ء ومىر دەگەن تولعاۋى توقسان، جولى سان سالا، كەيدە ونىڭ قىر-سىرىن سانالىلار عانا ۇعاتىن جۇمىر جۇمباقتاي كورىنەتىنى بار. ول دا اقيقات. ءبىلىمى تەرەڭ، تۇلعاسى كەسەكتەر سول ءومىر كوشىندە وزگەدەن ەرەك، وي بايلامى بولەك كورىنىپ تۇرادى. ونداي ازامات العاشقى قادامىنان-اق قارىم-قابىلەتىن تانىتىپ، جاس بولسا دا باس بولار تىرلىگىمەن توڭىرەگىندەگىلەردەن توبە بيدەي ىرىلىگىمەن دارالانىپ، ءسوزى ءوتىمدى، ءىسى تولىمدى بولىپ تۇرادى. ادال ەڭبەگىمەن، ونەگەلى ىسىمەن، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن، باسشىلىق قارىم-قابىلەتىمەن ەل مۇددەسى جولىندا ەش ايانىپ قالماستان، تەر توگە ەڭبەك ەتىپ، ءوز ەسىمىن تاريح بەتتەرىنە التىن ارىپتەرمەن جازىپ قالدىرعان ەل اعالارىنان ەلىمىز كەندە ەمەس. سونىڭ ءبىرى – مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ساعىنبەك تۇرسىنوۆ.

ساعىنبەك توقابايۇلىنىڭ ومىرشەڭ ونەگەسىن جىپكە ءتىزىپ اقىقتاي كوز الدىڭنان وتكىزسەڭ، كوڭىل كوكجيەگىڭ كەڭىپ، تۇلپار تەكتەس تۇلعانىڭ بۇكىل بولمىس-ءبىتىمى كوش جەردەن كورىنىس بەرەدى.

ءيا، ول العا تۇسكەندە اسقاردىڭ ءوزى الاسارىپ، اۋىردىڭ ءوزى جەڭىلدەپ، اساۋدىڭ ءوزى جۋاسىپ سالا بەرەتىن قاسيەتى بارى اقيقات. ءيا، ونىڭ جانىنداي سۇيەتىن تۋعان حالقىنا سىڭىرگەن دە سىڭىرەر ەڭبەگى، تاۋەلسىز ەلىنىڭ كوگەرىپ-كوكتەۋىنە قوسقان ۇلەسى زور.

ءيا، وسىنداي بەدەل بيىككە جەتكەن، اقىل-پاراساتى تارازى باسىندا قاشان دا تەڭ تۇراتىن س.توقابايۇلى حال­قىمىزدىڭ ورنى بولەك الىپتارىنىڭ قاتارىنان ەكەنى داۋسىز. ول دا ويى مەن ەڭىسى قاتار جۇرەتىن بەل-بەلەستەردەن ىركىلمەي ءوتىپ، ءبىلىم-عىلىم شىڭىنا، قوعامداعى ورنىنا وزگەلەر سەكىلدى بالا بولىپ دۇنيە ەسىگىن اشىپ، وسە كەلە العا ۇمتىلىپ، تالماي ىزدەنىپ دارىن قارىمىمەن جەتكەن.

ساعىنبەك توقابايۇلى تۇرسىنوۆ 1946 جىلى  شىلدەدە قاراعاندى وبلىسى قارقارالى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قارقارالى زووۆەتەرينارلىق تەحنيكۋمىن (1967), تسەلينوگراد اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن (1975), الماتى جوعارى پارتيا مەكتەبىن (1985) بىتىرگەن س.تۇرسىنوۆ ەنبەك جولىن كەڭشار زووتەحنيگى بولىپ باستاعان. ودان ءارى كاراعاندى وبلىسى دوسااف كوميتەتىنىڭ تەحنيكا دايارلاۋ مەكتەبى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، مولودەجنىي اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ نۇسقاۋشىسى، «كوكتال» كەڭشارىندا پارتكوم حاتشىسى، ديرەكتور، كاراعاندى وبلىستىك پارتيا كوميتەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستان كومپارتياسى وك-ءنىڭ سەكتور مەنگەرۋشىسى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى بولادى.

ساعىنبەك توقابايۇلى كەڭەستىك كەزەڭدە ءبىلىم قۋىپ، جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ، ماماندىق الىپ، ەڭبەككە ارالاسقان سوڭ، قالعان سانالى ءومىرىن ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ارناعان ءبىرتۋار تۇلعا.

كەڭەستىك كەزدە ءبىلىمى تەرەڭ، ءوزى ىسكەر، تاجىريبەسى مول ماماندارعا جاس بولسا دا ۇلكەن سەنىم ارتىلاتىن. باستى تالاپ – ءىستىڭ بابىن تاۋىپ، ۇيىمداستىرا، ۇجىمدى ۇيىستىرا الۋ، ءسويتىپ، جۇمىستىڭ ناتيجەسىن كورسەتۋ بولاتىن. جىگەرلىلىگىن كورسەتكەن ءارى باس بولا بىلگەن ساعىنبەك تۇرسىنوۆ مول تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا، ەرەن ەڭبەگى ەلەنىپ، ءار جىلدارى 1988-1993 جىلدارى تالدىقورعان وبلىستىك پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، وبلاتكوم توراعاسى، وبكومنىڭ 1-حاتشىسى، وبلىستىك كەڭەسىنىڭ توراعاسى، وبلىس اكىمى قىزمەتتەرىن جەمىستى اتقارىپ، ەلىنە ءمىنسىز قىزمەت ەتۋدىڭ ونەگەلى جولىن كورسەتتى.

زيالى – سانالى عۇمىرىندا ۇلت قالىپتاسۋىنا تەرەڭ تامىر جىبەرگەن، جاڭا كاسىبي ءبىلىمنىڭ بيىگىنە قۇلاش ۇرعان، زەردەلى ويدىڭ، پاراساتتى پايىمنىڭ، ءىرى ازاماتتىق مىنەزدىڭ يەسى ساعىنبەك اعامىز بۇگىنىمەن ءومىر ءسۇرۋدى قورلىق دەپ ءبىلدى، ەرتەڭىنىڭ ەرتەڭىنە، كوز ۇشىنداعى كوپ جۇرتتىڭ ويىنا كەلە قويمايتىن كەلەلى ىستەرگە، كەمەل تىرلىكتەرگە ءۇمىت ارتتى.

ونداي تۇلعا قاشان دا ەرىكتىلىكتىڭ قۇلى. ولار ەشكىمنىڭ مىندەتتەمەسىنسىز-اق كەز-كەلگەن سالادا ادال دا قاجىرلى ەڭبەك ەتىپ، ۇلتىن ءاماندا وركەنيەتتىڭ ورىنە سۇيرەيدى. ونىڭ ءبارى ءوزى ىستەۋگە ءتيىستى پەرزەنتتىك بورىش ەكەنىن شىنايى سەزىنەدى. عۇمىر دارياسىنا ءتاي-ءتايلاپ اياق باسقاننان تارتىپ، قارا نارداي قاسقايىپ، بابالاردان قالعان اماناتتى كوش جەرگە بولسا دا العا اپارۋعا اتان كۇشىن ايامايدى. ءبىر قىزىعى بۇل قاسيەت كىم كورىنگەنگە بەرىلە بەرمەيتىنى تاعى اقيقات. ول قاسيەت ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى، ناعىز زيالىلارىنا عانا ءتان.

ەلگە جاساعان ەلەۋلى ءىسى دە بار، القالاعان حالقىنان العان ابىرويى دا بار ەل اعاسى، كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى ساعىنبەك توقابايۇلىنىڭ ومىردەگى قيا جولى ءتۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتەرگە كەلىپ تۇيىسە بەردى. سەبەبى وعان بارلىق كەزدە ەلباسى سەنىم ارتتى. ەلباسى ءوز جارلىعىمەن وڭىرلەردى باسقارۋعا تاعايىنداۋ ارقىلى كاسىبيلىگىن ودان ءارى نىعايتىپ جانە دە ءومىر كورگەن، ايتار ويى مەن كورگەنى بار جاندارمەن تولىقتىرا ءتۇستى.

قاراعاندى وبلىسىندا العاش قۇرىلعان اسا ءىرى «كوكتال» سوۆحوزىنا ءبىرىنشى ديرەكتور بولىپ تاعايىندالىپ، ونداعى تۇرالاعان تىرلىكتىك بويىنا قان جۇگىرتكەنىن دە بۇگىندە تۇرعىندار تامسانا ەسكە الادى.بىرەر جىلدان سوڭ وبلىستارعا اكىم تاعايىنداۋ تۋرالى زاڭ قابىلدانىپ، باسقارۋدىڭ جاڭا ءادىسى قولدانىلعاندا ساعىنبەك توقابايۇلىن العاشقى تولقىندا سول تالدىقورعان وبلىسى تاريحىندا تۇڭعىش اكىم بولىپ تاعايىندالدى. بۇرىنعى بيۋرو جوق، بۇرىنعى ورتالىق كوميتەت جوق، بار جاۋاپكەرشىلىك جەكە ءوز يىعىنا تۇسەدى. ەكونوميكالىق بايلانىستار ۇزىلگەن، بۇرىنعى قورلار سارقىلعان، جاڭا بايلانىستار جاسالا قويماعان وتە اۋىر كەزەڭدە وبلىس اكىمى قىزمەتىن اتقارعان. نارىقتان تارىققان حالىقتى الەۋمەتتىك جاعىنان قولداۋ ءۇشىن وبلىستىق اكىمشىلىك جانىنان بيۋدجەتتەن تىس قور اشقىزدى. وعان ىسكەرلىك، ىزدەنىس، مەملەكەتتەگى زاڭدارعا قايشى كەلمەيتىن باسقا دا ارەكەتتەر ارقىلى تۇسكەن قاراجاتتى وبلىس تۇرعىندارىنىڭ يگىلىگىنە جۇمسادى. بۇل تۇرعىدا قىتايمەن جانە رەسەيدەگى تومەنگى نوۆگورود وبلىسىمەن ىسكەرلىك بايلانىس ورناتتى.

ستۋدەنتتەرگە دە ستيپەندياسىنا قوسىمشا، ءبىر مەزگىل تەگىن تاماق بەرگىزدىردى. ينستيتۋتتى وردالى ۋنيۆەرسيتەتكە اينالدىرۋ ءۇشىن دە از تەر توكپەدى.

«قالاۋىن تاپساڭ قار جانار» دەمەكشى، كوزىن تاۋىپ، حالىقتى تارىقتىرماۋ جولىندا جانە ءوڭىردىڭ ءوڭىن كىرگىزۋ ءۇشىن ءبىراز ىزدەنىستەر جاسالدى.

تۇلعاسى تۇتاس، كەلبەتى كوركەم، مىنەزى سىرباز، سابىرى دارحان، بىلەكتە قۋات، كوڭىلى شۋاق، سوزگە ساراڭ، ىسكە جومارت، جانى جايساڭ اعا جايلى بىلەرىم از ەمەس.

ول قانداي جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارسا دا شاراپاتى مەن جاقسىلىعىن حالىقتان ايانىپ قالمادى. جوعارى لاۋازىمدى ادامنىڭ باعاسىن بەرەتىن دە، وعان تورەلىك ەتەتىن دە – حالىق. بۇعان ەلباسى سەنىمىمەن، ءبىر ەمەس، بىرنەشە مەملەكەتكە ەلشىلىك قىزمەت اتقارعانى دالەل.

ساعىنبەك تۇرسىنوۆ 1995-96 جىلدارى ەلباسى جارلىعىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ باسشىسى، ودان كەيىن ەلىمىزدىڭ گەرمانيا، اۆستريا مەملەكەتتەرىندەگى ەلشىسى، 2006 جىلى ۆەنگريا مەملەكەتىندە قازاقستاننىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان. توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى ديپلوماتيالىك رانگى (1994) بار.

 «ەلدەستىرمەك ەلشىدەن» دەگەن قازاق ماتەلى، ەلشى بولۋدىڭ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىنىن، ونىڭ وڭاي شارۋا ەمەس ەكەنىن اڭعارتادى. ەلشىگە بىرنەشە ءتىلدى جەتىك مەڭگەرۋمەن قاتار، تەرەڭ ءبىلىم، مول تاجىريبە، مۇقالماس قاجىر-قايرات قاجەت. ەلىمىزدە ۇلت پەن ۇلىستى ۇيىستىرعان، ەل مەن ەلدى ەلدەستىرگەن، ۇلت قايراتكەرى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ەلشىلەر از بولماعان. سونىڭ ءبىرى، ءارى بىرەگەيى – قازاقتان شىققان تۇڭعىش كاسىبي ەلشى، ديپلومات، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، الاش ارداقتىلارىنىڭ ءبىرى – ءنازىر تورەقۇلوۆ.

بۇگىندە بارشا قازاق جۇرتى تورەقۇلوۆ ەسىمىن قادىر تۇتىپ، ماقتان ەتەدى. 2003 جىلى قر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» ءنازىر تورەقۇلوۆ اتىنداعى مەدال تاعايىندالدى. ەل ءۇشىن جانىن ساداعا ەتكەن بوزداققا جاسالعان سىي-قۇرمەت ۋاقىت وتكەن سايىن كەمەلدەنە بەرمەك.

تاۋەلسىز مەملەكەتتە تورەقۇلوۆتىڭ ءىسى مەن ءىزىن ىزگىلىكتى جالعاستىرعان س.توقابايۇلى بويداعى بار قاجىر-قايراتىن تۇتاس تاۋەلسىز ەلىنىڭ يگىلىگىنە اينالدىرۋعا ءبىر كىسىدەي ەڭبەگىن ءسىڭىردى. مۇنى مەن ەمەس، ەل ايتادى. ەلدىڭ ايتقانى، ەردى تانىعانى مەن باعالاعانى ەمەس پە؟! وسىنىڭ بارلىعى ادال ەڭبەك، ماڭداي تەر جەمىسى، ساياساتتا ساعىنبەك اعامىزعا بەرىلگەن جوعارى باعانىڭ كورىنىسى.

بۇل دا تۇرسىنوۆتاي نەبىر كۇردەلى دە كۇرمەۋلى جولدان وتكەن ەل اعاسىنىڭ تۇلعاسىن بيىكتەتە تۇسەر كەيپى بولسا كەرەك-ءتى. تۇلا بويىندا الدەبىر زيالىلىق پەن پاراساتتىڭ پايىمى بار ساعىنبەك توقابايۇلى ءوزىنىڭ بىلىمدارلىعى مەن كوپتى كورگەن كەرىمدىگى، تۋراسىن ايتار بىربەتكەيلىگى مەن اقيقاتشىلدىعى ارقىلى بيىكتەي تۇسەر ەدى. سوعان قاراعاندا، تاكاپپار ما دەپ قالاسىڭ دا، الدەن ۋاقىتتا جۇزىنە ءبىر كۇلكى ءۇيىرىلىپ، قوس جانارى مەيىرلەنىپ سالا بەرگەندە، تۇلا بويىڭنىڭ قالاي ءجىبىپ كەتكەنىن دە سەزبەي قالارىڭ بار. ءيىنى جۇمساق، كوڭىلى جاز، جۇرەگى دارحان، جانى جايساڭ، ءازىلى نازىك، كەۋدەسى ءان، الدى كەڭ ساعىنبەك اعانىڭ بار ازاماتتىق تا ادامي كەلبەتىن تانىعان سايىن وسى ءبىر جانمەن ديدارلاسۋعا، وي بولىسۋگە اسىعىپ تۇرار ەدىڭىز. «جاقسىدا جاتتىق جوق» دەگەندى اتام قازاق وسىندايدا ايتقان شىعار، بالكىم.

وسىنداي ارداقتى تۇلعا، بەكزات بولمىستى، ۇلكەن جۇرەكتى ازامات، جان-جاقتى ءبىلىم يەسى ساعىنبەك توقابايۇلى: «بۇل ءبىزدىڭ پارىزىمىز، مويىنداعى قارىزىمىز. ءار ۇرپاق وزىنە ارتىلعان جۇكتى كەيىنگە قالدىرماي ءبىتىرىپ كەتۋى كەرەك. سوندا عانا ەل الدىنداعى بورىشى وتەلىپ، قوعام كوركەيەدى. قاراباستىڭ قامىن جەۋ – جەگى قۇرت. ول وڭالتپايدى، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ومالتادى»، دەيدى ءبىز سەكىلدى ىزباسارلارىمەن وي بولىسكەن ساتتەردە.

مىنە، عاسىرلار بويى اتا-بابامىز اڭساعان ازاتتىعىمىز – قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل تولعالى وتىر. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، بۇل تاۋەلسىزدىك كوكتەن وڭاي تۇسە قالعان جوق. وسى شيرەك عاسىرلىق بوستاندىق شەجىرەسىندە ۇلى دالا ۇلاندارىنىڭ تالاي-تالاي جىلدارعا سوزىلعان ازاتتىق جولىنداعى تاريحي كۇرەستەرى، س.تۇرسىنوۆتاي ەل ازاماتتارىنىڭ ەرەن ەڭبەكتەرى جاتىر.

ساعىنبەك اعامىزدىڭ وزگەدەن ەرەن، تۋمىسى بولەك سىرباز جان ەكەنىن، سيرەك كەزدەسەتىن شىنايى تازالىقتىڭ، كاۋسار سۋىنداي ءمولدىر سۇلۋلىقتىڭ، بەكەم ۇستامدىلىقتىڭ، نازىك ىڭكارلىكتىڭ، پاراساتتىلىقتىڭ يەسى ەكەنى كوپكە ايان.

«ادام تابيعاتىنان قابىلەتسىز بولمايدى، ءاربىر ادام وزىنشە بولەك الەم» دەپ پسيحولوگيا عىلىمىندا ادام بالاسىنىڭ كەز كەلگەن ءبىر قىرىنان دارىندى بولاتىندىعى جايلى ايتىلعان. ءيا، راسىندا دا بىرەۋىمىز وقۋعا قۇشتارمىز، بىرەۋىمىز جازۋعا، ال كەيبىرەۋلەر ءان ايتۋعا نەمەسە ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنا بەيىم كەلەدى. ال، بىراق ءبىر ادامنىڭ بو­يىنا بىرنەشە قابىلەتتى دارىتۋدى اللا تەك ءوزىنىڭ سۇيىكتى قۇلدارىنا عانا ءناسىپ ەتسە كەرەك. ونداي جاندار قاي كەزدە دە ءجۇزدىڭ اراسىنان جارقىراپ، مىڭنىڭ اراسىنان ادامدىق مارتەبەسىمەن سۋىرىلىپ شىعارى انىق. ءيا، وسىنداي كەرەمەت قاسيەت ءسىزدىڭ ءبىر باسىڭىزدان تابىلۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس دەپ ويلايمىن.

«پايدا ويلاما، ار ويلا، تالاپ قىل ارتىق بىلۋگە»، دەگەن دانا ابايدىڭ سوزىنە تەرەڭ ءمان بەرىپ ءوستىڭىز. «توپىراعىنا قاراپ ءدان وسەدى، تەگىنە قاراپ جان وسەدى» دەگەن حالىق دانالىعى دا بەكەر ايتىلماسا كەرەك.

تاعدىردىڭ ىزعارلى داۋىلىنان ءباز بىرەۋلەر سولقىلداق شىبىقتاي ءبىر جاعىنا قيسايىپ جاتسا، ەندى بىرەۋلەر ادامدىعىن جوعارى ۇستاپ، ءوز بيىگىنەن تومەندەمەيدى. اسىل ادام قاي كەزدە دە اينىمايدى. ادامدىعىن تۋ ەتكەن جاندار عانا تاعدىر قانداي سىي جاساسا دا، استامشىلىق تانىتپاي، اسپاي-ساسپاي قارسى الادى. سوڭعى سويلەم ساعىنبەكتەي اعامىزدىڭ بولمىسىنا باعا بەرگەندەي.

بۇل كەيىپكەرىمىزدى ماقتاۋ ءۇشىن ايتىلا سالعان قۇرعاق ءسوز ەمەس. بۇل ونىڭ ادامي تازالىعىنان تۋىپ وتىرعان ءسوز.

حالىق قاشان دا ناعىز ەرلەردەن، كەسىمدى ءسوز ايتىپ، ءوز ءىسىن سوڭىنا جەتكىزە بىلەتىن نار تۇلعالاردان سۇيەنىش ىزدەيدى. سونداي جان رەتىندە س.توقابايۇلى بەينەسىن كوپتىڭ كوڭىل ايناسىنان تابامىز.

س.تۇرسىنوۆ 12-شاكىرىلعان كازكسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە دە ەلىمىزدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى وقيعالاردىڭ ساراپشىسى بولىپ، حالىققا ءتيىمدى ۇسىنىستاردى قابىلداۋ ءۇشىن قاجىرلى ەڭبەك ەتتى. پىكىرلەرى مەن كوزقاراستارى ءتۇرلى-ءتۇرلى دەپۋتاتتارمەن جۇمىس جاساپ، ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ وي-ۇسىنىستارىنىڭ حالىققا ءتيىمدى، پايدالى دەگەن جاعىنا باسا نازار اۋدارۋعا ۇنەمى اتسالىستى. بۇدان ەشقاشان شارشاعان ەمەس. بۇل – تۇرسىنوۆقا ارتىلعان زامانا جۇگى ەدى. ونى ادامدىق، ازاماتتىق يىقپەن بيىك كوتەرە ءبىلدى.

ساعىنبەك اعامىزبەن سۇحباتتاسقان جان وزىنە ءماندى، ماعىنالى ءسوز ءسىڭىرىپ، رۋحاني كۇش جيناپ شىعاتىنىن ايتتىم. «قۇندى ءسوز قۇنارلى ويدان تۋادى» دەمەكشى، ايتىلعان سوزىندەگى ساليقالى ويلارى مەنى دە تولعانىسقا ءتۇسىردى.

كۇرمەۋلى تۇستاردا كورەگەندىلىك جاساي الۋ دا – پايىمدىلىق پەن پاراساتتىلىقتان تۋىندايدى. ال پاراساتتىلىق تەكتىلىكتەن كەلەتىنى ءاۋ باستان ايان ءجايت.

ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك. س.ت. تۇرسىنوۆ عىلىم جولىندا دا ءوز بەدەرىن قالىپتاستىرعان تۇلعا. ونىڭ عىلىمي قىزمەتىندە تەحنولوگيالىق جانە ەكولوگيالىق سيپاتتاعى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ اگرارلىق سەكتورىن رەفورمالاۋ بويىنشا، اۋىلشارۋاشىلىعىندا جەكەشەلەندىرۋدىڭ شەتەلدىك تاجىريبەسى بويىنشا  جۇمىستار ايرىقشا ورىن الادى.

«ەڭبەگىنە قاراي – قۇرمەتى» دەمەكشى، ەسىمى اركەز قۇرمەتپەن اتالاتىن ساعىنبەك اعامىز مەملەكەتكە سىڭىرگەن ەلەۋلى ەڭبەگى ءۇشىن «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. ف.كافكا اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، كارتسى قالاسىنىڭ (ۆەنگريا) قۇرمەتتى ازاماتى.

ساعىنبەك اعامىزبەن وتە جاقىن ارالاسا كەلە، ونىڭ ساياسي قىرىنان بولەك، مىنا الەمدەگى جان دۇنيەسىنە قاتىستى قۇبىلىستاردىڭ سۋرەتىن شىم-شىمداي شىجىمداپ اۋەلى جۇرەگىنە، سودان كەيىن قاعازعا تۇسىرەتىن سۋرەتكەر رەتىندە دە تانيمىز. ادامگەرشىلىكتىڭ يگى قاسيەتتەرىن بويىنا ۇيىتقان تالانت يەسى سول ءبىر ۇلى جىلىلىقتى جازبالارى ارقىلى ۇلتىنا جەتكىزدى. ءومىردىڭ وزىندەي قاراپايىم تىرشىلىكتەن ۇلكەن كوركەم وي قورىتا ءبىلدى. ادەبيەت دەگەن ۇلكەن اعىستا ارىنى قاتتى تولقىنداي بۋىرقانباعانىمەن دە، ونىڭ ءموپ-ءمولدىر جازبالارى جان تۇكپىرىندەگى يىرىمدەردى قوزعايتىن. ول ءوز ۇنىمەن، ءوز جازۋ مانەرىمەن، وزىندىك كوركەم ويلاۋ جۇيەسىمەن وقىرمان كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدى. وندا مۇڭ دا، مۇنارلى ەلەس تە، تابى باسىلماعان ساعىنىش تا، وزەگىڭدى ورتەگەن وكىنىش تە، سابىرعا شاقىرعان سالاۋات تا بار. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ قالاي جۇزەگە اسىرىلعانىن باياندايتىن بىرنەشە كىتاپتىڭ دا اۆتورى. ونىڭ ەڭبەكتەرىندە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىمەن قاتار پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ رولىنە، كوبىرەك ءمان بەرىلەدى. وعان ساعىنبەك توقابايۇلىنىڭ وقىرمان كوڭىلىنە قوناقتاعان «كازاحستان: رىنوك ۆ اپك» (1964), «جەرۇيىق جەمىستەرى»، «ەلدەستىرمەك ەلشىدەن» (1996) «ديپلوماتيا – يسكۋسستۆو ۆوزموجنوگو» (1998), «كازاحستان: رىۆوك ۆ بۋدۋششەە نا پۋتي دەموكراتيچەسكوگو رازۆيتيا» (2008) ت.ب. كىتاپتارى مەن ءباسپاسوز بەتىندەگى ۋىتتى ماقالالارى تولىق نەگىز بولا الادى.

ورەسى بيىك ول ءسوز قۋىپ، سويلەم تەرىپ، وي قۇراپ جازبادى. جاي سويلەمدەرگە – قۇرمالاس، قۇرمالاس سويلەمدەرگە – كۇردەلى قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ ماعىناسىن سىيدىرا ءبىلدى. ساعىنبەك اعامىزدىڭ ەڭبەكتەرىن پاراقتاعاندا وسىلارعا كوز جەتكىزەتىنىڭىز اقيقات.

قازاق قاي زاماندا دا بىلىمگە، بىلمەككە ۇمتىلعان. بۇل ونىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەندەي الاتىن بىلگىرلىگىن تانىتادى. ەلدەگى اقىل يەلەرىنىڭ قول يىنىنە كىرىپ، تۇپكى ويدى ۇعىپ، ءسوز قادىرىن تۇسىنۋگە ۇمتىلعان. ۇلكەنىنە ۇيىپ، الدىن قيىپ وتپەگەن. مەن مۇنى ىزگىلىكتىڭ ءىزى دەپ ۇقتىم.

ەل باسقارۋ ىسىندە ءوز ەسىمىن ەرتە ايگىلەپ، مادەنيەت، عىلىم-ءبىلىم، ديپلوماتيالىق ساياسات سالاسىندا تۇعىرلى ورنىن ايشىقتاعان، قوعام دامۋىنا زور ىقپالى بار تۇرسىنوۆ فەنومەنى وتە كۇردەلى. ونىڭ دارا تۇلعاسى مەن ەرەكشە تالانتىنا ەشكىمنىڭ داۋ ايتا الماسى انىق. بەكزات بولمىستى ساعىنبەك توقابايۇلى – الاش جۇرتىن دۇنيەجۇزىنە تانىتقان، ءالى دە بولسا وسى تاراپتا ەڭبەك ەتەتىن، عالامدىق دەڭگەيدەگى ادامزاتتىق ويلاۋ دارەجەسىنە كوتەرىلە العان، پلانەتارلىق ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن ۇسىنۋعا قابىلەتتى دارىن يەسى ەكەنى الدەقاشان مويىندالعان تۇلعا.

بيىل جەمىستى جەتپىسكە كوتەرىلىپ، حالقىنىڭ قوشەمەت-قۇرمەتىنە بولەنىپ وتىرعان كورنەكتى قايراتكەردىڭ ءالى دە بولسا ەل-جۇرتىنا، جالپى ادامزات بالاسىنا بەرەر رۋحاني ازىعى مول. «تاۋدى الاسارتپاي، دالانىڭ داڭقىن اسقاقتاتۋ» كرەدوسىن ۇستانعان دارىن يەسىنىڭ دارالىعى حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق قاتپارلى تاريحىن بەدەرلەپ، بالبال تاستارعا قاشالىپ جازىلعانداي جۇرەگىمىزدىڭ تورىنەن بەرىك ورىن الدى.

ەلگە ەستى ءسوز ايتار ساعىنبەك توقابايۇلىنداي ەل اعالارىنىڭ بار عۇمىرى بۇگىنگى دە، كەلەر ۇرپاققا دا ءاردايىم ونەگە. ال ءبىز سول ونەگەلى عۇمىردىڭ ءبىر عانا ءساتىن ايتا الدىق. اعالار عۇمىرى – ەل تاريحى، ەل شەجىرەسى!

ونىڭ ەلگە جاساعان ەڭبەگى، ىسكەر باسشىلىعى، ادامدارعا قامقورلىعى، بەلسەندى جۇمىسى ونىمەن قىزمەتتەس، ارىپتەس، سىيلاس، نيەتتەس، تىلەكتەس بولعان قانشاما جانداردىڭ كوكەيىندە جاڭعىرىپ تۇرارى شىندىق.

كەيىپكەرىمىزدىڭ جاڭاشىلدىعى، قايراتكەر رەتىندەگى قايسارلىعى، حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، وتان الدىنداعى قالتقىسىز قىزمەتى وسكەلەڭ جاسقا ونەگە ەكەنى داۋسىز.

ريم فيلوسوفى سەنەكا «جاقسىلىققا ۇلگى كورسەتىپ جەتپەسە، ۋاعىز ايتۋمەن جەتۋ قيىن» دەگەن ەكەن. وزىندىك ونەگەسىمەن جاقسىلىققا باستاعان ادامدىق قاسيەتتەرىنىڭ ءبىر تامشى قىرى وسىنداي...».

ۇلتىنىڭ باقىتى ءۇشىن جارالىپ، ۇلتىنىڭ نامىسى ءۇشىن قاجىماي ەڭبەك ەتىپ، تۇتاس عۇمىرىن ۇلتىنىڭ رۋحاني تۇلەۋى مەن جاڭعىرۋىنا ارناپ كەلە جاتقان ۇلتىنىڭ ادال ۇلى، الاش جۇرتىنىڭ اياۋلى ازاماتى ساعىنبەك توقابايۇلىنا ەندى ءومىر بويعى بەينەتىنىڭ زەينەتىن ۇزاق جىلدار كورۋگە جازسىن دەگەن تىلەك ايتامىز!

جەمىس مەن جەڭىسكە تولى جەتپىسىڭىز قۇتتى بولسىن، بولمىسى بەكزات اعا!

 گۇلجازيرا ەرتاسوۆا،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz