قىتايدىڭ الەمگە تارالۋى (ميگراتسيا) تۋرالى ماتەريالداردى وقي كەلە ەڭ اۋەلى مىنانى انىق بىلەسىز: قىتايدان وزگە ەلگە تارايتىن، قونىستاناتىن كەز كەلگەن ادام وزىمەن بىرگە ءۇش نارسەنى الىپ جۇرەدى. ول – قىتاي مەديتسيناسى، قىتاي اسحاناسى، قىتاي ءتىلى. ياعني، قىتاي ازاماتى قانداي ەلگە بارسا دا وسى ءۇش نارسەنىڭ قىزمەتىن تۇتىنادى ءارى وعان تولەگەن قاراجاتى دا سول ەلدەگى قىتاي كاسىبىن دامىتادى جانە قىتاي قازىناسىن مولايتا بەرەدى. ءتىلىن، مەديتسيناسىن، اسحاناسىن وزىمەن الىپ كەلەتىن قىتايلىقتار جەردىڭ قاي تۇكپىرىندە جۇرسە دە ۇلت رەتىندە جويىلمايدى. وزگە ۇلتقا ءسىڭىپ كەتۋ دەيتىن نارسە قىتايعا جات نارسە.

قازىرگى كەزدە الەمنىڭ 140 ەلىندە 80 ميلليون قىتاي مەكەندەيدى. ءار ەلدە جوعارىداعى ءۇش نارسە بار. مىسالى، مالايزيا ەكونوميكاسىنىڭ 70%، تايلان ەكونوميكاسىنىڭ 80% قىتايلار باقىلايدى. فيليپين حالقىنىڭ 1% قىتايلىقتار. سول 1% ەلدىڭ ۇلتتىق بايلىعىنىڭ 60% ءوز ۋىسىندا ۇستاپ وتىر.

بۇعان ءتۇرلى ەلدەردەگى «چايناتاۋنداردى» قوسىڭىز. «چايناتاۋندى» مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت دەۋگە بولادى. قىتايلار قونىستانعان ۇلكەن قالالارداعى اۋداندار. ماسەلەن، رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىنداعى وبلىس ورتالىقتارىندا «چايناتاۋندار» بار. ەڭ ۇلكەن «چايناتاۋن» - ۆلاديۆوستوكتا ورنالاسقان. بۇل اۋداندار قىتايلاردىڭ الەم ەلدەرىنە توقتاۋسىز تارالۋىنان پايدا بولعان. قازىردە قىتايدان ءبىر كۇندە (!) 113 ادام وزگە ەلگە كەتەدى ەكەن. كوپتەگەن ەلدەر سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك مۇددەسى وسال، جەمقورلىق دەڭگەيى جوعارى ەلدەر قىتايلار قونىستانۋعا تاپتىرماس مەكەنگە اينالىپ وتىر.

قىتاي الەمدى قارۋسىز جاۋلاۋعا كوشكەن ەل رەتىندە بەلگىلى. ايتالىق، قىتاي وكىمەتى وزگە ەلدەردەگى قىتايلاردىڭ (جەرلەستەر دەپ اتايدى) جەرلەستىك بىرلەستىگىنىڭ پايدا بولۋىن، دامۋىن ىنتالاندىرىپ وتىرادى. ەلدىڭ ىشكى ەكونوميكالىق ساياساتىنا بايلانىستى وزگە ەلدەگى جەرلەستەرىنىڭ دە ماسەلەلەرىن شەشىپ وتىرادى. جانە رەسمي پەكيننىڭ قولداۋىمەن حالىقارالىق بايلانىستاردى دامىتا وتىرىپ، باسقا ەلدەردە قىتاي جەرلەستىگىن قۇرۋدا دا قىتاي وكىمەتى جۇمىس ىستەيدى. ءتىپتى اتاقتى قىتاي «تريادا» قىلمىستىق قۇرىلىمى دا اسقان مەملەكەتشىل، ۇلتشىل بولىپ كەلەدى. «تريادا» جات جەرگە قونىستانعان جەرلەستەرىنە ۇنەمى قامقورلىق تانىتىپ، قارجىلاي كومەكتەسىپ وتىرادى.

مىنەكەي، قىتايدىڭ الەمگە تارالۋى قىتايدىڭ ۇلكەن ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. شەتەلگە اتتانعان ءاربىر قىتاي ازامات سول ەلدە تۇراقتاپ قالىپ، جەرلەس بىرلەستىگىن قۇرۋعا دەيىن ودان كەيىندە ارتتاعى قالىڭ ەلىنەن، وكىمەتىنەن ءاردايىم قامقورلىق كورىپ، ءوزىنىڭ ميسسياسىن جان-تانىمەن بەرىلە ورىندايدى.

Abai.kz