جۇما, 29 ناۋرىز 2024
بيلىك 4600 0 پىكىر 4 مامىر, 2016 ساعات 11:19

«توڭكەرىستەن» كەيىنگى ۋكراينا

2014 جىلعى ۋكرايناداعى بيلىكتىڭ اۋىسۋى ەلدىڭ ەكونوميكالىق وركەندەۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزدى. اتاپ ايتقاندا، 2014 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلدىڭ ءىجو 2013 جىلعى 183 310 ملن. دوللارمەن سالىستىرعاندا 131 805 ملن. اقش دوللارىنا دەيىن قىسقاردى. 

وسى كەزەڭدە ۋكراينا حالقىنىڭ ءال-اۋقاتى كۇرت تومەندەدى: ءىجو حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا 25%-عا،  4030 دوللاردان 3014 دوللارعا دەيىن ءتۇستى. دەگەنمەن 2010 جىلعى 2974 دوللاردان 2013 جىلى 4030 دوللارعا دەيىن تۇراقتى ءوسۋ اتاپ وتىلگەن بولاتىن. 

ەۋرومايدان كوشباسشىلارى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنداعى داعدارىستىڭ اسقىنۋىن جەڭە المادى. اتاپ ايتقاندا، 2014 جىلعى ءىى توقساننان باستاپ ەكونوميكالىق جاعدايلار «دومينو» قيسىنى (لوگيكا) بويىنشا ءوتتى – ءوندىرىستىڭ قىسقارۋى، جۇمىسپەن قامتۋ دەڭگەيىنىڭ تومەن ءتۇسۋى، كىرىستەر مەن سۇرانىستاردىڭ تومەندەۋى.

قارسى كۇرەسۋشى تاراپتاردىڭ ءبولىنۋ باعىتتارىنداعى شيەلەنىسۋشىلىك، پسيحولوگيالىق سوعىستىڭ شيەلەنىسۋى، رەسەيمەن ء(ىرى ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەسپەن) ەكونوميكالىق داۋدىڭ ءورشۋى، ۋكراينالىق كومپانيالاردىڭ بەلسەندىلىگىن توقتاتۋعا ، ازاماتتاردى – «كۇن كورىسكە»(نەمەسە قونىس اۋدارۋعا)  كوشۋگە يتەرمەلەدى. ۋكراينا ەكونوميكاسى اۋقىمى جانە سالدارى بويىنشا 1990 جىلدارداعى تومەندەۋگە جاقىن ەكىنشى تەرەڭ قۇلدىراۋعا  اكەلدى.

1 كەستە – 2002-2015 جىلدارداعى ۋكراينانىڭ ءىجو ديناميكاسى (سەرپىنى)

2002-2015 جىلدارداعى ۋكراينانىڭ ءىجو ديناميكاسى

 

اتاۋلى ء ىجو ( ملن.گرن.) 

ءىجو (ملن.USD) 

2002

225810

42393

2003

267344

+41534

+18.4%

50133

+7740

+18.3%

2004

345113

+77769

+29.1%

64883

+14750

+29.4%

2005

441452

+96339

+27.9%

86142

+21259

+32.8%

2006

544153

+102701

+23.3%

107753

+21611

+25.1%

2007

720731

+176578

+32.5%

142719

+34966

+32.5%

2008

948056

+227325

+31.5%

179992

+37273

+26.1%

2009

913345

-34711

-3.7%

117228

-62765

-34.9%

2010

1082569

+169224

+18.5%

136419

+19192

+16.4%

2011

1316600

+234031

+21.6%

163160

+26740

+19.6%

2012

1408889

+92289

+7.0%

175781

+12622

+7.7%

2013

1454931

+46042

+3.3%

183310

+7529

+4.3%

2014

1566728

+111797

+7.7%

131805

-51505

-28.1%

2015

1979458

+412730

+26.3%

     

ۋكراينا قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى

2 كەستە  - 2002-2015 جىلدارداعى ۋكراينانىڭ حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءىجو ديناميكاسى

 

 

حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى اتاۋلى ءىجو (گرن.) 

حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءىجو ( USD) 

حالىق
(مىڭ.) *

2002

4681,9

879,0

48230.3

2003

5591,5

+909.5

+19.4%

1048,5

+169.6

+19.3%

47813.0

2004

7272,9

+1681.5

+30.1%

1367,4

+318.8

+30.4%

47451.6

2005

9371,6

+2098.7

+28.9%

1828,7

+461.4

+33.7%

47105.2

2006

11630,2

+2258.6

+24.1%

2303,0

+474.3

+25.9%

46787.8

2007

15496,5

+3866.2

+33.2%

3068,6

+765.6

+33.2%

46509.4

2008

20494,9

+4998.4

+32.3%

3891,0

+822.4

+26.8%

46258.2

2009

19832,3

-662.5

-3.2%

2545,5

-1345.6

-34.6%

46053.3

2010

23600,4

+3768.1

+19.0%

2974,0

+428.5

+16.8%

45870.7

2011

28813,9

+5213.4

+22.1%

3570,8

+596.8

+20.1%

45693.3

2012

30912,5

+2098.6

+7.3%

3856,8

+286.1

+8.0%

45576.7

2013

31988,7

+1076.2

+3.5%

4030,3

+173.5

+4.5%

45482.7

2014

35834,0

+3845.3

+12.0%

3014,6

-1015.7

-25.2%

43721.8

2015

46210,2

+10376.1

+29.0%

     

42836.0

  * جىلىنا ورتاشا

ۋكراينا قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى

 

ەكونوميكانىڭ قازىرگى جاعدايى دەفولتقا ۇشىراۋ مۇمكىندىگىن كورسەتەدى. 2015 جىلعا قاراي ۋكراينانىڭ سىرتقى جالپى قارىزى كۇرت ءوسىپ، ەلدىڭ ءىجو-ءنىڭ  95%-نا جەتتى، ياعني بۇل ءوزىنىڭ سىرتقى مىندەتتەمەلەرى بويىنشا ەلدىڭ  دەفولتقا ۇشىراۋ تاۋەكەلدەرىن تۋعىزادى.  

 

3 كەستە  - ۋكراينانىڭ سىرتقى قارىزىنىڭ ديناميكاسى    

 

2007-2015 جىلدارداعى ۋكراينانىڭ سىرتقى قارىزى مەن ءىجو ديناميكاسى  ( ملن. اقش دولل.) 

جالپى سىرتقى قارىز (جسق)

ىشكى جالپى ءونىم ء(ىجو)

(جسق / ىجو)

اراقاتىناسى

نا 01.01.2007 

54512

زا 2006 

107753

50.6%

نا 01.01.2008 

79955

+25443

+46.7%

زا 2007 

142719

+34966

+32.5%

56.0%

نا 01.01.2009 

101659

+21704

+27.1%

زا 2008 

179992

+37273

+26.1%

56.5%

نا 01.01.2010 

103396

+1737

+1.7%

زا 2009 

117228

-62765

-34.9%

88.2%

نا 01.01.2011 

117343

+13947

+13.5%

زا 2010 

136419

+19192

+16.4%

86.0%

نا 01.01.2012 

126236

+8893

+7.6%

زا 2011 

163160

+26740

+19.6%

77.4%

نا 01.01.2013 

135065

+8829

+7.0%

زا 2012 

175781

+12622

+7.7%

76.8%

نا 01.01.2014 

142079

+7014

+5.2%

زا 2013 

183310

+7529

+4.3%

77.5%

نا 01.01.2015 

126308

-15771

-11.1%

زا 2014 

131805

-51505

-28.1%

95.8%

ۋكراينا قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى

 

2015 جىلعى اقپاندا قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، تۇرعىن-ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنا شىعىندار تومەندەتىلگەن بولاتىن. تكش شىعىندارى بۇنىڭ الدىنداعى جىلعى ۇقساس كەزەڭمەن سالىستىرعاندا 69%-عا، ياعني 640 ملن.گرن. ازايدى. بۇل مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە تاريفتىك ايىرماشىلىق بويىنشا 1650 ملن.گرن. سوماسىنداعى قارىزدى جابۋداعى جاردەمقارجىعا بايلانىستى ورىن العان جاعداي.

دەنساۋلىق ساقتاۋعا، رۋحاني جانە فيزيكالىق دامۋعا، بىلىمگە، الەۋمەتتىك قورعاۋعا جانە الەۋمەتتىك قامسزداندىرۋعا جۇمسالاتىن شىعىندار  قىسقارتىلدى. جالپى بۇل اسەر گرەتسيا مەن باسقا ەلدەردەگى جاعدايلاردىڭ مىسالى رەتىندە بەلگىلى – اعىمداعى رەجيمدە شىعىنداردى قىسقارتۋ سۇرانىستى تەجەيدى. 

تەرەڭ قۇلدىراۋ مەن بيۋدجەتتىك داعدارىس جاعدايىندا مەملەكەتتىك مىندەتتەمەلەر بويىنشا دەفولت كۇن تارتىبىندە تۇر، اسىرەسە ەگەر ۇكىمەت بورىشتى قايتا قۇرىلمداي الماسا.  

بىراق حۆق باعدارلاماسى اياسىندا ۋكرايندىق مەملەكەت پەن ەكونوميكانىڭ قاجەتتى رەفورمالار جۇرگىزۋ قيىندىعى انىقتالدى.

داعدارىس نەگىزىندە سوڭعى شيرەك عاسىردا ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ تومەنگى («جىرتىق»)  قارقىنىن تۋعىزعان ينستيتۋتسيونالدى سەبەپتەر جاتىر.   ترانسفورماتسيا جانە ينستيتۋتسيونالدى پروبلەمالاردىڭ باستاپقى كەزەڭىندەگى داعدارىستىڭ سالدارى ۋكراينانىڭ ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر بويىنشا كوشىلەرىنەن ايتارلىقتاي ارتتا قالۋى بولدى. ۋكراينادا حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءىجو كورشى ەلدەرگە قاراعاندا ەداۋىر تومەن. 2013 جىلى ۋكراينادا ساقت بويىنشا حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءىجو كورسەتكىشى 1992-2007 جىلدارداعى دەڭگەيدە (2011 جىلى 8,5 مىڭ دوللار) بولدى.، جانە سونىمەن قاتار تاعى دا 1990 جىلعى دەڭگەيدەن (10,5 مىڭ دوللار)  20%-عا تومەن بولدى.   

ۋكراينا حالقىنىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەۋدە جانە ينفلياتسيانىڭ جوعارى كورسەتكىشىنە بايلانىستى: ەگەر 2013 جىلعى ينفلياتسيا كورسەتكىشى 100,5 پايىزدى قۇراسا، 2015 جىلعى  ينفلياتسيا 143,3 پايىزدى قۇرادى.

 

4 كەستە  - ۋكرايناداعى ينفلياتسيا يندەكسىنىڭ ديناميكاسى

 

2000-2016 جىلدار ارالىعىنداعى ينفلياتسيا يندەكسىنىڭ جيىنتىق كەستەسى  

 

قاڭتار

اقپان

ناۋرىز

ءساۋىر

مامىر

ماۋسىم

شىلدە

تامىز

قىركۇيەك

قازان

قاراشا

جەلتوقسان

زا گود

2000 

104,6

103,3

102,0

101,7

102,1

103,7

99,9

100,0

102,6

101,4

100,4

101,6

125,8

2001 

101,5

100,6

100,6

101,5

100,4

100,6

98,3

99,8

100,4

100,2

100,5

101,6

106,1

2002 

101,0

98,6

99,3

101,4

99,7

98,2

98,5

99,8

100,2

100,7

100,7

101,4

99,4

2003 

101,5

101,1

101,1

100,7

100,0

100,1

99,9

98,3

100,6

101,3

101,9

101,5

108,2

2004 

101,4

100,4

100,4

100,7

100,7

100,7

100,0

99,9

101,3

102,2

101,6

102,4

112,3

2005 

101,7

101,0

101,6

100,7

100,6

100,6

100,3

100,0

100,4

100,9

101,2

100,9

110,3

2006 

101,2

101,8

99,7

99,6

100,5

100,1

100,9

100,0

102,0

102,6

101,8

100,9

111,6

2007 

100,5

100,6

100,2

100,0

100,6

102,2

101,4

100,6

102,2

102,9

102,2

102,1

116,6

2008 

102,9

102,7

103,8

103,1

101,3

100,8

99,5

99,9

101,1

101,7

101,5

102,1

122,3

2009 

102,9

101,5

101,4

100,9

100,5

101,1

99,9

99,8

100,8

100,9

101,1

100,9

112,3

2010 

101,8

101,9

100,9

99,7

99,4

99,6

99,8

101,2

102,9

100,5

100,3

100,8

109,1

2011 

101,0

100,9

101,4

101,3

100,8

100,4

98,7

99,6

100,1

100,0

100,1

100,2

104,6

2012 

100,2

100,2

100,3

100,0

99,7

99,7

99,8

99,7

100,1

100,0

99,9

100,2

99,8

2013 

100,2

99,9

100,0

100,0

100,1

100,0

99,9

99,3

100,0

100,4

100,2

100,5

100,5

2014 

100,2

100,6

102,2

103,3

103,8

101,0

100,4

100,8

102,9

102,4

101,9

103,0

124,9

2015 

103,1

105,3

110,8

114,0

102,2

100,4

99,0

99,2

102,3

98,7

102,0

100,7

143,3

2016 

100,9

99,6

101,0

                 

101,5

ۋكراينا قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى

 

ۋكراينا ەكونوميكاسىنىڭ ناقتى ءوسىمىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى، 2015 جىلى 9,5%-عا جەتكەن جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى ارتتى.

 

5 كەستە  - 2000-2015 جىلداردا ۋكرايناداعى  جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى

2000-2015 جىلداردا ۋكرايناداعى  جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى.
(حالىق سانى مىڭ.) 

 

بارلىق حالىق

ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىق

جۇمىسى بار حالىق

جۇمىسسىز حالىق*

جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى

تىركەلگەن جۇمىسسىزدار

2000

48923,2

21150,7

18520,7

2630,0

12,4%

1178,7

2001

48457,1

20893,6

18453,3

2440,3

11,7%

1063,2

2002

48003,5

20669,5

18540,9

2128,6

10,3%

1028,1

2003

47622,4

20618,1

18624,1

1994,0

9,7%

1024,2

2004

47280,8

20582,5

18694,3

1888,2

9,2%

975,5

2005

46929,5

20481,7

18886,5

1595,2

7,8%

891,9

2006

46646,0

20545,9

19032,2

1513,7

7,4%

784,5

2007

46372,7

20606,2

19189,5

1416,7

6,9%

673,1

2008

46143,7

20675,7

19251,7

1424,0

6,9%

596,0

2009

45962,9

20321,6

18365,0

1956,6

9,6%

693,1

2010

45778,5

20220,7

18436,5

1784,2

8,8%

452,1

2011

45633,6

20247,9

18516,2

1731,7

8,6%

505,3

2012

45553,0

20393,5

18736,9

1656,6

8,1%

467,7

2013

45426,2

20478,2

18901,8

1576,4

7,7%

487,6

2014

42928,9

19035,2

17188,1

1847,1

9,7%

458,6

2015

42760,5

17396,0

15742,0

1654,0

9,5%

461,1

  * پو مەتودولوگي موت

ۋكراينا قارجى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى

ۋكراينانىڭ ەكونوميكاسىنداعى جانە الەۋمەتتىك سالاسىنداعى درامالىق وقيعالار ەلدەن حالىقتىڭ كوپتەپ باسقا ەلگە قونىس اۋدارۋىن تۋعىزدى. ەگەر 1990 جىلى ۋكراينا حالقى 51,8 ملن. ادامدى قۇراعان بولسا، 2016 جىلدىڭ باسىندا   ەل حالقى 17 پايىزعا قىسقاردى جانە 42,8 ملن. ادامدى قۇرادى.  

 

1990-2016 جىلدارداعى ۋكراينا حالقىنىڭ سانى  

كۇنى

سانى  (مىڭ.) 

 

نا 01.01.1990

51838,5

نا 01.01.1991

51944,4

+105.9

+0.204%

نا 01.01.1992

52056,6

+112.2

+0.216%

نا 01.01.1993

52244,1

+187.5

+0.360%

نا 01.01.1994

52114,4

-129.7

-0.248%

نا 01.01.1995

51728,4

-386.0

-0.741%

نا 01.01.1996

51297,1

-431.3

-0.834%

نا 01.01.1997

50818,4

-478.7

-0.933%

نا 01.01.1998

50370,8

-447.6

-0.881%

نا 01.01.1999

49918,1

-452.7

-0.899%

نا 01.01.2000

49429,8

-488.3

-0.978%

نا 01.01.2001

48923,2

-506.6

-1.025%

نا 01.01.2002

48457,1

-466.1

-0.953%

نا 01.01.2003

48003,5

-453.6

-0.936%

نا 01.01.2004

47622,4

-381.1

-0.794%

نا 01.01.2005

47280,8

-341.6

-0.717%

نا 01.01.2006

46929,5

-351.3

-0.743%

نا 01.01.2007

46646,0

-283.5

-0.604%

نا 01.01.2008

46372,7

-273.3

-0.586%

نا 01.01.2009

46143,7

-229.0

-0.494%

نا 01.01.2010

45962,9

-180.8

-0.392%

نا 01.01.2011

45778,5

-184.4

-0.401%

نا 01.01.2012

45633,6

-144.9

-0.317%

نا 01.01.2013

45553,0

-80.6

-0.177%

نا 01.01.2014

45426,2

-126.8

-0.278%

نا 01.01.2015

42928,9

-2497.3

-5.497%

نا 01.01.2016

42760,5

-168.4

-0.392%

  * 2002 جىلعى سانى بۇكىلۋكراينالىق حالىق ساناعى (جەلتوقسان 2001) مالىمەتتەرىنىڭ نەگىزىندە كەلتىرىلدى.

 

وسى جاعدايلاردان كەيىن  ۋكرايناداعى وتباسىلاردىڭ ەداۋىر بولىگىنىڭ جاعدايىنا وراسان تۇراقتاندىرۋشى ىقپال ەتەتىن ۋكرايندىق گاستاربايتەرلەردىڭ  اعىنى دا وزگەردى.

2005-2008 جىلدارداعى ۋكراينانىڭ جالعىز ەكونوميكالىق كوتەرىلۋى بىرنەشە جاعىمدى فاكتورلارمەن – تەمىر باعاسىنىڭ ءوسۋى، ۆ.يۋششەنكونىڭ كەزىندەگى الىس-بەرىستىڭ وسۋىنە سايكەس كەلۋىمەن نەگىزدەلدى.

بىراق رەسەيدەگى ۋكراينالىق جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىنىڭ ارتۋى جانە ۇلكەن جۇمىس كۇشىن تالاپ ەتكەن رەسەيدەگى ەكونوميكالىق كوتەرىلۋ مەن مۇناي باعاسىنىڭ وسۋىمەن سايكەس كەلگەن ۋكرايناعا جەكەلەگەن اقشالاي اۋدارىمداردىڭ ءوسۋى  وراسان زور ءرول اتقاردى. 

سوڭعى 5 جىل ىشىندە ۋكرايناعا اۋدارىمدار شامامەن ءىجو 5%دەڭگەيىندە تۇراقتادى.

2013 جىلى ۋكرايناعا دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ باعالاۋى بويىنشا  تەك ستاتيستيكالىق كوزگە كورىنەرلىك  جەكەلەگەن اقشالاي اۋدارىمدار 9,7 ملرد دولل. قۇرادى، بىراق 2014 جىلى ول 7,6 ملرد دولل. دەيىن تومەندەدى. بۇل بىرنەشە سەبەپتەرگە بايلانىستى بولۋى مۇمكىن:  

  • · رەسەيدەگى قۇلدىراۋ جانە كوزگە كورىنەرلىك اۋدارىمداردىڭ قىسقارۋى، دەگەنمەن ولاردىڭ ەداۋىر بولىگى، بالكىم ەسەپكە الىنبايدى;

 · ۋكرايندىق ازاماتتاردىڭ ءوز ەلدەرىنەن كوشۋى جانە اعىنداردىڭ گەوگرافيالىق قايتا باعدارلانۋى;

  • · تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ قىسقارۋى جانە وتباسى قاراجاتىن ينۆەستيتسيالاۋدىڭ تومەندەۋى – ولاردىڭ قارجىلىق تارتىبىندەگى وزگەرىستەر. 

 

شيەلەنىس، ەل ىشىندەگى سۇرانىستىڭ قۇلدىراۋى جانە ەكسپورتتاۋدىڭ توقىراۋى جاعدايىندا بيزنەستى ينۆەستيتسيالاۋ قيسىنى قىزمەتكەرلەر مەن ءونىمدى شىعارۋدى قىسقارۋىندا عانا ەمەس، سونداي-اق ءوتىمدى اكتيۆتەردى شىعارۋعا ولاردىڭ ساقتالۋى ءۇشىن دامىۋدىڭ ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلاۋدان ءوتۋدى بىلدىرەتىن وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. وسىلايشا ەكونوميكانىڭ بولاشاقتاعى  ء وسۋىنىڭ نەگىزى بۇزىلادى.

اتالعان جاعدايدا، 2009 جىلى باستاۋ العان 1990 جىلداردان كەيىنگى ەكىنشى «ينۆەستيتسيالىق شۇڭقىر» بايقالادى. مەتالل باعاسىنىڭ تومەندەۋى جانە باسقا دا فاكتورلار اسقىنعان شيەلەنىسپەن 2013 جىلدان باستاپ جيناقتالۋدىڭ قىسقارتىلۋىن ەسكەرتكەن بولاتىن.   

ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتىڭ قىسقارتىلۋى اياسىندا باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ ۇكىمەتتەرىنىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جوعارى جەمقورلىق پەن ءالسىز قۇقىقتىق ينستيتۋتتارى بار ەلدەرگە كومەك كورسەتۋدىڭ تيىمسىزدىگىنەن شارشاعاندىقتارى كورىنەدى. شەتەلدىك ازاماتتاردى مينيسترلەر رەتىندە پايدالانۋ ارەكەتى ۋكراينانىڭ ساياسي ەليتاسىنا باتىستىڭ سەنىمسىزدىك بەلگىسى كورىنەدى – شىن مانىندە بۇل «گيبريدتىك باسقارۋدى» ورناتۋ. «باتىس» كەڭ ماعىناداعى ءسوز تۇتاستاي ەلدى ۇستاۋعا دايىن ەمەس – رەفورمالار وعان وزبەتىنشە ەكونوميكالىق داعدارىستان شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ بولجانادى.

 Abai.kz

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1581
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2281
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3610