ەۋرازيالىق وداق يدەياسىنان – ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ كەمەلدەنگەن كوكجيەگىنە

كەشە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جۇمىس ساپارىمەن رەسەي فەدەراتسياسىنا كەلدى. ساپار بارىسىندا ەلباسى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تاقىرىبىندا

لەكتسيا وقىدى.

وسىدان تۋرا جيىرما جىل بۇرىن ءدال وسى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءدال وسىلاي ءسوز سويلەگەن بولاتىن. وندا ەلباسى مەملەكەتتەردىڭ ەۋرازيالىق وداعىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىسىن جاريا ەتكەن ەدى. سول ءسات قازاقستان باسشىسى ءدال وسى مىنبەرگە ءدال وسى تاقىرىپپەن جيىرما جىلدان سوڭ قايتا كوتەرىلەدى دەگەن ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەن شىعار. سەبەبى، بۇل شىنىمەن دە، سول كەزدە ەندى عانا تاۋەلسىزدىگىن الىپ جاتقان تمد ەلدەرى ءۇشىن تىم تىڭ يدەيا بولاتىن. بىرەۋلەر بۇل مۇمكىن ەمەس دەپ بىردەن قارسىلاسسا، ەندى بىرەۋلەر يدەيانىڭ يگىلىكتى بولارىنا كۇدىكپەن قاراعان. ال ءبىز سياقتى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاس بۋىنى سول كەزدەرى مۇنىڭ بايىبىنا دا بارا الماعانبىز. ال ەندى، مىنە، اراعا جيىرما جىل سالىپ، اتالعان يدەيانىڭ ومىرشەڭدىگىن ءوزىمىز كورىپ، كورەگەندىلىكتەن تۋىنداعان ۇتىمدى ۇسىنىستىڭ جيىرما جىلعى جۇزەگە اسىرىلعان جىلناماسىن جيىستىرىپ، سوڭعى نۇكتەسىن قويار شەشۋشى كەزەڭ الدىنداعى كەزدەسۋدىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز.

ءيا، وسىدان جيىرما جىل بۇرىن ۇسىنىلعان ۇسىنىس سودان بەرگى جيىرما جىلعى جەمىسىن جيىپ-تەرىپ، الداعى كەمەل كەلەشەككە قاراي قانات سەرمەگەلى تۇر. لايىم، بولاشاعى جەمىستى بولعاي.

ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەر­سيتەتىندەگى عالىمدار كەڭەسىنىڭ ءماجىلىس زالىندا مىنبەردەگى مەم­لەكەت باسشىسىن كورىپ وتىرىپ، ىشتەي وسىلاي تىلەكتەستىك ايتتىق.

زالعا كىسى قاراسى كوپ جينالعان ەكەن. تىڭداۋشىلاردىڭ دەنى – عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرى، قىس­قاسى، رەسەيدىڭ بەتكە ۇستار­لارى. ءتىپتى، ولاردىڭ اراسىندا وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى ءسوزدى تىڭداعاندار دا بار. ەندى ءبىرازى ستۋدەنتتەر. سول زالدا تاريحي ءساتتىڭ كۋاسى بولىپ، ەلباسى ءسوزىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرعان ءبىزدى دە ماقتانىش سەزىمى كەرنەگەنىن جاسىرا المايمىز.

م.ۆ.لو­مونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەم­لەكەتتىك ۋنيۆەر­سي­تە­تىنىڭ رەك­تورى ۆيكتور سادوۆنيچي قىس­قاشا ءسوز سويلەدى. ول قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى سويلەگەن ءسوزىن ەسكە الىپ، ونىڭ ۇسىنىسىنىڭ بۇگىنگى ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ ءوتتى. بۇل يدەيانىڭ ءوزى باسقارىپ وتىرعان م.ۆ.لومونوسوۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جاريا بولعانىن ماقتان تۇتاتىنىن ايتىپ، ن.ءا.نازارباەۆقا العىسىن جەتكىزدى. قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جە­تىستىكتەرىنە توقتالىپ، بۇل رەت­تە قازاقستان باسشىسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ەل­دەر اراسىنداعى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىس­تەردىڭ بۇگىندە ءتيىمدى جۇزەگە اسۋىنا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەۋرا­زيالىق ينتەگراتسيا يدەياسى اي­رىقشا اسەر ەتىپ وتىرعانىن باسا ايتتى. قازاقستان باسشىسى ن.ءا.نا­زارباەۆتىڭ ەاو قۇرۋ يدەياسى ەۋ­را­زيالىقتىڭ ءىس جۇزىندەگى جاڭا كەزەڭى­نىڭ باستاۋى بولعانىن العا تارتتى.

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇر­سۇلتان نازارباەۆ ماسكەۋگە وسىدان ەكى اي بۇرىن عانا كەلىپ، جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەس وتىرىسىنا قاتىسىپ كەتكەن بولاتىن. ال ەرتەڭ وسىنداي وتىرىس بەلارۋس استاناسى – مينسكىدە وتەدى دەپ جوسپارلانعان. الداعى مامىر ايىنىڭ اياعىندا استانادا كەڭەس وتىرىسىنىڭ قورىتىندى جيىنى ءوتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى شارتقا قول قويىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ەندەشە، قازىر ەۋرازيا وداعىن قۇرۋدىڭ سوڭعى شەشۋشى كەزەڭدەرى. ال وسىنداي ءتۇيىندى تۇستا ونىڭ كەمەل كەلەشەكتەگى كەلبەتى قالاي بولار ەكەن دەگەن ويعا كوز جۇگىرتىپ، يدەيا ۇسىنىلعان ورىندا يدەيا ۇسىنۋشىنىڭ كورەگەندىگىنە تاعى ءبىر سۇيەنۋ، ارينە، ورىندى.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازار­باەۆتىڭ وسىدان 20 جىل بۇ­رىن ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەر­سيتە­تىندە سويلەگەن سوزىنە تاعى كوز جۇگىرتتىك. ەرەكشە ايتا كەتەرلىگى، ءدال كەشە بىرقاتار رەسەي باسى­لىم­دارى وسى ءسوزدى سول قالپىندا جاريالاپتى. بۇل دا بولسا، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كورەگەندىگىن مويىن­داپ، وسىدان جيىرما جىل بۇ­رىن ايتىلعان يدەيانىڭ بۇگىندە قالاي دالەلدەنىپ، قالاي جۇزەگە اسقانىن ايتقىسى كەلگەندەرى بولار دەپ پايىمدادىق. ءيا، ول كەزدەرى جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر وزدەرىنىڭ اراسىنداعى كوپتەگەن قارىم-قاتىناس پروبلەمالارىن شەشۋ جولىندا كوپتەگەن كەدەرگىلەرگە ۇشىراعانى بەلگىلى. وسى تۇرعىدا ولارعا ساۋدا-ەكونو­ميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ مۇلدە جاڭا ستراتەگياسىن قۇرۋ قا­جەت­تىلىگى تۋىندادى. وزگەرگەن جاڭا الەمگە ساي جاڭاشا قاعيدات­تار قارالۋى ءتيىس ەدى. وسى سات­تە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەۋرا­زيا­لىق ينتەگراتسيانى دامىتۋ جانە تەرەڭدەتۋ باعىتىنداعى ۇسىنىسى دەر كەزىندە ايتىلعان يدەيا بولعانى ءسوزسىز.

سونىمەن، بۇل يدەيا نەنى مەڭ­زە­گەن ەدى؟ وندا مەملەكەتتەردىڭ ەۋ­رازيالىق وداعى ءار قاتىسۋشى ەلدىڭ ۇلتتىق-مەملەكەتتىك مۇددەسى جۇزەگە اسىرىلاتىن تەڭ قۇقىقتى تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ وداعى بولۋى ءتيىس جانە ارقايسىسىنىڭ جيىنتىق الەۋەتى تولىقتاي پايدالانىلۋى قاجەتتىگى ايتىلدى. بۇعان قوسا، تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنان ايىرماشى­لى­عى، بىرلەسۋ نەگىزى باسقا ەمەس، ەكو­نوميكالىق ءوزارا بايلانىس­تار بولۋى شارت دەلىندى. ءوڭىر مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرتۇتاس ەكونو­ميكالىق، كەدەندىك، ساۋدا جانە الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق كەڭىستىك قۇرۋ جولىمەن جۇزەگە اسۋى تيىستىگى، ال مۇنىڭ ءبارى ەگەمەندىككە نۇقسان كەلمەيتىندەي، مەملەكەتتەردىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسپاۋ، ءوز ەلىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىم ءتارتىبىن ايقىنداعان ءار حالىقتىڭ قۇقىنا قۇرمەتپەن قاراۋ جاعدايىندا جۇرگىزىلۋى كەرەكتىگىنە باسىمدىق بەرىلدى. سونىمەن قاتار، ەۋرازيا مەملەكەتتەرى ينتەگراتسياسىنىڭ باستى ماقساتتارى رەتىندە تۇراق­تىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتا­ما­سىز ەتۋ، ءوڭىردى الەۋمەتتىك-ەكو­نوميكالىق جاڭعىرتۋ قاجەت­تىگىنە نازار اۋدارىلدى. يدەيا ۇسى­نۋ­شىنىڭ پايىمىنشا، ەۋرا­زيا حالقى باسەكەلەستەر ەمەس، كەرى­سىن­شە، وداقتاستار دەلىنگەن بولاتىن.

ن.ءا.نازارباەۆتىڭ كەشەگى ءدا­رىسى دە ءوزى ۇسىنعان جيىرما جىل بۇرىن­عى يدەيانىڭ زاڭدى جالعاسى سياق­تى بولدى. وزەكتىلىگىن جوي­ما­عان ومىرشەڭ ۇسىنىستىڭ بۇگىنگە دەيىنگى بەدەرىن باعامداپ، الداعى بولا­شاعىنا باعىت سىلتەگەن باعدار­شام ىسپەتتى دەسە دە بولاتىنداي.

ەندى ەلباسى سوزىنە قۇلاق تۇرەيىك.

قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتى­سۋ­شى­لار!

مەن ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىن سوڭ­­عى ونجىلدىقتاردا ممۋ-دە جۇ­زەگە اسقان وراسان وزگەرىستەرمەن قۇتتىقتايمىن.

مەنى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى رەتىندە سىزدەردىڭ عى­لىمي جەڭىستەرىڭىز، الەمدىك عىلىم مەن ءبىلىم بەرۋدەگى شەپتەرىڭىزدى نى­عايتقاندارىڭىز قۋانتادى.

مەن وسىدان 14 جىل بۇرىن ۆلا­­ديمير پۋتين استانادا م.ۆ.لو­­مو­نوسوۆ اتىنداعى ممۋ-ءدىڭ في­ليالىن اشۋ تۋرالى يدەيامدى قول­داعانىنا تەرەڭ قاناعات سەزى­­مىندەمىن.

وسى جىلى استاناداعى فيليال ءوزىنىڭ مىڭىنشى تالىمگەرىنە ديپ­­لوم تاپسىرىپ ۇلگەرەدى.

بۇل – ايتۋلى وقيعا!

بۇگىندە ممۋ ديپلومى بار ما­ماندار قازاقستاننىڭ ەكونوميكا­سىندا، عىلىمىندا جانە باسقا دا باعىتتاردا تابىستى جۇمىس ىس­تەپ ءجۇر.

سوندىقتان ممۋ-ءدىڭ قازاق­ستان­دىق فيليالىنىڭ قالىپ­تا­سۋىنا قاتىسقانداردىڭ بارىنە ري­زاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن.

قىمباتتى دوستار!

جيىرما جىل بۇرىن، ممۋ قا­بىرعاسىندا مەن العاش رەت جا­ڭا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىك – ەۋ­رازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى يدەيانى ۇسىندىم.

ونىڭ تۇجىرىمداماسى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنا بىردەي جاقىن جانە تۇسىنىكتى شىندىققا نەگىزدەلدى. ورتاق تاريح، ءوزارا ەكو­نو­مي­كالىق تارتىمدىلىق، مادە­نيەت­تەردىڭ تىعىز ءوزارا بايلانىسى مەن ادامداردىڭ جاقىن­داسۋعا ۇم­تىلىسى ءبىزدىڭ حالىق­تارى­مىز­عا كوپقىرلى مەملەكەتارالىق باي­لانىستاردىڭ جاڭا ۇلگىسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

مەن ەۋرازيالىق وداق تەك ەر­كىندىك، تەڭ قۇقىقتىلىق، ءوزارا تيىم­دىلىك قاعيداتتارى مەن ءار قا­تىسۋشى ەلدىڭ پراگماتيكالىق مۇم­كىندىكتەرىن ەسەپكە العاندا عانا مۇمكىن دەگەن ۇستانىمدا بولىپ كەلدىم جانە سونىڭ بەرىك جاقتاۋشىسى بولىپ قالا بەرەمىن.

بۇل باستاما قازىر ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا دەپ اتالىپ جۇرگەن جاڭا تاريحي ۇدەرىس ءۇشىن قادام باسار نۇكتەگە اينالدى.

بىرىنشىدەن، سول ۋاقىتتاعى تمد-داعى كوپتەگەن ساياساتكەرلەر ءۇشىن تۇسىنىكسىز جانە لايىقتى باعالانباعان مەنىڭ يدەيام بۇگىن ىسكەر توپتاردا جانە قوعامدىق-گۋما­نيتارلىق دەڭگەيدە كەڭ قا­جەت­تىلىككە اينالدى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانى نار­لەندىرەتىن كوپتەگەن بىرلەسكەن الاڭدار پايدا بولدى جانە جەمىستى جۇمىس ىستەپ تۇر.

بۇل ەۋرازيا دامۋ بانكى، ەۋرا­زيا ىسكەرلىك كەڭەسى، ەۋرازيالىق مە­ديا-فورۋم، ەۋرازيا ۋنيۆەر­سي­تەتتەرىنىڭ اسسوتسياتسياسى جانە تاعى باسقالار.

18 جىل بۇرىن استانادا ءبىز ال­عاش اشقان نىسانداردىڭ ءبىرى لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى بولدى.

بۇگىندە بۇل – ورتالىق ازيا­داعى جەتەكشى جوعارى وقۋ ورنى.

لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆ رە­سەي مەملەكەتىنىڭ ەۋرازيالىق جو­لىنىڭ تاعدىرشەشتىلىگىن الدىن الا بىلگەن كورەگەن ورىس ين­تەل­لەكتۋالدارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

بۇعان اسا كورنەكتى ويشىلدار ك.لەونتەۆتىڭ، د.دانيلەۆسكي مەن باسقا دا كوپتەگەن عالىمداردىڭ ەڭ­بەكتەرى ايعاق بولا الادى.

بۇل تۋرالى رەسەيدىڭ تاريحى، گەوگرافياسى، مادەنيەتى، ەكونوميكاسى دا ايتادى.

بۇگىندە «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا» تۇسىنىگى ساياساتكەرلەر، ەكونوميستەر، جۋرناليستەر مەن قوعامدىق ورتا بەلسەندى پايدالانىپ جۇرگەن برەند بولىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، قازىرگى زامانعى ەۋرازيالىق باستاما ەشقاشان شىندىقتان الشاق بولماعانىن ەرەكشە اتاپ كورسەتكىم كەلەدى.

ءبىرىنشى كەزەكتە، ول تاۋەل­سىزدىك پەن ساياسي ەگەمەندىك ينتە­گرا­تسيالىق ۇدەرىسكە قاتىسۋشى بارلىق مەملەكەتتەر ءۇشىن باسىمدىققا يە ەكەنىن اركەز ەسەپكە الىپ كەلدى.

سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، ونىڭ ءمانى اۋەلدەن قازاقستاننىڭ، رە­سەيدىڭ، بەلارۋستىڭ، سونداي-اق، ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى باس­قا دا ەل­دەردىڭ قاراپايىم ازا­مات­تا­رىنىڭ مۇددەلەرى تۋرالى شىنايى قامقورلىقتا جاتقان ەدى.

1998 جىلى مەن «قاراپايىم ادامدارعا قاراي قاراپايىم ون قادام» باعدارلاماسىن ۇسىندىم.

وسى جىلدار ىشىندە ونىڭ بار­لىق نەگىزگى ەرەجەلەرى ءىس جۇزىندە ورىندالدى.

كەدەن وداعى مەملەكەتتەرى ارا­سىنداعى بىرلەسكەن شەكارالار ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ازاماتتارى كە­دەرگىسىز كەسىپ ءوتۋ ءۇشىن، جۇكتەر مەن تاۋارلار، ۆاليۋتا قارجىلارىن الىپ ءوتۋ ءۇشىن ءمولدىر بولدى.

2009 جىلدان بەرى قازاقستاننىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭىستىك جانە كەدەن وداعى ارىپتەستەرىمەن تاۋار اينالىمى 88 پايىزعا ارتىپ، 24,2 ميلليارد دوللارعا جەتتى.

ءبىزدىڭ رەسەي مەن بەلارۋسكە ەكسپورتىمىز 63 پايىزعا ءوستى، ونىڭ ىشىندە وڭدەلگەن تاۋارلاردى شىعارۋ 2 ەسەگە ۇلعايدى.

ءبىز رەسەيلىك جانە بەلارۋستىك كومپانيالارمەن بىرلەسكەن كاسىپ­ورىندار اشۋدامىز.

ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدە جوعارى، ورتا جانە كاسىپتىك ءبىلىم تۋرالى ديپ­لوم­داردى ءوزارا تانۋ تۋرالى كە­لىسىم جۇمىس ىستەيدى.

جىل سايىن قازاقستاننىڭ، رەسەيدىڭ جانە بەلارۋستىڭ، سون­داي-اق، باسقا دا بىرقاتار تمد ەل­دەرىنىڭ ونداعان مىڭ ازاماتتارى ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدىڭ جوو-لارىندا وقۋعا، ەڭبەككە ورنالاسۋعا جانە جەدەل مەديتسينالىق كومەك الۋعا تەڭدەي قۇقىقتاردى پايدالانادى.

ءبىر مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنىڭ باسقا قاتىسۋشى ەلدىڭ اۋماعىندا شاعىن جانە ورتاق بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن جاعدايلار كەڭەيىپ كەلەدى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا ما­دە­ني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى، ءتۋريزمدى جەمىستى دامىتۋ ءۇشىن كوپتەگەن باسىمدىقتار بەرەدى.

وسىنىڭ بارلىعى ميل­ليون­دا­عان ادامدار ءۇشىن ناقتى تيىم­دىلىك.

جانە بۇگىندە وسىنىڭ بار­لىعى بولماۋى ىقتيمال ەكەنىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس.

ۇشىنشىدەن، ەۋرازيالىق باس­تاما بۇكىل تمد كەڭىستىگىندە ينتە­گراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ سيپاتىن وزگەرتىپ، سەرپىندىلىك بەردى.

وسىلايشا ۇجىمدىق قاۋىپ­سىز­­دىك تۋرالى شارت ۇيىمى قۇ­رىل­دى.

2000 جىلى ەۋرازيالىق ەكو­نو­­ميكالىق قوعامداستىق بەكى­تىلدى.

تۇتاستاي العاندا، تاۋەلسىز مەم­­لەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ قىز­مەتى مەن ونىڭ قۇرىلىمدىق بۋىن­دارى ناقتىراق بولا ءتۇستى.

ونىڭ شەڭبەرىندە 40-قا جۋىق سالالىق مەملەكەتارالىق ورگاندار جۇمىس ىستەيدى.

تورتىنشىدەن، حح جانە ءححى عا­سىرلاردىڭ توعىسىندا ەۋرا­زيالىق باستاماسى حالىقارالىق قاتى­ناستارعا، ونىڭ ىشىندە ونىڭ العاشقى كەزىندەگى گەوگرا­فيالىق الاڭىنان تىس جەرلەرگە دە ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى.

ارقاۋلىق ەۋرازيالىق قا­عي­داتتار شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرۋدا جانە قىزمەتىندە قولدانىلدى.

ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستە دە وسىنداي پراگماتيكالىق نەگىزدەگى ۇدەرىس 20 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى تابىستى جۇرگىزىلىپ كەلەدى.

2010 جىلى ەقىۇ-نىڭ استانا سامميتىندە مەن ەۋرازياداعى قاۋىپسىزدىكتىڭ ورتاق قۇرلىقتىق تۇعىرناماسىن قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇمىستى باستاۋدى ۇسىندىم.

سەنىم، تەڭ قۇقىقتىلىق جا­نە ءوزارا تيىمدىلىك قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ول ەۋروپالىق جانە ازيا­لىق ولشەمدەردى قوسا العان بولار ەدى.

بۇل ۇستانىم ەقىۇ-نىڭ «قاۋىپسىزدىك قوعامداستىعى جولىندا» دەپ اتالعان استانا دەك­لاراتسياسىندا كورىنىس تاپتى.

بەسىنشىدەن، ەۋرازيالىق يدەيا­سى قازىر، ءححى عاسىردىڭ ەكىنشى ون­جىلدىعىنىڭ ورتاسىندا ناقتى گەوەكونوميكالىق جانە گەوساياسي سۇلباعا يە بولىپ كەلەدى.

جوعارى ەۋرازيالىق ەكو­نو­ميكالىق كەڭەس پەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيا تابىس­تى جۇمىس ىستەپ تۇر.

قازاقستان، بەلارۋس جا­نە رە­سەي ءبىرتۇتاس كەدەن كو­دەكسىن قول­دانىپ، وزدەرىنىڭ ماكرو­ەكو­نو­مي­كالىق ساياساتتارىن ۇيلەستىرىپ وتىر.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ يدەياسىنىڭ 20 جىل­دىعىندا استانادا وسى ينتە­گرا­­تسيالىق بىرلەستىك قۇرۋ تۋرالى تا­ريحي شارتقا قول قويىلۋى جوس­پارلانۋىنىڭ نىشاندىق ءمانى بار.

وداق جۇمىسىنا قاتىسۋعا بىر­قاتار باسقا دا ەلدەر قىزى­عۋشى­لىق تانىتىپ وتىر.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى وتە جوعارى.

تەك قاتىسۋشى ءۇش ەل ەكونو­مي­­كاسىنىڭ جيىنتىق كولەمى 2,2 تريلليون دوللاردى قۇرايدى.

ءۇش ەل شىعارعان ونەركاسىپ ءونى­مىنىڭ جالپى كولەمى 1,5 تريلليون اقش دوللارىنا جۋىقتادى.

جيىنتىق ءىجو-ءنىڭ ءوسىمى تۇ­رىن­دەگى ينتەگراتسيالىق تيىمدىلىكتىڭ پەرسپەكتيۆاسى 2030 جىلعا قاراي شامامەن 900 ميلليارد دوللاردى قۇراي الادى.

وسىلايشا، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا بىزگە كەلە جاتقان ءۇشىنشى جا­ھاندىق يندۋستريالىق رەۆوليۋتسيا الدىندا ورتاق ستراتە­گيالىق باسىمدىقتى قامتاماسىز ەتەدى.

ول الەمدىك قۇرىلىس پارا­ديگ­­ماسىنىڭ كوپقىرلىلىق جا­عىنا قاراي اۋىسۋى درامالىق اكتىسى جاعدايىندا ءجۇرىپ جاتىر.

قازىرگى جاھاندىق تۇراقسىزدىق – تەك ەكونوميكانىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق، حالىقارالىق قۇ­قىق­تىڭ، جاھاندىق ساياساتتىڭ داع­دارىسى.

ولاردىڭ الدىندا G-8 جانە G-20 دارمەنسىزدىك تانىتۋدا.

ناق سوندىقتان 2012 جىلى مەن G-GLOBAL باستاماسىن ىل­گە­رى­لەتتىم.

وعان 160 ەل ينتەراكتيۆتى قا­تى­سۋدا.

G-GLOBAL الەمنىڭ ءححى عا­سىر­­داعى ىرگەلى قاعيداتتارىن: ەۆو­ليۋ­تسيانى; ادىلەتتىلىكتى، تەڭ­دىكتى، كونسەنسۋستى; جاھاندىق تولە­رانتتىلىق پەن سەنىمدى; جاھاندىق ترانسپارەنتتىلىكتى; سىندارلى كوپقىرلىلىقتى قامتيدى.

مەن ەگەر حالىقارالىق قۇ­قىق­­تا، سىرتقى ساياسي پراكتيكادا، مەم­لەكەتارالىق قاتىناستار تاسى­لىندە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جۇرەتىن بول­سا، وندا قازىرگى جاھاندىق سىن-قاتەر­لەر ەڭسەرىلەتىن بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

سوندىقتان، ءبىزدىڭ G-GLOBAL قاعيداتتارى تۋرالى ۇسى­نىس­تا­رى­مىز الەمدىك قوعامداستىققا بۇ­گىندە قاي كەزدەگىدەن دە پايدالى.

مەن ولاردىڭ الەمنىڭ دامۋىنا سىندارلى سيپات بەرۋگە قابىلەتتى ەكەنىنە سەنىمدىمىن.

تۇتاستاي العاندا، بۇگىن ءبىز ەۋ­را­زيالىق ينتەگراتسيالىق ۇدەرىس­تىڭ وراسان زور وڭ ءرولى مەن ناقتى ناتيجەلەرىن كورىپ وتىرمىز.

ينتەگراتسيانى ودان ءارى تەرەڭ­دەتۋ – تەك جاڭا مۇمكىن­دىك­تەر عانا ەمەس، ءبىزدىڭ مەملە­كەت­تەرىمىزدىڭ قازىرگى جانە بولاشاق بۋىن ازاماتتارىنىڭ الدىنداعى ورتاق پارىزىمىز.

قىمباتتى دوستار!

جيىرما جىل بۇرىن مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋعا اپاراتىن ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ يادروسىن ناق قا­زاق­ستان مەن رەسەي قۇراۋى تيىستىگىن ايتقان بولاتىنمىن.

ءححى عاسىردىڭ باسىندا ەۋرا­زيالىق ينتەگراتسيالىق دامۋدىڭ جاڭا سەرپىن العانىندا ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ماڭىزدى ءرولىن اتاپ ءوتۋ قاجەت.

2010 جىلى ونى دميتري مەد­ۆەدەۆ قولدادى.

قازاقستان مەن رەسەيدىڭ قاتى­ناسى اركەز ارىپتەستىكتىڭ ۇلگى تۇ­تار مىسالى بولىپ كەلدى جانە بولىپ قالىپ وتىر.

وتكەن 2013 جىل ءبىزدىڭ ەل­دە­رىمىز ءۇشىن سەرپىندى جىل بولدى.

ەكاتەرينبۋرگتە ءححى عاسىر­داعى ىزگى كورشىلەستىك جانە وداق­تاستىق تۋرالى بىرەگەي شارتقا قول قويىلدى.

بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز سەنىمدى نەگىزدە ءوزارا ءىس-قيمىل تانىتپايتىن سالا ءىس جۇزىندە جوق.

ونەركاسىپتىك كووپەراتسيا ۇدەرىسى، ونىڭ ىشىندە وڭىرارالىق دەڭ­گەيدە دە ءجۇرىپ جاتىر.

ەنەرگەتيكالىق ارىپتەستىك، عارىش سالاسىنداعى ىنتىماق­تاستىق تابىستى دامىپ كەلەدى، مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى ءوزارا ءىس-قيمىل كەڭەيە تۇسۋدە.

رەسەي – قازاقستاننىڭ اسا ءىرى ساۋدا ارىپتەسى.

وتكەن جىلى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 24 ميلليارد دوللاردى قۇرادى.

بۇل – ءبىزدىڭ قارىم-قاتى­نا­سىمىزدىڭ بارلىق تاريحىنداعى رەكوردتى كورسەتكىش.

ول كوپ جاعدايدا كەدەن وداعى مەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىس­تىكتىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى.

جالپى، وتكەن جىل ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىز ءۇشىن وڭاي جىل بولعان جوق.

وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا اس­كە­ري-تەح­نيكالىق ىنتى­ماق­تاس­­تىق تۋ­رالى ەكىجاقتى شارت جا­سالدى.

اۋە شابۋىلىنا قارسى قور­عا­نىس­تىڭ ءبىرتۇتاس جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى.

وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتى قامتا­ماسىز ەتۋ ماسەلەلەرىندە ءبىز رە­سەيمەن حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىندا تىعىز ءوزارا ءىس-قيمىل تانىتۋدامىز.

سەنىم، تەڭ قۇقىقتىلىق، ءوزا­را ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق پەن وداق­تاستىق – ءبىز ۇرپاقتان-ۇرپاق­قا ءارى قاراي دا بەرۋگە مىندەتتى بولىپ تابىلاتىن قازاقستاندىقتار مەن رەسەيلىكتەردىڭ ورتاق قۇن­دىلىقتارى.

قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتى­سۋشىلار!

الەم ءالى دە تولىقتاي ايىعا قوي­ماعان جاھاندىق قارجى-ەكونو­ميكالىق داعدارىس پلانەتانىڭ ءتۇرلى ارەالدارىنىڭ وڭىرلەنۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتتى.

ول سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك امەريكادا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيادا، پارسى شىعاناعى ءسۋبوڭىرى مەن اراب-مۇسىلمان الەمىندە، اۆستراليا مەن وكەانيادا، باتىس افريكادا ءجۇرىپ جاتىر.

ءبىز مەملەكەتارالىق ەكونو­مي­كالىق-قارجىلىق قاتىناستاردا ورتاق الگوريتمدەرگە يە ءىرى وڭىرلىك جۇيەلەر قالاي قالىپتاسۋدا ەكەنىن كورىپ وتىرمىز.

ءححى عاسىردا وڭىرلىك ينتەگراتسيا ءتۇرلى جاھاندىق تاۋەكەلدەرگە قارسى تۇرۋدا ماڭىزدى فاكتور بولاتىنى ايدان انىق.

قازىر، جالپىعا ورتاق جا­ھان­دانۋ جاعدايىندا، بۇل – مەملە­كەتتەردىڭ ەكونوميكالىق جانە وركە­نيەتتى دامۋىنداعى، ولار­دىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابى­لەت­تىلىگىن ارتتىرۋداعى تۇبەگەيلى ماسەلە.

بۇگىن، ەۋرازيالىق ەكونو­ميكالىق وداق تۋرالى ايتقاندا، ساراپشىلار مەن ساياساتكەرلەردىڭ بازبىرەۋلەرى الەمدىك قوعامدىق پىكىردى كەڭەس وداعىنىڭ ميفتىك «رەينكارناتسياسىمەن» قور­قىتادى.

مۇنداي پىكىرلەر شىندىقتان الىس جاتىر جانە نەگىزسىز دەپ ەسەپتەيمىن.

بىرىنشىدەن، بۇگىن كەڭەستىك ۇلگى بويىنشا رەينتەگراتسيا ءۇشىن، ءتىپتى، ينستيتۋتتىق بازا دا جوق.

بارلىعى ءتۇپ-تۇقيانىمەن تاريح قويناۋىنا كەتكەن.

ەكىنشىدەن، پوستكەڭەستىك كەڭىس­تىك حالىقتارى وزدەرىنىڭ جەكە مەملەكەتتىلىگىن قۇردى.

ۇشىنشىدەن، مەنشىكتىڭ قازىرگى جۇيەسى، ءبىزدىڭ قوعامدارىمىزدىڭ الەۋمەتتىك قۇرىلىمى مەن ەكو­نوميكالىق قالپى كەڭەستىك ارحاي­كادان تىم الىسقا ۇزاپ كەتتى.

جانە مۇندا ءبىز رەسەي جانە بە­لارۋس باسشىلىعىمەن ءبىر پىكىردەمىز.

الايدا، قازىرگى دۇنيەدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان بىرنەشە وڭىرلىك ينتەگراتسيالىق جوبالار بار ەكەنىن بايقاماۋ دا قيىن.

بىراق ولاردىڭ بىردە-ءبىرى قالىپتاستىرىلىپ جاتقان ەۋرا­زيالىق ەكونوميكالىق وداق سياقتى سانقيلى باعالاۋلارعا يە ەمەس.

اشىق ايتايىن، مۇنداي تەرىس باعالاۋلاردان مەن، ءبىر جاعىنان، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جاھاندىق ەكونوميكالىق گراۆيتاتسيادا باسقا ورتالىقتارعا ايتار­لىقتاي كۇشتى باسەكەلەس بولاتىنداي الەۋەتكە يە دەگەن قاۋىپتى بۇركەمەلەۋ ارەكەتىن كورەمىن.

ءىس جۇزىندە، قۇقىق تىلىمەن ايت­قاندا، اڭگىمە ءبىزدىڭ جاڭا ينتە­گراتسيالىق بىرلەستىگىمىزدىڭ قا­لىپتاسۋ كەزەڭىندە-اق جاھاندىق اۋقىمداعى ادىلەتسىز باسەكە ءادىس-ءتاسىلى تۋرالى بولىپ وتىر.

نەلىكتەن ولار ەۋروپالىق جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاردىڭ وراسان زور جاقىن­داسۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى ايتپايدى؟

بۇل جەردە پايدا اركىمگە دە ايقىن.

ەكىنشى جاعىنان، ءتۇرلى اقىلعا قونبايتىن اڭگىمەلەر اعىنى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ الەۋ­ەتى مەن پەرسپەكتيۆالارىن تەك ناقتىلاي تۇسەدى.

جيىرما جىل بۇرىن، ەۋرا­زيالىق وداق جوباسىن ۇسىنا وتىرىپ، مەن ەكونوميكالىق پراگما­تيكا ونىڭ تابىستىلىعىن اي­قىن­­دايتىنىن الدىن الا بول­جاعان ەدىم.

قاشاندا «اۋەلى – ەكونوميكا، سوسىن ساياسات» بەلگىلى فور­مۋلاسىنىڭ شىنايى جاقتاۋشىسى بولدىم جانە بولىپ كەلەمىن.

بۇل قاعيدات ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ىشكى دە، سىرتقى دا ساياساتىنا تەڭدەي تاراپ، جالپىعا ورتاق سيپاتقا يە بولىپ وتىر.

مۇنداي قادام قازاقستان دامۋىنىڭ بارلىق سالاسىندا – ەكونوميكالىق رەفورمالار­دان حالىقارالىق ارەنادا ارىپتەس­تەرمەن پراگماتيكالىق قاتىناستار قالىپتاستىرۋعا دەيىنگى ەكونو­ميكالىق رەفورمالاردىڭ دايەك­تىلىگىن قامتاماسىز ەتتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇن­­دەرىنەن باستاپ ءبىزدىڭ ەلىمىز بۇرا­لاڭسىز جانە تۇسىنىكسىز قيمىل­دارسىز، الەۋمەتتىك سىلكىنىس­تەرسىز جانە ىشكى جانجالدارسىز دامىپ كەلەدى.

ءبىز قاشاندا لايىقتى ارىپتەس بولىپ قالۋدامىز، فليۋگەر سەكىل­دى ءوزىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي باسىم­دىقتارىمىزدى اۋىستىرمايمىز.

اشىعىن ايتقاندا، تمد-نىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە وسىنداي كەشەندى ساياسات ءتۇزىپ، وسىنداي تۇراقتى دامۋعا قول جەتكىزۋ مۇم­كىن بولمادى.

بۇگىن، بۇكىل دۇنيەجۇزى ۋك­راي­نا تۋرالى ايتىپ جاتقاندا، مەن دە بۇل ماسەلەنى اينالىپ وتە ال­مايمىن.

سىزدەر مەنىڭ ۋكراينادا وقى­عانىمدى، ۋكراين حالقىنىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قاراي المايتىنىمدى بىلەسىزدەر.

مەن وسى ەلدە بولعان سىلكى­نىس­تەردى جۇرەگىم قان جىلاي وتىرىپ قابىلدايمىن.

ۋكراينا بۇرىنعى وداقتا ءوزى­نىڭ ونەركاسىپتىك الەۋەتى، ين­دۋس­تريالىق بازاسى بويىنشا ەكىنشى بولاتىن.

ول ءوز بەتىنشە سەنىمدى دامۋ ءۇشىن باسقا بارلىق رەسپۋب­لي­كا­لار­عا قاراعاندا العاشقى مۇم­كىن­دىك­تەرى ايتارلىقتاي كوپ ەل ەدى.

الايدا، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەكى ون جى­لىندا بۇل ەلدە ەكونوميكامەن جانە قاراپايىم ادامداردىڭ ءال-اۋقاتىمەن اينالىسقاندار از بولدى، ەسەسىنە ساياساتپەن كوپ اۋەستەندى.

قازىرگى ۋكراينا داعدا­رى­سىنىڭ باستى سەبەبىن وسىدان كورەمىن.

ءبىز باۋىرلاس ۋكراين حال­قىنا تۇراقتىلىقتى، كەلىسىم مەن بىرلىكتى جەدەل قالپىنا كەلتىرۋدى تىلەيمىز.

قانداي جاعدايدا دا ۋكراي­ناعا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزبەن ساۋدا قا­تىناسى ءتيىمدى.

مۇنى ەستەن شىعارماۋ كەرەك.

مەملەكەتتىڭ ينتەگراتسياعا قا­تىسۋى ۇلتتىق ەكونوميكانى يندۋس­تريالاندىرۋ، ادامداردى جۇمىسپەن قامتۋ، بيزنەستى دا­مىتۋعا وڭتايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن ىنتالاندىرۋشى قىزمەتىن اتقارۋى ءتيىس.

حالىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارت­تىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن، ءبىرىنشى كەزەكتە، تيىن-تەبەن ءۇشىن جاتجۇرتتا ەمەس، ءوز ەلىندە ادام­دارعا ادال دا ادىلەتتى ەڭبەك ەتۋ ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر بەرەتىن ينتەگراتسيا عانا تابىستى بولادى.

ەكونوميكا مەن ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتى ماسەلەلەرى قازاق­ستاننىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قاتى­سۋى تۇرعىسىنان باسىم­دىققا يە.

ءبىز بولاشاقتا ەۋرازيالىق ەكونو­ميكالىق وداقتان ەلىمىزدىڭ يننو­ۆاتسيالىق سەرپىندىلىگى مەن جەدەل دامۋى ءۇشىن وراسان مۇم­كىندىكتەر كورەمىز.

وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قازاق­ستاندا دامۋدىڭ 2050 جىلعا دەيىنگى ۇزاق مەرزىمدى جاڭا سترا­تە­گياسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

ءبىز «قازاقستان-2030» سترا­تەگياسىن مەرزىمىنەن بۇرىن جۇزەگە اسىردىق جانە ەندى ءوز الدىمىزعا جاڭا – ءححى عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي الەمدەگى ەڭ دا­مى­عان 30 ەلدىڭ بىرىنە اينالۋ ماق­ساتىن قويدىق.

ءبىز بۇل ماقساتقا جالپى ەۋرا­زيالىق گەوەكونوميكالىق كەڭىس­تىكتىڭ ەگەمەن جانە لايىقتى بو­لىگى رەتىندە قول جەتكىزبەك نيەت­تەمىز.

ءبىزدىڭ ەۋرازيالىق ەكونو­مي­كالىق وداق بويىنشا ارىپتەس­تەرىمىزگە جوعارى مەجە – 2050 جىلعا قاراي الەمدەگى ينتەگرا­تسيالىق بىرلەستىكتەر كوشباس­شى­لارىنىڭ العاشقى ۇشتىگىنە ەنۋ مەجەسىن قويۋدى ۇسىنامىن.

بۇل جەردە رەسەي ەكونومي­كاسىنىڭ ءرولى وتە ماڭىزدى.

سوندىقتان ءبىزدىڭ بىرلەستىكتىڭ دامۋى ەكونوميكالىق پراگماتيزم; تەڭدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك، دامۋدىڭ ەۆوليۋتسيالىلىعى مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اشىقتىعى قاعيداتتارىندا ارقاۋلىق الۋى ءتيىس.

قازاقستان جاڭا بيىكتىككە جولدى جوعارى قارقىنمەن باستايدى.

وتكەن جىلى ءبىز باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ جاھاندىق يندەك­سىندە 50-ءشى ەلگە اينالدىق.

بيزنەستى جۇرگىزۋ جەڭىلدىگى رەيتينگى بويىنشا ءبىز 50-ءشى ورىن الدىق جانە بۇل كورسەتكىشتى جاقسارتۋدامىز.

2013 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندا ءىجو 6 پايىزعا ءوستى.

ەلدىڭ جيىنتىق حالىقارالىق رەزەرۆتەرى قازىردىڭ وزىندە شامامەن 100 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى.

قازاقستاندا ايقىن جاڭ­عىرتۋ مىندەتتەرى العا قويىلىپ، جۇزەگە اسىرىلۋدا.

بۇل، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكانى ۇدەمەلى يندۋستريالاندىرۋ.

ونىڭ شەڭبەرىندە 4 جىلدا 780 جاڭا كاسىپورىندار سالىنىپ، 250-دەن استام ءونىمنىڭ جاڭا تۇرلەرى يگەرىلدى.

بۇگىندە الەمنىڭ 111 ەلى قازاق­ستاندىق كاسىپورىنداردىڭ دايىن ونىمدەرىن ساتىپ الۋدا.

ءبىز جىل سايىن، ەلەكتر ەنەرگيا­سى، ەنەرگيا ۇنەمدەۋ جانە «جاسىل تەحنولوگيالار» سالاسىنداعى جوبالاردى قوسا العاندا، جۇز­دەگەن جاڭا يننوۆاتسيالىق كاسىپورىنداردى ىسكە قوسۋدامىز.

ءبىز تمد-دا ءبىرىنشى بولىپ «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ ستراتەگياسىن قابىلدادىق.

بىزدە مۇناي-گاز شيكىزاتى، مۇناي-حيمياسى، تۋريزم، تەرەڭ وڭدەۋ سياقتى يننوۆاتسيالىق كلاستەرلەر دامۋدا.

قازاقستاندا بۇرىن ەشقاشان بولماعان ەكونوميكانىڭ جاڭا سالالارى – اۆتوموبيل جانە اۆياقۇرىلىس، تەپلوۆوزدار مەن ۆاگوندار، جەر سەرىگى، ەلەكترونيكا جانە باسقا دا كوپتەگەن سالالارعا نەگىز قالاندى.

ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىنىڭ وڭىرلىك ورتالىعى رەتىندە اگرارلىق سەكتور ىرعاقتى دامۋدا.

2015 جىلى «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» كولىك ءدالىزىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى – بۇل ءبىزدىڭ اۋماق ارقىلى وتەتىن جانە رەسەي مەن بەلارۋستە سالىنىپ جاتقان 2700 شاقىرىم.

ءوز كورشىلەرىمىزبەن بىرگە ءبىز قىتاي مەن وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا، يران مەن پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە شىعاتىن جاڭا تەمىر جول ماگيسترالدارىن سالىپ، اياقتادىق.

بىزدە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ماڭىزدى وزگەرىستەر جۇزەگە اسۋدا.

بۇكىل الەم بويىنشا جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردە 20 مىڭعا جۋىق جاس قازاقستاندىقتار ءبىلىم الۋدا.

وزىق حالىقارالىق جوو-لاردىڭ 10 مىڭ تۇلەگى قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ەكونوميكادا، مەملەكەتتىك قىزمەتتە، وندىرىستە، مەكتەپتەردە، جوو-لار مەن اۋرۋحانالاردا جۇمىس ىستەيدى.

استانادا الەمدىك دەڭگەيدەگى جاڭا ۋنيۆەرسيتەت اشىلدى، بارلىق وڭىرلەردە 20 ينتەل­لەك­تۋالدىق مەكتەپتەر سالىندى.

جۇرەكتى جانە باسقا دا ورگانداردى اۋىستىرۋ جونىنەن وپەراتسيالار، دىڭگەكتى جاسۋشالارمەن ەمدەۋ جانە باسقا دا يننوۆاتسيالار قازاقستاندىق مەديتسينانىڭ شىندىعىنا اينالدى.

قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى ارتۋدا.

بۇل وسى سالالارعا ەلەۋلى مەم­لەكەتتىك قارجى سالۋ­دىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولىپ وتىر.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، مەن ارقاشاندا «ەۋرازيالىقتار مەك­تەبى» عىلىمي مۇراسىنا، اسىرەسە، لەۆ گۋميلەۆتىڭ بىرەگەي تاريحي تۇجىرىمداماسىنا ەرەكشە قۇر­مەتپەن قارادىم.

بۇل باعىت بىزگە كوپتەگەن ۋا­قىتتان وزىق يدەيالار قالدىردى.

ءححى عاسىردا ولاردى تەرەڭدەتىپ وقۋ ەرەكشە كوكەيكەستىلىككە يە بولۋدا.

بىراق جاپپاي جاھاندانۋ جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز ءۇشىن ەڭ قۇندىسى سول، گۋميلەۆ ەڭبەكتەرى بارلىق حالىقتارعا ءوزىمىزدىڭ بىرەگەي تاريحي-مادەني كودىمىزدى جانە ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ ەۋرازيالىق ەكەنىمىزدى ماقتان تۇتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى!

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا – بىزگە ەكى مىڭجىلدىق بەلەسىندە تاريحي پروگرەستىڭ وبەكتيۆتى قادامىن اشقان ۇلى مۇمكىندىك.

قۇرمەتتى كەزدەسۋگە قاتى­سۋشىلار!

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق يدەياسى قالىڭ جۇرتشى­لىقتىڭ، سونىڭ ىشىندە عىلىمي قوعامداستىقتىڭ قولداۋىمەن ناق­تىلى ءىس-قيمىلداردىڭ ەگجەي-تەگ­­جەيلى باعدارلاماسىنا اينالدى.

ەۋرازەق، تمد-نىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ قاتىسۋىنداعى ەركىن ساۋدا ايماعى، قازاقستان، بە­لارۋس جانە رەسەيدىڭ كەدەن وداعى، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كە­ڭىستىك – بۇل ءبىزدىڭ بىرلەسكەن جۇمىسىمىزدىڭ دايەكتى جەمىسى.

ءححى عاسىردا ءبىز سىعىمدالعان تاريحي ۋاقىت فەنومەنىنىڭ كۋاسى بولدىق.

بۇل بۇكىل جاھاندانعان الەم بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان سىن-قاتەرلەردىڭ ءبىرى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ كوپتەگەن ناقتى ماسەلەلەرىن بىزگە مەيلىنشە شەكتەۋلى مەرزىمدەردە شەشۋگە تۋرا كەلەدى.

سالىستىرۋ ءۇشىن ەۋروپاداعى ينتەگراتسيا ۇدەرىسىندە، كەدەن وداعىن قۇرۋعا – 11 جىل، ورتاق رىنوك قۇرۋ ءۇشىن – 34 جىل، ەكونوميكالىق جانە ۆاليۋتالىق وداق ءۇشىن 40 جىل قاجەت بولدى.

بىراق وندا وزگەشە تاريحي جاعداي، تاۋەكەلدەر مەن سىن-قا­تەر­لەردىڭ باسقاداي جۇيەسى بولدى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيادا بۇگىندە ەشقانداي دا «ۋاقىت بايلىعى» جوق.

كەدەن وداعى تەك 2011 جىلدان باستاپ قانا جۇمىس ىستەي باستادى.

بىزگە ءححى عاسىرداعى تۋىنداپ كەلە جاتقان جانە بۇلتارتپاس كەڭ اۋقىمدى تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر جانە وزگە دە سىن-قاتەرلەر سالدارى رەتىندەگى جاھان­دىق ەكونوميكانىڭ تسەيتنوتى جاعدايىندا ءىس-قيمىل جاساۋعا تۋرا كەلەدى.

ەۋرازيالىق وداقتىڭ، بۇگىندە ەۋرووداق باستان كەشىپ وتىرعانداي، الەمدىك ەكونوميكاداعى ءتۇرلى داعدارىستى احۋالدارمەن بەتپە-بەت كەلۋى مۇمكىن.

داعدارىستى احۋالدار ءبىزدىڭ ەكونوميكالارىمىزدا دا پايدا بولۋى مۇمكىن.

ۋكراينالىق جاعداي – ءبىز ءۇشىن جاقسى ۋاقىت ەمەس.

ءبىزدىڭ يدەيامىزدىڭ كۇيرەۋىن قالايتىندار دا از ەمەس.

سوندىقتان ەۋرازيالىق ەكونو­ميكالىق وداق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعاندا وسى سىن-قاتەرلەردى بارىنشا ەسكەرۋگە ءتيىسپىز.

بۇل فاكتورلار ءبىزدىڭ شەشىم­دەرىمىزدە قانداي دا ءبىر «بۇلدىر ساعىم» كوزقاراستار تۋىنداتۋعا ءتيىس ەمەس.

وكىنىشكە قاراي، ساراپتامالىق دەڭگەيدە الاڭداتارلىق «شى­دام­سىزدىقتار»، اشىق ايتقاندا، بولاشاق ەكونوميكالىق وداقتى داعدىلى قالىپپەن «تەزىرەك قالقيتۋعا» ۇمتىلۋشىلىق بار.

ارينە، مازمۇنعا نۇقسان كەل­تىرە وتىرىپ.

مەن مۇنداي قارادۇرسىن كوزقا­راستاردىڭ جاقتاۋشىسى ەمەسپىن.

ءبارى دە گەوەكونوميكالىق نەمەسە گەوساياسي كونيۋنكتۋرالاردىڭ جاڭا وزگەرىستەرى جاعدايىندا ەرىپ كەتۋى مۇمكىن اقشاڭقان تۇسپەن جارقىلداعان اقشاقار سوعىپ جاتپاعانىمىزدى ءتۇسىنۋى كەرەك.

شىنايىلىق ءۇشىن ەسكە سالا كەتەيىن، تمد-داعى جەكەلەگەن ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر تۋرالى بۇدان دەيىن دە «جىلدام شەشىمدەر» قابىلدانعان بولاتىن.

بۇرىنىراقتا، سوناۋ 90-شى جىلدارى، جالپى ۆاليۋتالىق، كەدەن جانە ەكونوميكالىق جانە باسقا دا كەڭىستىكتەر قۇرۋ تۋرالى ءتۇرلى پىشىمدەردەگى كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى.

سولار قازىر قايدا؟ ولار كىمنىڭ ەسىندە؟

ولار تەك ءتىپتى، تاريح وقۋلىق­تارىندا دا كورىنىس تاپپاعان تابىسسىز تالپىنىستار كۇيىندە قالدى.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق جاعدايىندا ءبىزدىڭ مۇن­داي قاتەلىكتەر مەن بوس ۇران­دا­تۋشىلىققا قۇقىمىز جوق.

اشىق ايتايىن، بۇگىندە كەز كەلگەن اسىعىستىق نەمەسە جەتە ويلاسپاۋشىلىق ونى ىسكەر توپتار مەن ميلليونداعان ادامداردىڭ قولداۋىنان ايىرا وتىرىپ، ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ تۇبىنە جەتۋى مۇمكىن.

قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر ۇدەرىسىندەگى بىرقاتار قاعيداتتى ۇستانىمدارىنىڭ نەگىزىندە ءدال وسىنداي سەنىم جاتىر.

بيىل ءبىز ەۋرازيالىق ەكونو­ميكالىق وداق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋدىڭ تاريحي بەلەسىنە شىعامىز.

سونىمەن بىرگە، بۇگىن ودان ارعى ستراتەگيالىق ءىس-قيمىلداردى كەم دەگەندە 15-20 جىل العا بەلگىلەي وتىرىپ، كوكجيەكتەن ءارى كوز تاس­تاۋدىڭ ماڭىزى زور.

ەڭ الدىمەن، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءححى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى باستى ميسسياسىنىڭ ەكى ماڭىزدى اسپەكتىدەن تۇراتىنىن ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزى زور.

بىرىنشىدەن، الەمدەگى شەشۋشى ەكونوميكالىق ماكرووڭىرلەردىڭ ءبىرى بولۋ.

ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەۋىنشە، قازىرگى جۇزجىلدىقتا «ەكونو­مي­كالىق تارتىلىستىڭ» الەم­دىك ورتالىعى شىعىسقا، ازيا­عا، سونىڭ ىشىندە، بولاشاق ەكونو­ميكالىق وداقتىڭ اۋماعىنا قاراي اۋىسادى.

ءبىز الەمنىڭ ەڭ ءىرى ءوندىرۋشى ماسسيۆتەرى – ەۋرووداق پەن ازيا-تىنىق مۇحيتى ءوڭىرى اراسىندا ورنالاسقانبىز.

بۇل شىعىس پەن باتىستىڭ، ەۋروپا پەن ازيانىڭ اراسىنداعى گەوەكونوميكالىق كوپىر رەتىن­دە بىزگە تابيعي باسەكەلەستىك ارتىق­شىلىعىن بەرەدى.

سونىمەن بىرگە، ءبىر ارەالدان ەكىنشىسىنە تاۋارلار مەن تەحنولوگيالاردى بەرۋدە انشەيىن دەلدال بولىپ قالا المايمىز.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بىردەن ترانسۇلتتىق بيزنەس ءۇشىن جاھاندىق يننوۆاتسيالار مەن تارتىلىستاردىڭ جاڭا ورتا­لىعى رەتىندە قۇرىلۋى ءتيىس.

ەكىنشىدەن، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ماڭىزدى قۇرامداس ميسسياسى ءاربىر قاتىسۋشى ەلدىڭ الەمنىڭ نەعۇرلىم دامىعان مەم­لەكەتتەرىنىڭ قاتارىنا ەنۋىن قام­تاماسىز ەتۋىندە.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق حالىقتار مەن بۇكىل ۇلتتىق ەكونوميكالار ءۇشىن اۋىرتپالىق ەمەس، يگىلىك بولۋى ءتيىس.

بىزدە ەۋرازيالىق ينتە­گرا­تسيا­نىڭ حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ، ەكونوميكانىڭ ونىمدىلىگى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ وسۋىنە تيگىزەتىن ىقپالىن ولشەيتىن ينديكاتورلاردىڭ ايقىن جۇيەسى بولۋى كەرەك.

تەك وسىنداي كوزقاراستى ۇستانا وتىرىپ قانا، ءبىز «ەۋرازيالىق تاڭداۋدىڭ» تارتىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ تاع­دىرشەشتى ماقساتتارىنا قاتىستى كەز كەلگەن كۇماندى ءبىرجولا تەرىسكە شىعارا الامىز.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ بۇكىل ۇدەرىسى ءدال وسىناۋ ماڭىزدى ەكى بىرەگەي وركەنيەتتى ميسسيانى شەشۋگە فۋنكتسيالىق جانە پراكتيكالىق تۇرعىدا با­عىن­دىرىلۋى ءتيىس.

تەك وسىلاي عانا ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ ءۇزىلىسسىز تابىسىن جانە ونىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىنە دەگەن جالپىعا ورتاق قوعامدىق قولداۋدى قام­تاماسىز ەتۋگە بولادى.

مەنىڭ پايىمداۋىمشا، ەۋ­رازيالىق ەكونوميكالىق وداق­­تىڭ تاياۋداعى 15-20 جىلداعى دامۋ ستراتەگياسىندا كەلەسى باسىم­دىقتاردى قاراستىرعان ماڭىزدى.

ءبىرىنشى. ول ۇلتتىق ەكونومي­كالار مەن ەۋرازيالىق ينتەگرا­تسيانىڭ بۇكىل كەڭىستىگىنىڭ جەدەل­دەتىلگەن يننوۆاتسيالىق تەحنو­لوگيالىق سەرپىلىسى ءۇشىن ارقاۋلىق جاعدايلار قالىپتاستىرۋ.

2025 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ار­نالعان ەۋرازيالىق يننوۆا­تسيالىق-تەحنولوگيالىق ءوزارا ءىس-قيمىلدار باعدارلاماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.

وندا كۇش پەن قارجىنى شاشىراتىپ الماي، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ بىرلەسكەن نۇكتەلەرىن بەلگىلەۋ، نەعۇرلىم پەرسپەكتيۆالى باعىتتار بويىنشا بىرقاتار يندۋستريالىق كونسورتسيۋمدار قۇرۋ ماڭىزدى.

ماسەلەن، مينەرالدى رەسۋرس­تاردى تەرەڭدەتىپ قايتا وڭدەۋدە، اەروعارىش، حيميا، ماشينا جاساۋ، اگرووندىرىس، ەنەرگەتيكا، كولىك سالالارىندا.

ءبىزدىڭ يننوۆاتسيالار سالا­سىنداعى ىنتىماقتاستىعىمىزدىڭ ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن تەڭبە-تەڭ نەگىزدەگى ەۋرازيالىق يننوۆاتسيالىق كەڭەس تاعايىنداۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.

ەكىجاقتى، سونداي-اق كوپجاقتى نەگىزدە بىرلەسكەن عىلىمي-زەرتتەۋ كلاستەرلەر قۇرۋ قاجەت.

ناقتى جوبالار ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشى­نە اينالىپ، باسەكەگە قابىلەتتى ونىمدەر شىعارىپ، جۇمىس ورىندارىن قۇرىپ، ۇلتتىق بيۋدجەتتەرگە اۋدارىمداردى ۇلعايتۋى ءتيىس.

ەكىنشى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اۋماعى، بۇكىل ەۋرازيا اۋقىمىندا، جال­پى­­قۇرلىقتىق ينفرا­قۇ­رى­لىمنىڭ وزىق بۋىنىنا اينالۋى كەرەك.

بۇل جەردە بىرقاتار جوبالاردى ازىرلەپ، جۇزەگە اسىرۋ ماڭىزدى.

ماسەلەن، ءبىرتۇتاس ەۋرا­زيالىق تەلەكوممۋنيكاتسيالار جەلىسىن قۇرۋ، مينسك – ماسكەۋ – استانا – الماتى باعىتى بويىنشا جۇردەك تەمىر جول ماگيس­ترالىن سالۋ، قازىرگى بار، اسىرەسە، باتىستا – ەۋروپالىق، شى­عىستا – قىتايلىق كولىك جۇيەلەرىنە شىعاتىن اۆتوموبيل جانە تەمىر جولدار جەلىسىن جاڭعىرتۋ، سونداي-اق، «ەۋرازيا» ارناسىنىڭ «كاسپي-قارا تەڭىز» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ.

كەلىسىلگەن جانە بىركەلكى تاريفتەر بويىنشا بۇكىل ۇلتتىق ەكونوميكالاردى گازبەن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي ىشكى گاز تاسىمالداۋ جەلىسىن قۇرۋدىڭ بولاشاق ەۋرازيالىق ەكونوميكانىڭ بەرىكتىگى ءۇشىن ماڭىزى زور.

ەنەرگەتيكا كەشەنىن تەرەڭ ينتەگراتسيالاۋدىڭ جول كارتاسى رەتىندە بىرلەسكەن «ەۋرازيالىق ەنەرگەتيكا» باعدارلاماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋ قاجەت.

سونداي-اق، ءبىز رەسەيمەن بىرلەسىپ، بىزدە اەس سالۋعا ءتيىسپىز.

ءۇشىنشى. جالپىەۋرازيالىق ەكونوميكانىڭ نەگىزىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرۋ ەكەنى مەن ءۇشىن بارىنشا اشىق ماسەلە.

بۇل مۇمكىن دەگەن ەكونوميكالىق سيپاتتاعى بارلىق جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە يكەمدى جاۋاپ بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەسى.

قارجىلىق جانە سەرۆيستىك قولداۋ ينستيتۋتتارىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان ەۋرازيالىق دامۋ بانكى ارقاۋىندا قۇرۋعا بولادى.

ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ اقپاراتتىق-ساراپتامالىق جا­نە عىلىمي-تاجىريبەلىك ينفرا­قۇ­رىلىمىن قۇرۋ قاجەت.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق مەحانيزمدەرىن قالىپتاستىرۋ ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ وزىق ساراپشىلارى مەن عىلىمي الەۋەت­تەرىنىڭ كۇشىن تارتۋ نۇكتە­سىنە، مۇددەلەردى ۇيلەستىرۋ كوزقا­راستارىن بەلگىلەۋ الاڭىنا اينالۋى ءتيىس.

ۇلتتىق اگرارلىق سالالاردىڭ عىلىمي-تاجىريبەلىك الەۋەتىن بىرىكتىرە الاتىنداي ەۋرازيالىق اگرارلىق اكادەميا تاعايىنداۋ ورىندى بولماق.

اگرارلىق سەكتورداعى كووپەراتسيا ازىق-تۇلىك ەكسپورتىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەدى، سونىمەن بىرگە، ول ءبىزدىڭ اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەر اراسىندا باسەكەلەستىك تۋعىزباۋى كەرەك.

ءتورتىنشى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ماقسات­تارى ونىڭ قۇقىقتىق جانە ۇيىم­داستىرۋشىلىق تەتىكتەرىنە ايرىقشا تالاپتار قويادى.

ولار قاتاڭ قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن، سونىمەن بىرگە، كەز كەلگەن وزگەرىستەرگە تيىسىنشە ارە­كەت ەتە الاتىنداي جەتكىلىكتى يكەم­دى­لىككە يە قۇرال بولىپ تابىلۋى ءتيىس.

ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ورگاندارىن باسقارۋ قۇرى­لىمى مەن تاسىلدەرى وزگە ينتە­گراتسيالىق قۇرىلىمداردان الىنعان انشەيىن ءبىر كوشىرمە بولماۋى ءتيىس ەكەنى بەلگىلى.

مەنەدجمەنتتىڭ ءبىزدىڭ بىر­لەستىگىمىزدىڭ ەرەكشە ميسسياسىنا جاۋاپ بەرەتىندەي يننوۆاتسيالىق مودەلدەرىن ىزدەۋ قاجەت.

بۇل ولاردى بيۋروكراتيادان جانە ۇلتتىق مەملەكەتتىك اپپاراتتار شەنەۋنىكتەرىنىڭ قاجەت ەمەس سينەكۋراسىنا اينالۋىنان قورعايدى.

سىزدەر مەنىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ۇلتۇس­تىلىك ورگانىن ەۋرازيا قۇرلى­عىنىڭ ءدال جۇرەگىندە ورىن تەپكەن استانادا ورنالاستىرۋدى ۇسىنعانىمدى بىلەسىزدەر.

بۇل جەردە ەشقانداي استام ويلاۋشىلىق جوق.

بۇل ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن جۇك­تەمە.

مەن مۇنى، بىرىنشىدەن، بۇكىل ەكونوميكالىق كەڭىستىكتى رەتتەۋ الگوريتمىن تەڭدەستىرۋ قاجەتتىلىگى بويىنشا نەگىزدەدىم.

ەكىنشىدەن، رەسەي ء«بارىن ءوزى ءۇشىن قۇرۋدا» دەگەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قاتىستى بارلىق سىرتقى كۇمانداردى جويۋدىڭ ماڭىزدىلىعى ءۇشىن.

باسقا نۇسقا رەتىندە مەن وسىدان جيىرما جىل بۇرىن گەوگرافيالىق جاعىنان ەۋروپا مەن ازيا تۇيىسەتىن وڭىردە ورنا­لاسقان قالانى وداقتىڭ ورتالىعى جاساۋعا شاقىرعانىمدى ەسكە سالا كەتپەكپىن.

قازاقستاندىق اتىراۋ، اقتوبە نەمەسە رەسەيلىك ەكاتەرينبۋرگ قا­لالارىنىڭ كانديداتۋرالارىن قاراستىرۋعا بولادى دەپ ەسەپ­تەيمىن.

بىراق استانا بۇل ءرول ءۇشىن اناعۇرلىم دايىن.

بۇگىن مۇنداي تاڭداۋدى مەن قوسىمشا جاڭا ەۋرازيالىق اگلومەراتسيا، ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا اۋماعىنىڭ ورتالىق بولىگىندە جاڭا ءوسۋ ورتالىعىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىمەن دايەكتەيمىن.

ول ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اكىمشىلىك ورتالىعىنىڭ ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ شەتكى نۇكتەلەرىنەن شامامەن بىردەي الشاقتىعى نەگىزىندە بۇكىل رەتتەۋشى تەتىكتەردى بەكەمدەي الار ەدى.

بەسىنشى. مەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ ءبىزدىڭ حالىق­تارىمىز اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق باي­لا­نىستاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىنىنا جانە ولاردى نە­عۇر­لىم تەرەڭ­دەتە تۇسەتىنىنە سەنىمىم مول.

ءححى عاسىر مادەني سەگمەنتتى ءىجو وسۋىندە قوماقتى پايىز­دار اكەلەتىن ۇلتتىق ەكونو­مي­كا­لاردىڭ ءسوزسىز ماڭىزدى قۇرام­داسىنا اينالدىرادى.

بۇل تۋريزم، سونىڭ ىشىندە تا­ريحي-مادەني ەكولوگيالىق جانە مەديتسينالىق تۋريزم.

بۇل يننوۆاتسيالىق-يندۋس­تريا­لىق دامۋ مەن باسقارۋ جۇيەسى ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرى.

بۇل ەكونوميكانىڭ كوڭىل كوتەرۋ، سپورت سەكتور جانە اق­پاراتتىق ءونىم ءوندىرىسى.

سونىمەن بىرگە، مادەني-گۋمانيتارلىق ينتەگراتسيا ۇدەرى­سىنىڭ قانداي دا ءبىر سەگمەنتتىڭ ۇس­تەمدىگىنەن ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى رۋحاني-مادەني الۋاندىلىقتى جويىپ جىبەرمەۋى دە ماڭىزدى.

مەن ءبىزدىڭ كەز كەلگەن ەلى­مىزدە مادەنيەتتىڭ ۇلتتىق مازمۇنىنىڭ ەروزياسىنا جول بەرۋگە بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن.

سوندىقتان مۇشە مەملە­كەتتەردىڭ مەكتەپتەرى مەن جوو-لارىندا ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ تاريحىمىزدى، ادەبيەتىمىزدى، مادەني مۇرالار مەن ءتىلدى وقىپ-ۇيرەنۋدى ىنتالاندىرۋدىڭ ماڭىزى زور.

بىزدە بولاشاقتا پايدا بولاتىن ەۋرازيالىق حابار تاراتۋ قۇرىلىمدارى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىسكە قاتىساتىن بارلىق ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەرىن پايدالانۋى ماڭىزدى دەپ سانايمىن.

ول ءبىزدى جاقىنداتا تۇسەدى جانە سەنىمدى ارتتىرادى.

سونداي-اق، استانادا ەۋرا­زيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋ كۇنىن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا كۇنى دەپ جاريالاۋدى ۇسىنامىن.

قىمباتتى دوستار!

ءححى عاسىردا ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا ءجۇرىپ وتۋگە تۋرا كەلەتىن ستراتەگيالىق جولعا قاتىستى مەنىڭ پايىمىم، بۇتىندەي العاندا وسىنداي.

مەن سىزدەرمەن – جاستارمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن عىلىمي ەليتامەن تاعى دا ءوز ويلارىمدى ءبولىسىپ وتىرمىن.

ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلعىسى – قاتىپ قالعان دوگمات ەمەس.

بىزگە ۋاقىتتىڭ كوپتەگەن كۇردە­لى سىن-قاتەرلەرىمەن بەتپە-بەت كەلۋگە تۋرا كەلەدى.

ينتەگراتسيالىق تاڭداۋ – «سي­قىرلى تاياقشا» ەمەس جانە تاڭعا­جايىپتارعا كەپىلدىك بەرە المايدى.

تەك ۋاقىت قانا بارىنشا يلاندىرۋ دارىنىنا يە.

مەن ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا يدەياسىن جاريالاعاننان كەيىن وتكەن ەكى ونجىلدىق تاجىريبەسى ونى راستاي تۇسەدى.

مەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىز­دى ساتىسىنا دەگەن مەنىڭ كوزقاراستارىم مەن پايىم­­داۋلارىمنىڭ عىلىمي توپتار مەن جۇرتشىلىق اراسىندا قول­­داۋ تاباتىنىنا شىنايى ءۇمىت ارتامىن.

مەن ءححى عاسىردىڭ ۇلى، وركەن­دەگەن ەۋرازيا ءجۇز جىل­دىعى بولاتىنىنا تەرەڭ سەنىمدىمىن.

نازارلارىڭىزعا راحمەت!

ءدارىس وقىلىپ بولعان سوڭ قازاق­ستان پرەزيدەنتىنە زالدان سۇراقتار قويىلدى. ەندى بىرەۋلەر ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا اۆتورىنا العىستارىن ايتتى.

العاشقى سۇراق عىلىم جايىندا بولدى. عالىمدار تاراپىنان قويىلعان «عىلىم سالاسىن دامىتۋدا قازىر قانداي باعىتتارعا ماڭىزدىلىق بەرگەن دۇرىس، قاي باعىتتا ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋ كەرەك» دەگەن ساۋالعا ەلباسى ءوزىنىڭ جوعارىدا وقىعان دارىسىنە قايتا ورالا وتىرىپ جاۋاپ بەردى. سونىمەن قاتار، بۇگىندە قازاقستاندا ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق باع­دارلاما جۇمىس ىستەپ جاتقانىن، ال وعان عىلىمنىڭ اسا ماڭىزدى اسەرى بار ەكەندىگىن ايتىپ ءوتتى. بۇگىندە زاۋىت سالۋ وڭاي، ال ونىڭ ءارى قاراي دامۋى ءۇشىن عىلىمي جەتىستىكتەردىڭ بولۋى شارت، دەگەن ەلباسى ەلىمىزدە عىلىمي جاڭالىقتارعا، عىلىمي جاڭاشىلدىقتارعا، يننوۆاتسياعا ماڭىز بەرىلىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى. ن.نازارباەۆ ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن ورتاق تابيعي رەسۋرستاردى بارىنشا وڭدەۋگە باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگىن جەتكىزدى. ياعني، شيكىزاتتى مۇمكىندىگىنشە، سوڭعى ونىمگە دەيىن وڭدەۋ – بۇگىنگى زاماننىڭ تالابى، دەدى ەلباسى. نانوتەحنولوگياعا باسىمدىق بەرىلىپ، روبوتتار جاساپ شىعارۋعا دەيىن بارىنشا زاماناۋي عىلىمعا بەيىمدەلۋگە ءتيىسپىز.

كەلەسى ءبىر سۇراق قويۋشى ەلباسىنىڭ دارىستە ايتىلعان ۇسىنىستارى ءوزىنىڭ دە ويىنان شىققانىن ايتا وتىرىپ، سونىڭ ءبىرى ينتەگراتسيا كۇنىن اتاپ ءوتۋدى جالعىز استانادا عانا ەمەس، بارلىق كەدەن وداعى ەلدەرىنىڭ استانالارىندا دا اتاپ وتسەك قالاي قارايسىز، دەگەن ساۋال جولدادى. ن.ءا.نازارباەۆ مۇنى ءبىراۋىزدان قۇپتايتىنىن ايتتى.

ستۋدەنتتەر تاراپىنان قويىل­عان بىرقاتار سۇراقتار پرەزيدەنتتىڭ جەكە ومىرىنە قاتىستى بولدى. ونىڭ ىشىندە قاراپايىم مەتاللۋرگتەن بۇگىنگى بەدەلدى پرەزيدەنت دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلگەن ءومىر جولىنا دا قىزىعۋشىلىق تانىتىلىپ جاتتى. ەلباسىنىڭ تاعىلىمدى ءومىرىن ۇلگى تۇتقان جاس بۋىن قازاقستان باسشىسىنان اقىل-كەڭەس سۇرادى. ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىنىڭ قيىن كەزەڭدەرگە تاپ كەلگەن بالالىق شاعىنان سىر تارقاتا وتىرىپ، ومىردە كەز كەلگەن ادام شىدامدى، ەڭبەكقور بولسا، ءبارىن باعىندىراتىنىن باسا ايتتى. جاستاردى سابىرلى بولۋعا شاقىردى. كوشباسشىلاردىڭ ۇنەمى العى شەپتە ءجۇرۋ كەرەكتىگىن، ءاربىر ادام الدىنا ماقسات قويا ءبىلۋ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتتى.

سۇراق-جاۋاپ اياقتالعان سوڭ م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا ۋنيۆەرسيتەتكە كەلگەنى ءۇشىن ءداستۇر بويىنشا ەستەلىك ديپلوم ۇسىندى.

سونىمەن، كەشە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ يدەياسى ەۋرازيا­لىقتىڭ ءىس جۇزىندەگى جاڭا كەزەڭىنىڭ باستاۋى بولعانى تاعى ءبىر مارتە دالەلدەندى. قازاقستان باسشىسىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تۋرالى ۇسىنىسى سوڭعى 20 جىل بەدەرىندە پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەكونوميكالىق ينتەگراتسياعا حالىقارالىق-ساياسي تۇرعىدان جاڭاشا سەرپىن بەردى دەۋ­گە ابدەن نەگىز بار. ارينە، سوڭعى 20 جىل قازىرگى زامانعى ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا بيىگىنە كوتەرىلۋدىڭ قيىن دا تابىستى جىلدارى بولدى. ال الداعى بولاشاق بۇدان دا جارقىن، كەمەلدى بولۋى ءتيىس. وعان ەلباسىنىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا جونىندەگى جاڭا ۇسىنىستارى جەتەكشى بولارى ءسوزسىز.

دينارا بىتىكوۆا،

«ەگەمەن قازاقستان» –  ماسكەۋدەن.

سۋرەتتەردى تۇسىرگەندەر

س.بوندارەنكو، ب.وتارباەۆ.

"ەگەمەن قازاقستان" گازەتى