يا، جۇمىستىڭ وڭايى جوق. بىراق، سونىڭ ەڭ اۋىرى جۇمىس ىزدەۋ ەكەندىگىن كوپشىلىگىمىز كورىپ تە، ءبىلىپ تە، باسىمىزدان كەشىپ تە ءجۇرمىز. جاقسى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن جاقسى جانە تىندىرىمدى ەڭبەك ەتۋ كەرەك. جۇمىس – بۇل ەڭبەك ادامىنىڭ كاپيتالى. دەسەك تە، ءوزىڭ ويلاعان، تاڭداعان، قابىلەتىڭە، ماماندىعىڭا لايىق جۇمىستىڭ تابىلا قويۋى، قازىرگى شىندىققا قاراي ايتساق، تاپتىرا قويۋى ەكىتالاي بولىپ تۇر. مۇنى ءبىر جاعىنان نارىق زاڭدىلىعىنا دا اپارىپ تىرەيمىز. ويتكەنى، كاپيتال نەمەسە تاۋار نارىعى سياقتى ەڭبەك نارىعى دا بولادى. ياعني، ماماندىق پەن جۇمىس كۇشىن دە تاۋارعا تەڭەيمىز.

      جۇمىس كۇشى نەمەسە قاجەتتى ماماندىقتار ەكونوميكالىق دامۋ مەن مەملەكەتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا قاراي ۇكىمەتتىڭ قىزمەتىمەن جانە باسقا دا جاعدايلارمەن رەتتەلەدى. تاۋار سياقتى جۇمىس كۇشى مەن ماماندىقتار ءۇشىن دە ۇسىنىس پەن سۇرانىس زاڭى جۇرەدى. ياعني، ولاردىڭ باعاسىن دا سۇرانىس پەن ۇسىنىس رەتتەيدى. جۇمىس تابۋداعى قيىنشىلىقتاردىڭ ءبىر سەبەبى دە وسىدان.

      بىراق، ەڭ باستىسى ماماندىقتى ادامدار وزدەرى تاڭدايدى، جۇمىستى دا وزدەرى ىزدەپ تابادى. مەملەكەت اركىمگە جۇمىس تاۋىپ بەرۋگە مىندەتتەنبەيدى. بىراق ءوز ازاماتتارىنىڭ جۇمىس تابا الۋىنا جاعداي جاسايدى، بيزنەستىڭ جانە كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا، جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا قولداۋ كورسەتەدى، ءتىپتى ارنايى قاراجات تا بولەدى، ەڭبەك زاڭدىلىعىنىڭ ساقتالۋىن قاداعالايدى، ەڭبەك ادامدارىنىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعىن قورعايدى.
     جۇمىسسىزدىق بارلىق ەلدە بار. ماركسيزمشە ايتساق، ول: «كاپيتاليزمنىڭ قىر سوڭىنان قالمايتىن كولەڭكەسى». جۇمىسسىز قالۋدىڭ نەمەسە جۇمىسسىزدىقتىڭ ورىن الۋىنا ەكونوميكالىق تا، الەۋمەتتىك تە سەبەپتەر جەتەرلىك. بىرەۋلەر جاقسى ەڭبەك ەتىپ، جۇمىستىڭ كوزىن تاۋىپ ماڭداي تەرىن توگىپ، تاقىر جەردەن بيزنەس اشىپ داۋلەتتىلەر قاتارىنا قوسىلۋدا. ەندى بىرەۋلەرى بولسا تاعدىردىڭ جازمىشىنان، باسىنا تۇسكەن اۋىر جاعدايدان نەمەسە ءوزىنىڭ ارەكەتسىزدىگىنەن ەڭبەكتىڭ كوزىن تابا الماي كەدەيشىلىكتە ءومىر سۇرۋدە. تاعى بىرەۋلەر زاڭدى اينالىپ ءوتىپ، وڭاي جولمەن كەلەتىن تاسىلدەردى مەڭگەرىپ نەمەسە بيلىگى مەن لاۋازىمىن پايدالانىپ شىلقىعان بايلىققا يە بولادى. حالىق تا سوندايلاردى كورىپ رەنجيدى، بيلىكتى سىنايدى. «قۇداي كەدەيلەردى جاقسى كورەدى، بىراق بايلارعا كومەكتەسەدى» دەگەن ءسوز بار. كەيدە وسىنى راس پا دەپ قالامىز. راس بولسا راس شىعار. ويتكەنى، «كەدەيلەر سالىقتى ۋاقىتىلى تولەيدى، ال بايلار بولسا سالىق تولەۋدەن قاشقاقتايدى» عوي. 
       جۇمىسقا شاقىرۋ حابارلامالارى مەن جارنامالارى بويىنشا دا جۇمىس تابۋ وڭاي ەمەس. وقۋ ورنىن ەندى بىتىرگەن جاس مامانداردان دا ەڭبەك ءوتىلى تالاپ ەتىلەدى. ولار جۇمىس ىستەمەسە ەڭبەك ءوتىلىن قايدان الادى؟ سونىمەن قاتار جاستاردىڭ ءبىر بولىگى قولمەن اتقارىلاتىن جۇمىستارعا بارا بەرمەيدى. جوعارى نەمەسە ورتا كاسىپتىك ءبىلىمى بارلار ءتىپتى ونداي جۇمىس اتقارۋدى نامىس تا كورەدى. ەڭبەك ەتىپ ادال اقشا تابۋدىڭ قانداي ۇياتتىلىعى بار؟ جاستارعا وسىنى كوبىرەك ءتۇسىندىرۋ قاجەت سياقتى. ەڭ تومەننەن باستاپ ساتىلاپ ەڭبەك ەتۋدىڭ دە ومىرلىك پايداسى كوپ. بىردەن ورىندىققا وتىرۋ، بۇيرىق بەرەتىن قىزمەت ىزدەۋ – مانساپقورلىققا اپاراتىن توتە جول. «ەڭ كىشكەنتاي باستىق – ەڭ ۇلكەن باستىق» دەپ تە بەكەر ايتىلماسا كەرەك.

       اركىمنىڭ وزىنە، ماماندىعىنا، قابىلەتىنە قاراي «قىزمەت پەن كاسىپ ءتۇرىن ەركىن تاڭداۋعا قۇقىعى بار» (قر كونستيتۋتسياسى، 24 باب)» دەسەك تە مۇنداي قۇقىقتى بۇگىندە تامىر-تانىسى جانە قولداۋشىسى بارلاردىڭ «كوبىرەك» پايدالانا الاتىنىن دا كورىپ ءجۇرمىز. 
«ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابىلادى»، - دەي تۇرا بۇگىنگى كۇنگى جۇمىس ىستەۋدىڭ ەڭ اۋىرى – جۇمىس ىزدەۋ بولىپ تۇرعاندىعىن دا جاسىرا المايمىز. سونىمەن قاتار، جۇمىس، جۇمىسسىزدىق جانە دەمالىس تۋرالى ايتقىشتاردىڭ نە دەگەندەرىن دە نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز. وقىپ كورىڭىز، ءبىر پايداڭىزعا جاراپ قالار!

ەڭبەك، جۇمىسسىزدىق جانە دەمالىس تۋرالى افوريزمدەر

«بىزدە ەداۋىر كوپ ادام جۇمىس ىستەمەي ءومىر سۇرەدى جانە سونشالىقتى ادام ءومىر سۇرمەي جۇمىس ىستەيدى».
چارلز ا. براۋن

«بارلىق جۇمىس ءالى جۇمىس ىستەپ ۇيرەنبەگەندەردىڭ ارقاسىندا ورىندالادى».
اركادي داۆىدوۆيچ

«باسقادان جاقسى جۇمىس ىستەي بىلگەن ادام، باسقادان ارتىق جۇمىس ىستەمەۋدى دە بىلەدى». 
ج. ەلگوزي

«35 جاستان كەم ەمەس، قىرىق جىلدىق ەڭبەك تاجىريبەسى بار مەنەدجەرلەر كەرەك».
اۆتورى بەلگىسىز 

«ەگەر سىزگە ء«بىز ءوز شەشىمىمىز تۋرالى حابارلايمىز» دەپ ايتسا، بۇل ءسىزدىڭ حاباردار بولعانىڭىزدى بىلدىرەدى».
اۆتورى بەلگىسىز

«ورتا جاس - بۇل سەنىڭ زەينەتكەرلىككە شىعۋ ءۇشىن ءالى دە جاس ەكەنىڭدى، ال باسقا جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن تىم كارى ەكەنىڭدى بىلدىرەتىن جاس».
لوريس پيتەر

«جۇمىسىڭدى باعالاپ كورۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى - ءوزىڭدى جۇمىسسىز ادام قاتارىنا قوسىپ كورۋ».
اۆتورى بەلگىسىز

«جۇمىس ءبىزدى ءۇش ءتۇرلى زور قىرسىقتان: زەرىگۋدەن، كەمشىلىكتەن جانە مۇقتاجدىقتان قۇتقارادى».

ۆولتەر

«ەڭبەگىڭ سىڭبەي ابىروي العانشا، ەڭبەك ءسىڭىرىپ اتالماي قال».
م. تۆەن
«ەگەر كۇيەۋى ايەلىن دەمالىسقا جىبەرسە، ونىڭ شىندىعىندا دا دەمالعىسى كەلگەنى». 
اۆتورى بەلگىسىز

«ەگەر سەن دەمالۋعا ۋاقىت تابا الماساڭ، كوپ ۇزاماي ەمدەلۋگە ۋاقىت تاباسىڭ».
د. ۋەينمەيكەر

«ىسكەر قىزمەتكەر باسقاعا قاراعاندا كوپ ەڭبەك ەتەدى جانە باسقالاردان كوبىرەك دەمالادى».
توم حوپكينس

بەكمىرزا سىرىمبەتۇلى

Abai.kz