العاشقى كىتابى «جاپىراقتار» دەگەن اتپەن 1961 جىلى جارىق كورگەن ەكەن. بۇل – بالالارعا ارنالعان العاشقى ولەڭدەر جيناعى بولاتىن. وسىدان باستاپ، بالالارشا ويلاپ، بالالارشا سويلەۋگە تىرىسقان اقىن بۇل ونەردىڭ وڭاي ەمەس ەكەنىن جاقسى سەزىنسە كەرەك. بالالار ءۇشىن جازۋدى ەشقاشان تولاستاتقان ەمەس. «ەردەن اتايدىڭ ەرتەگىلەرى»، «بايشەشەكتەر»، «سيقىرلى سىبىزعى» – وسىنىڭ دالەلى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز ەڭ الدىمەن – بالالار اقىنى.

– ءابدىراحمان اسىلبەكوۆتىڭ قازاق پوەزياسىنداعى ورنى ءبىر توبە دە، قازاق اندە­رىنە جازىلعان سوزدەرى ءبىر توبە. قازاقتىڭ تويى ەشقاشان «جار-جارسىز» وتكەن ەمەس. ءسىزدىڭ تانىمالدىعىڭىزعا مۇمكىندىك بەرگەن دە انگە جازعان ولەڭدەرىڭىز سەكىلدى. سولاي ما؟

– «قازاقتىڭ بۇكىل دالاسى ءان سالىپ تۇرعانداي» دەپ پوتانين بەكەر ايتپاعان. قازاق ەجەلدەن اقىن، ءانشى حالىق. اسەمدىككە، سۇلۋلىققا قۇشتار ەلمىز. ءاننىڭ قۇدىرەتى مىنادا: ەگەر ءانشى جاقسى ءبىر ءان ورىنداسا، ول كوپشىلىكتىڭ اراسىنا تەز تارايدى. ونى بۇكىل جۇرتشىلىق جىلدام يگەرىپ الادى. ال اقىن ولەڭ وقيتىن بولسا، ونى بەلگىلى ءبىر اۋديتوريا عانا مەڭگەرۋى مۇمكىن. جالپى، كوپشىلىك ولەڭدى كوپ وقي بەرمەيدى. ودان گورى ءان تىڭداعاندى ۇناتادى. ءاننىڭ ارتىقشىلىعى دا وسىندا. ءبىرجان سال، اقان سەرى، ۇكىلى ىبىراي، ءمادي، ەستاي، اسەت نەگە تانىمال بولدى؟ ولاردىڭ دا اقىندىق قاسيەتتەرى بولعان. وسى كۇنگە دەيىن ولاردىڭ اندەرى حالىقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى.

– ءسىز انگە ءسوز جازساڭىز، ءبىرجان سالدىڭ، اقان سەرىنىڭ، ەستايدىڭ ارتىقشىلىعى ءانىنىڭ ءسوزىن دە وزدەرى شىعارعاندىعىندا ەمەس پە؟

– و زامان مەن بۇ زاماندى سالىستىرۋ مۇلدەم كەلمەيدى. قازىر ءبىز جاھاندانعان قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. ماسەلەن، اقىن­نىڭ ءوزىن بىرنەشە سالاعا بولۋگە بولا­دى. بالالار اقىنى، اقىن، تەرمەشى، جىراۋ­لىق پوەزيا وكىلى، ساتيرا، ت.ب. بولىپ ءبولىنىپ كەتەدى. اقىن ءوز الدىنا ولەڭ شىعارادى، ءانشى ءانىن ورىندايدى. كومپوزيتور سوزگە ءان جازادى. ولار بىرىككەندە، وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنا اينالادى. بىرىگىپ جۇمىس ىستەمەسەڭ، العا جىلجۋىڭ ەكىتالاي. ءانشى، كومپوزيتور، اقىن بىرىگىپ جۇمىس ىستەسە، ساپالى دۇنيە تۋادى. اقان، ءبىرجاننىڭ زامانىندا ءاندى دە، ولەڭدى دە وزدەرى شىعاردى. ءارى وزدەرى ورىندادى. بىزدە دە وزدەرى ورىندايتىن كوم­پوزيتورلار جوق ەمەس. ەسكەندىر حاسان­عاليەۆ، مارات ءىلياسوۆ سەكىلدى ازاماتتار بار. وزدەرى كومپوزيتور، وزدەرى ورىنداۋشى. تالانتتى جاستار ءۇش سالانى بىردەي مەڭگەرىپ جاتسا، نەگە قۋانباسقا؟! ء«اۋ دەمەيتىن قازاق جوق» دەمەكشى، ءان شىعارىپ، ءسوزىن جازىپ، وزدەرى ورىنداپ جاتسا ءارى ساپالى دۇنيە تۋدىرسا، قۋانۋدان باسقا امالىمىز جوق.

– ءوزى كومپوزيتور، ءوزى اقىن، ءوزى ءانشى جاس­تار كوپ قازىر. ولارعا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟

– ءيا، ونداي ۇمتىلۋشىلىقتار بار. حVIII-ءحىح عاسىرلارداعى حالىق كومپو­زي­تورلارى سەكىلدى امبەباپ بولعىسى كەلەتىن جاستار بار. بىراق ولار ويداعىداي بيىكتەرگە كوتەرىلىپ جۇرگەن جوق. نە مۋزىكاسى، نە ءانى اقساپ جاتادى. نە ولەڭى، نە داۋىسى كەلمەي قالادى. تالانتى جەتپەي جاتسا، ارتىق تىراشتانۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىرجان سال مەن اقان سەرىگە، ەستاي مەن ماديگە قۇداي ەرەك­شە دارىن بەرگەن. ونداي ەرەكشە قاسيەت ىلۋدە بىرەۋگە قونباسا، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قايتا­لاۋى مۇمكىن ەمەس. دارىندى اللا بەرەدى. ساف ونەرگە قيانات جاساۋعا بولمايدى. قولىنان كەلمەي مە، ءسوزىن كاسىبي اقىندار­عا جازدىرسىن. اقىن بولسا، ءانىن كاسىبي كوم­پوزيتورعا بەرسىن. ورىنداۋشىلىق شە­بەرلىگى بولماسا، تالانتتى ءانشى ۇل-قىزدار جەتەرلىك. سولار ورىنداسىن دەر ەدىم.

– سىزدەر انگە ءسوز جازىپ جۇرگەن ۋاقىتتا قاتاڭ تسەنزۋرا بولدى. كوركەمدىك كەڭەس ءاننىڭ سوزىنە دە، وزىنە دە ەرەكشە ءمان بەرەتىن. ارنا­يى كوميسسيا قاداعالاپ، ساراپتاپ وتىردى. قاتال سىننان وتكەن ءان عانا ەفيرگە جولداما الادى ەكەن. قازىر ءان شىعارۋ دا، ونى تاراتۋ دا جەڭىل بوپ كەتتى. كوركەم دۇنيەنىڭ ساپا­سىنا نەگە ءمان بەرمەي كەتتىك؟

– وتكەن عاسىردىڭ 60-70-80 جىلدارى قازاق راديوسىندا، تەلەارنالاردا، كينو­ستۋديادا ارنايى كوركەمدىك كەڭەس جۇمىس ىستەدى. كوركەمدىك كەڭەس تانىمال انشىلەر مەن كومپوزيتورلاردان، اقىنداردان قۇرالدى. ولار ءانشىنىڭ انىنە، اقىننىڭ سوزىنە، كومپوزيتوردىڭ شىعارماسىنا ارنايى باعا بەرىپ وتىردى. كەم-كەتىگى بولسا، قايتا تۇزەتۋگە جىبەرەتىن. سىننان وتپەي قالعان جاعدايدا، ول ءاندى ەفيرگە شىعارمايتىن ەدى. قازىر ەرىنبەگەن ەتىكشى بولعان زامان. ءالى ءپىسىپ-جەتىلمەگەن، شيكى دۇنيەلەر ەفيردەن ءوتىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى قاداعالاۋدىڭ جوقتىعىنان. كوركەمدىك كەڭەس جۇمىس ىستەمەگەندىكتەن، ء«شوپ تە ولەڭ، شوڭگە دە ولەڭ» بوپ كەتتى. مادەنيەت مينيسترلىگىندە قاداعالايتىن ارنايى ءبولىم بولۋى ءتيىس. مۇنداي ءبولىم بار بولۋى دا مۇمكىن. بىراق ولار جۇمىس ىستەپ وتىرعان جوق.

– انگە جازعان ماتىندەرىڭىزدىڭ ىشىندە جارام­سىز بوپ، ەفيرگە شىقپاي قالعاندارى بول­دى ما؟

– 500-گە جۋىق انگە ءسوز جازىپپىن. ونىڭ ءبارى ايتىلىپ، ونىڭ ءبارى تىڭدار­مانعا جەتتى دەپ ايتا المايمىن. سونىڭ 300-دەيى قازاق راديوسىنىڭ التىن قو­رىندا جازىلىپ، ساقتاۋلى تۇر. ونىڭ ءبارىن ءبىر كۇندە بەرەدى دەپ ويلامايمىن. كەي كۇندەرى ەكى-ءۇش ءانىم ايتىلىپ قالادى. تام-تۇمداپ بولسا دا، تىڭدارمانىنا جەتىپ ءجۇر.

– العاشقى انگە ءسوز جازعانىڭىز ەسىڭىزدە مە؟

– مەكتەپ ءبىتىرىپ، ارقايسىمىز ءار قياعا اتتاندىق. سىنىبىمىزدا ۇلدار كوپ ەدى. قىزدار مۇلدەم از. اتا-انالار ول كەزدەرى قىز بالانى كوپ ۇزاققا جىبەرە بەرمەيتىن. ۇلدار وقۋ وقيمىز دەپ، الماتىعا اتتاندىق. الماتىعا كەلگەننەن كەيىن، جان-جاققا شاشىراپ كەتتىك. ارقايسىمىز ءار ينس­تيتۋتتا وقيمىز. سولاردىڭ اراسىندا بەردەن بايقوشقاروۆ دەگەن جولداسىمىز بولدى. ول اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋ­تىندا وقيدى. بەردەن ۇيلەنگەن جىلى جولداستارىم جيىلىپ، ماعان قولقا سالدى. ولار مەنىڭ ەپتەپ ولەڭ جازاتىنىمنان حاباردار. ء«ابدىراحمان، ولەڭ جازىپ جۇرگەنىڭدى بىلەمىز. بۇرىن تويدا «جار-جار» ايتىلۋشى ەدى. كەيىنگى كەزدە مۇلدەم ايتىلماي ءجۇر. سونىڭ ءماتىنىن وزگەرتىپ، قايتا جازساق قايتەدى» دەپ ۇسىنىس تاستادى. ۇسىنىستارىن قابىل الىپ، ۇيگە كەلگەن سوڭ، ءبىر تۇندە جاڭا ءماتىنىن جازىپ شىقتىم. تۇيمەلى مونشاقتى ماشينكام بار ەدى. ول ءۇش دانادان ارتىق باسپايدى. ءۇش دانادان ءۇش رەت باسىپ، توعىز داناسىن شىعارىپ الدىم دا، جولداستارىما تاراتىپ بەردىم. ءسويتىپ، العاش رەت بەردەننىڭ تويىندا ءتورت-بەسەۋىمىز قوسىلىپ، ورىنداعان ەدىك. سول تويدا بىرەۋلەر ءبىر داناسىن الىپ كەتسە كەرەك. كەلەسى جولى تاعى ءبىر تويعا بارساق، «جار-جار» ورىندالىپ جاتىر. بۇل 1959 جىل بولاتىن. قازىر ەلۋ التى جىل بولىپ­تى. سودان بەرى «جار-جار» تويدىڭ سانىنە اينالدى.

– «جار-جارعا» بايلانىستى دا سىن كوپ. بۇرىن «جار-جاردى» قىز ۇزاتىلعان كەزدە ورىنداۋشى ەدى. قازىر تويدا ورىندايتىن بولىپ كەتتىك. اتا سالتقا قاراساق، «جار-جاردىڭ» ءمانى، ماعىناسى بولەك سەكىلدى. بۇل سىنعا قالاي قارايسىز؟

– قىزدى ۇزاتقان كەزدە، سىڭسۋ ايتى­لاتىن. سىڭسۋ – قىزدىڭ قوشتاسۋ ءانى. 
– ەسىك الدى اق قايىڭ،

اق قايىڭدى باسپايىن.

ۇيدەن اتتاپ شىققان سوڭ،

ەركەلىكتى تاستايىن، – دەگەندەي، قىز جاڭا جۇرتقا بەت العانىن ايتىپ، ءوز جۇر­تىن، اتا-اناسىن قيماي، قوشتاساتىن بول­عان. 

ءبىز ونى جاڭا ومىرگە لايىقتاپ:
– وسى ومىرگە لايىق وتتى جاعىپ،

جار-جار،
كەلەدى انە، ەكى جاس توپتى جارىپ، 

جار-جار.
ۇلكەنى مەن اۋىلدىڭ جاسى مۇندا، 

جار-جار،
جاس كەلىندى كورۋگە اسىعۋدا، جار-جار،

قۇتتى بولسىن تويلارىڭ زامانداستار، جار-جار، – دەپ وڭدەپ جازدىق. سول ءاننىڭ ءالى كۇنگە حالىقتىڭ كادەسىنە جاراپ، ەش وزگە­رىسسىز ورىندالىپ كەلە جاتقانىنا قۋانا­مىن. 2000 جىلعا دەيىن مۇنى حالىق ءانى دەپ ايتىپ كەلدى. كەيىن ءوزىمنىڭ ءسوزىم ەكەنىن كورسەتىپ، ادىلەت مينيسترلىگىنە: «بۇل – مەنىڭ ءانىم. مىنە، مىناۋ شاقىرۋ بيلەتتەرى. اندەر جيناعى. مەنىڭ قۇقى­عىمدى قايتارىپ، اۆتورلىعىمدى بەلگىلەپ بەرىڭدەر» دەپ حات جازدىم. 2003 جىلى ادىلەت مينيسترلىگى مەنىڭ اۆتورلىعىمدى بەلگىلەپ، كۋالىك سەرتيفيكاتىن بەردى. سودان بەرى «جار-جاردىڭ» زاڭدى اۆتورى بولىپ كەلەمىن. بۇل ءان حالىقتىكى ءارى مەنىكى.

– ءبىر جىلدارى وسى ءاندى «All-داۆاي» توبى ورىنداعانىن بىلەمىز. ول توپ «جار-جاردىڭ» اۋەنىن مۇلدەم وزگەرتىپ جىبەردى. كەيىن سول توپپەن سوتتاسقانىڭىزدى ەستى­دىك. سوتتىڭ سوڭعى ناتيجەسى نە بولدى؟

– ولاردى سوتقا بەرگەن جوقپىن. بىراق وزدەرىنە ەسكەرتۋ جاسادىم. ونى دا بىلمەي­تىن ەدىم. ءبىر جولى قازاق راديوسىنان كەز­دەيسوق ەستىپ قالدىم. ولەڭدى بۇزىپ، قا­يىر­ماسىن مۇلدەم وزگەرتىپ الىپتى. مەنىڭ نۇسقامدا ولاي جازىلماعان. ولار: «مى كازاحي نە دۋراكي، ليۋبيم ۆكۋسنىە تاماكي، كۋىرداكي ي بەشبارماكي» دەپ قويىپتى. بۇل – شىن مانىندە قازاقتى مازاقتاۋ. سودان جىگىتتەردى ىزدەپ ءجۇرىپ، تاۋىپ الدىم. ءتىپتى ءاندى اۋديوتاسپاعا ەنگىزىپ جىبەرگەن. «جىگىتتەر، زاڭسىز ارەكەت جاساپسىڭدار. مەن سوتقا بەرسەم، سەندەرگە ايىپپۇل تولە­تەدى. بىزدە اۆتورلىق قوعام بار. سول قوعامعا بارىپ، ءوز قاتەلەرىڭدى مويىنداپ، اۋديو­تاسپالارىڭدى قۇرتىڭدار» دەدىم. اۆتور­لىق قوعامعا بارىپ، وزدەرىنە تيەسىلى ايىپپۇلدارىن تولەپ، قاتەلەرىن مويىن­داپتى. ودان كەيىن ول ءان ورىندالماي كەتتى. ءبىر جەردە جازىلعان نۇسقاسى بار شىعار، بىراق ءوزىم ەستىگەن ەمەسپىن.

– كوبىنە التىنبەك قورازباەۆپەن وداق­تاس بولعان ەكەنسىز.

– التىنبەكپەن كەنەن اتانىڭ 95 جىل­دىعىندا تانىستىق. سودان بەرى ەكەۋمىز تىعىز وداقتاسا جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. التەكەڭنىڭ 20 انىنە ءسوز جازىپپىن. ونىڭ ءبارى كوپشىلىكتىڭ اراسىندا ءجيى ورىندالىپ ءجۇر. ابيىربەك تىناليەۆتىڭ ون شاقتى انىنە ءسوز جازدىم. ءبىزدىڭ اۋداننان ورىنباسار ءالجاپپاروۆ دەگەن اۋەسقوي كومپوزيتور شىقتى. وعان دا بەس-التى ولەڭ جازدىم. 1967-68 جىلدارى قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكالىق رەداكتسياسىندا قىزمەت اتقاردىم. ەسكەندىر حاسانعاليەۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، ءىليا جاقانوۆ، مانسۇر ساعاتوۆ سياقتى ءانشى-كومپوزيتورلارمەن بىرگە جۇمىس ىستەدىك.

– ءشامشى قالداياقوۆ پەن نۇرعيسا تىلەن­ديەۆكە جولىعا المادىڭىز با؟

– ءشامشىنىڭ اندەرىنە ءسوز جازۋ ماڭ­دايىما بۇيىرماپتى. بۇل دا ۇلكەن وكىنىش. نۇرعيسا تىلەنديەۆپەن ءبىر كەزدەسكەنىمدە، ء«بىر بالا» انىنە ءسوز جازىپ بەرگەنىم بار. قازىر ول ءان دە كوپ ورىندالا بەرمەيدى. العاش ەسكەندىرمەن، نۇرعاليمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە، ەسكەندىردىڭ ءبىراز اندە­رىنە ءسوز جازدىم. «ەردەن اعايدىڭ ەرتەگىسى» دەگەن ءان جازدىق. ونى روزا باعلانوۆا اپايىمىز تىڭداپ، ۇناتىپ قالدى. كەيىن روزا اپاي وركەسترمەن ورىنداپ ءجۇردى. قازىر سول ءان كوپ ورىندالمايدى. جارتى عاسىرعا جۋىق ورىندالعان ءان ۇمىتىلىپ بارادى. ەسكەندىر حاسانعاليەۆتىڭ بىرنەشە ءانىنىڭ ءسوزى – مەنىكى. مەدەۋ ارىنباەۆ دەيتىن تالانتتى ءىنىم بار. ءوزى كومپوزيتور ءارى ءانشى. ونىڭ دا اندەرىنىڭ ءسوزىن جازىپ ءجۇرمىن. جاس كومپوزيتورلاردىڭ اراسىندا رينات گايسين دەيتىن تالانتتى جىگىت بار. ونىمەن دە ءبىراز بىرلەسىپ جۇمىس اتقاردىق. جاستاردىڭ وزدەرى ءوتىنىش ايتىپ كەلسە، ەشقايسىنىڭ بەتىن قاققان ەمەسپىن.

– «500-گە جۋىق ءاننىڭ ءسوزىن جازدىم» دەي­سىز. انگە ءسوز جازامىن دەپ ءجۇرىپ، پوە­زياڭىز ءبىر شەتتە قالىپ قويعان جوق پا؟

– ءبىر شەتتە قالىپ قويدى دەپ ايتا الماس ەدىم. مەن ەڭ الدىمەن بالالار اقىنى­مىن. بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرىم 18 كىتاپ بولىپتى. ەرتەگىلەر، ولەڭدەر، اندەر، جۇمباقتار، ت.ب. كىتاپتارىم جارىق كورگەن. بالالار ادەبيەتىنەن بولەك، بالالارعا جازعان اندەرىم دە جەتەرلىك. بۇگىنگى مينيسترلىككە ايتار وكپەم دە جوق ەمەس. قازىر بالالار ادەبيەتىنە كوڭىل ءبولۋدى مۇلدەم قويدى. «بالاباقشالاردا بالالارعا كىتاپ جەتىسپەيدى» دەيدى. العاش ادەبيەتكە كەلگەندە 20 شاقتى بالالار جازۋشىلارى بولدى. قازىر ولاردىڭ كوبىسى و دۇنيەلىك بولىپ كەتتى. جاڭادان شىق­قاندارىنىڭ ەسىمى بەلگىسىز. مۇنىڭ سەبەبى بالالار ادەبيەتىنە كوپ كوڭىل بولىنبە­گەندىكتەن. قالاماقى تولەمەيدى. سوندىق­تان بالالار ادەبيەتى توقىراۋ ۇستىندە. مۇلدەم جوعالىپ كەتتى دەپ ايتا المايمىن. بىراق العا جىلجۋدىڭ ورنىنا ارتقا كەتىپ بارامىز. بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. مادەنيەتىمىز دە، ءتىلىمىز دە بالالارعا بايلانىستى. ءبىر كەزدەرى سينونيمدەر ولمەسە ەكەن دەپ جازىپ ەدىم. بەت تۋرالى مىسال كەلتىردىم. بەتتىڭ ءوزىنىڭ 40-تان استام ءسينونيمى بار. ءبىز بەت، ديدار دەگەن ەكى-ءۇش تۇرىنەن ارتىعىن بىلمەيمىز. دەمەك، ءبىزدىڭ ءتىلىمىز بايىپ ەمەس، جۇتىلىپ بارا جاتقان سەكىلدى. وعان تاعى ءبىر سەبەپ، كىتاپ وقى­ماي­دى. كىتاپ وقىماعاننان كەيىن، راديو مەن تەلەديداردان ءتىلىمىزدى ناسيحاتتاماعاننان كەيىن، ءتىلىمىزدى العا جىلجىتا المايمىز. ماڭگىلىك ەل بولامىز دەيمىز. ال ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن الدىمەن ماڭگىلىك ءتىل بولۋ كەرەك. وسىعان باسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك.

– بالالار جازۋشىلارىنىڭ شىعارما­لارىنىڭ دەنى وقۋلىققا ەنبەي ءجۇر. ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىزدىڭ تاعدىرى نە بوپ جاتىر؟

– «اتامۇرا»، «مەكتەپ» باسپاسىنان شىققان وقۋلىقتاردا شىعارمالارىم بار. جاقىندا «اتامۇرا» باسپاسى 3-5 سىنىپقا ارنالعان مۋزىكالىق وقۋ كىتابىن شىعاردى. سوندا «جار-جاردى» حالىق ءانى دەپ قويىپتى. اۆتورلار قوعامىنا حابارلاپ ايتتىم. جاۋابىن سولار بەرەر.

– 300-گە جۋىق ءانىڭىز كوپشىلىك ارا­سىندا ورىندالىپ ءجۇر. جەكە شىعارماشىلىق كەشىڭىزدى ءجيى وتكىزەسىز بە؟

– وسى كۇنگە دەيىن 2 رەت شىعارماشىلىق كەشىمدى وتكىزدىم. 70 جاسقا تولعانىمدا رەسپۋبليكا سارايىندا وتكىزدىم. ال 75 جاسىمدا قازاقكونتسەرت زالىندا ءوتتى. شىعارماشىلىق كەشىمە قازاق ەسترادا­سىنىڭ جۇلدىزدارى قاتىستى. ماقپال ءجۇنىسوۆا، روزا رىمباەۆا، ت.ب. ونەر ادام­دارى بار. مەن ولارعا ريزامىن. حالقىم ريزا.

– قۇپيا بولماسا، اۆتورلار قوعامىنان قانشا قالاماقى الىپ تۇراسىز؟

– اۆتورلار قوعامىنا 12-13 جىلداي مۇشەمىن. 300-گە جۋىق تۋىندىم تىزىمدە بار. راديو بولا ما؟ تەلەديدار بولا ما؟ كونتسەرتتەر بولا ما؟ ونىڭ قالاماقىسى جينالىپ تۇرادى. ونى وزدەرى جينايدى. تەك الماتى عانا ەمەس، باسقا وبلىس ورتالىق­تارىندا دا وزدەرىنىڭ ادامدارى بار. اۆتور­لاردىڭ تۇسكەن قالاماقىسىن بەرىپ تۇرادى. ءتىپتى ەلەنبەي كەتكەن، قايتىس بولىپ كەتكەن اۆتورلاردىڭ دا قالاماقىسىن ۇرپاقتارىنا بەرىپ وتىرادى. زاڭ بويىنشا، اۆتوردىڭ قۇقىعى 70 جىلعا دەيىن ساقتالۋى ءتيىس. ونىڭ دا قالاماقىسى جامان تۇسپەيدى. بەلگىلى ءبىر ورتا دارەجەسىندەگى قىزمەتكەردىڭ ءبىر ايلىق اقىسىنداي ايلىق ءتۇسىپ تۇرادى.

– زەينەتاقىڭىز قانشا؟

– اسا كوپ دەپ ايتا المايمىن. اۆتورلىق قوعامنان الاتىن از-ماز سىياقىممەن قوسقاندا، ءبىر ادامنىڭ تۇرمىسىنا جەتەدى.

– سوڭعى جىلدارى باسپادان كىتاپ شىعاردىڭىز با؟

– سوڭعى جىلدارى 2-3 كىتاپ شىعاردىم. استانادان ساتيرالىق «ۇر، توقپاق» دەگەن كىتابىم شىقتى. سونداي-اق كرىلوۆتىڭ بۇكىل مىسالىن اۋداردىم. تولىق تۇردە ءۇتىر، ۇيقاسىنا، جۇرناعىنا دەيىن سول قالىپتا اۋداردىم. بۇل ەندى قيىن جۇمىس. قيىن بولسا دا، اۋدارعان سوڭ كلاسسيكالىق نۇسقاسىن ساقتاپ، ءوزىنىڭ كوركەمدىگىنە قيانات جاساماي، حالىققا جەتكىزەيىن دەگەن وي بولدى. ماعان دەيىن دە كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارعاندار بار. ولاردى دا سالىستىرىپ كوردىم. كوپشىلىگى ءوز بەت­تەرىنشە اۋدارعان. كرىلوۆتىڭ نۇسقاسىن ۇستاماعان. كەيدە كرىلوۆتىڭ ويلارىنا وي قوسىپ جىبەرەدى نەمەسە كرىلوۆتىڭ جاقسى ويلارىن جەتكىزە بەرمەيدى. نەمەسە كرى­لوۆتىڭ 10 جولدىق مىسالىن 17-20 جولداي ەتىپ جاساپ جىبەرەدى. بۇل مەنىڭشە اۋدارما ەمەس، مازمۇنداۋ. اۋدارما جاساعان سوڭ دۇرىستاپ جاساۋ كەرەك. ونداي كلاسسيك­تەردى اۋدارعاندا ابايلاپ، سەنىممەن باتىل بارۋ كەرەك. سونى ءوز نۇسقاسىنا جەتكىزە الامىن با؟ الدە جەتكىزە المايمىن با؟ كوركەم دۇنيەنى تومەندەتىپ جىبەرسەك، وندا اۆتورعا قيانات جاساعان بولامىز.

– بۇل ءوزىڭىزدىڭ ەركىڭىزدەن تىس بارعان اۋدارماڭىز عوي. الدە جۇرەك قالاۋىڭىز با؟

– كرىلوۆتى، پۋشكيندى كوپ اۋداردىم. پۋشكيننىڭ ءبىراز ەرتەگىلەرىن اۋداردىم. ويتكەنى اباي، شەرنياز، ماحامبەت، سۇل­تان­ماحمۇت سياقتى اقىنداردى كوپ وقيمىن. سونىمەن قاتار ورىس ادەبيەتىندە كرىلوۆ پەن پۋشكيندى جاقسى كورىپ وقىدىم. كرىلوۆتىڭ مىسالدارى جانىما وتە جا­قىن. كرىلوۆقا ۇقساپ، ساتيرالىق مىسالدار جازدىم. ول جيناق بوپ شىقتى. تاعى ءبىر ساتيرالىق جيناعىم دايىن تۇر. «بالىق پەن حالىق» دەپ اتالادى. بالىقتاردىڭ جىل وتكەن سايىن تۇقىمى ءوسىپ ەمەس، ءوشىپ بارادى. بۇل تابيعي اپاتقا دا، ەكولوگيالىق جاعدايعا دا بايلانىستى شىعار. ەكىنشى­دەن، ءوزىمىز بالىقتى ورىنسىز كوپ اۋلايمىز. مۇنى مىسال رەتىندە الىپ وتىرمىن. بالىق بەيشارا وسىلاي ازايىپ، قىرىلىپ بارادى. ولار شاعىمدانايىن دەسە، ەشكىمگە ايتا المايدى، مۇڭىن شاعايىن دەسە، ءتىلى جوق. حالىق تا ءبىر، بالىق تا ءبىر. ءتىلى جوق حالىق وشەدى. سول سەكىلدى ءتىلى جوق بالىق – حالىق دەگەن ماعىنادا جازدىم.

– ساتيرالىق شىعارمالارىڭىز ادەبي ورتادا باعالاندى ما؟

– ادەبي ورتا باعالاعاندا، ءوزىمدى ەشقاشان سىيلىققا ۇسىنعان ەمەسپىن. مەندە جالپى سىيلىق جوق. كوبىسى وزدەرىن ۇسىنادى. وتكەن جىلى مادەنيەت مينيستر­لىگىنىڭ مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى دەگەن قۇرمەت بەلگىسىن الدىم. بايقاۋلاردان جۇل­دە­لى ورىندار الىپ تۇرامىن. وتكەن جىل­دىڭ سوڭىندا تاعى دا استاناعا بارىپ قايت­تىم. مەنىڭ ءۇش ءماتىنىم ءبىرىنشى ورىن الدى. تاۋەلسىزدىك تولعاۋى، تۋعان ەل نومينا­تسيالارى بويىنشا كەڭەس دۇيسەكەەۆتىڭ انىنە جازىلعان «تۋعان جەر» ءانى ءبىرىنشى ورىن السا، «ساربازدار جىرى» دەگەن تاعى ءبىر ءان العاشقى جۇلدەلى ورىندى يەمدەندى.

– انگە جازعان ماتىندەرىڭىزدى ساتىپ كوردىڭىز بە؟

– شىنىمدى ايتايىن، جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق. جاس كومپوزيتورلار، جاس انشىلەر بىرىنەن-ءبىرى ەستىپ، ءجيى ىزدەپ كەلەدى. سولاردىڭ وتىنىشىمەن ءبىر ءماتىندى 100 دول­لارعا جازىپ بەرەمىن. بىرەۋلەر كوپ الادى ەكەن دەيدى. از بولسىن، كوپ بولسىن، قۇداي­دىڭ بەرگەن نەسىبەسىن قاناعات تۇتامىن.

– ۇلت ءۇشىن نە ىستەدىم دەپ ويلايسىز؟

– «جار-جاردىڭ» ءوزىن سول ۇلت ءۇشىن شىعارعان يگىلىگىم دەپ ەسەپتەيمىن. «جار-جار» انىمەن قانشاما وتباسى قۇرىلىپ جاتىر. سول وتباسىدان قانشاما ۇرپاق ومىرگە كەلۋدە. مەن ءسوزىن جازعان اندەردىڭ كوبى حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراپ جاتسا، سودان ءلاززات السا، وسىنىڭ ءوزى ۇلت ءۇشىن جاسالعان ەڭبەگىم دەپ بىلەمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاس

Baq.kz

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ء(تىلى جوق حالىق بالىق ءتارىزدى - ءا. اسىلبەكوۆ)