لەكسيكوگرافيا تالاپتارىنا تولىق جاۋاپ بەرەدى دەپ ايتۋعا ءالى ەرتە.

قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىس­تانۋ عىلىم­دارى اكادەمياسىنىڭ جانىنان قۇرىلعان جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى بويىنشا سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر قۇراستىرۋ جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ءتىلشى-عالىم شورا شامعاليۇلى باستاعان ءبىر توپ عالىمدار جارىق كورگەن تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەردىڭ كەمشىلىكتەرى رەتىندە، كەڭ قولدانىسقا يە بولا الماعان، ءساتسىز جاسالعان تەرميندەردىڭ سوزدىكتەرگە ەنگىزىلىپ كەتۋىن، حالىقارالىق تەرميندەردى قازاق­شا­لاعاندا 2-3 نۇسقاسىن قوسا بەرۋ، تەرمين­دەردىڭ ءار سوزدىككە ءارتۇرلى نۇسقادا ەنگىزىلۋى، سونداي-اق مەملەكەتتىك تەرمينولوگيا كوميسسيا­سىندا بەكىتىلمەگەن، مامانداردىڭ جەكە ءوزىنىڭ باستاماشىلدىعىمەن باسىلىپ كەتكەن سوزدەردىڭ كوپ ەكەندىگىن بايقاعان.

ايتقان كەمشىلىكتەردى جويۋ ءۇشىن، كەلەشەكتە جارىق كورەتىن تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەردى جاساۋ تۇجىرىمداماسى، جاڭا ۇلگىدەگى سوزدىكتەر تۇزۋدە قانداي ۇستانىمداردى باسشىلىققا الۋ كەرەكتىگى جانە حالىقارالىق تەرميندەردىڭ قازاقشا بالامالارىن قولدانىسقا تۇسىرۋدە قانداي ۇستانىمعا يەك ارتۋىمىز قاجەتتىلىگى تۋرالى ماسەلەلەردى كوپشىلىكپەن اقىلداسىپ شەشۋ ورىندى بولاتىنى جونىندە عالىمدار كەڭەس بەرەدى.

«ەگەر ءاربىر قازاق انا تىلىندە سويلەۋگە ۇمتىلسا، ءتىلىمىز الدەقاشان اتا زاڭىمىزداعى مارتەبەسىنە لايىق ورنىن يەلەنەر ەدى. قازاق ءتىلى تۋرالى ايتقاندا، ءىستى الدىمەن وزىمىزدەن باستاۋ­ىمىز كەرەكتىگى ۇمىت قالادى. ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن وزگەنى ەمەس، الدىمەن ءوزىن قامشىلاۋى ءتيىس. تاعى دا قايتالاپ ايتايىن: قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن. سوندا عانا قازاق ءتىلى بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالادى»، – دەپ كورەگەندىك تانىتقان ەلباسىمىز بۇل ماسەلەگە بەيجاي قاراماۋ كەرەكتىگىن ايتىپ كەلەدى. ەندەشە، قازاق ءتىلىنىڭ شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە كوتەرىلۋىنە، ۇلت بولىپ شەشۋگە ءتيىس ءپرينتسيپتى ماسەلەگە ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ حال-قادەرىنشە اتسالىسىپ، ­ەلباسى ايقىنداپ بەرگەن مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا وزىندىك ۇلەسىن قوسۋعا ۇمتىلۋى كەرەك. وزىندىك ونەگەلى ومىرىمەن، يگىلىكتى ىستەردىڭ يەسى رەتىندە، ازاماتتىق كوزقاراسىمەن ۇلگى بولىپ جۇرگەن ۇستازدان ۇيرەنەرىمىز كوپ-اق.

فۋتبول فاناتى. عالىمنىڭ عىلىمعا سىڭىرگەن ەڭبەگىنە قىسقاشا شولۋ جاساساق، ونىڭ قاتارداعى اسپيرانتتان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگىنە دەيىن، قاتارداعى قىزمەتكەردەن ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دەڭگەيىنە كوتەرىلۋى «قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ ەڭبەك تورىسى» دەگەن اتقا ابدەن لايىق ەكەندىگىن ايقىن كورسەتسە كەرەك.

شورا شامعاليۇلىنىڭ عىلىم­دا­عى جەتكەن جەتىستىكتەرى مەن اتاق-دارەجەلەرى ءوز الدىنا، ەندى جۇرت­شىلىققا «ۇساق-تۇيەك» بولىپ كورى­نەتىن، شىنتۋايتقا كەلگەندە، كوپ­شىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن يگىلىكتى ىستەردىڭ ءبىر شوعىرىن عانا ءسوز ەتپەكپىز.

جالپى، قاي نارسەنى بولسا دا قۇنتتاپ، ىجداعاتتىلىقپەن بارىن سالىپ، رەت-رەتىمەن، جۇيە-جۇيەسىمەن جيناستىرىپ، ۇساق-تۇيەككە دەيىن ۇقىپتىلىقپەن ءمان بەرەتىن قاسيەتتەردى بويعا سىڭىرگەن جاندار كوپ تە ەمەس شىعار. سولاردىڭ الدىڭعى قاتارىندا اكادەميك شورا شامعاليۇلى سارىباەۆتىڭ ەسىمىن اتاۋعا ابدەن بولادى.

ۇلى ويشىل سوكراتتىڭ: «حوروشەە ناچالو – نە مەلوچ، حوتيا ناچيناەتسيا س مەلوچي» دەگەن قاناتتى ءسوزى ۇستازىمىز شورا شامعاليۇلىنا ارنالعانداي بولادى دا تۇرادى. العاشقى رەت، بۇدان وتىز جىل بۇرىن شوكەڭمەن كەزدەسكەن كۇننەن باستاپ، بۇگىنگە دەيىن ۇستازىمنىڭ ۇقىپتىلىق پەن تياناقتىلىقتى تالاپ ەتەتىن قاسيەتى ءبىز سياقتى شاكىرتتەرىنە ۇلگى-ونەگە بولىپ كەلە جاتقانىن ماقتانىش سەزىممەن ايتقىمىز كەلەدى.

العاشقى عىلىمي ماقالامدى ۇستازىما اپار­عانىمدا: «تەاتر كيىم ىلگىشتەن باستالادى، ال عىلىمي جۇمىس بيبليوگرافيادان باستالادى»، دەپ ىزدەنۋشى سالا بويىنشا جاريالانعان عىلىمي ەڭبەكتەردى ءتۇزىپ شىعۋدى تاپسىرعانى ەسىمدە. قازىر ويلاپ وتىرسام، كەزىندە حوش كورمەگەن، سونشاما ەڭبەكتەردى ءتۇزىپ، كارتوتەكاعا ءتۇسىرۋدىڭ «ازابىن» تارتقانمەن، بەرتىن كەلە شوكەڭنىڭ بەرگەن اقىل-كەڭەسىنىڭ پايىم-پاراساتىن تەرەڭ تۇسىنبەگەنىمە ءالى دە ۇيالامىن…

وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا سپورتتىڭ ءبىر ءتۇرى – فۋتبولعا دەگەن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى مىقتاپ اۋعان كەزى بولاتىن. جاس جەتكىنشەكتەر «قايرات» فۋتبول كومانداسىنداعى اعالارىنا ەلىكتەپ، اياقدوپ ونەرىنە قىزىعۋشىلىقپەن قاراپ، سولار سياقتى اتاقتى فۋتبولشى بولۋدى ارماندايتىن. شورا شامعاليۇلى عىلىمي جۇمىستان قولى قالت ەتكەندە، «قايرات» كومانداسى تۋرالى گازەت-جۋرنالداردا جارىق كورگەن ماتەريالداردى جيناپ، جۇيەگە تۇسىرەدى.

قازىرگى كۇنى شوكەڭ 100-دەن استام فۋتبول تۋرالى البوم جاساپ، 3 كىتاپ، فۋتبول كۇنتىزبەلەرىن باسىپ شىعارۋمەن قاتار، مىڭداعان فۋتبولعا قاتىستى ءتوس بەلگىلەرى مەن دوپ بەلگىلەنگەن سپورت كيىمدەرىن، «قايرات» كومانداسىنىڭ اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ قولى قويىلعان دوپتاردى جيناۋمەن اينالىساتىنى كەيبىرەۋلەرگە تۇسىنبەۋشىلىك تۋعىزۋى مۇمكىن. ال شوكەڭ جاستاردى پاتريوتتىق تاربيەگە باۋلۋدا، وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋدە سپورتتىڭ الار ورنىن ەرەكشە تانىتۋ كەرەكتىگىن، ەلباسىمىزدىڭ كوپشىلىكتى بۇقارالىق سپورتقا بارىنشا كوپتەپ تارتۋ مىندەتىن ابىرويمەن اتقارۋ قاجەتتىگىن كۇن تارتىبىنە كوتەرىپ وتىر جانە جاقىن ارادا ەلىمىزدە فۋتبولدان ۇلتتىق مۇراجاي اشۋ كەرەكتىگىن ايتىپ قانا قويماي، وعان قويىلاتىن زاتتاردىڭ وزىنەن كوپتەپ تابىلاتىن تىلگە تيەك ەتەدى. ياعني شوكەڭشە ايتساق، ءوز ەلىنىڭ ەرتەڭىن ويلاعان ءاربىر ازامات، سوزدەن ىسكە كوشىپ، ماسەلەنى مايدا-شۇيدە دەپ قاراماي، ءوزىنىڭ ناقتى ۇلەسىن قوسقانى ابزال.

وسى جەردە شورا شامعاليۇلىنىڭ كەڭەستىك وداقتىڭ ءداۋىرى ءجۇرىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە، ماسكەۋدەگى مىقتىلارعا حات جولداپ، الماتىدان زامان تالابىنا ساي فۋتبول ستاديونىن سالۋ كەرەكتىگى جونىندە باستاما كوتەرگەنىن، تالاي ەسىكتەردى اشىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا فۋتبول جانكۇيەرلەرىنىڭ ارمانى ورىندالىپ، قازىرگى ورتالىق ستاديوننىڭ اشىلۋىنا سەپتىگى تيگەنىن ايتا كەتكىمىز كەلەدى. شوكەڭنىڭ ماسكەۋ مەن الماتىداعى سپورت سالاسىن دامىتۋعا جاۋاپتى شەن-شەكپەندىلەرگە جازعان حاتتار توپتاماسى، ولاردان الىنعان جاۋاپتار كوشىرمەسى كەلەشەكتە اشىلۋى ءتيىس فۋتبول مۇراجايىنان ورىن الاتىنى كۇمانسىز.

«قايراتتىڭ» باس جانكۇيەرى – شورا شامعاليۇلىنىڭ ۇلىنىڭ اتىن قايرات دەپ قويعانى، فۋتبول فاناتىنىڭ پەرزەنتى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن قارىمدى قايراتكەر بولىپ قالىپتاسقانى بارشاعا بەلگىلى.

كوللەكتسيا كوريفەيى.ء بىر قاراعاندا، شوكەڭنىڭ تەمىرجولعا نە قاتىسى بار دەۋىڭىز مۇمكىن؟ تىكەلەي بولماسا دا، قاتىسى بار ەكەنىن اعا بۋىن اعالاردان ەستىپ-بىلگەنىمىزدى نەسىن جاسىرايىق. كەڭەس وداعى كەزىندە ەلىمىزدەگى بارلىق وزگەرىستەر ماسكەۋدەگى ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە قارالىپ بولعان سوڭ، قاۋلى-قارارلار قابىلداناتىن. تاعى دا ۇساق-تۇيەك بولىپ كورىنەتىن ماسەلەنىڭ مانىسىنە نازار اۋدارايىق. جوعارىدا ايتىلعان كەزەڭدەردە تەمىرجول ۆوكزالدارىندا پەررونعا شىعۋ ءۇشىن شىعارىپ سالۋشىلار قوسىمشا اقى تولەۋى ءتيىس دەگەن تاپسىرما ماسكەۋدەن كەلەدى. بۇل، ارينە، كوپشىلىكتەن قولداۋ تاپپاي، حالىقتىڭ رەنىشىن تۋعىزادى.

قايتەمىز، جۇرتپەن بىرگە كورەمىز عوي دەمەي، حالىقتىڭ قامىن ويلاعان شوكەڭ كسرو جول قاتىناستارى مينيسترىنە حات جولداپ، سوڭعى شىققان قاۋلىنىڭ كوپتىڭ قولداۋىنا يە بولا الماي جاتقانىن تىلگە تيەك ەتىپ، ەڭبەكشىلەردىڭ وتىنىشىنە ساي پەررونعا شىققاندارعا تولەنەتىن اقىنى الىپ تاستاۋ كەرەكتىگىن ايتادى. كوپ كەشىكپەي جاۋاپ حات الادى، وندا جاقىن ارادا ءسىز كوتەرگەن ماسەلە مينيسترلىكتە قاراستىرىلىپ، قاۋلىنىڭ كۇشى جويىلدى دەپ حابارلانادى. ۇستازىمنىڭ سارعايعان حاتتاردى مۇراعاتتارىنان الىپ كورسەتكەندە: «ۇلى ىستەردە ۇساق-تۇيەك بولمايدى»، - دەگەن دانالاردىڭ ءسوزى ويىما ورالا كەتتى.

ۇلى شوقان ءۋاليحانوۆ باستاعان كوللەكتسيو­نەرلىك ونەردى سارىباەۆتار اۋلەتى دامىتىپ كەلە جاتقانىن كوزى قاراقتى وقىرمان ەلىنە ەتەنە جاقىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنەن وقىپ قۇلاعدار بولسا كەرەك. ال ءبىزدىڭ ايتايىن دەگەنىمىز، كوپشىلىكتىڭ كوبىنەسە كوللەكتسيا دەگەنگە اسا ءمان بەرە بەرمەيتىندىگى. كەيبىرەۋلەر «ۇساق-تۇيەك» دەسە، بازبىرەۋلەر «كاكىر-شۇكىردىڭ» قاتارىنا جاتقىزادى. ال شوكەڭ كوللەكتسيانى تاريح دەپ ءتۇسىنىپ، زامانىمىزدىڭ شەجىرەسى سول ۇساق-تۇيەك زاتتار ارقىلى جازىلاتىنىن ەسكەرە بەرمەيتىنىمىزگە قىنجىلادى. وسىنداي ۇساق-تۇيەك دەپ تۇسىنەتىندەرگە ونىڭ ايتاتىن ۋاجىنە قۇلاق تۇرەيىك. ەرتەرەكتە مۋزىكا زەرتتەۋشىسى، پروفەسسور، تۋعان ءىنىسى بولات سارىباەۆقا قازاقتىڭ كونە مۋزىكالىق اسپاپتارىن جيناۋعا كەڭەس بەرەدى. تالاي جىلعى جينالعان مۋزىكالىق جادىگەرلەردىڭ نەگىزىندە بۇگىنگى كۇنى ەلوردامىز – استاناداعى پرەزيدەنتتىڭ مادەني ورتالىعىندا ۇلت اسپاپتار مۇراجايى اشىلعانىن ايتساق ارتىق بولماس. كەزىندە كەيبىرەۋلەردىڭ «كاكىر-شۇكىر» دەگەندەرى ۇلتتىڭ يگىلىگىنە اينالعانىن تاريحتىڭ ءوزى-اق تارازىلاعان جوق پا؟

ال شوكەڭ ءوزىنىڭ شوقان تۋرالى جيناستىرىلعان مۇراجايلىق زاتتارىن ۇيىندە ساقتاپ قويماي، كەلەشەكتە بۇيىرسا اشىلادى دەپ ۇلكەن ۇمىتپەن كۇتىپ جۇرگەن «ۇلى ادامدار مۇراجايى» سەريا­سىمەن دايىندالعان ماتەريالداردىڭ شوقان ۋاليحانوۆقا قاتىستىلارىن ءوزى وقىپ ءبىلىم العان الماتىداعى №12 مەكتەپكە تاپسىرعان. قازىر ول مۇراجاي دا جاس جەتكىنشەكتەردىڭ ۇلى عالىم تۋرالى مالىمەت الۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرۋدا.

كۇلكى كورولى. ءبىزدىڭ تويدى جاقسى كورەتىنىمىز راس قوي. ونىڭ ۇستىنە دوڭگە­لەنىپ كەلەتىن مەرەيتويلاردىڭ ورنى ءتىپتى ەرەكشە. ال ۇستازىمنىڭ ۇستانىمىنا قايرانمىن. ماراپاتتالعان مەدالدار مەن وردەندەردەن، العان عىلىمي اتاق-دارەجەلەرىنەن «ات ۇركەتىن»، تۇركى الەمى تۇگەل بىلەتىن تۇركولوگ عالىمنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن تويلاۋداعى توسىن «مىنەزى» تالايدى تاڭعالدىردى.

ادەتتە، مەرەيتوي يەلەرى استا-توك توي وتكىزىپ، اكىم-قارارلارعا قوڭىراۋ شالدىرىپ، ەل ارالاپ، شاپان كيىپ، قازىرگى تىلمەن ايتساق، «تەمىر تۇلپار» مىنەتىنى ادەتكە اينالعانىنا ەتىمىز ۇيرەنگەنى قاشان؟ ال شوكەڭ ءوزى بىتىرگەن الماتىداعى №12 قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ قۇرىلعانىنا 70 جىل تولۋى­مەن تۇسپا-تۇس كەلگەن مەرەيتويىندا ءوز قاراجات ەسەبىنەن اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا قويىلاتىن ء«بىرجان-سارا» وپەراسىنا بيلەت ساتىپ الىپ، مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ۇستازدارىنا سىيلىق جاسادى. مۇنداي باستاماسى 80 جىلدىق مەرەيتويىندا دا قايتالاندى.

«بۇيىرسا، 90 جىلدىقتا دا جالعاسىن تاباتىن بولادى»، – دەيدى اكادەميك شورا سارىباەۆ. بيلەتتەرگە كەتكەن شىعىن، باي-شورالار ءۇشىن قوماقتى قارجى دا بولىپ كورىنبەس. بىراق ۇستازىمنىڭ ءپالساپاسىن ءاربىر ادام ۇلتتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن جاۋاپتى ەكەندىگىنە، كەلەشەك جاستارىمىزعا ۇلگى-ونەگە بولاتىن ىستەردى اركىم وسىنداي كىشىگىرىم ناقتى ىستەردەن باستاۋ كەرەكتىگىنە باس­تاماشى بولۋ قاجەتتىگىندە دەپ ۇقتىم. دۇرىس ۇققاندار ءۇشىن بۇل – ۇساق-تۇيەك ەمەس.

شورا شامعاليۇلى جاقىندا قازاقستان ەمشىلەر قاۋىمداستىعىنىڭ مەدالىمەن مارا­پاتتالعانىن ەستىگەنبىز. جۇرتشىلىق شوكەڭدى ەمشىلەر قاتارىنا قوسىپ، تەلەفونعا دامىل بولماپتى. اركىم ءوز اۋرۋىنىڭ داۋاسىن ىزدەپ، قاشان قابىلداي الاتىندىعىنان حاباردار ەتۋدى وتىنگەن. ماسەلەنىڭ ءمانىسى مىنادا: تالاي جىلدان بەرى ۇستازىم حالىق ەمشىلىگى تۋرالى كوللەكتسيا جينايدى. قازىردىڭ وزىندە اۋرۋلاردىڭ سالالارى سارالانىپ، ءبىر جۇيەمەن جيناقتالعان 1000-عا تارتا پاپكىلەر جينالعان. ەگەر ءسىز اۋرۋىڭىزدىڭ ەم-دومىن بىلگىڭىز كەلسە، رەتتىلىكپەن تىزىلگەن كارتوتەكادان وپ-وڭاي بىلە قوياسىز.

ەرتەرەكتە مەنىڭ كەنجە ۇلىم نۇرداۋلەت ءبىر جاسقا تولار-تولماس دياتەزبەن اۋىرعاندا، بارماعان دارىگەرىمىز قالمادى، شيپالارى داۋا بولمادى. شوكەڭنىڭ جيعان ماتەريالدارىنان كەرەكتى ەم-دومدى تاۋىپ الىپ، سولاردى قولدانۋ ناتيجەسىندە ۇلىم قۇلان-تازا جازىلىپ كەتتى. بۇل ايتىپ وتىرعانىم وزىمە قاتىستى ءبىر كورىنىس. ال ۇستازىمنىڭ «ەمشىلىگىنەن» جانىن قيناعان دەرتتەن قانشاما جان داۋا تاۋىپ، ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جاتىر دەسەڭىزشى. قايداعى ءبىر «كاكىر-شۇكىر» كارتوتەكا ادام تاعدىرىنا اراشاشى بولدى.

ۇستازىمنىڭ وزگەلەردەن وزگەشە قاسيەتتەرىنىڭ قاتارىنا اسەم ازىلقويلىعىن، سەزىمتال سەرگەكتىگىن، ورىندى ويىن-قالجىڭ وتىرىسىنىڭ اسابالىعىن قوسار ەدىم. ءبىر قاراعاندا، اتاعى دارداي اكادەميكتىڭ ارقاشان توي-دومالاقتاردىڭ تورىنەن تابىلىپ، جاستارمەن جاراسىپ، بي الاڭدارىنىڭ كوركىن قىزدىرىپ، بىرنەشە حالىقتىڭ اندەرىن تامىلجىتا ورىنداعاندارى، شوكەڭشە ايتقاندا: «اتا قازداي قوقىرايىپ»، جۇرتقا ءوزىن كورسەتۋ ءۇشىن كەلىپ، اتاق-لاۋازىمدارى تولىق ايتىلماي قالسا، اساباعا تومىرايىپ، وكپەلەپ قالاتىندار ءۇشىن ەرسىلەۋ كورىنۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق ۇستازىمنىڭ قيسىنىنا (لوگيكا) قارايلاساق، ادام كۇلىپ ءجۇرۋى كەرەك، كۇلكى ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرەدى ءارى ءومىردى ۇزارتادى، كۇلكى بولعاندا دا جاراسىمدى كۇلكى عانا جانىڭدى جادىراتادى. كۇلۋدىڭ ءتۇرى وسى ەكەن دەپ، نەگە بولسا سوعان ىرجالاقتاي بەرۋگە تاعى دا بولمايدى.

حالىقتىڭ قامىن جەگەن عالىم عىلىمي جۇمىسىمەن قاتار، كۇلكى تەراپياسىن تەرەڭ زەرتتەپ ءجۇر. كەيىپكەرىمىز تاياۋدا ەكى مىڭنان استام انەكدوت جيناقتالعان كىتابىن جاريالاماقشى. ادامداردىڭ بويىنداعى بۇكىل كۇش-جىگەرى مەن قابىلەتىن ارتتىرۋعا، ارقاشان سەرگەك سەزىنۋگە سەبەپشى بولاتىن ءارى ادامداردىڭ تەز قارتايۋىن تەجەيتىن تەتىكتەردى تىڭعىلىقتى زەرتتەۋدى ويلاستىرۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى مە؟ تاعى دا بازبىرەۋلەرشە – «مايدا-شۇيدە» مە؟

ءيا، شورا شامعاليۇلىنىڭ «ۇساق-تۇيەكتەرىنە» ۇڭىلە بەرسەك، تۇبىنە جەتەتىن ءتۇرىمىز جوق. حوش، وسى جەردەن ءبىر توقتاپ العانىمىز دۇرىس بولار. ماقالانىڭ جازىلۋ ماقساتى – ۇساق-تۇيەك، مايدا-شۇيدە دەپ انشەيىندە ەلەمەيتىن نارسەلەردىڭ يگىلىكتى ىستەردىڭ باستاۋى بولاتىندىعىن باسىپ ايتۋ.
ەندەشە، دانىشپان سوكراتتىڭ قاعيداسىن قاپەرىندە ۇستاعان، مەملەكەت تاراپىنان «پاراسات»، «قۇرمەت» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان، كورنەكتى عالىم، ۇستازىمنىڭ يگىلىكتى ىستەرگە جەتەلەيتىن ۇساق-تۇيەككە دەگەن ۇقىپتى­لىقتى ۇقتىرعانىنا ءدان ريزامىز.

*   *   *

سونىمەن، ديالەكتولوگيا دارابوزى، بيبليوگرافيا بىلگىرى، ءسوز ساراپشىسى، تەرمين تىلەكشىسى، فۋتبول فاناتى، كوللەكتسيا كوريفەيى، كۇلكى كورولى، وسى قاسيەتتەردىڭ ءبارىن ءبىر بويىنا جيناقتاعان مەنىڭ ارداقتى ۇستازىم، اكادەميك شورا سارىباەۆ توقسان جاسقا تولدى. ەزۋىنەن كۇلكىسى كەتپەي، سەرگەك جۇرگەنىنىڭ ارقاسىندا وسى بەرەكەلى بەلەسكە شارشاماي-شالدىقپاي جەتتى. بۇل – وزگەشە ءومىر ءسۇرۋدىڭ ۇلگىسى. توقساننىڭ تۇعىرىندا نىق تۇرعان عالىمنىڭ عيبراتتى عۇمىرى جالعاسا بەرسىن دەپ تىلەيىك! اللا ءساتىن سالسا، ۇستازىم تۋرالى «عاسىردان ۇزاق عۇمىر» دەگەن ماقالا جازسام دەگەن نيەتىم بار ەكەنىن نەسىن جاسىرايىن…

كارىمبەك قۇرماناليەۆ،

ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،  پروفەسسور.

Abai.kz

دەرەككوز: egemen.kz