شىمكەنت شاھارى گۇلدەنىپ كەلەدى
بيىل قالا كۇنىن ءبىر اپتا بويى ءتۇرلى شارالارمەن اتاپ وتۋدەمىز. اتالمىش مەرەكەگە وراي شاhارىمىزدىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى مەن كەمشىلىگىنە كوز جۇگىرتۋ ماقساتىندا شىم شاھاردى ەكى رەت باسقارعان بىلىكتى باسشى اناربەك ورمانوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. شىمكەنت قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، «قۇرمەت» جانە «پاراسات» وردەندەرىنىڭ يەگەرى اناربەك وڭعارۇلىنىڭ «سۋ رەسۋرستارى – ماركەتينگ» جشس باس ديرەكتورى رەتىندە دە ەل ءۇشىن جاساپ جاتقان ەڭبەكتەرى جايىندا ءسوز ەتۋدى دە ءجون كوردىك، - دەپ جازادى "وڭتۇستىك رابات" گازەتى.
– اناربەك وڭعارۇلى، اڭگىمە بارىسىن 1995-1997 جىلدار ارالىعىندا ەڭ العاش اكىم بولعان ۋاقىتىڭىزدان باستاساق. ايتىڭىزشى، ول كەزدە قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگى قانداي ەدى؟
– ءبىز كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە وستىك. ول كەزدە مۇعالىمدەر «الەمدەگى ەڭ مىقتى مەملەكەتپىز» دەپ وقىتاتىن. سونداي مەملەكەتتىڭ ەڭ سوڭىندا دۇكەندەرىندە سۋدان باسقا ەشتەڭەسى قالعان جوق. توقىراۋ زامانىنا تاپ بولدىق. ءسويتىپ كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراپ، 15 مەملەكەت ءوز الدىنا تاۋەلسىزدىگىن الىپ شىقتى. ءيا، ەگەمەندىكتىڭ باستاپقى جىلدارى وتە قيىن بولدى. زاۋىت، فابريكالاردىڭ ءبارى توقتاعان. جۇمىس جوق. جالاقى جوق. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ اتى عانا ايتىلىپ، زاتى جوق زامان بولدى. وسىنداي قيىندىقتاردى باستان وتكەردىك. ول كەزدە قالانىڭ بيۋدجەت كولەمى 5 ملرد تەڭگەگە جەتەر-جەتپەس بولسا، ال بۇگىندە ول 41 ملرد تەڭگەنى قۇراپ وتىر. ايىرماشىلىعىن سالىستىرا بەرىڭىز. وسى رەتتە داعدارىس كەزىندە حالىق بىزگە تۇسىنىستىكپەن قاراعاندارىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى.
– ال، ەكىنشى رەت اكىم بولعانىڭىزدا جاعداي قانداي ەدى؟
– ومىرزاق شوكەەۆ 2006 جىلى وبلىسقا اكىم بولىپ كەلگەن كەزدە، قالانى باسقارۋعا شاقىردى. «الدىن اكىم بولدىم عوي» دەسەم دە، رايىنان قايتا قويمادى. ءسويتىپ، ومىرزاق ەستايۇلى ەكەۋمىز بىرلەسە جۇمىس ىستەدىك. ءبىر رەت قالانى بىرلەسىپ ارالاۋدى ادەتكە اينالدىردىق. ناتيجەسىندە ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قالادا 36 كوشەنى اسفالتتاپ، جيىرما شاقتى كىشىگىرىم دەمالىس ورىندارىن اشتىق. بىراق، باسشىلىققا كەلگەنىنە جىل تولار تولماس بىلىكتى باسشى ومىرزاق شوكەەۆ قىزمەتىنەن اۋىسىپ كەتتى. بىزدە ءوڭىر باسشىسى اۋىسسا، قالا اكىمى دە اۋىساتىن «اۋرۋ» بار عوي. ياعني كەيىنگى كەلگەن اكىم نۇرعالي ءاشىموۆ مىرزامەن كوزقاراسىمىز سايكەس كەلمەي، ءوز ەركىممەن جۇمىستان كەتتىم.
– بۇگىنگى شىمكەنت قالاسى جايلى نە ايتاسىز؟
– قالامىز كۇن ساناپ گۇلدەنىپ كەلەدى. شاhاردى ءۇشىنشى مەگاپوليسكە اينالدىرۋ ماقساتىندا كوپتەگەن جۇمىستار جاسالۋدا. كەمشىلىكتەر دە جوق ەمەس. سونىڭ ءبىرى رەتىندە كوشەلەرىمىزدىڭ تارلىعىن العا تارتقىم كەلەدى. سونىڭ سالدارىنان كولىك كەپتەلىستەرى بولىپ جاتادى.
قالاعا ەكىنشى رەت اكىم بولعانىمدا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا بارىنشا جاعداي جاسادىم. بۇل ءۇردىس جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. الايدا، ءالى دە بولسا ءوندىرىس ورىندارىن كوپتەپ اشىپ، قايتا وڭدەۋ سالاسىن قولعا الۋىمىز كەرەك.
– وڭتۇستىكتىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان باسشى اسانباي اسقاروۆتى قالاي ەسكە الار ەدىڭىز؟
– اسانباي اسقاروۆ وقو پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعاندا مەن شىمكەنت «ۆودوكانال» مەكەمەسىنىڭ باستىعى ەدىم. ءبىرتالاي جينالىسىنا قاتىستىم. باسقوسۋ بارىسىندا سابىرلىقتى ساقتاپ، ەشكىمنىڭ نامىسىنا تيمەي، قارالىپ جاتقان ماسەلەلەردى ءادىل شەشەتىن. بارلىق سالانى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن بىلەتىن. ءبىر جۇمىستى باستاماس بۇرىن ونى ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەپ، تۇجىرىم جاساپ، سودان كەيىن ىسكە كىرىسەتىن ەدى. تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، كورەگەندى كىسى بولاتىن. بولاشاقتى باعامداپ، ەلۋ جىلعا كوز جۇگىرتە الاتىن. ماسەلەن، ءبىر «دەندروساياباقتى» الايىق. سول جەر كەزىندە قالانىڭ قوقىس تاستايتىن ورنى ەدى. اسەكەڭ ول جەرگە دۇنيەجۇزىننىڭ ءار تۇكپىرىندە وسەتىن 5-10 جىلدىق ءتۇرلى اعاشتاردى اكەلىپ، اگروتەحنيكالىق تالاپقا ساي وتىرعىزدى. ورىندالماس ىستەي كورىنگەن ساياباق بۇگىندە قالاعا كورىك بەرىپ تۇر. ول كىسىنىڭ اتقارعان ىستەرى تەك مۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى. اتاپ ايتساق، «تاۋكە حان» كوشەسىندەگى كوپقاباتتى ۇيلەر سول كىسىنىڭ قولتاڭباسى. ول جەر كەزىندە قيسىق-قيسىق كوشەلەر، توپىرلاعان جەكەمەنشىك ۇيلەر بولاتىن. ودان بولەك بالالار تەمىرجولى، زووباقپەن يپپودرومدى سالدىرعانىن دا ايتا كەتكەن ءجون. مۇنىڭ ءبارى مەنىڭ ايتىپ وتىرعاندارىم عانا. وبلىسقا ەرەن ەڭبەگى سىڭگەن اسەكەڭنىڭ جاساعان ىستەرىن تاۋىسىپ ءبىتۋ مۇمكىن ەمەس. ء«ولدى دەۋگە بولا ما، ولمەيتۇعىن ءىز قالدىرسا!» دەگەن دانالىق ءسوزدى وسىنداي ازاماتتارعا قاراتىپ ايتسا كەرەك.
– قازىرگى تاڭدا «سۋ رەسۋرستارى — ماركەتينگ» سەرىكتەستىگىن باسقاراسىز. باسشى رەتىندە قالامىزدىڭ بۇگىنگى اۋىز سۋ مەن سۋ كارىزدەرى جايلى ايتا وتسەڭىز…
– كورىكتى قالاعا اينالۋ ءۇشىن، ونىڭ اۋاسى تازا بولۋ كەرەك. اۋاسى تازا بولۋ ءۇشىن، سۋ كارىزدەرىمەن تولىقتاي قامتاماسىز ەتىلۋى قاجەت. ماسەلەن، قالادا 100 مىڭعا جۋىق ءۇي بار. سول ۇيلەردىڭ ينجەنەرلىك قۇرىلىمدارى دۇرىس قامتىلماعان. ونىڭ ىشىندە، 100 مىڭ ءۇيدىڭ سۋ كارىزدەرى 11 مىڭىنا عانا جۇرگىزىلگەن. سوندىقتان سۋ كارىزى جۇيەسىن قولعا الۋىمىز كەرەك.
ال سۋ جۇيەلەرىنە كەلەتىن بولساق، توزعان قۇبىرلار كوپ. اسىرەسە، سۋ كارىزدەرىنىڭ كوللەكتورلارى 40-50 جىلدان بەرى اۋىستىرىلماعان. بيىلعى جىلدىڭ باسىندا 1000 كۆت كوللەكتورىمىز اپاتقا ۇشىراپ، قۇبىرلاردىڭ ۇستىڭگى قاباتىنىڭ ءبارى بۇزىلىپ كەتتى. ەندى بۇلاردى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قارجىنى قايدان الامىز؟ بۇگىندە الەمدى داعدارىس ءجۇرىپ جاتىر. سول ءۇشىن ەۋروپا قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەپ، 10 جىلدىق نەسيە الىپ، اپاتتى كوللەكتورلاردى جاڭارتۋدامىز. سۋ جۇيەلەرىن دە سولاي جاڭارتىپ جاتقان جايىمىز بار. ودان بولەك لاس سۋدى تازالاۋ تەحنولوگياسىن رەسپۋبليكادا ءبىز العاش رەت ەندىرىپ، ءبىرىنشى كەزەڭىن اياقتادىق. ياعني تازالاۋ پروتسەسىن وتكىزىپ، اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىندا ءداندى داقىلداردى سۋعارۋعا جۇمساپ جاتىرمىز.
– كۇرمەۋى تارقاماعان ماسەلەلەر تولىقتاي قاشان شەشىلۋى مۇمكىن؟
– ءبىزدىڭ نەگىزگى مىندەتىمىز شىمكەنت قالاسىنىڭ تۇرعىندارىن ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىپ، كارىزدەردىڭ جۇمىستارىن رەتتەۋ. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى قالاعا 30 شاقتى ەلدىمەكەن قوسىلدى. ونىڭ ءبارى اۋىز سۋمەن قامتىلدى دەپ ايتا المايمىز. قالانىڭ باس جوسپارىنا سايكەس ءبىزدىڭ ەسەبىمىز بويىنشا 30 مىڭ جەكە سەكتور ءۇي بار. وسىلارعا سۋ جۇيەلەرى مەن كارىزدەردى قۇرۋ قاجەت. بۇل ماسەلەلەر 2025 جىلى، ۇزاعىمەن 2029 جىلعا دەيىن تولىق شەشىلەدى. وسى جۇمىستاردىڭ تولىقتاي ورىندالۋى ءۇشىن 2029 جىلعا دەيىن 90 ملرد تەڭگە قارجى كەرەك ەكەن. ونىڭ 41 ملرد تەڭگەسى ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن، قالعانى مەملەكەتتىك بيۋدجەت ەسەبىنەن بولادى.
وسى رەتتە ەنەرگيا كوزدەرىن ۇنەمدەۋ ءۇشىن بالامالى تۇرىنەن الىناتىن جۇيەنى قولدانۋ كەرەك ەكەنىن ايتا كەتكىم كەلەدى. وركەنيەتتى ەلدەردە بۇل جۇيە جاقسى جولعا قويىلعان. وسى باعىتتا ءبىز جىلدىڭ اياعىنا دەيىن لاس سۋدى تازالاپ، ونىڭ قالدىقتارىنان بيوگاز، بيوگازدان ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ قۇرىلىسىن بىتىرەمىز.
– كوپقاباتتى ۇيلەرگە سۋ ولشەۋىش قۇرالىن ەنگىزدىڭىز. مۇنىڭ تيىمدىلىگى نەدە؟
– سۋ ولشەۋىش قۇرالىن قويۋعا نارىقتىق ەكونوميكا تۇرتكى بولدى. بۇل ەكونوميكالىق جۇيەدە تاپقان تابىسىڭ ءوزىڭنىڭ شىعىنىڭا جەتپەيتىن بولسا، نارىق سەنى لاقتىرىپ جىبەرەدى. سول سەبەپتى ءبىز كوپقاباتتى ۇيلەرگە جالپىلاما ولشەۋىش قۇرالدارىن قويدىق. سوندا ءار ادامعا تاۋلىگىنە كەتەتىن سۋ 450 ليتر بولدى. سوسىن ءبىز ونى جالپىلاما ۇيلەرگە قويا باستادىق. ونى ءاربىر پاتەرگە قويساق، 450 ليتردەن 70 ليترگە ءتۇستى. تۇرعىندار ولشەۋىش قۇرالى جوق كەزدە، سۋدى ۇنەمدەپ جۇمسامايتىن. ولشەۋىش قۇرالدارىن ەنگىزبەي تۇرىپ، قالاعا 76 ملن تەكشە مەتر سۋ كەلەتىن. قازىر 40 ملن تەكشە مەتر سۋ كەلەدى. بۇل جۇمىستاردى نەسيە الىپ جاسادىق. حالىققا دا نەسيەگە بەردىك. ەكى تاراپقا دا ءتيىمدى بولدى. بۇگىندە ءار ادام تاۋلىگىنە 110 ليتر سۋ پايدالانۋدا. بۇل دەگەن 6,5 ملرد تەڭگەگە ەلەكتر قۋاتتارىن ۇنەمدەپ، 15 جىلعا كەتەتىن ورىنسىز سۋ شىعىندارىن كەمىتتىك دەگەن ءسوز. ودان بولەك، توزىعى جەتكەن تەمىر قۇبىرلاردى پلاستيكالىق قۇبىرلارمەن الماستىرۋدى جوسپارعا قويدىق.
– جۇمىس ورنىڭىزعا كەلەتىن جولدىڭ جيەكتەرىنە قاناتتى سوزدەردى جازدىرتىپ قويىپسىز. سونىمەن قاتار، «قابۋسناما» دەگەن اۋدارما جيناق شىعارعانىڭىزدى دا بىلەمىز. بۇعان نە تۇرتكى بولدى؟
– ۇسەن دەگەن قاريا «جارىق كورمەگەن قۇندى قولجازبا بار. ەگەر ول جارىق كورەتىن بولسا، ادامداردى يماندىلىققا جەتەلەيتىن قۇندى كىتاپقا اينالادى. وقىعان ادام عيبراتناما الادى» – دەپ، «قابۋسنامانىڭ» قولجازباسىن بەردى. ول كەز 1996 جىلى بولاتىن. قالانىڭ اكىمى ەدىم. قولجازبانى وقىپ شىقتىم. ەرەكشە تولعانىپ، ىشتەي جاقسى كۇي كەشتىم. ىزگىلىككە قۇلشىندىراتىن قاسيەتى بار ەكەن. ءسويتىپ الدىمەن 1000 داناسىن شىعارىپ، مەكتەپتەرگە، قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە تاراتتىم. سۇرانىس كوبەيگەن سوڭ تاعى 5000 مىڭ داناسىن باسىپ شىعاردىق. كىتاپقا دەگەن سۇرانىس مۇنىمەن دە بىتپەدى. سودان ءۇشىنشى رەت تاعى 5000 مىڭ دانا شىعاردىق. بۇل جولى ءۇش تىلدە باستىق. بۇگىندە شەتەلدەن كەلگەن قوناقتارعا بۇل كىتاپتان ارتىق سىيلىق جوق.
كوشە بويىندا ىلىنگەن قاناتتى سوزدەر وسى «قابۋسنامادان» الىنعان. جاقىندا تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلە جاتسام، ءبىر گەنارال ۇلىنا ءىلۋلى تۇرعان وسيەتتى سوزدەردى وقىتىپ جاتىر. اكەسى «سىزگە راحمەت! ۇلىم مەكتەپتە وقيدى. پايداسى تيەر، ەسىندە قالسىن دەپ، ءبىر رەت ەمەس، ارى-بەرى وتكەندە مىنا سوزدەردى قايتا-قايتا وقىتىپ جاتىرمىن» – دەدى. مەنىڭ دە ماقساتىم سول بولاتىن. ياعني، مۇنى ۇلىلاردان ۇلاعات بولسىن دەگەن ويمەن جاسادىم.
– سپورتقا دا قىزىعۋشىلىعىڭىز بار كورىنەدى…
– اپتاسىنا ەكى رەت ۆولەيبول وينايمىز. سەيسەنبى مەن بەيسەنبى كۇندەرىن اسىعا كۇتەمىن. ءتىپتى ول كۇندەرگە توي سايكەس كەلىپ قالسا، وعان بارماي، زالعا قاراي تارتاتىن كەزدەرىم بولادى. سپورتسىز ءومىرىمدى ەلەستەتە المايمىن. ۆولەيبولدان بولەك، اپتاسىنا ءبىر رەت اتقا ءمىنىپ سەرۋەندەگەندى جاقسى كورەمىن.
– پايعامبار جاسىنا كەلىپ وتىرسىز. ايتىڭىزشى، ومىردەن نە ءتۇيدىڭىز؟
– ء«ومىر ءوز قولىڭدا، ونى قالاي سۇرەتىنىڭ وزىڭە بايلانىستى» دەپ، اكە-شەشەمىز ءتالىم-تاربيە بەردى. بىراق جاس كەزىمىزدە ونىڭ بايىبىنا تولىق بارمادىق. جاستايىمنان پىسىق بولدىم دەپ ايتا المايمىن. قاتەلىكتەرىمىز دە بولدى. الايدا ءومىر ءوز ارناسىنا سالىپ جىبەردى. بۇل رەتتە تاربيەنىڭ ورنى ەرەكشە بولعانىن ايتا كەتكىم كەلەدى. سونداي-اق، ۇلاعاتتى كىسىلەردىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارىنا قىزىعاتىن قاسيەتىم دە كوپ كومەگىن تيگىزدى. ءوزىمنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمە سۇيەنىپ، وسكەلەڭ ۇرپاق جاستايىنان ىزگىلىككە قۇمار بولسا دەيمىن. ەكىجۇزدىلىك پەن قىزعانشاقتىقتان اۋلاق بولعاندارىن قالايمىن. ىسىراپشىلدىققا دا جول بەرمەسە ەكەن.
– ادەتتە، وزگەلەر زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەندە جۇمىستان قول ءۇزىپ جاتسا، ءسىز كەرىسىنشە ءبىرشاما جۇمىستى باعدارلاپ وتىرسىز…
– دەنساۋلىعىڭ سىر بەرمەي، ەتكەن ەڭبەگىڭ ءوز كوڭىلىڭنەن شىعىپ، قوعامعا پايداسى ءتيىپ جاتسا، بۇدان ارتىق دەمالىس جوق دەر ەدىم.
– وتباسىڭىز جايلى ايتساڭىز…
– اللانىڭ بەرگەن 4 پەرزەنتى بار. ءۇش قىز، ءبىر ۇل. ءبارى وتباسىلى. جۇبايىم ەكەۋمىز نەمەرە ءسۇيىپ، سولاردىڭ بال تىلىنە ءسۇيسىنىپ عۇمىر كەشىپ جاتقان جايىمىز بار.
– قالا كۇنىنە وراي ايتار قانداي تىلەگىڭىز بار؟
– شىمكەنتتىكتەردى قالا كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! شىرايلى شاhارىمىزدىڭ كوركى جىلدان-جىلعا ارتۋدا. قالامىزدا قۋانارلىق جاعداي كوپ. ماسەلەن، كوپتەگەن جەرلەستەرىمىز باسپانامەن قامتاماسىز ەتىلۋدە. شاعىن جانە ورتا كاسىپ تە دامىپ كەلەدى. سۇيىكتى قالامىزدىڭ وركەندەۋى وسى قارقىنىنان تايماسا ەكەن. مەندەگى تىلەك وسى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان – ءادىلحان ابايۇلى
Abai.kz
