"قازاقستان" ۇلتتىق تەلەارناسىندا بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى مەن دەپۋتاتتار، ساياساتتانۋشىلار مەن ساراپشىلار باس قوسىپ، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كونستيتۋتسيالىق رەفورما جۇرگىزۋ جونىندەگى باستاماسىن جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا سالدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

تەلەشوۋ فورماتىندا وتكەن تالقىلاۋ نەگىزگى ءۇش تارماققا ءبولىندى. ءبىرىنشى تارماقتا وسى رەفورمالاردىڭ قاجەتتىگى، ەكىنشى تارماقتا - وسى قوزعالىستىڭ نەگىزگى ماقساتى، ءۇشىنشى تارماقتا - قانداي وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر دەگەن ماسەلەلەر تالقىلاندى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 25 قاڭتار كۇنى بيلىك تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسەلەلەرى جونىندە ۇندەۋ جاريالاعان بولاتىن. «سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ەلىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى، تاعدىرلى ماسەلەنى ۇسىنباقپىن. بۇل - كونستيتۋتسيا مەن زاڭدارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ. ءبىزدىڭ الدىمىزدا بيلىك تارماقتارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن قايتا ءبولۋ مىندەتى تۇر. قازىر زاماننىڭ ديدارى وزگەردى. ءبىز دە وزگەرۋگە ءتيىسپىز. سول سەبەپتى، مەملەكەتتىڭ باسقارۋ جۇيەسىن دە جاڭعىرتاتىن كەز كەلدى. مەن ەلدىڭ مۇددەسى مەن زاماننىڭ تالابىن، ۇرپاقتىڭ بولاشاعىن ويلاي وتىرىپ وسىنداي بايلام جاسادىم. ارنايى قۇرىلعان جۇمىس توبى اتقارىلعان ىستەردى باياندادى. رەفورما ەكى نەگىزگى باعىت بويىنشا ىسكە اسادى. بىرىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروتسەستەردى رەتتەۋدەگى ءبىرشاما وكىلەتتىكتەرىن ۇكىمەتكە جانە باسقا دا اتقارۋشى ورگاندارعا بەرگەن ءجون. سوندا بۇل سالاعا ۇكىمەت، مينيسترلىكتەر جانە اكىمدىكتەر تولىقتاي جاۋاپ بەرەتىن بولادى. وكىلەتتىكتەردى بەرۋ ءتيىستى زاڭداردى وزگەرتۋ ارقىلى ىسكە اسادى. بۇل وزگەرىستەردى ۇكىمەت قازىرگى پارلامەنتتىڭ سەسسيانىڭ اياعىنا دەيىن پارلامەنتكە ەنگىزۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن، ودان دا كۇردەلى مىندەت - بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى كونستيتۋتسيالىق دەڭگەيدە تەڭگەرىمدى ەتۋ. وسى رەفورمانىڭ اياسىندا ۇكىمەتتى جاساقتاۋداعى پارلامەنتتىڭ ءرولىن كۇشەيتەمىز. پارلامەنت سايلاۋىندا جەڭگەن پارتيا ۇكىمەت قۇرامىن انىقتاۋعا تۇبەگەيلى ىقپال ەتەتىن بولادى. بۇل مينيسترلەر كابينەتىنىڭ وكىلەتتى بيلىك الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرادى. تيىسىنشە، بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تارماعىنىڭ اتقارۋشى بيلىككە باقىلاۋىن كۇشەيتەدى. ايتىلعان ەكى باعىتتىڭ قاي-قايسىسى دا جاۋاپكەرشىلىك پەن كاسىبيلىكتى ارتتىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىك باسقارۋ تيىمدىلىگىن كۇشەيتەدى. جۇمىس توبى بارلىق سۇراقتاردى جان-جاقتى زەرتتەپ، قوعامدىق تالقىلاۋعا شىعارۋ ءۇشىن ۇسىنىستار جيىنتىعىن ازىرلەۋى قاجەت»،-دەگەن ەدى ەلباسى وتاندىق تەلەارنالار ارقىلى قازاقستان حالقىنا ارناعان ۇندەۋىندە. ۇندەۋ جاريا بولعان سوڭ، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلدى. «ۇكىمەتكە نەمەسە پارلامەنتكە بەرۋگە بولاتىن 40 شاقتى وكىلەتتىك بار. بۇل تۇزەتۋلەردى قابىلداۋ ءۇشىن ۇكىمەت پارلامەنتكە ۇستىمىزدەگى سەسسيانىڭ اياعىنا دەيىن باسىم رەتپەن ەنگىزەدى. ەكىنشىدەن، بۇدان دا كۇردەلىرەك مىندەت - بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى كونستيتۋتسيالىق دەڭگەيدە تەڭگەرۋ. پارلامەنتتىڭ ۇكىمەت جاساقتاۋداعى ءرولىن كۇشەيتۋ، مينيسترلەر كابينەتىنىڭ دەپۋتاتتار كورپۋسى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. پارلامەنتتىك سايلاۋلاردا جەڭىسكە جەتكەن پارتيا ۇكىمەتتى جاساقتاۋعا شەشۋشى تۇردە ىقپال ەتەتىن بولادى. وسىنى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ۇكىمەتتىڭ وكىلەتتىگىن بۇرىنعىداي پرەزيدەنتتىڭ ەمەس، جاڭادان سايلانعان ءماجىلىستىڭ الدىندا توقتاتۋى زاڭدى بولماق. ۇكىمەت مۇشەلەرىنە پارلامەنت پالاتالارى تاراپىنان سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ ءتارتىبىن وڭايلاتۋ قاجەت. ول بيلىكتىڭ زاڭ شىعارۋشى تارماعىنىڭ اتقارۋشى تارماققا باقىلاۋ جاساۋىن كۇشەيتپەك. ۇكىمەتكە، ول سول ءۇشىن تولىق جاۋاپكەرشىلىكتە بولاتىنداي، مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى بەكىتۋدى تاپسىرۋ ورىندى بولماق. ۇكىمەتتىڭ وزىنە ونىڭ قۇرامىنا كىرمەيتىن ورتالىق اتقارۋشى ورگانداردى قۇرۋ مەن تاراتۋ قۇقىعىن بەرۋگە بولادى. پرەزيدەنت ۇكىمەت پەن پرەمەر-ءمينيستردىڭ اكتىلەرىنىڭ ءىس-ارەكەتىنىڭ كۇشىن جويۋ بولماسا توقتاتۋ قۇقىعىنان باس تارتا الادى. مۇنىڭ ءبارى اتقارۋشى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ونىڭ باسشىلارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، قاجەتتى وكىلەتتىكتەر بەرەدى. زاڭ كۇشى بار پرەزيدەنت جارلىقتارىن قابىلداۋ مۇمكىندىگى تۋرالى نورما كوكەيتەستىلىگىن جويدى»،-دەگەن ەدى ەلباسى ۇندەۋىندە.

ال، تەلەكوپىر بارىسىندا ويىن ايتقان قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەك بۇل رەفورمانى جۇرگىزۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياسي جاعدايى ابدەن ءپىسىپ-جەتىلدى دەيدى. «ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسى شەشىمدى العاش رەت جاريا ەتكەن كەزدە، ءسوزىن «زاماننىڭ ديدارى وزگەردى، ءبىز دە وزگەرۋىمىز كەرەك» دەپ  باستاعان بولاتىن. قۇدايعا تاۋبە، قازاقستان الەمنىڭ دامۋىنان ەشقاشان كەشەۋىلدەمەگەن. مىسالى، پرەزيدەنت وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن - «قازاقستان-2030» دەگەن ستراتەگيانى جاريالاعان كەزدە، «2030 جىلعا دەيىن كىم بار، كىم جوق» دەگەن پىكىرلەر كوپ ايتىلدى. بىراق، بۇل پرەزيدەنتتىڭ الداعى داعدارىستىڭ الدىن الۋعا باعىتتاعان جوسپارى ەدى. بىراق، مىنە، ول كۇن دە الىس ەمەس. سوندىقتان، پرەزيدەنت بۇل رەفورمالاردىڭ ۋاقىتى جەتتى دەگەن پايىمعا كەلسە، ۋاقىتى جەتتى دەگەن ءسوز»، - دەيدى مىرزاتاي جولداسبەك.

ساياساتتانۋشى ءامىرجان قوسانوۆ «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى، سوندىقتان، كەلىسىپ جازعان كونستيتۋتسيا دا كەلتە بولماس» دەگەن ويىن ايتىپ، بۇل جاپىحالىقتىڭ تالقىلاۋدىڭ وتە قاجەتتىگىن ايتىپ ءوتتى. ء«وز باسىم ساياسي رەفورما تۋرالى اڭگىمە پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنان شىققانى دۇرىس بولدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى، پرەزيدەنت تاراپىنان ايتىلعان ماسەلە ۇنەمى سالماقتى كەلەدى. «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەمەكشى، كەلىسىپ، جالپىحالىقتىق تالقىلاۋعا سالىپ جازعان كونستيتۋتسيا دا كەلتە بولماس. بۇل جەردە جۇمىس توبى كەز كەلگەن وڭ ياكي سىني پىكىردى، بالاما ۇسىنىستى، كەيبىر باپتارعا قاتىستى كۇماندى اشىق تالقىلاۋى كەرەك. ۇكىمەتكە الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق ساياساتتى دەربەس  جۇرگىزۋگە قۇقىق بەرۋ - ەرتەڭ ءبىزدىڭ ساياسي رەفورمامەن بىرگە ەكونوميكالىق جاندانۋعا مۇمكىندىك بەرۋ دەگەن ءسوز. مىسالى، پرەمەر-مينيستر كەلىپ، ءماجىلىستىڭ الدىندا ءوز باعدارلاماسىن دالەلدەي السا، قۇپ، دالەلدەي الماسا، قۇزىرەتتى دەپۋتاتتار پرەمەر-ءمينيستردى ورنىنان الىس تاستاي الادى»، - دەيدى ساياساتتانۋشى. ال، قازاقستان رەسپۋبليكاسى باس پروكۋرورىنىڭ ارنايى تاپسىرمالار بويىنشا اعا كومەكشىسى قابىلسەيىت ءابىشوۆتىڭ ايتۋىنشا،  كونستيتۋتسيا دەگەنىمىز - حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى «كەلىسىمشارت». «كونستيتۋتسيا  - حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى شارت. حالىق داۋىس بەرۋ ارقىلى وزىنە ۇنايتىن پارلامەنت پەن ۇكىمەتتى سايلايدى. سوندىقتان، وسى تۇرعىدا پرەزيدەنت ءوزىنىڭ بەلگىلى ءبىر مىندەتىن پارلامەنتكە بەرۋى - زاڭدى دۇنيە دەپ ويلايمىن.  كونستيتۋتسيا ءدىن ەمەس، ءداستۇر ەمەس، ول ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باستى قۇجاتى. ول ناقتى بولۋى كەرەك. ول ۇساق نارسەلەردى ەلەمەي، ءىرى  ماسەلەلەردى قاراۋى كەرەك»، - دەيدى قۇزىرلى ورگان وكىلى. ءسوز قورىتىندىسىن ايتقان پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ماۋلەن اشىمباەۆ بۇل رەفورمالار جۇزەگە اسسا، پرەزيدەنتتىڭ بيلىگى السىرەيدى دەگەن پىكىردىڭ قاتە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. حالىق ادىلدىك پەن دۇرىس شەشىمنىڭ «گارانتى» دەپ سەزىنەتىن پرەزيدەنتتىك بيلىكتى جوعالتپايدى، دەيدى دەپۋتات. «پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا كەلەتىن بولسا، وسى رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە پرەزيدەنتتىك بيلىك السىرەيدى دەپ ويلاماۋ كەرەك.  ەلباسى ءوزىنىڭ بەلگىلى ءبىر بيلىگىن ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە بەرۋىنىڭ باستى سەبەبى - ەلباسى ەندى سىرتقى ساياساتتا، ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە بايلانىستى دۇنيەلەرگە كوپ ءمان بەرمەك. ياعني، پرەزيدەنت ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دامۋىنا قاتىستى  ستراتەگيالىق ماسەلەلەرمەن اينالىسادى. رەفورمالاردىڭ ەڭ تۇپكى ماقساتى - حالىقتىڭ جاعدايىن دۇرىستاۋ»، - دەدى ءسوزدى قورىتىندىلاي وتىرىپ، ماۋلەن اشىمباەۆ.

Abai.kz