بۇل اڭىز كوكتەمدە قار ەرىپ، جەر جالاڭاشتانعاننان كەيىن كەنەتتەن ىزعىرىقتىڭ قايتا سوعىپ، بوران قاقاپ كەتكەنىندە ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. سونداعى سوققان دولى جەل سولتۇستىكتەگى ماڭگى مۇز تاۋلارىنىڭ اراسىندا ۇمىت بولىپ قالعان اڭىزدى سارى دالاعا قايتا ايداپ اكەلەدى. سونداعى قاپتاي جاۋعان قار قيىرشىقتارىنىڭ ارقايسىسىندا وسى اڭىزدىڭ مۇز بوپ قاتقان تۇيىرشىكتەرى ۇشىپ جۇرەدى. سول كەزدە اڭىزدىڭ السىرەپ جەتكەن مۇڭ-زارى كەڭ دالانى تۇمانداي بۇركەپ كەتەدى. بۇل مۇڭ بىرەسە جۋسان باسىنا سوعىلىپ، بىرەسە قياقتى تۇنشىقتىرادى. بىرەسە جازىققا جايىلىپ، بىرەسە بۇلتقا سىڭەدى. بيىك قۇزدىڭ باسىنان جەل بولىپ قۇلاپ، ساي-سالاعا تىعىلادى. وزەن بەتىندە شىنى تولقىن بولىپ وينايدى. جەر ءۇستى، اسپان استى جۇرەك زارىنا تولىپ، توبەلەردىڭ باۋرايىن قايعى شاربىسى قورشاپ الادى.

سول كەزدە قازاقتىڭ كونە دالاسىنداعى قارتامىش جۋساندار بۇل اڭىزدى تاعى ءبىر ەستيدى. جەلمەن بىرگە جەتكەن شەر دالاعا مىنانى ايتادى دەسەدى قاريالار.

 *  *  *

ەرتەدە قازاق دالاسىن بوراندار مەن اڭىزاقتار، جۇت پەن قاسقىرلار، سوسىن... ازداعان قازاقتار جايلايتىن. قازاقتىڭ دالاسى توبەلەردەن تۇراتىن. ءار توبەنىڭ باۋرايىندا ءتىلىن جالاڭداتىپ جۇت جورتاتىن. ءار توبەنىڭ ار جاعىنان قامشىداي سۋىرىلىپ شىعىپ بوران ىشقىناتىن. ءار توبەنىڭ استىندا قاسقىر جاتاتىن. سول كوپ توبەلەردىڭ ءبىرىنىڭ باۋرايىندا وتامالى دەگەن قويشى ءومىر سۇرگەن ەكەن.

 *  *  *

وتامالى قولىنا تاياعىن الىپ، كىشكەنە لاشىقتان دالاعا شىقتى. كۇن شاپىراشتانىپ، قىپ-قىزىل بولىپ باتىپ بارا جاتىر ەكەن. كوزىن قىسىڭقىراي وعان ءبىراز قارادى. ىشىنەن بىردەمەلەردى ايتىپ كۇبىرلەدى. باسىن شايقادى. ءالى وتى سونبەگەن كوزدەرىن اسپان ورتاسىندا اۋدارىپ، ونى دا بارلاپ قارادى. الىستاعى جاردىڭ باسىندا ءبىر توپ قارعا شۋلاسىپ ءجۇر ەكەن. ول باسىن تاعى شايقادى.

اقىرىندا ورنىنان قوزعالىپ، اناداي جەردە تۇرعان اپپاق كيىز ۇيگە بەتتەدى. اق ءۇيدىڭ ار جاعىنداعى توبەلەردىڭ باۋىرىندا ءبىر توپ قوي جاتىر. جەر بەتى تۇگەل جالاڭاشتانعان. كۇنگەي جاق بەتتەرى كوگەرە باستاعان. كوكتەمنىڭ كوڭىلدى سۋلارى جەر بەتىن شىجبايلاپ وتكەلى دە كوپ بولماعان — ءار جەردەن-اق ۇلكەندى-كىشىلى جىرالار، جاڭا سايلار كوزگە ىلىگەدى.

وتامالىنىڭ ارتىنان ۇزىن قۇيرىقتى الا توبەتى ەرىپ كەلەدى. ونىڭ قۇلاعى تۇيەجاپىراق سياقتى سالبىراڭقى.

وتامالى اق ۇيگە جەتتى. ۇيگە كىرمەستەن بۇرىن، بۇرىلىپ كۇنگە تاعى قارادى. «ۇنامايدى...» دەپ كۇبىر ەتكەندەي بولدى، بىراق ەرنى ونشا قوزعالىپ جارىمادى. ءيتى قوجايىننىڭ ىڭعايىنا جىعىلعانداي، و دا كۇنگە قاراپ ءبىراز تۇردى. بىراق باسىن شايقاعان جوق.

وتامالى كيىز ءۇيدىڭ ەسىگىن كوتەرىپ اشتى دا، ىشكە ەندى.

توردە قارا مۇرتتى بىرەۋ زەرەنگە مۇرتىن مالىپ شۇبات ءىشىپ وتىر. وتامالىنى كورگەنمەن، كوڭىل اۋدارعان جوق، جامباستاپ جاتىپ سوراپتاپ جۇتا بەردى.

الگى ادام سۋسىنىن ءىشىپ بولعانشا، وتامالى تىنىش وتىردى.

ءۇيدىڭ ءىشى جيھازعا تولى. كەرەگەلەرگە ويۋلى كىلەمدەر ءىلىنىپ تاستالعان. سالبىراپ-سالبىراپ تۇرعان جىبەك جەلباۋلار. قازان-اياق جاقتا ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان ءبىر ايەل وتىر. قۇلاعىنداعى سىرعالارى، قولىنداعى بىلەزىكتەرى — ءبارى اق كۇمىستەن سوعىلعان، جالت-جۇلت ەتەدى. اياعىنداعى بيىك وكشەلى كەبىسىنە كۇمىس شالىنىپ، اشەكەيلەنگەن. ۇستىندە قىتاي، سامارقان جىبەكتەرى. قاسىن سۇرمەلەتكەن. بىراق كيىمى قانشا ادەمى بولعانىمەن، ءوزى تولىق، كەلىسسىزدەۋ. ۇرشىعىن تومار بوياۋدىڭ ءتۇبىرى سياقتى ساۋساقتارىمەن قولاپايسىز، يكەمسىز اينالدىرادى. ودان گورى جوعارىراق ەكى قىز وتىر. ءبىرى بويجەتىپ قالعان. باسىندا ۇكىلى بورىك. بۇرىمدارى دالانىڭ جۋان قارا جىلاندارىنشا اياققا وراتىلىپ جاتىر. ءبىرى توعىز-ون جاستاعى كىشىرەك قىز. توردە تەڭ-تەڭ بولىپ جيناۋلى تۇرعان تەكەمەتتەر مەن ويۋلى، كيىز قاپتى ساندىقتار. ولاردىڭ ۇستىندە اتلاس، تورعىن، جولاق بارشىن كورپەلەر.

قارا مۇرتتى شۇباتىن ءىشىپ بولدى. زەرەڭدى كىشىرەك قىزىنا ۇستاتتى دا، مۇرتىن ءبىراز ءسۇرتىپ وتىردى. سودان كەيىن كوزىن قىسىڭقىراي وتامالىعا قارادى:

—   وتامالى نامازدىگەردە كەلمەيتىن...

ء—   يا، بايەكە، وتامالى نامازدىگەردە كەلمەيتىن، — دەدى وتامالى دا. از ۇزىلىستەن كەيىن: — بۇگىن وتامالى نامازدىگەردە كەلىپ وتىر، — دەدى ءسوزىن ءبولىپ-ءبولىپ.

—   وتامالى نامازدىگەردە ەتىگىن جامايتىن يا قويىن قايىراتىن. قويلارىن تۇنگى ورىسكە الىپ شىعۋعا دايىندالاتىن.

— دۇرىس، بايەكە. نامازدىگەردە وتامالى ەتىگىن جامايدى، بايەكە نامازىن وقيدى، قارعا ۇياسىنا كىرەدى. بىراق بۇگىن وتامالى ەتىگىن جاماعان جوق. بۇگىن كەشكە قاراي قارعا ۇياسىنا كىرمەي، قينالىپ ءبىراز ۇشتى... وتامالىعا كيىم كەرەك. ەرتەڭ كۇن سۋىق بولادى... بۇگىن ءتۇن سۋىق بولادى...

—   ونى وتامالىعا كىم ايتتى؟

—   ونى وتامالىعا باتىپ بارا جاتقان كۇن ايتتى.

—   كۇن باتىپ كەتتى مە؟

ء—   يا...

—   ەندەشە، وتامالى مازاسىزدانباسىن. كۇن ايتتى دا كەتتى، ال وتامالى قويىن ورىسكە ايداپ شىعۋى كەرەك. كۇن ايتادى دا كەتەدى، ول تۇندە وتامالىنىڭ قويىن ورىسكە ايداسىپ اپارىپ تاستامايدى.

—   وتامالىنىڭ ۇيىندە ەشتەڭە جوق. وتامالىعا قالىڭ تون كەرەك.

—   وتامالىعا كوكتەم بەرىلدى.

—   وتامالىعا تاماق كەرەك.

—   وتامالىعا جىلى ءتۇن بەرىلدى.

—   وتامالىعا بايپاقتى ەتىك كەرەك.

—   وتامالىعا بۋسانعان جەر بەرىلدى.

—   وتامالىعا جاقسى ات كەرەك.

—   وتامالىعا ەكى اياق، ءبىر تاياق بەرىلدى.

وتامالى تۇنەرىپ قالدى. قاستارى كوزىن جاۋىپ وتىر. بىرەر ساتتەن كەيىن عانا ول جاي داۋىسپەن:

—   وتامالى تۇندە قويلاردى ورىسكە شىعارمايدى. وتامالى قويلاردى كۇندىز جايادى، — دەدى.

—   وتامالىعا مىڭ جۇلدىز بەرىلدى!

—   جۇلدىزداردى بۇلت بۇركەيدى.

—   وتامالىعا توبەلەر بەرىلدى.

—   توبەلەردى تۇمان بۇركەيدى.

—   وتامالىعا جىرالار، سايلار بەرىلدى.

—   جىرا-سايلاردى قار جابادى.

—   وتامالىنىڭ جاعىنا جىلان جۇمىرتقالاپ، تاماعىنا تىشقان ىندەسىن!

—   كۇن سۋىق بولادى! ءتۇن سۋىق بولادى! قويلار ىعىپ كەتەدى. وتامالى قويلاردى ورىسكە شىعارمايدى!

بايدىڭ كوزى شاپىراشتانىپ كەتتى:

—   قازىردەن باستاپ وتامالى قويعا كەتەدى!

وتامالى ۇندەگەن جوق. بىراق بۇ جولى كوزىن تومەن سالماي، بايعا قاراپ وتىر. تۇيىلىڭكىرەي، سىناي قاراعانداي. اسپاندا جۇرگەن بۇركىتتىڭ تومەندەگى جاندىكتەرگە بايىپپەن كوز جىبەرگەنىندەي عانا.

—   و، جاپان، مەن ايتىپ بولدىم! — دەدى.

وسى كەزدە ۇرشىعىن توقتاتىپ قويىپ، مانادان اڭگىمەگە قۇلاق ءتۇرىپ وتىرعان ايەل شاپ ەتە ءتۇستى:

—   ەندەشە، جاپان دا بولدى! ايتتى عوي ساعان. نەمەنە، ءتىسىڭدى تىرەۋ، جاعىڭدى سۇيەۋ قىلىپ!

وتامالى ايەل جاققا قاراعان جوق. تەك جاپان ايەلىنە بىردەمە دەر مە ەكەن دەپ كۇتىپ ەدى، بىراق ول قوشتاعانداي ۇندەمەي قالدى. سوسىن وتامالى جايلاپ تۇرەگەلدى دە، دالاعا شىقتى. ەسىكتىڭ الدىندا ءيتى مۇنى كۇتىپ تۇر ەكەن. يەسىن كورىپ، قۇيرىعىن جالقاۋ بۇلعاڭداتتى.

دالا قاراڭعىلانىپ قالىپتى. تەمىرقازىق. جەتىقاراقشىلار كورىنە باستاعان. ولار ءبىر جانىپ، ءبىر ءسونىپ، سەلك-سەلك ەتەدى. اۋا سالقىن. جەر بەتى ءسال توڭازىپ، كىلەگەيلەنە قاتاتىن ءتۇرى بار.

وتامالى ءۇشىنشى رەت باسىن شايقادى.

ول لاشىعىنا كەلدى. لاشىعىنىڭ ءىشى قاراڭعى ەكەن.

بەلبەۋىندەگى شاقپاق تاس پەن بىلتەنى الىپ، وت تۇتاتتى. كەپكەن بايالىش پىتىرلاپ، زۋ-زۋ ەتىپ جانا باستادى. ءۇش جاقتى وشاقتىڭ جانىندا باسىن تومەن سالبىراتىپ جىبەرىپ وتامالى وتىر. ونىڭ ۇيىندە ەشكىم جوق-تى. ءوزىنىڭ بار ءومىرىن وسى ەسكى وشاقتىڭ جانىندا وتكىزگەن. ەس ءبىلىپ، ەتەك جيعالى باي ءۇيى وسى وشاقتى ەنشىگە بەرىپ، جامان لاشىققا كوشىرىپتى. سول لاشىق قازىرگى تەسىكتەرىنەن جۇلدىز ساناۋعا بولاتىن توزىعى جەتكەن شۇرق-شۇرق كيىزدەر دە، سول وشاق وسى الدىنداعىسى.

وتامالى ءومىر بويى جالعىز كەلە جاتىر. ول ۇيلەنگەن جوق. ءبىر رەت، شاماسى بۇدان وتىز جىل بۇرىن، مۇنىڭ جىگىت كەزىندە باي، قازىرگى جاپاننىڭ اكەسى، ۇيلەندىرەمىن دەپ ءبىر ايتىپ ەدى. بىراق ول مارقۇم ءسوزىن ۇمىتىپ كەتكەن بولۋى كەرەك، ارتىنان اۋىزعا الماي دۇنيە سالدى. ال جاپاننىڭ مۇنىمەن ءتىپتى ءىسى بولعان جوق. قانشاما اۋىلدارمەن قاتار وتىرىپ، قانشاما قاسىنا سۇرمە جاققان، قولىنا سىڭعىر بىلەزىك تاققان قىزدارمەن كەزدەسكەنىمەن، وتامالى مالى جوق بولعاندىقتان ۇندەمەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ەلۋدىڭ ۇستىنە شىعىپ تا كەتتى. ومىردەن بار كورگەنى وسى وشاق، لاشىق، يتتەرى، بايدىڭ ءۇيى. وتامالىنىڭ دۇنيە تانۋى وسىمەن شەكتەلەدى. بىراق ول كەڭ دالانىڭ ەتەنە بالاسى ەدى. ول قايعىرعاندا قارلىعاشتار ماڭايلاپ ۇشىپ جۇباتقانداي بولاتىن. ول جادىراعاندا كۇن دە كۇلىپ، نۇرىن شاشاتىن. توبەلەرى، وزەندەر، قىرقا-سايلار، جۋسان، قياق، دالا گۇلى — مۇنىڭ اكەسى دە، شەشەسى دە، سۇيگەن جارى دا ەدى.

وشاققا باسىن بەرىپ ول ويلانىپ وتىر. قيىنشىلىق كەزدەرىندە ىلعي وسىلاي وتىراتىن.

ۇيدە ءىلىپ الار ەشتەڭە جوق. يا كيىم، يا كورپە-توسەك، ساندىق، جيھازدار بولسايشى! تەك ءشوپ پەن قويدىڭ ءجۇنىن ارالاستىرىپ جاساعان توسەك تارىزدەس بىردەمە... كەنەت ەسىك ءسال قوزعالىپ كوتەرىلدى دە، ىشكە يت كىردى. ول ءوز ورنىن جازباي بىلەتىن، وڭ جاق قاناتقا جاتىپ الدى. وتامالى يتىنە كوڭىل اۋدارماي، ساقالىن تومەن سالىپ جىبەرىپ ۇنسىز وتىر. وت پىشىرلاپ جانىپ جاتىر. مىنەكي، مانادان بەرى وت تيمەي تۇرعان بايالىشتىڭ ءبىر جۋانداۋ بۇتاعىن جالىن ءتىلى ءبىر جالاپ ءوتتى. بىراق ەشتەڭە بولماعانداي، بايالىش بۇرىنعى كۇيىندە قالا بەردى. وت ەكىنشى رەت سوعىپ وتكەندە بايالىش ءسال كۇڭگىرتتەنىپ قالدى. سوندا دا جانىپ كەتپەدى. وت تىلدەرى كوبەيىپ كەلىپ، ءۇشىنشى رەت شارپىلعاندا عانا بايالىش دەنەسىنە وت جابىستىردى.

وتامالى سول بايالىش بۇتاعىنا قاراپ وتىر. جاڭاعى قارا بۇتاق ەندى كىزارىپ، شوققا اينالىپ كەلەدى. وت تىلدەرى ەندى بۇدان اۋىسىپ، بوتەن بۇتاقتارعا قاراي شاپشۋدا. الگى بۇتاق تۇبىرىنەن سىنىپ جەرگە تۇسكەنشە، قىزىل شوق كۇلگە اينالعانشا، وتامالى سوعان ءۇنسىز قاراپ، ساقالىن ۇستاپ، وتىرىپ الدى. ءبىرازدان كەيىن بارىپ اقىرىن داۋىسپەن:

— وشاق، ساۋ بول، — دەدى. سوسىن بەلىن قاتتىراق تارتىپ بۋدى دا، دالاعا شىقتى.

«اي، جەتىقاراقشىنىڭ تەڭسەلۋىن-اي!»

باۋرايداعى قويلارعا قاراي ءجۇرىپ كەلەدى. دالا ەداۋىر قاراڭعى. ءبىراز جۇرگەننەن كەيىن پىرىلداپ جايىلىپ جاتقان قويلاردىڭ شەتىنە ءىلىندى.

كىشكەنە بايىرقاتىپ تۇرعاننان كەيىن قويلاردى جايىمەن ورنىنان قوزعالتىپ، كۇندەگى ادەتىنشە تەمىرقازىققا باعىتتاپ ورگىزدى. قويلار اسىقپاي قاپتاپ جايىلىپ كەلەدى. اۋا بۇرىنعىدان دا شىڭىلتىر. جەر دەگدىپ، قاتا باستاعان. جۇلدىزداردىڭ ءبارى سامساپ تۇر. بىراق وتامالىعا تۇرىستارى ۇنامايدى. شەتتەرىنەن قالشىلداپ، دىرىلدەپ، ءبىر اياعىمەن سەكەڭدەپ تۇرعان سياقتى.

«جۇلدىزدارعا دا قيىن-اۋ، جاپ-جالاڭاش، — دەپ ويلادى وتامالى ءبىر مەزەت... — بىراق ولار كوپ قوي».

وتامالى قويدىڭ سوڭىنان ەرە بەردى. ۇستىندە شەكپەنى، اياعىندا بايپاعى جوق، توزعان ەتىگى بار. باستا جەڭىل تىماق، بەلىندە شاقپاق تاستى، بىلتەلى، ءبىر كىشكەنە پىشاقتى ەسكى قايىس بەلبەۋ. ارتىندا ءيتى ەرىپ كەلەدى. ول ءالى ءبىر دىبىس شىعارعان جوق. جايشىلىقتا دىبىس شىعارماي، قوجايىنىنىڭ سوڭىنان جالقاۋ ەرىپ وتىراتىن ادەتى بار-دى ونىڭ.

...جەتىقاراقشى تەمىرقازىقتى اينالىپ، ءتۇندى جۇتا بەردى.

ءتۇن ورتاسىندا توبەلەردىڭ باۋىرىنان ارەڭ كوتەرىلىپ، ەپتەپ جەل ەسە باستادى. بۇل ەشكىلەرگە جاقسى بولدى، ولار مۇرىندارىن كوتەرىپ، مۇيىزدەرىن ارتقا تاستاپ، ءجۇرىسىن ءوندىرتتى. قويلار ولاردىڭ سوڭدارىنان ەنتەلەي ءورىپ، تۇياقتىڭ تىسىرى ءتۇننىڭ بىركەلكى تىنىشتىعىن بۇزىپ تۇر. ءار جەردەن-اق تۇياققا تيگەن تاس، سىنعان بۇتا، سەكىرگەن مالدىڭ توپ ەتكەنى سياقتى دىبىستار ەستىلەدى. توبەلەردىڭ تاس باۋرايىمەن جۇرگەندە، ءبىر-بىرىنە تيگەن تۇياقتار ما، تاستار ما، شاقپاقشا جالتىلداپ، توبەنىڭ ءار جەرى ءبىر جالت-جۇلت ەتەدى. جۋسانداردىڭ بىركەلكى جۇلىنعان پىتىرى، قويلاردىڭ پىسقىرىنۋى، ءولاردىڭ يىسى، ارتىندا قالعان جىلى بۋلارى وتامالىعا ءالى تۇننىڭ سۋىقتىعىن سەزدىرمەي كەلە جاتىر.

وتامالى قولىنا تاياق ۇستاعانى بولماسا، وعان سۇيەنبەيتىن.

ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ بارادى. قويلار ءجۇرىسىن شاپشاڭداتا باستادى. ءتۇننىڭ بىرتە-بىرتە سۋىتىپ بارا جاتقانى بەلگىلى بولدى.

«كۇن ايتىپ ەدى عوي!»

وتامالى اۋىلدان ۇزاپ كەتتى، ونداعان تانىس توبەلەر مۇلگىپ، قارا جاۋلىق جامىلىپ، ارتتا قالدى. تانىس جىرالار مەن سايلاردى دا تاستادى. بىراق قۇنىققان قويلار جاڭا ءورىس ىزدەپ، بۇرىنعى مەجەدەن ءوتىپ بارادى. وتامالى ولاردى كەيىن قايىرعان جوق. قايتاتىن ۋاقىت ءالى بولماعان-دى. ءوتامالىنىڭ يتى قويلاردىڭ الدى-ارتىنا شىعىپ، ءار جاقتان دىبىس بەرىپ قويادى.

تاڭعا جاقىن، قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، ءبىر مىجىرايعان توبەنىڭ باۋىرىنان ىزعىرىق جەل كەنەتتەن قويلار مەن وتامالىعا لاپ بەردى. جەل شەكپەننىڭ ەتەگىن كوتەرىپ، ءبوز كويلەكتى دۇرىلدەتىپ، وتامالىنىڭ بۇيىرىنەن وتىپ كەتتى.

ول بىردەمە دەپ كۇبىر ەتە قالدى. الگى جەل جالعىز كەلگەن جوق ەكەن، اسپاننىڭ سول جاق شەتىندەگى جۇلدىزدار جايىن جۇتقان شاباقتارداي جوعالا بەردى.

وتامالى ەندى قويدىڭ الدىنا شىقتى. ءيتىن داۋىستاپ شاقىرىپ، ونى ىق جاققا جونەلتتى. بىراق قويلار شاشىراڭقىراپ كەتكەن ەكەن، تەز قايىرىلىپ بولمادى. اسپانداعى جۇلدىزدار سونگىشتەپ جاتىر. بۇلتتار جابىلعان تۇندىكتەي اسپاندى بۇركەي بەردى. مىنە، جەتىقاراقشى دا جۇتىلدى.

وتامالى جۇگىرگىشتەپ قايىرىپ ءجۇر. اياعىنىڭ استىنداعى قىستان شىققان كوكپەك سىتىرلاپ سىنادى، جۋسان ەزىلەدى. جەل سوعىپ بەردى. قويلار ۇيلىعىپ قالدى. تۇنگە تاعى ءبىر ءتۇن قوسىلعانداي، تۇنەرىپ كەتتى.

ماڭايداعى بوزعىن توبەلەر دە كورىنبەي بارادى. يت اندا-ساندا شاۋىلدەپ ءۇرىپ، كەيدە ارس ەتە قالىپ، قويلارعا باعىت بەرگىشتەۋدە. جەلدىڭ كۇشتى ىزىلى قويلاردىڭ پىسقىرىعى مەن ماڭىراۋىن ارەڭ ەستىرتەدى. وتامالى اۋىلعا قاراي ايداپ كەلەدى. قاتتى جۇرىستەن جۇرەگى ءجيى-ءجيى سوعىپ، ءدۇرس-ءدۇرس ەتەدى. قارمانىپ ءجۇرىپ بەلىندەگى شاقپاق تاسى مەن پىشاعىنا قول جۇگىرتىپ ەدى، ولار ورنىندا تۇر ەكەن. الدەن-اق اياعىنىڭ ۇشى مۇزداپ، تىزەسى قاتا باستادى. بىراق مۇنداي سۋىقتىڭ تالايىن كورگەندىكتەن، ونى ەلەڭ ەتكەن جوق، ويىنا قورقىنىش تا العان جوق، تەك ەسىل-دەرتى قويلاردى قايىرىپ، امان جەتكىزۋ،

قويلار العاشقىدا جاقسى ءجۇردى. ءبارى دە جۇلۋدى قويىپ، ەنتەلەپ العا ۇمتىلا بەردى. يت ىق جاقتا. قويلاردىڭ ەرىكسىز ىققا ىسىرىلاتىنىن يت تە، وتامالى دا جاقسى بىلەدى. جەل كۇشەيگەن ۇستىنە كۇشەيە ءتۇستى. دالادا قالعان بويشاڭ يتسيگەكتەر مەن بۇتالاردىڭ زارلاعانىن وتامالىنىڭ تاجىريبەلى قۇلاعى ءتۇن دىبىسىنان اجىراتىپ كەلەدى. باعدار بەرەتىن جۇلدىز جوق بولعانىمەن، وتامالى جەر تانىعىش ەدى، قويلاردىڭ ءسال بۇرىلا باستاعانىن جازباي بىلەتىن. ول قويلاردى قاقپايلاپ، جۇگىرە باسىپ قايىرا بەردى. ەشكىلەردىڭ ءبارى ەنتەلەپ العا شىعىپ كەتكەن بولۋى كەرەك، وتامالىدان ەكى-ءۇش ادىم جەردە قويلاردىڭ قۇيرىقتارى عانا قوماقتالادى، سيراقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە تيگەن سارتىلى، توپتىڭ ءدۇرىلى جەلگە قوسىلىپ، وتامالىنىڭ الدى قالىڭ شۋعا تولىپ كەلەدى. يت اندا-ساندا قىڭسىلاپ قويادى. شاماسى، ول دا مۇنداي الاساپىران ءجۇرىستى كوپتەن كورمەگەن بولۋى كەرەك.

وتامالىنىڭ تىزەسى توڭا باستادى. دەنەسىنە دە سۋىق جەتكەندەي، ءبوز كويلەكتىڭ ءىشى سالقىنداي بەردى. جەل ونىڭ ۇلكەن ساقالىنا وراتىلىپ، تومەن قاراي، كويلەكتىڭ ىشىنە لاپ ەتەدى.

قويلار دا قاۋىپتى سەزگەندەي ءجۇرىسىن كۇشەيتتى. ءيتتىڭ داۋسى ەندى توپتىڭ يا انا شەتىنەن، يا مىنا شەتىنەن ءبىر شىعادى.

وتامالى نە دە بولسا تاڭعا امان جەتسەم، جارىققا ءبىر ىلىنسەم دەپ كەلەدى. قانشا ايتقانمەن، جارىقتا جول تابۋعا بولادى. بۇل قاتتى بولعانىمەن، جەل عوي...

جوق، تەك قانا جەل ەمەس، وتامالىنىڭ شەكپەنىنە بىردەمەلەر تىسىرلاپ تيە باستادى. سيپاپ قاراپ ەدى، جالاڭاش قولىنا تۇسكەن تۇيىرشىكتەر ەرىپ بارادى.

«قار!»

قار جاۋىپ بەردى. بىراق سۋىق قار ەمەس، تيگەنى تيگەن جەرىندە ەرىپ، تەز دىمقىلعا اينالىپ جاتىر. كوپ ۇزاماي-اق وتامالىنىڭ شەكپەنىنىڭ سىرتىنان ەرىپ قاتقان مۇزدىڭ ءبىر قاباتى پايدا بولىپ، سىرت كيىمى اۋىرلاپ كەتتى. قويلاردىڭ دا جۇنىنە سابالاق قار قونىپ، مۇز تونعا ورانىپ بارادى. وسى كەزدە يت ىرسالاقتاپ جۇگىرىپ وتامالىنىڭ قاسىنا كەلىپ ەدى، ونىڭ قيمىلىنان ەشقانداي وزگەرىستى بايقاماعان سوڭ، قويدىڭ ىق جاعىنا قايتا شاپتى. ەرىگەن قار وتامالىنىڭ ساقالىنا قاتا باستادى. مۇرتىن دا سونداي مۇز قابىرشاق بۇركەپ، اۋزىنا جەتىپ قالدى.

جەل كۇشەيىپ، قار ءتۇسىمىن كوبەيتتى. ءبىر مەزەت وتامالىعا قوي توبىرى باعىتتان تايعان سەكىلدەنىپ كەتتى. جەر ءۇستى بۇل كەزدە الاي-تۇلەي بولىپ بارا جاتىر ەدى. وسى شامادا باعىتتان تايماۋ، ارينە، وتە قيىن.

جەل كۇشىن جيناعانداي ىڭىرانا باستادى. ەندى ەداۋىرشىك بوران بولىپ قالىپ ەدى. ەپتەپ جارىق بولدى. ەندى الداعى كەتىپ بارا جاتقان قويلاردىڭ دوڭگەلەكشە دەنەلەرى دە ايقىندالعانداي.

«تاڭ...» دەپ ويلادى وتامالى.

اياقتىڭ استىنداعى جارتىلاي مۇز، جارتىلاي قارعا ورانعان جۋساندار مەن كوكپەكتەر كورىنە باستادى. وتامالى ەندى قويلاردىڭ ورتا شەنىنە دەيىن كوز جەتكىزدى. قار ءالى جاۋىپ، بوراپ تۇر. جەل ءىشىن تارتاتىن ەمەس. مىنە، قاپتاعان قويدىڭ بۇكىل ورەسى قاراۋىتتى. الدى ماڭدايداعى توبەنىڭ باۋىرىنا ورمەلەپ بارادى ەكەن. ءبارىنىڭ دە ارقاسىندا باتىرلاردىڭ ساۋىتتارىنداي جالتىراۋىق مۇز بەن اپپاق قار.

تاڭ اتتى. بىراق ماڭاي بۋالدىر. دۇرىس ەشتەڭە كورىنبەيدى. ءبارى دە ءتۇس كورىپ جاتقانداعىداي. انىق كوزگە ۇرىپ تۇرعان ەشتەڭە جوق. قويلار بۋالدىر پەردەنىڭ ار جاعىندا بارا جاتىر. جەردەگى ءشوپ، بۇتا دا سول ءتۇس سياقتى، بەلگىسىز، بۋالدىر بوياۋمەن بويالعان. قاردىڭ ءالى ەرىپ بولماعان بولىگىن جەل كوتەرە ۇشىرىپ، قويلاردىڭ ءۇستىن، توبەلەردىڭ باۋرايىن مۇنارعا بوكتىرىپ بارادى.

ەندى، شاماسى، كۇن شىققان بولۋ كەرەك، جارىق بىر قالىپتا قالدى. سونىڭ وزىندە دە ءبىر توبەدەن ءارى ەشتەڭە كورىنبەيدى. «ەندى كىشكەنە جۇرسەم، اۋىلعا ءىلىنىپ قالۋىم مۇمكىن. قويلاردى اۋىل سىرتىنداعى كەڭ جىراعا قاماپ، لاشىققا كىرىپ، دەمالۋعا، كەپتىرىنۋگە بولادى»،— دەپ ويلاپ كەلەدى وتامالى.

قويلار ەرىمتىك كۇرپىك قاردىڭ ۇستىمەن، جىڭىشكە اياقتارىمەن ويۋ سىزا، قاپتاپ بارادى. ارتتا قالعان ويۋلاردى جەل اياۋسىز وشىرگىشتەپ، قارمەن تەگىستەۋدە. قويلار باسىن تومەن سالىپ العان، وتامالىعا تەك ولاردىڭ مىڭداعان دوڭگەلەك قۇيرىقتارى كورىنەدى. ولارى ءبىر تومەن، ءبىر جوعارى شىعىپ، رەتسىز قيمىلداسادى. ارتتا كەيبىر جەرلەردە قارايىپ قالىپ جاتقان قۇمالاقتاردى جەل اۋەلى بىتىراتىپ الادى دا، كەيىن قارمەن كومەدى.

جارىق بولعالى دا ءبىراز بولدى. قار باسقاندىقتان با، توبەلەردىڭ دە تۇرى وزگەرىپ كەتكەن. تانىس توبەلەر بەتىن بۇركەپ، اق شىمىلدىقتىڭ استىندا جاسىرىنۋلى. ءالى قار قالىڭ ەمەس، بىراق تانىس جىرالار كەزدەسپەيدى. ءبارى دە ەپتەپ وزگەرگەن يا جاڭا عانا قوزعالىپ، قايتا قويىلعانداي.

وتامالىنىڭ كوڭىلىنە كۇدىك ورالدى. وسى شامادا جەردەن ءبىر ۋىس تاس ارالاس توپىراق الىپ بايقاپ كورىپ ەدى، ودان كۇدىكتى ەشتەڭە تابا المادى. جانە شوپتەر دە تاپ ونشا وزگەرىپ بارا جاتقان جوق. كۇندە كەزدەسەتىن، وسى ماڭايدىڭ شوپتەرى. جۋسان، كوكپەك، ەپتەپ بايالىش، يتسيگەكتەر، ەسكى قىنا...

ول ءىشىن جەل كەۋلەي بەرگەسىن، قاتتىراق بۋىنىپ الدى. شاقپاق تاسىن، پىشاعىن تاعى ءبىر ۇستاپ كوردى. بىلتە سالعان قالتانى قىمتاڭقىراپ جاپتى. سۋ بولىپ قالسا، وت جاعا المايدى عوي.

جەل باياعىداي زۋىلداپ تۇر. قاتتىلىعى سونشالىق، كوزدىڭ تۇسىنان وتكەن قار قيىرشىعى كورىنىم جەرگە جەتكەنشە قۇلامايدى، سول باعىتپەن ۇشا بەرەدى. جەل وتامالىنىڭ شەكپەنىنىڭ ەتەگىن كوتەرىپ، تىزەسىن ايمالايدى. ءجۇن شالباردىڭ تەسىكتەرىنەن شاپشىپ كىرىپ، دەنەگە ينەدەي قادالادى. بىراق وتامالى ونى ويلاپ كەلە جاتقان جوق. كۇدىگى — اۋىل باعدارى. شاماسى، اۋىلدان تايىڭقىراپ كەتكەن بولۋى كەرەك، ايتپەسە، جەتەتىن ۋاقىتى بولعان-دى.

وتامالى كوپ سەسكەنبەيتىن. ەگەر تانىس توبەگە كەزدەسە قالسا، ءجون تاباتىنى انىق. تەك قويلاردى جەلگە قاراي ايداۋ قيىن بولاتىن شىعار. يا ءبىر جىرادا ءيىرىپ قويىپ، جەل تىنعان سوڭ ايداپ اپارۋعا بولادى عوي. كوكەك ايىندا قار ۇزاق جاتپايدى. ءبىر شاي ىشىمنەن كەيىن-اق ەرىپ سالا بەرگەنىن كورەسىڭ.

يت تە جارىق بولعاسىن تىنىشتالىپتى. مۇز قاتقان قۇيرىعىن سۇيرەتىپ ىق جاقتا كەلەدى. كۇن سۋىتا باستاعانداي بولدى. ەندى قار ەرىپ جاۋعانىن قويىپ، وزىنىڭ قۇرعاق قيىرشىق كۇيىندە وتامالىنىڭ شەكپەنىنە ءتيىپ، تىق-تىق قايتا ىرشىپ تۇسەدى.

«كۇن سۋىتىپ كەتپەسە جارار ەدى».

ول باسىنداعى تىماعىن باسىڭقىراپ كيدى. قولىنداعى تاياعىن وڭتايلاپ ۇستاپ، العا ەنتەلەي ءتۇستى.

قويلار توبەلەردىڭ باۋرايىمەن قالقىپ كەلەدى. ماڭاي تۇتەي باستادى. بۇرىن قار ەرىپ، بوران ونشا مىقتى بولماي تۇر ەدى، ەندى قار ۇلپاداي ۇشۋعا اينالدى. يتسيگەكتەر مەن جۋساندار كومىلۋگە جاقىن، ولاردىڭ دا ىسىرىلعان قاردى ەندى ۇستاي الاتىنداي قاۋقارى جوق، تەك قىلتيىپ جىڭىشكە ۇشتارى قالىپتى.

قويلار بۇرىنعىدان دا گورى ءبىر-بىرىنە جابىسا تىعىلىپ، ءبىرىنىڭ-ءبىرى بۇيىرلەرىن ۇيكەلەي، العا ۇمتىلادى. جاقىنداعى قويلاردىڭ ماڭىراعانى ايقىن ەستىلەدى. كۇن ءتۇس بولىپ قالعان شىعار. ەندى وتامالى اداسقانىن انىق ءبىلدى. بىراق ول مۇنى بارلىق دالا ادامدارىنداي سالقىنقاندىلىقپەن قارسى الدى: ءۇن قاتپاستان قويلاردىڭ سوڭىنان ەرە بەردى. قايىرعانمەن، قويلار ءبىر ىقتاسىنعا جەتىپ الماي، ءسىرا، توقتامايدى. سوندىقتان الدىنا شىعىپ تا كەرەگى جوق. مۇز-قارعا ءتيىپ قايىس ەتىكتىڭ باسى ءمۇجىلىپ، اعارىپ بارادى.

تۇستەن كەيىن قار بۇرىنعىدان دا گورى ءتۇتىلىپ، ماڭاي الەم-تاپىرىق بولىپ كەتتى. وسى شاقتا الداعى ەشكىلەردىڭ مۇيىزدەرى كومىلىپ، قوي توبىنىڭ تەڭ جارتىسى كورىنبەي قالدى. توبەلەر بىرتە-بىرتە تەرەڭ سۋدىڭ تۇبىنە باتىپ بارا جاتقانداي، ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى جوعالا بەردى.

وتامالىنىڭ شەكپەنىنەن جەل الدەقاشان ءوتىپ كەتەتىن ەدى، ۇستىنە قاتقان مۇزى ابىروي بولدى. بىراق ەتەك پەن مويىننان ۋلەپ، پالە بوپ تۇر. جانە باشپايلارى دا ۋداي اشىعانىن سەزدىرە باستادى.

قويلار ءجۇرىستى ۇدەتتى. وتامالى بۇرىنعىدان دا گورى ەنتەلەپ جەلىپ كەلەدى. ەندى اينالا بىرتە-بىرتە قاراڭعىلانا باستاعان سياقتى. قار كوبەيە بەردى.

«لاشىعىم كومىلىپ قالدى-اۋ».

وتامالى بايدىڭ اق ءۇيىن كوز الدىنا ءبىر ەلەستەتىپ ءوتتى. شۇبات ءىشىپ وتىرعان باي، ونىڭ زەرەنگە مالىنعان قارا مۇرتى كوز الدىنا كەلىپ تۇرىپ الدى.

وسى كەزدە قويلار جاپاتارماعاي ماڭىراپ كەتتى. ولار ءبىر توپ بۇتانىڭ اراسىنا كىرگەن ەكەن. وتامالىنىڭ كوز الدىنداعى مۇرت جوعالىپ كەتتى. جىرا يا ىقتاسىن كەزدەستى مە دەپ ۇمىتتەنىپ قالدى. بىراق بۇتالاردىڭ اراسىندا قار قالىڭ ەكەن جانە ىقتاسىن بولارلىق بيىك تە ەمەس — جەل ايداعان قويلار، وتامالى، ءيت — بارى مالتىعىپ، پاناسى جوق بۇتالاردىڭ جانىنان ءجۇزىپ وتە شىقتى.

قاراڭعى تارتىپ بارادى. وتامالىنىڭ كوزىنىڭ الدى قارا مۇنارلانىپ، تۇنەرىڭكىرەي باستادى. جەردەگى قاردىڭ دا، ۇشىپ بارا جاتقان اق مۇناردىڭ دا جۇزدەرىنە سىنىق ەنگەن. تۇنگە دەيىن توقتالماسا، تاعى قيىن. اسىرەسە، تۇندە قايدا بارا جاتقانىڭدى بىلمەيسىڭ. بىراق ءبارى ءبىر ەمەس پە؟ كۇندىز بولعانىمەن، قازىر نە كورىنىپ، نە ايىرىلىپ جاتىر ...

وتامالى كەشە كەشتەن بەرى تاماق ىشپەگەنىن ەسىنە الدى. ارينە، قىزۋلىقتان، جۇرىستەن، قاۋىپتەن ءالى ول اشتىق تۋرالى ويلاعان جوق، قارنىنىڭ دا اشقانىن سەزگەن جوق، بىراق بىر كۇن تاماق ىشپەگەندىگىن ەسىنە الدى دا قويدى. بەلبەۋىن تاعى دا تارتىڭقىراپ بۋىپ، قىمتانىپ الدى دا، تىزەدەن قار كەشىپ، العا جىلجي بەردى. قويلار كۇندىزگى ءۇردىس جۇرىسىن قويعان، جەل قانشا قاتتى بولسا دا، جاي ءجۇرىپ كەلەدى. ويتكەنى، قار قويلاردىڭ جۇرىسىنە قيىندىق كەلتىرە باستاپ ەدى. جانە دالانىڭ بيىك شوپتەرى دە قاردى تۇتا بەرگەن. وتامالىنىڭ كوزىنىڭ الدىندا مىڭداعان دوڭگەلەكتەر ويناپ، ماڭاي قاراۋىتىپ، وزگەرە بەردى. بوراننىڭ باسىلاتىن ءتۇرى جوق. جەر بەتىن جالاپ، ىزىلداپ، ىسقىرىپ تۇر.

وتامالىنىڭ كوزىنە باي ءۇيى قايتا ەلەستەدى. بايدىڭ كەلىنشەگى، ونىڭ ۇستىندەگى سامارقان، قىتاي جىبەكتەرى، قىزدارىنىڭ باسىنداعى جەلكىلدەك ۇكىلەر، جىبەك جەلباۋلار، اعىل-تەگىل دۇنيە...

وتامالىنىڭ تىزەسىنە شەكپەنىنىڭ ەتەگى سارت ەتتى دە، ونى مىنا دۇنيەگە قايتا الىپ كەلدى. اياقتى قايىس-ءسىرى جەپ تاستاپتى. اياز كەش جاقىنداعان سايىن كۇشەيىپ كەلەدى. بىراق وتامالى ايازدىڭ بەلىن ءتۇن سىندىرادى عوي دەگەن ۇمىتتە.

ءتۇن كەلدى. توبىر قاراڭعىلىققا بىردەن جۇتىلدى. وتامالىعا تاياق تاستام جەر ارەڭ كورىنەدى. قويلاردىڭ جالىنىشتى ماڭىراعانى ەرتىپ كەلە جاتىر ونى. مانادان جاۋىپ تۇرعان قار قيىرشىقتارى دا تولاستاعان سياقتى.

وتامالى قورىقپايتىن. بىراق مىنا قاتەرلى ءتۇن ونىڭ كوڭىلىنە ۇلكەن كۇدىك ەنگىزدى: قويعا قاسقىر شابۋى مۇمكىن. مۇندايدا قاسقىرلار، قايدان جينالعانى بەلگىسىز، سامساپ قورشاپ الادى. بوراندا ولاردىڭ وتتى كوزدەرى دە كورىنبەيدى، اياقتىڭ استىنان شىعا كەلىپ، دۇرىلدەتىپ الا جونەلەدى. وتامالى ءالسىن-ءالى بوران ىزىلىنىڭ اراسىنان وسى ءدۇرىلدى ىزدەپ، قۇلاعىن توسادى. بىراق ءازىر تىنىشتىق.

بۇلاردى جەل قازىر ىرقىنشا ايداپ كەلە جاتىر. مىڭداعان قويلار قار بەتىمەن ۇشقان ءبىر جاپىراق سياقتى. يا قوناتىن ساي، يا تىعىلار پانا بەرمەي، ءبىر توبەنىڭ باۋرايىنان ىسىرىپ شىعىپ، ەكىنشى توبەنىڭ باۋرايىنا قاراي قالقىتادى. ودان تاعى تايعاناقتاپ، سۋ بەتىندەگى قوعاداي تولقىنمەن الىسىپ جىلجي بەرەدى، جىلجي بەرەدى.

وتامالى ەندى مىقتاپ توڭا باستادى. جاڭا كەشكە قاراي باستالعان بوران جىلى بولا ما دەپ ەدى، بىراق ۋاقىت وتكەن سايىن اياز ءبىز تۇمسىعىن تىزەگە باتىرا ءتۇستى.

قويلار تۇنىمەن ىقتى. بۇلارعا باعىت بەرىپ تە، ايداپ تا، اداستىرىپ تا كەلە جاتىرعان — سول جەل. اق بورانمەن بىرگە ويناقتاسقان جەل تاڭعا جاقىن ءتوسىن جازعانداي. اقىرىندا اشۋلى ىزامەن توبەلەردىڭ باۋىرىنان ءتۇندى دە دۇركىرەتە ىسىرىپ، ىق جاققا ۇشىرىپ الىپ كەتتى. تاڭ وتامالىنى مىڭداعان قىلىشتاردىڭ سۋىلىمەن قارسى الدى. بەينە ونىڭ ماڭايىندا مىڭ سان قول كورىنبەيتىن قىلىشتارىن جالاڭداتىپ، ءبىرىن-ءبىرى اياۋسىز تۋراپ جۇرگەندەي.

جەر بەتى اق تۇتىنمەن جانىپ جاتىر. اياز وتتان جامان. تيگەن جەرىن قارىپ، كۇيدىرىپ بارادى. سۋىق وت بەتتى شىمشىپ، كومەيگە تولادى. دەمدى بۋادى.

وتامالى العاش رەت وزىنەن ءال كەتە باستاعانىن سەزدى. بەلى سىرقىراپ اۋىرىپ بارادى. سۇيەكتەرىنىڭ اۋىرلىعى ومىرىندە بۇگىن ءبىلىندى. ولاردى باياعىدان بەرى قالاي ارقالاپ جۇرگەن؟!

ول بەتىن ۋقالاپ، بەلبەۋىن تارتىڭقىراپ بۋدى. ءىشى قابىسىپ قالىپتى. مىنا شەكپەنىنە قاتقان مۇزدىڭ ءبىر كەسەگى ءتۇسىپ كەتكەندەي ىشكى سارايى دا ساپ-سالقىن.

جەل ەندى قارا تىلدەرىن جالاقتاتىپ، وتامالىنىڭ تىزەسىن، بەتىن، شەكپەنىن، ەتىگىنىڭ قونىشىن جالاپ كەلەدى. قازىر ءوزى بي،ء وزى قۇداي. سونىسىنا ماساتتانعانداي كەيدە سىقىلىقتاپ كۇلەدى. سوسىن اشۋ شاقىرىپ، بارپىلداپ الا جونەلەدى. ەندى بىردە قاھارلانا قورقىتقىسى كەلگەندەي ءارتۇرلى ۇنگە سالادى. سول كەزدە ماڭاي بىرەسە بۇرالقى يتتىڭ ۇلىعانىنداي، بىرەسە تاعى مىسىقتىڭ ماۋىققانىنداي، بىرەسە سۋ وگىزدىڭ ىڭىرانعانىنداي دىبىستارعا تولىپ كەتەدى. ءبارىن جاساپ، ءبارىن يگەرىپ، باعىندىرىپ تۇر. تەك كۇشى كەلمەيتىن ءبىر زاتى — قاراڭعىلىق. سوندىقتان ونى كوتەرىپ تاستاي الماي، ازىرشە وسى قارا بوياۋدىڭ ارا-اراسىمەن زۋلاپ، دەنەسىنە سونىڭ كۇيەسىن جاعا ىزعيدى. بۇل ءتۇن وتامالىنىڭ باعىنا تاعى دا قاسقىرسىز ءوتتى.

تاڭ الابۇرتىپ اتتى. ارينە، ەشقانداي ساۋلە دە، اشىق جارىق تا، كوكجيەك تە جوق. تەك بۋالدىر، بۇلدىر، سۋ قوسقان ءسۇتتىڭ تۇسىندەي بىردەڭە. سول ءسۇت اعارا بەرەدى، اعارا بەرەدى. تاڭ دا، تاڭەرتەڭگىلىك تە وسى.

اياز كۇن وتكەن سايىن باسىلماق تۇگىل، قىلىشىن قايراپ، نايزاسىن ۇشكىرلەي تۇسكەن سياقتى. بۇگىن تاڭەرتەڭ وتامالىنىڭ تىماعى، ساقال-مۇرتى، قاستارى اق قىراۋعا مالىندى دا قالدى. قىراۋعا بوككەن قويلاردى دا جەل ۇشىرتىپ ايداپ كەلەدى. ءيتتىڭ قارا كوزدەرى قىراۋدىڭ اراسىنان مونشاقتاي جىلت-جىلت ەتەدى. اياز قارلاردىڭ ءبىرازىن قاتىرىپ تاستاعان ەكەن، قويلاردىڭ ءجۇرىسى ءسال جەڭىلدەنەيىن دەدى.

بوران ءسال سەرپىلگەندەي. وتامالى ءتۇسىم ەمەس پە ەكەن دەپ، كوزىنە سەنبەي، قايتا قاراپ ەدى، شىنىندا دا ءبىر وزگەرىس بار سياقتى. ءۇش-ءتورت توبە دە كورىندى ماڭايدان. ءوتامالىنىڭ ىشى جىلىپ، دەنەسىن السىزدىك بيلەپ قويا بەردى.

«ەندى رايى قايتسا ەكەن، ءتاڭىرىم-اي!»

قويلارىنا تاعى ءبىر كوز تاستاپ، ەكى كۇن بوراننان امان قالعانىنا ىشتەي قۋانىپ كەلەدى. ءتىپتى، وسى جەرگە قۇلاپ ءتۇسىپ، ۇيىقتاپ قالعىسى دا كەلەدى.

بىراق قۋانىش ۇزاققا سوزىلمادى. تۇسكە جاقىن قار قايتا جاۋىپ، جەل ونى ءىرىتىپ الا جونەلدى. اق دۇلەي شابىسىنا قايتا باستى. ەندى ءارى اياز، ءارى بوران قاتار جۇلىندى. قار بەتىندە قىلتيعان ءبىر بۇتا تىنىش قالعان جوق، ءبارى دە ءيىلىپ، بۇگىلىپ، زارلاپ جاتىر. جەر ءۇستى — ىزىل مەن سارىن. جەردىڭ وكپەسىنە ساداقتىڭ وعى تيگەندەي ىڭىرانىپ جاتىر. كەشكە قاراي توپتان ەكى قوي ءبولىنىپ قالىپ قويدى. ولاردىڭ باۋىرلارى قارعا مالىنىپ-مالىنىپ تۇر، شاماسى، جۇرەرگە ءالى قالماعان بولۋ كەرەك. ىزعىرىق جەلدىڭ وتىندە ەكەۋى شوڭقيىپ-شوڭقيىپ قالا بەردى.

«الدا، جانۋارلارىم-اي!»

وتامالىنىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى. ارتىنا ۇزاق قارادى. ءىشىن بەلگىسىز ءبىر ۋ تىرناپ وتكەندەي، قاتتى كۇيزەلىپ كەتتى. بىراق توقتاۋعا مۇمكىنشىلىك جوق، توپ العا كەتىپ بارادى. وتامالى دا جەلمەن جىلجي بەردى. ولاردىڭ قيىن ولىممەن، ازاپتى ولىممەن وتەتىنىن ءبىلىپ كەتتى. ءبىرازدان سوڭ ولاردى بوران اجال كورپەسىنە وراپ الىپ، جوق قىلىپ جىبەردى.

تۇندە بۇلار ءبىر توپ قامىسقا تاپ بولدى. اياقتارىندا ارەڭ تۇرعان قويلار قامىستىڭ ىشىنە كىرىسىمەن قارعا باۋىرلارىن توسەپ جاتا-جاتا كەتىستى. قامىستىڭ اراسى جەلدەن دە ىقتاسىن.

وتامالى قۋانىپ كەتتى. قامىستىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىنە ءبىر شىعىپ ەدى، قوماقتى-اق. قويلاردىڭ ءبارى تۇگەلدەي سوعان سىيعان. جانۋارلار قامىستىڭ ىزىلىن جامىلىپ جىم-جىرت جاتىر. تەك قامىس باستارى عانا ءبىر-بىرىنە تيە سارتىلداسىپ، ىزى-قيقى ءۇن شىعارادى.

وتامالى ىق جاقتان كەلىپ، ءبىراز قامىس سىندىردى. بەلى ەڭكەيگەندە سىرقىراپ، ارەڭ يلىكتىردى. جۇرىسپەن بايقاماپتى، قولدارى، تىزەسى دە ۇسىگەن سياقتى. سىندىرىپ العان قامىستارىن ارىرەك اپارىپ ءۇيدى دە، ءبىر شەتىنەن جەل ۇشىرىپ كەتپەسىن دەپ، اياعىمەن باسىپ تۇرىپ، شاقپاق تاسىن سارتىلداتا باستادى. قولى يلىكپەيدى، ەكى تاستى ءبىر-بىرىنە ارەڭ تيگىزەدى. ۇشقىن كوپكە دەيىن بىلتەگە تيمەدى. بىرەر ۋاقىتتان كەيىن عانا قۋ قامىس لاپ بەردى. اۋەلى وت وتامالىعا شاپشىدى، بىراق وتامالى بۇرىلىپ ۇلگىردى، سوسىن ول جەلدىڭ ىڭعايىنا قۇلاپ، دۇرىلدەي الا جونەلدى.

وتامالىنىڭ دەنەسىندە ىستىق قان ويناپ كەتتى. بەتى بالبىراپ، تىزەسى ىسىدى. قولدارىنا ءال كىرگىزدى. شەكپەنىن شەشىپ، بىلاي الىپ قويدى. ونداعى ويى — سىرتىنداعى جەل جىبەرمەيتىن قاتقان مۇزىن ەرىتىپ الماۋ. وتامالىنى ۇيقى مەن كومەسكى ويلار شىرماپ، دەنەسىن بالبىراتا بەردى. ساقالىنداعى قاتقان مۇزى ەرىپ، يەگىنەن سۋ بولىپ اقتى. وتامالى ءوزىنىڭ ەسكى وشاعىن ەسىنە الدى. تاپ كەتەر كۇنى كەشتە وشاقتىڭ جانىندا وسىلاي وتىرىپ ەدى-اۋ. كوزىن گۇرلەپ جانىپ جاتقان قامىستان ايىرماي، وتكەن ءومىرىن ويشا ءبىر ءسۇزىپ ءوتتى. ادام دەگەننىڭ ءومىرى جىلاننىڭ بويىنداي قىسقا ەكەن عوي. بىراق سونىڭ ءوزى تۇنىپ تۇرعان ازاپ، ازاپ، ازاپ...

كەنەت وتتىڭ ار جاعىنان بىرەۋدىڭ ەكى كوزى جالت ەتە قالدى. وتامالى تۇرشىگىپ كەتتى. قاسقىر ەكەن دەپ ۇشىپ تۇرەگەلدى. بىراق ءيتى ەكەن. ول دا وتقا تىعىلىپتى، قايتسىن، بيشارا!

وت ۇزاق جانبادى. وتامالىنى شىرماعان ويلار دا وتپەن بىرگە ءسوندى. دولى جەل ۇشقىنداردى ىق جاققا قۇشاق-قۇشاق ۇشىرىپ، ارىرەك اپارىپ تۇنشىقتىرىپ جاتىر. اقىرعى قالعان ۇشقىندار مەن كۇلدى دە ايامادى. كەيبىر ۇشقىندار بورانعا كوپكە دەيىن ءال بەرمەي، جارقىراپ بارادى دا، اقىرىندا، كەۋدەسىندەگى جىلۋىن جوعالتىپ، كوزدەن عايىپ بولادى.

وتامالى شەكپەنىن كيىپ، قامىستىڭ ىشىنە قايتا كىردى. جايلىلاۋ ءبىر ورىن تاپتى دا، ارقاسىن قالىڭ قارعا بەرىپ، تىنىم الدى.

قامىستار دۇرىلدەپ تۇر. ءوتامالى ومىرى مۇنداي دىبىستى ەستىمەگەن ەدى. ءبىر جاعىنان جۇمباق، ءبىر جاعىنان ايانىشتى. ايدالادا ادام باسپاعان جەردە جىلدار بويى وسىلاي سارناپ تۇرۋ قامىستارعا دا وڭاي دەيمىسىڭ!

ءبىرازدان كەيىن ول كوزىنىڭ جۇمىلىپ بارا جاتقانىن سەزدى. جەلدىڭ بىرقالىپتى ءۋىلى، قامىستىڭ ىزىلى، ءتۇن تۇنەگى، شارشاعاندىق — بارى دە ونى الديلەپ، ۇيقى قۇشاعىنا ەرىكسىز جەتەلەپ بارادى. كوزىنە استىندا وت جانىپ جاتقان ەسكى وشاق قايتا ءبىر ەلەستەدى دە، ۇيىقتاپ كەتتى.

وتامالى سودان قانشا ۋاقىت وتكەنىن دە بىلمەيدى، شاماسى، تاڭ الدى بولۋ كەرەك، قويلاردىڭ الەمەت دۇرىلىنەن وياندى. بىراق بىردەن ەسىن جيا المادى. ءبىر جاعىنان تاتتى ۇيقىنى قيا الماي، ءبىر جاعىنان وزىنىڭ قايدا جاتقانىن دا سەزبەي، ءبىراز وتىردى. اۋەلى مىنا قۇلاقتاعى گۇرىلدى كوكتەمدەگى وزەننىڭ تاسىعان شۋىلى ما دەپ قالدى. كوزىنە وزەندەگى شورشىپ ويناعان بالىقتار ەلەستەپ، بىراۋىق سولاردىڭ قىزىعىنا باتتى. بىراق دىبىس وزەن سارىلىنا ۇقساماي، وزگەرە بەردى. سوسىن قامىستىڭ شۋىلىن انىق ەستىدى، كوزىنە وشاق قايتا ەلەستەدى. اقىرىندا بارىپ بوراندى، كەشەگى كۇندى، قامىستاردىڭ پىتىرلاپ جانۋىن، ۇيقىسىن ەسىنە الىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇردى. ماڭايداعى جەلدىڭ دە، قامىستىڭ دا ىزىلىنان بوتەن ءبىر ۇلى ءدۇبىر الىپ بارادى ەكەن. سول دۇبىردىڭ ىشىنەن جاپ-جاقىن جەردەن ءيتتىڭ بىردە شاۋىلدەپ ءۇرىپ، بىردە ارسىلداعانى ەستىلەدى.

«قاسقىرلار!»

وتامالى ىققا قاراي جۇگىردى. دۇبىرگە قاراعاندا، قويلار دا سولاي ىسىرىلعان. توبىردىڭ ارتى قامىستان جاڭا شىعىپ جاتقان بولۋ كەرەك، سىنعان قامىستاردىڭ سارتىلى قۇلاق تۇندىرادى. ماڭاي قوي ماڭىراۋىنا تولىپ كەتكەن. بەينە جازدىكۇنگى اۋىل قاسىندا قوزىلارمەن جامىراسا كورىسىپ جاتقاندارى سياقتى.

كەنەت قويدىڭ ءبىر توبى وتامالىنىڭ ۇستىنەن لاپ بەرىپ ءوتتى دە، ونى كومىپ جىبەردى. وتامالى قۇلاپ ءتۇستى. ول جۇندەر مەن تۇياقتاردىڭ، قويلاردىڭ دەنەلەرىنىڭ استىندا تۇرا الماي قالدى. ەندى بوسانىپ ورنىنان تۇرا بەرگەندە، توبەتىنىڭ تاپ قاسىنان ارس ەتە قالعانىن ەستىدى.

وتامالى ەندى عانا بايقادى، الدىندا بەس قادامداي جەردە بورانمەن ارالاس ەكى وتتى كوز جاقىنداپ كەلەدى ەكەن. وتامالى قايتا بۇعا قالدى دا، تاياعىن وڭتايلاي بەردى. وتتى كوزدەر بوراندى جارىپ، جانىنان زۋلاپ وتە بەرگەن مەزگىلدە ول سالماقتى تاياقتى ءبىر-اق سىلتەدى. دالا شىراعى توڭكەرىلىپ ءتۇستى. وتامالى جالما-جان بەلىندەگى پىشاعىن سۋىرىپ الىپ، كەۋدە تۇسىنان ءبىر بويلاتىپ جىبەردى دە، ونىڭ كوزىنە قاراپ ەدى، وتى ءسونىپ ۇلگىرگەن ەكەن.

ول قويلاردىڭ ارتىنان جۇگىردى. ەكىنشى قاسقىردى توبەت جايراتىپتى. ءبىر مەزگىلدە ول قاسقىردىڭ ىشەك-قارنىن اۋزىنا تىستەپ، وتامالىعا جەتىپ كەلدى. وتامالى توبەتىنە ريزا، كوردىم دەگەندەي باس يزەپ، قۋانا نيەت ءبىلدىردى. توبەت قايتا زىمىرادى.

قويلار شىعىنا قاشقان. وتامالى ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ جۇگىرىپ كەلەدى. تۇنگى ۇيقى ءبىراز تىڭايتىپ تاستاعانى ءبىلىنىپ-اق تۇر. سوندا دا قوي توبىرىنا ارەڭ ىلەسەدى. سول جاق قانات ءالى ابىگەردە. بۇل شۋ ۇزاققا سوزىلدى. وتامالى قانشا جۇگىرگەنمەن، وعان جەتە الاتىن ەمەس. تەك بار سەنگەنى — توبەت. ماڭىراعان قوي، جىندانعان جەل، توبەتتىڭ ارسىلى وتامالىنىڭ دەنەسىن تۇرشىكتىرىپ بارادى. قىرىپ كەتپەسە نەعىلسىن!

بيە ساۋىمداي ۋاقىت وتكەن سوڭ، الا توبەت ارسالاڭداپ وتامالىعا جەتىپ كەلدى. دەنەسىنىڭ كەيبىر جەرلەرىن جالاعان بولادى، كەلە وتامالىنىڭ باۋىرىنا اسىلدى. وتامالىنىڭ ءىشى جىلىپ كەتتى. توبەت جەڭىپ كەلگەندە وسىلاي ەتەتىن ادەتى ەدى. وتامالىنىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى. دەنەسىنىڭ ءار جەرىن ۇستاپ كورىپ ەدى، ايتۋلى جاراقات جوق سياقتى، بىراق جۇرەگى قاتتى سوعىپ تۇر ەكەن. ول قوي سوڭىنان قايتا جۇگىردى. بۇل كەزدە سول قاناتتاعى ابىگەر باسىلىپ قالىپ ەدى. شاماسى، ەندى قاسقىر جوق سياقتى. وزدەرى ءۇش-ءتورت قاسقىر بولسا، ارتقى ءبىر-ەكەۋىن توبەت جايراتقان يا قۋىپ سالعان عوي. بىراق مىنا سۇرگىندى توقتاتۋ قيىن. ۇرىككەن مالدىڭ كوپكە دەيىن بوي بەرمەيتىنىن كىم-كىم دە بىلەدى. ەگەر ارتتان سوققان جەل بولماعاندا، وتامالى قالىپ قوياتىن دا شاماعا جەتىپ ەدى. تاعى دا دەمىگىپ، وكپەسىن قولىنا الىپ كەلەدى. مانادان ايازدى دا بايقاماپتى، ەندى ول دا ءوزىنىڭ تىرشىلىگىن ءبىلدىرىپ، سونا تۇمسىعىن دىز ەتكىزىپ بەتكە تىعىپ الدى.

توبىر جىلدام قوزعالا بەردى. وتامالى ىقتان شىعىپ كەتكەنىنە ءتىپتى ريزا ەمەس. بىراق امال قانشا.

وسى ۇزاق سونار دۇربەلەڭنىڭ ۇستىندە ولىكتەي بوزارىپ دالا تاڭى تاعى اتتى. تاڭ اتا بوران ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. ماڭاي لاپىلداپ ورتەنىپ جاتقانداي. گۇرىل. سۋىل. ىزعىرىق.

قايىس ەتىك وتامالىنىڭ اياعىن قارىپ بارادى. تىزە تاعى دا قارىسىپ قاتىپ قالدى. وتامالىنىڭ جوتەلى قايتا باستالدى. ەندى بۇرىنعىداي دىمقىل جوتەل ەمەس، قۇرعاق، بىراق وكپەنى، وڭمەندى تىرناپ كەتەتىن تەرەڭ جوتەل. قولدارىنىڭ ۇشى تاڭ اتاردا مىقتاپ اشىپ ەدى، قازىر ولارى ۇيقىعا كەتكەندەي، ەشتەڭە سەزىلمەيدى. قولىنا ۇستاپ كەلە جاتقان تاياعىن دا سەزەر-سەزبەس.

قويلار جەلمەن بىرگە دۇرىلدەپ كوشىپ كەلەدى. تۇندە قانشاسىنىڭ شىعىن بولعانىن ءبىلىپ بولار ەمەس. كوزبەن شولىپ، قارامىنا قاراپ تۇگەندەۋگە ءالى تولىق جارىق بولعان جوق، شەتى كورىنبەيدى. تەك ءبولىپ اكەتپەسە، قاسقىرلار كوپ شىعىنداي الماعان بولۋ كەرەك...

سۋىق جەل مىڭداعان جىلاندارعا اينالىپ بارادى. جىڭىشكە كارى جىلاندار سۋ-سۋ ەتىپ، وتامالىنىڭ بەتىن، تىزەسىن تىلەدى. ۋلى تىستەرىن مويىنعا، اياق-قولداردىڭ ۇشتارىنا سۇعىپ، ولاردى دا جان توزگىسىز اشىتىپ جىبەردى...

كۇن شىققان شىعار. بىراق ودان نە پايدا؟ جەل وسى ماڭايدا ءجۇز جىرتىلىپ، مىڭ ايرىلدى. كەيدە بوس تۇندىكتەي سارت ەتە قالادى دا، كەيدە شىبىرتقىداي شىپىتىپ وتەدى.

ءتورتىنشى كۇن. تاعى جەل. تاعى بوران. اششى اياز.

وتامالى كۇرك-كۇرك جوتەلەدى. ارسىز بوران دا مازاقتاپ، كۇرك-كۇرك دەيدى. ارتىنان وڭەشىن جىرتا قارقىلداي الا جونەلەدى.

جارىق بولدى. قويلاردىڭ قورامى قاراۋىتىپ كوزگە شالىندى. توپ ونشا وزگەرمەگەن سياقتى. وتامالى قۋانىپ، ىشىنەن بىردەمەلەردى كۇبىرلەگەندەي بولدى.

جەردەگى قاردىڭ ءبىرى قاتىپ، ءبىرى قاتپاعان. وتامالىنىڭ قايىس ەتىگى كەي جەردە قارعا باتپاي، جەڭىل اتتاسا، كەي جەردە تەرەڭگە كۇمپ بەرەدى. كەيدە جىعىلىپ قالا جازدايدى. ەندى تاياعى ۇلكەن جاردەم بولدى، سوعان سۇيەنىپ ءجۇرىپ كەلەدى. تەك ونىڭ ءبىر جامان جەرى — ۇشى قارعا كىرىپ-كىرىپ، كەيدە قايتا سۋىرۋ ءبىراز كۇشكە تۇسەدى.

ىشىنەن وتامالى، ەگەر كۇن وزگەرمەسە، قويلار ەرتەڭنەن اسا الماس دەپ ويلايدى. ءبىر كومەسكى سەزىممەن ءوزىنىڭ دە ءحالىنىڭ ناشارلىعىن سەزگەندەي. قازىر عانا جۇرەگىنىڭ ءبىر شەتىنە قورقىنىش ۇيالعانداي. بىراق ول قانداي قورقىنىش؟ بەلگىسىز. ول تاياعىن جان-جاعىنا سەرمەپ، الگى قورقىنىشتى قۋعانداي قيمىل جاسادى. شىنىندا دا بۇدان كەيىن قورقىنىش سەيىلگەندەي بولدى. كەنەت، بۇل، شاماسى، ءتۇس كەزى بولۋ كەرەك، وتامالىنىڭ ۇسىك شالعان وكپەسىنە بىرەۋ نايزا سۇعىپ العانداي بولدى. ونشا قىسىلمايتىن، كوپ ساسپايتىن ادامنىڭ تەرلەگەننەن بەتى تۇتىگىپ كەتتى.

ول ىشىنەن كۇبىرلەپ، بىردەمەلەردى ساناي باستادى.

«قاراشا... جەلتوقسان... قاڭتار... اقپان... ناۋرىز... كوكەك... جۇلدىزدىڭ... قىركۇيەك-كوكەك... كەشەدەن بەرى... بۇگىن... بۇگىن... تاعى... كۇيەك العان ۋاقىت — بىلتىرعى قاراشا...»

وتامالى بۇكىل دەنەسىمەن سەلكىلدەپ، دىرىلدەپ كەتتى. ەرنى كەمسەڭ-كەمسەڭ ەتىپ، ءتۇسى بۇزىلىپ قويا بەردى. قويلاردىڭ جاپپاي قوزدايتىن ۋاقىتى جەتكەن عوي! كەشەدەن باستاپ! بوراندا! مىنا الەمەت اق بوراندا! ايازدا!!!

كەشەگى ارتتا قالعان ەكى قوي كوز الدىنا قايتا جەتىپ كەلدى. بيشارالار! تۋعا قالعان ەكەن عوي. قازىر دۇنيەگە كەلگەن جاس قوزىلارمەن بىرگە قاتىپ جاتىر!

وتامالىنىڭ باسىندا ەسۋاس وي سامعاپ ءوتتى. تاياعىن كوتەرىپ الىپ كەيىن، كەشەگى قالعان قويلارعا قاراي جۇگىرۋگە ىڭعايلاندى. بىراق سول بويدا مۇنىڭ پايداسىز ەكەنىن بىلگەندەي، جارالى قاسقىرداي ىڭىرانىپ، كەيىن بۇرىلدى،

مىنا الدىندا گۇرىلدەسىپ كەلە جاتقان قويلاردىڭ جارتىسىنان كوبىنىڭ ىشىندە بۇگىن-ەرتەڭ تۋاتىن قوزىلار. بيشارالار سىرتتا دۇلەي بوراننىڭ سوعىپ تۇرعانىن بىلمەي، جارىق دۇنيەگە شىعۋدى اڭساپ كەلە جاتىر ەكەن عوي.

«و، ءتاڭىرى! ساقتاي كور!»

وسى ءسوزدىڭ اۋزىنان قالاي شىعىپ، بورانمەن ارالاسا، توپ قويدىڭ ۇستىنە شاشىلىپ كەتكەنىن دە بايقاماي قالدى. ول ۇسىگەنىن، جوتەلىن، بوتەن قاتەرلەردىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتتى.

تۇستەن كەيىن توپتان جەتى قوي ءبولىنىپ قالدى. وتامالى العاشقىسىنىڭ قاسىنا ەنتىگە جەتىپ كەلىپ، ءىشىن بايقاپ ەدى، قوزى تىپىرشىپ-اق تۇر ەكەن.

«الدا، بيشارام-اي! سورلىم-اي! جارىقتىعىم-اۋ، ەندى نە ىستەيىن؟!» — وتامالىنىڭ كوز جاسى ۇسىگەن بەتىنىڭ ۇستىنە مۇز بولىپ قاتىپ قالدى. اششى ۋ وكپەسىن تىرناپ، كەڭىردەگىن جىرتىپ، جوتەل بولىپ شىقتى. قالعان التاۋى دا ءار جەردە ءبىر شوڭقيىپ، اق بوراننىڭ ىشىنە جۇتىلا بەردى.

«و، جاپان باي! ايتپاپ پا ەدىم ساعان! اشقاراق! قارعىس اتقىر!» — امالى قۇرىعان وتامالى توبىردىڭ سوڭىنان جۇگىردى.

بوران كەشكە دەيىن توقتامادى. قويلار ىعا بەردى، ىعا بەردى. كۇندىزگى اياز مىنانىڭ قاسىندا ويىنشىق ەكەن. ءتۇننىڭ اۋاسى مۇز بولىپ قالىپ، شارتىلداپ سىنىپ-سىنىپ جاتقانداي. وتامالى سول مۇز كەسەكتەرمەن ارەڭ دەم الىپ، جانى كەتكەن اياقتارىن قوزعاي بەردى. قويلار تۇندە ماڭىراۋدى قويدى. ماڭىراۋعا دا كۇش كەرەك ەكەنىن وتامالى جاقسى بىلەتىن. ءوزىنىڭ بەلى سىنىپ قالعانداي. ارەڭ كوتەرتەدى. اياعى ساز بالشىقتان جاسالعانداي، اۋىرلاپ كەتتى. ارقاسىنان جەل وتىپ، جۇزدەگەن ىستىك تۇمسىقتارىن تىعا ايداپ كەلەدى. ءتىپتى جەل ۇلكەن توبەلەردى دە اۋدارىپ تاستاۋعا نيەت ەتكەندەي، وكپەسىندەگى بارلىق دەمىن ۇرلەپ، تۇتىگىپ تۇر.

بۇل ءتۇندى وتامالى ۇمىتپايدى، بۇل وتامالى تۋعالى بولعان ەڭ ۇزاق ءتۇن.

بۇل ءتۇن ەرتە باستالىپ، كەش ءبىتتى. بىراق ءبارىن ءبىتىرىپ بارىپ ءبىتتى. تۇننىڭ تەڭ جارتىسىن وتامالى ەسسىزدىكتە وتكىزدى. ءوزىنىڭ قالاي جىلجىپ كەلە جاتقانىن يا قۇلاعان-قۇلاماعانىن، ۇسىگەن-ۇسىمەگەنىن — بىرىن بىلگەن جوق. تەك مۇنىڭ بىرنەشە ايعا سوزىلعان قارا، سونداي قارا، قاپ-قارا ءتۇن ەكەنىن ءبىلدى. ءسىرا، ءتۇن جەر بەتىنە ءبىرجولاتا ورناپ قالعان ەكەن دەپ ويلادى. ءوزى تۋعالى وتكەن بارلىق تۇندەردى قوسقاندا دا مىنا ءتۇننىڭ ۇزاقتىعىنا جەتە الماس.

العاشقى قاراڭعى تۇسكەن كەزدە-اق وتامالىنىڭ قولىنان جان كەتىپ ەدى، بىراق ۇستاعان تاياعى تاڭەرتەڭگە دەيىن ءتۇسىپ قالماپتى. تاڭ اتقان سوڭ ءبىر شاي ىشىمنەن كەيىن عانا قولىنا قاراعان; ول تاياعىنىڭ جوق ەكەنىن كوردى. ەندى يت قويدىڭ الدىنا شىعۋدى دا قويدى، قوجاسىنىڭ الدىندا تاياق تاستام جەردە كەلە جاتىر.

قويلار ءجۇرىستى ازايتتى. بىراق بوران دا، جەل دە، اياز دا كۇشىن كەمىتپەدى. كوكەك ايى قاڭتارعا اينالىپ كەتتى. كۇن سايىن ءبىر كورپە توسەگەندەي جەر بەتى قالىڭداي بەردى. قويلار قارعا توستەرىمەن جۇزە جىلجيدى. وتامالى ارەڭ جۇرىپ كەلەدى. ءبىر جاعىنان اجالداي ۇيقى قىسادى. ەندىگى ۇيقى اجال ەكەنىن دالادا تۋعانداردىڭ ءبارى بىلەدى. اينالا جارىق بولعان كەزدە عانا-ول وزىنە-ءوزى كەلگەندەي. جارىق بۇعان ازداپ جان بەرىپ، تىرىلتكەندەي. جارىق تا ۇلكەن سۇيەۋ ەكەن عوي. ەندى جەل قانشا ءۇرىپ شاۋىلدەگەنىمەن، توبىر تۇرالاپ قالىپتى.

«تۇننەن قويلاردىڭ قانشاسى قالدى ەكەن؟» — دەپ ويلادى وتامالى ءبىرازدان كەيىن. قويلارعا كوز جىبەرىپ ەدى، توپ كىشىرەيگەن ءتارىزدى. بىراق ول كوزىنە سەنگىسى كەلمەدى. جامان ويدى باسىنان قۋىپ، باسقا نارسەگە الاڭداۋعا كۇش سالىپ باقتى.

ءاسپان ىرىپ كەتكەن. ءسىرا، اسپان ورنىندا جوق شىعار. وتامالى تۋعالى ەلۋ بەس جىل مىڭق ەتپەي تۇرعان اسپان، ءتىپتى مۇنىڭ اتا-بابالارىنىڭ تۇسىندا دا بەرىك تۇرعان اسپان، قۇلاعان شىعار؟ «اسپاننىڭ ارجاعى تولعان بوران دەۋشى ەدى، ءسىرا، سولار جەر بەتىن كومىپ سالعان شىعار؟ دۇنيە وزگەرگەن شىعار؟ اقىرزامان بولادى دەيتىن ەدى، سول ەمەس پە ەكەن؟! ەندەشە، تىرىسىپ نە كەرەك؟ ولاي بولسا، قۇستار ۇشۋىن، كەسىرتكە جورعالاۋىن، وزەن اعۋىن قويادى. وسى استىمداعى جەر قار جامىلعان بولىپ، سىلتاۋمەن كەتىپ قالعان جوق پا ەكەن؟!»

ويىنا سەنگەنى سونشالىق، ول جەرگە جاتا قالىپ، قولدارىمەن قاردى قولاپايسىز ارشي باستادى. مۇز قولىن ءتىلىپ كەتتى، بىراق وعان دا قاراعان جوق، ارشي بەردى. كوزىنە اقىرىندا قاتقان توپىراق شالىندى.

وتامالى تۇرەگەلىپ، ويىنىڭ ەسسىزدىگىنە تاڭىرقادى. قويلاردىڭ سوڭىنان تالتىرەكتەپ تاعى ءجۇرىپ كەتتى. ەندى ول اياق ەمەس، ەكى كەلساپ سۇيرەتىپ كەلە جاتقانداي. ساۋساقتاردا جان جوق. دەنەدەگى قان دا ءجۇرىسىن جايلاتىپتى. ولار يىق پەن تىزەدەن ارى بارماي ورالاتىن سياقتى.

بىراق قويلاردىڭ حالى بۇدان دا جامان ەدى. ەركەك قويلاردىڭ ءىشى قابىسىپ، ساۋلىقتاردىڭ ىشى سالبىراپ كەتكەن. كوبى ايازعا قاراماستان، اۋىزدارىن اشىپ الىپتى.

بەسىنشى كۇن ەدى بۇل. وتامالى ونى ەمىس-ەمىس ءبىلىپ كەلەدى. بىراق سانداردىڭ اراسىندا ايىرما بولماي قالدى. سانداردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق بوراندا ەمەس، جايشىلىقتا ەكەن عوي. قازىرگى بەس كۇن مەن كەيبىر بەس جىلدىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق بولماي قالدى.

قازاقتىڭ دالاسىنا قىس قايتا كەلدى. كەلگەندە دە، قاڭتاردىڭ، اقپاننىڭ بارلىق دەمىن قوسىپ الا كەلدى. قازاقتىڭ كوپ توبەلەرىنىڭ باۋىرىنداعى قويشىعا قىس شەكپەن كيگەن كۇنى كەلدى. قويلار قوزدايتىن ۋاقىتتا كەلدى.

العاشقى قوزىنى كورگەندە، وتامالى ءوزىن ۇمىتىپ كەتتى. بيشارا ساۋلىق قوزىسىنىڭ دەنەسىن جالاعىشتاپ جاتىر ەكەن. بىراق ونىڭ دا ءالى جوق. ەڭ اياعى، ءتىلىن ارەڭ جۇرگىزەدى. وتامالى وعان جەتىپ كەلىپ، قوزىنى كوتەرىپ الدى دا، يكەمسىز قولدارىمەن شەكپەنىنىڭ ىشىنە كىرگىزدى. قوزىنىڭ دەنەسى قاتا باستاعان. ادەمى جۇندەرى سىقىرلاپ، اراسىنا مۇز تۇرىپ قالىپتى. ەندى وتامالىعا يت پەن ءالسىز ساۋلىق ەرىپ كەلە جاتىر.

قويلار ۇلكەن ءبىر باۋرايعا جەتكەندە، وتامالى اياعىندا ارەڭ تۇر ەدى. وسى جەرگە دەيىن بۇلعاقتاپ ارەڭ كەلگەن. بىراق مىنا بەلدەن اساتىن كۇش قويلاردا دا جوق سياقتى. ءبارى دە تىرمىسىپ، قارعا كەپتەلىپ جاتىر.

مىنە، وسى كەزدە وتامالى كوپتەن كۇتكەن ۇلكەن سۇمدىق باستالدى: قويلار جاپپاي قوزداي باستادى.

وتامالى قالشىلداپ كەتتى. ارقاسىنان مىڭ سان قۇمىرسقا ينەلەرىن باتىرا جۇگىرىپ وتكەندەي، دەنەسىن ءدىرىل، سەلكىل بيلەپ جونەلدى.

«و، اسپان! و، كوك ءتاڭىرى!»

جەلدىڭ وتىندە ءبىر قولىن قاناتشا جايىپ، تەڭسەلىپ تۇرىپ قالدى. قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن ساۋلىقتاردىڭ اششى ءزارى وتىپ بارادى. قوينىنداعى قوزىنىڭ شاراناسى بۇركىتتىڭ تىرناعىنداي قادالادى. بىراق ونى ەلەۋگە مۇرشا جوق. ول قايتالاپ:

«و، ءتاڭىرى!» — دەدى.

قويلار جاپپاي توقتاپ، قارعا ۇيلىعىسا قۇلاپ جاتىر. انا جەردەن دە، مىنا جەردەن دە جەل جىرتقان اششى داۋىستار.

جەلدىڭ زۋلاۋىن!

وتامالىنىڭ ەسى تاعى اۋىپ كەتكەندەي. ەرنى كەمسەڭدەپ، اق قارعا كوز جاستارى ءۇزىلىپ ءتۇستى. كەنەت قۇشاقتاپ تۇرعان قوزىسى سۋسىپ قارعا قۇلادى. قاردىڭ ۇلپالىلىعى مەن تەرەڭدىگى سونداي، قوزى قارعا كۇرپ ەتتى دە، كورىنبەي قالدى. وتامالى دا ونىڭ سوڭىنان جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. تەز ارادا-اق قوزىنى قاردان سۋىرىپ العىسى كەلدى. بىراق ۇسىگەن قولدارى قوزىنى دۇرىستاپ ۇستاي المادى. تەك قاردى ىسىرمالاپ، اداسۋمەن بولدى. بەتى، كوزى، ساقال-مۇرتىنا قار جابىسىپ قالدى. ساۋلىق ماڭىراپ جانى شىعىپ بارادى. قوزى ءبىر-ەكى رەت تۇنشىعا ماڭىرادى دا، ءۇنى وشىپ قالدى.

ايازدىڭ شىتىناۋىن!

اسپانداعى اۋا قاتىپ قالعان. جەل ىشقىنىپ كەتكەن. قازاق دالاسىنىڭ بارلىق بۇركىتتەرى دە وسى جەرگە كەلىپ، قانات-قۇيرىقتارى سۋىلداسىپ قۇيىلىپ، قۇلاپ جاتقانداي.

وتامالىنىڭ دەمى تارىلىپ، كومەيىنە سۋىق تولىپ كەتتى. شاپانىن سىپىرعان بولىپ، قوزى جاتقان جەردى جاپقىشتاپ ءجۇر. ساۋلىق الدىڭعى ەكى اياعىن بۇگىپ جاتا قالىپ، باسىن قارعا تىعىپ ءولىپ بارادى. مۇنى كورىپ ول جىلاعىسى كەلىپ كەتتى. بىراق كوزىنەن جاس شىقپادى.

ول تىرەنىپ ارەڭ تۇرەگەلدى. بوران وسى ساتتە، كورسىن دەگەندەي، قاس-قاعىم ۋاقىتقا بارلىق اق پەردەلەرىن سىپىرىپ الىپ، باۋرايدا جايراپ قالعان قويلاردى تەگىس كورسەتىپ وتتى. سوسىن اق پەردە تاعى جابىلىپ، تۇك كورىنبەي قالدى.

وتامالى ىڭىرانىپ كەتتى:

—  و، جاپان! وبالى جىبەرمەسىن!

بوران ىزالى يتتەي ىرىلداپ تۇر. يت دەمەكشى، يت توپتىڭ الدىندا جۇرگەن بولۋ كەرەك، بۇل ماڭايدا ءازىر كورىنبەيدى.

وتامالى بەشپەتشەڭ. ارقاسىنان جەل ءوتىپ بارادى. قولدارى يكەمگە كەلمەيدى، اياقتارى دا دەنەسىن ارەڭ ۇستاپ تۇر. جەلمەن بىرگە جاس شىلىكتەي تەڭسەلەدى. قىمىزعا ماس بولعان ادام سياقتى.

ول ارتىنا بۇرىلدى. قاتىپ جاتقان قوزىلار. ماڭىراپ، جانى شىعا ەسىرگەن السىز ساۋلىقتار. كوبى شوقيىپ-شوقيىپ وتىر. قانشاسى تۋا الماي قينالىپ جاتقانىن ساناپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس. بوراننىڭ ۋلى ءتىلى ءبارىنىڭ دە ماڭايىن جالاپ-جۇقتاپ، زىرعىپ ءجۇر. ول اياقتارىن سۇيرەتىپ ءبىر ساۋلىققا كەلدى. ساۋلىقتىڭ كوزىنە جاس قاتىپ قالىپتى. ولگەن مۇز قوزىسىن جالاپ، قاقساپ تۇر. وتامالىنىڭ جۇرەگى قارس ايرىلدى. جۇگىرگەن بولىپ، انا ساۋلىققا ءبىر، مىنا ساۋلىققا ءبىر باردى. ءبارى دە قينالا تۋىپ جاتىر. قوزىلار دۇنيەگە كەلە سالا قاتادى. بوران مەن اياز جاپ-جاس ومىرلەردى ءۇزىپ، توپ ۇستىندە ويناقتاپ سەكىرىپ ءجۇر.

كەنەت ونىڭ اياقتارىنان ءالى كەتىپ، قاردىڭ ۇستىنە وتىرا كەتتى. سازارعان كوزدەرىمەن ماڭايعا تاڭىرقاي قاراپ قالىپتى. وعان بوراننىڭ ىزىلى دا، ايازدىڭ ۋلى ءتىلى دە اسەرىن جويعان سياقتى. تەك كوزىن مىنا اق كەڭىستىككە تىگىپ الىپ، ءۇنسىز وتىر. ەسى اۋىپ كەتكەندەي.

ءبىر مەزگىلدە ول كەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى. ەكى جانسىز قولىن ارەڭ كوتەرىپ، الدىنا سوزدى. بىردەمەنى قىسىپ ۇستاعىسى كەلگەندەي، ساۋساقتارىن بۇگۋگە تالپىندى. بىرەۋدى قارعاپ جاتقان سياقتى. بىردەمەنى ىزدەگەندەي. اندا-ساندا «قايداسىڭ» دەگەندەي بولادى.

«قايداسىڭ، تاس جۇرەك! سۇم بوران! بۋىندىرايىن! موينىڭ قايدا؟» — بىراق ساۋساقتارى قىسىلماي، اق دۇلەيدىڭ ىشىندە كەپكەن سەكسەۋىلدىڭ بۇتاعىنداي اربيىپ-اربيىپ قالا بەردى.

ول ورنىنان تۇرماق بولىپ تالپىندى. بىراق قايتا قۇلادى. سوسىن ول العا قاراي قۇلاۋعا تىرىستى. العا قۇلاعاننان كەيىن عانا اياق-قولدارىمەن قارمانىپ، ارەڭ تۇرەگەلدى. تىماعىنىڭ ەكى قۇلاعى جەلكىلدەپ، تالتىرەكتەپ جەلگە قارسى جۇرگەن بولدى.

— و، ءتاڭىرى! نە ىستەگەنىڭ؟ نە قىلعانىڭ؟ كوكەك ايى، سەنىڭ ايدارىڭ جۇلىنسىن! قارعىس اتسىن سەنى، جاپان باي!

ول تالتىرەكتەپ ءجۇرىپ كەلەدى.

— ۋا، قانىپەزەر جەل! ۋا، تاس جۇرەك بوران! باسىلىڭدار! قاراڭدار مىنا جانۋارلارعا! قاسىقتاي قاندارى جىبەرمەسىن!

جەل وتامالىنىڭ كەۋدەسىنەن يتەرىپ، قۇلاتا جازدايدى. ونىڭ قۇلاعىنىڭ ءتۇبى الەمەت زۋىلدايدى. جۇزدەگەن تەمىر قاناتتى قۇستار اۋانى تىلگىلەپ ۇشىپ جاتقانداي. اۋا وزگەرىپ كەتكەن. بەتتى وتشا قاريدى. اۋانىڭ شەتىنە بىرەۋ وت تيگىزىپ جىبەرىپ، ەندى قالعان بولىگى ادام ايتقىسىز جىلدامدىقپەن پىشىرلاپ جانىپ جاتقان سياقتى.

وتامالى ەسسىز ايقايلايدى. بىراق توقتار جەل جوق. قايتا ونىڭ داۋسىنا ەرەگىسىپ ورشەلەنگەندەي.

—  ۋا، ءتاڭىرى! بارمىسىڭ، جوقپىسىڭ! توقتات مىنا قارعىس اتقانداردى!

ول كەۋدەسىن جىرتىپ جىلاپ، توپ ورتاسىنا كەلدى: جان-جاعىنىڭ ءبارى — جاس ءولىم. ءدال وسى مەزەتتە جەل ىشقىنا ءتۇستى دە، وتامالىنىڭ كوزىنە قار كەسەكتەرىن بوراتىپ، قايتادان ورشەلەنىپ قويا بەردى.

ءوزىن-ءوزى توبەلەپ، وسى مەزەتتە:

— ۋا، ءتاڭىرى. سەن جوقسىڭ! — دەپ ىزاعا بۋلىعا ەڭىرەپ جىبەردى.

جەل ودان سايىن قۇتىرىنىپ كەتتى. ايازىن ارالاس الىپ سوقتى-اي كەلىپ!

ەندىگى ساتتە دەنەسىنىڭ بىرتە-بىرتە قىزعىنداپ بارا جاتقانىن ەمىسكى سەزىپ قالدى. قاندارى دا ءجۇرىسىن كۇشەيتكەندەي، تامىرلارىن كەرە تاسىپ اعاتىن سياقتى. وتامالىعا ماڭاي جىلىنىپ كەتكەندەي بولدى. ول يكەمسىز قولدارىمەن بەشپەتىن ارەڭ شەشتى دە، اق دۇلەيگە بەرە سالدى. قۋانا قاعىپ الا جونەلگەن جەل ىلەزدە-اق بەشپەتىن كوزدەن عايىپ قىلدى. وتامالى تىرباڭداپ العا قاراي جۇگىرىپ كەلەدى. شارشاعانى دا ۇمىت بولعان. جەل باسىنداعى تىماعىن ۇشىرىپ ءتۇسىردى. قىسقا شاشتاردىڭ اراسىنا قار تىعىلىپ، ءاپ ساتتە-اق تولتىرىپ تاستادى. بىراق ونى دا ەلەيتىن ەمەس. ايقايلاپ، العا، جەلگە قارسى قاناتىن جايىپ جۇگىرىپ كەلەدى.

— توقتاڭدار، يتتەر! توقتاڭدار!

ول ۇشىپ ءتۇستى. وڭ اياعىمەن بىردەمەگە سۇرىنگەن سياقتى. جاندارمەندە قۇلاپ جاتىپ بۇرىلىپ قاراسا، ءبىر اق تاس تۇر ەكەن. بوران اراسىنان ءبىر جاق بەتىندەگى شيمايى كورىنەدى. قاردىڭ ۇستىمەن وتامالى سوعان قاراي جورعالادى.  كەلىپ قاراسا، قۇلىپتاس ەكەن. قابىردىڭ ءوزىن قار باسىپ قالعان بولۋ كەرەك، قۇلپىتاستىڭ سوقايعان باس جاعىنان بوتەن ەشتەڭە كورىنبەيدى. وتامالى ەكى قولىن تايانىپ وتىرىپ قالدى. ەشتەڭە ويلاۋعا مۇرشاسى جوق. قۇلپىتاس بەتىندە يرەك-يرەك قۇرتتار سياقتى جازۋ كورىنەدى. بىراق وتامالى وقي بىلمەيدى عوي. ونىڭ بەتىندەگى جازۋ مىنا بوراننىڭ تىلىندەي تۇسىنىكسىز. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى قۇلپىتاستىڭ جانىندا وتىرىپ وتامالىنىڭ ۇيقىسى كەلدى. سوسىن قوزعالعىشتاي باستادى. ەتىگىن سىپىرام دەپ ءبىراز اۋرەلەندى. سەبەبى، بۇل كەزدە ماڭاي الەمەت ىسىپ كەتىپ ەدى. اقىرىندا، ەكى ەتىگىن دە شەشىپ، لاقتىرىپ تاستادى. سوسىن ءبىر قولىن قارعا بويلاتا، ءبىر قولىمەن قۇلپىتاسقا سۇيەنىپ تۇرەگەلدى. بەتىن جەلگە قايتا باعىتتاپ، جۇگىرگەن بولدى. اياعىنداعى بوس شۇلعاۋى ەكى-ءۇش ادىم اتتاعاننان كەيىن سىپىرىلىپ، ىققا قاراي دومالاپ كەتتى. جالاڭاش ءتاندى جەل اياۋسىز ۇرىپ، اياز سورىپ بارادى.

ول جالاڭ اياق قار كەشىپ كەلەدى. بىراق وزىنشە ىسسى قۇممەن ءجۇرىپ كەلە جاتىرمىن دەپ ويلايدى. قولدا جان دا، ءال دە جوق. ءتىپتى قولدىڭ ءوزى جوق سياقتى. بار ما ەكەن دەپ، اقىرعى رەت ەكى جانىنا كەزەكپەن كوز جۇگىرتىپ ەدى، ەكى قولى دا سالبىراپ كەلە جاتىر ەكەن. وسى كەزدە، بىراق، ەسى كىرگەن بولۋ كەرەك، قولىنىڭ ءتۇرىن كورىپ زارەسى ۇشىپ كەتتى. ولارى قاپ-قارا جانە جاپ-جالاڭاش ەكەن. جەل زۋىلداپ قۇلاعىنىڭ تۇبىندە ويناپ ءجۇر. اق تۇتەك الداپ ەشتەڭە كورسەتپەيدى. كەنەت ونىڭ كوزىنە وسى اپپاق تۇتەكتىڭ ىشىنەن بىردەمە ەلەس بەرگەندەي بولدى. دۇرىستاپ قاراسا، جەر بەتىنەن ءسال كوتەرىڭكى عانا دەڭگەيدە ءوزىنىڭ وشاعى مەن قازانى ۇشىپ كەلە جاتىر ەكەن. وتامالى قۋانىپ كەتتى. وشاق پەن قازان، بىراق مۇنىڭ قاسىنا توقتاماي، جانىنان ۇشىپ ءوتىپ كەتتى. ءتىپتى استىندا جانىپ بارا جاتقان وتى دا اپ-ايقىن.

وتامالى: «توقتاماساڭ، توقتاما»، — دەپ كۇبىر ەتتى.

...مىنە، ول بايدىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىن كوتەرىپ اشتى دا، كىرىپ كەلدى. ۇيدە باي شۇبات ءىشىپ وتىر ەكەن. مۇنى كورگەندە، بايدىڭ ءتۇسى وزگەرىپ قويا بەردى. وتامالى ۇندەگەن جوق. قۇلاعىنا بايدىڭ كەتەردە ايتقان: «جاعىڭا جىلان جۇمىرتقالاسىن!» — دەگەن سوزدەرى كەلەدى. باي دىرىلدەپ بارادى. كەنەت ەسىك اشىلىپ، ىشكە اق تۇتەك شاپشىدى. سونىڭ ءبىر شەتى بايدىڭ مۇرتىنا ءتيىپ ەدى، ول لاپىلداپ جانا باستادى. «مۇرت دەگەن جاقسى جانادى ەكەن عوي»، — دەپ ويلاپ تۇر ول. اقىرىندا، بايدىڭ ورنىندا ءبىر ۋىس كۇل قالدى. وتامالى اڭ-تاڭ بولىپ بوساعادا تۇر.

... وتامالى جالاڭ اياعىمەن كۇرپىلدەتىپ قار كەشىپ كەلەدى. اياقتارى ءتىلىنىپ-ءتىلىنىپ قالعان. بىراق قان جوق. قاتىپ قالعان ءبىر كەسەك مۇز سياقتى. ءتۇسى سۇپ-سۇر. بەت-اۋزىندا ادام كورەر جەر جوق. كەلە جاتقان سۇر قۇبىجىق يا ارۋاق سياقتى. كويلەگىنىڭ ومىراۋى اشىلىپ كەتكەن، ونىڭ دا ىشىنە قار تولىپ بارادى. كوكىرەگىنە ءبىر قار، ءبىر مۇز قاتىپ جاتىر. ايقايلاعانداي بولادى:

— يتتەر ...

داۋىس بىرتە-بىرتە ەستىلمەي بارادى. دەنەسى ءيىلىپ، ەكى بۇكتەتىلگەن. جۇدىرىعىن ءتۇيىپ، اينالاعا كەزەنگەن سياقتى بولادى، بىراق ونىسى دا كەلىسپەيدى.

اقىرىندا ونىڭ قۇلاعى تىنىپ قالدى. جەل دە، شۋ دا، بوران دا توقتاعان سياقتى. كوزىنىڭ الدىن اۋەلى دوڭگەلەك مۇنارلار، سوسىن اۋىر قاراڭعىلىق جاۋىپ كەتتى.

اقىرعى رەت:

توقتاڭدار، يتتەر... — دەگەندەي بولدى دا، جالاڭاش دەنەسىمەن قارعا قۇلاپ ءتۇستى.

باسى جەلگە قارسى قالدى...

 *  *  *

مىنە، اڭىز وسى جەردەن بىتەدى. حالىق مۇنى بىلاي جالعاستىرادى:

— سول وتامالى «توقتاڭدار، يتتەر!» دەپ ايقايلاپ قۇلاپ تۇسكەندە، كارلى بوراننىڭ ومىرتقاسى كۇرت سىنعانداي، جەرگە قۇلاپ ءتۇسىپتى دە، تۇنشىعىپ ءولىپتى. جەل بويىنداعى بار كۇشىنەن ايرىلىپ، ساي-سالاعا سىڭىپ كەتىپتى. اسپانداعى بۇلتتار توبەلەردىڭ باۋرايىنا سوعىلىپ قيراپ، ەتەككە سۋ بولىپ سۋسىپ ءتۇسىپتى. كۇن قايتا شىعىپ، قارلاردى اپ-ساتتە ەرىتىپ جىبەرگەن. ال تۇندە جەتىقاراقشى مەن تەمىرقازىق قايتادان ورىندارىنا كەلىپ، بۇرىنعىداي سەلكىلدەمەي، بەرىك تۇرىپ الىپتى. قويلار باۋرايدا وسكەن قىزعالداقتارعا قوزىلارىن جايىپ، كەڭ دالانىڭ توسىندە ماڭگى باقي قالىپ قويىپتى. ولاردى قاسقىردان يت قورعاپتى.

ال بەس كۇن سوققان بوراندى حالىق «وتامالى» نەمەسە «بەسقوناق» دەپ اتاپ كەتكەن. بۇل قازاقتىڭ دالاسىندا سونان بەرى جىلدا سول ۋاقىتتا ءبىر سوعىپ تۇرادى ەكەن.

قازاقتىڭ كونە دالاسى وسى اڭىزدى جىل سايىن قار ەرىپ، جەر اياعى كەڭىگەننەن كەيىن ىزعىراق قايتا سوققاندا ءبىر ەستيدى. سوندا وسى انىزدى كارى جۋساندار زارلاپ ايتقاندا، بايعۇس قياقتار مۇڭعا تۇنشىعادى ەكەن. سوندا توبەلەر ەگىلىپ، اشۋعا بۋلىققان وزەن كەمەرىنەن اسادى ەكەن، — دەسەدى قاريالار.

اڭگىمە http://alashainasy.kz سايتىنان كوشىرىلىپ الىندى.