الماتىدا بيلiكتiڭ شەكتەۋiمەن بiر جارىم جىل ەفير مەن ساحنادان جوعالىپ كەتكەن ايتىس ءوتتi.

ەندiگi ايتىستىڭ مولاسىنا «شىراقشى بولۋعا شاق قالعان» ءجۇرسiن ەرماننىڭ ۇيىمداستى­رۋى­مەن ەكi كۇنگە سوزىلعان جىر دوداسىنا اقتاڭگەر اقىنداردىڭ iشiنەن جيىرماسى قاتىستى. Iشiندە كوپشiلiككە تانىمال بالعىمبەك يماشەۆ، ايتاقىن بۇلعاقوۆ، اقمارال لەۋباەۆا، اينۇر تۇرسىنباەۆا، ايبەك قاليەۆ، رينات زايتوۆ، سارا توقتامىسوۆا ونەر كورسەتكەن اتا ونەر ءوز ورەسiنەن كورiندi. ايتىستى سا­عىن­عان حالىقتىڭ ىقىلاسىندا شەك بولمادى.

ايتىستىڭ بەتاشارىندا بiراز ءسوز العان ءجۇرسiن اعامىز «ايتىسپەن قوشتاسۋ» دەگەن ولەڭiن وقىدى. ولەڭنەن قاراپا­يىم حالىق بiراز سىرعا قانىقتى. ايتىسقا دەمەۋشi بوپ جۇرتقا تانىلعانداردىڭ مىرزالىعى بۇگiندە ونەرگە بوگەت قويىپ جۇرگەندەردiڭ ارەكەتi, «ايتىسىمدى ولتiرە كورمە» دەپ، اللاعا جالىنعانى كورiنiپ تۇردى.

ايتىستىڭ تۇراقتى دەمەۋشi­سi - مەتسەنات امانگەلدi ەرمەگياەۆ تا بiراز سويلەدi. سويلەگەندi ۇناتاتىن اعامىز قىزدى-قىزدىمەن كوپ شىندىقتى جايىپ سالدى. تiلi شورقاق ۇكiمەت باسشىسى مەن ونىڭ قىزمەتكەرلەرiن تەگiس سىنادى. اعامىزدىڭ اعى­تىلعان سىنىنا قاراعاندا، بiر كەزدەرi ءوزi دە ورiسiندە جۇرگەن بيلiكپەن بەت جىرتىسىپ قالعان با دەگەن ويعا قالدىق. اياقاستى ايتىس جاساپ، اقىندار تiلiنە ەرiك بەرگەندەرiنە قاراعاندا، وسىنداي بiر گاپتiڭ بارى انىق. ايتىستىڭ «تiل كەسپەك جوق»دەپ ايعايلاپ تۇرعان تاقىرىبى قۋات بەردi مە، اقىندار دا قاراپ قالمادى.

الماتىدا بيلiكتiڭ شەكتەۋiمەن بiر جارىم جىل ەفير مەن ساحنادان جوعالىپ كەتكەن ايتىس ءوتتi.

ەندiگi ايتىستىڭ مولاسىنا «شىراقشى بولۋعا شاق قالعان» ءجۇرسiن ەرماننىڭ ۇيىمداستى­رۋى­مەن ەكi كۇنگە سوزىلعان جىر دوداسىنا اقتاڭگەر اقىنداردىڭ iشiنەن جيىرماسى قاتىستى. Iشiندە كوپشiلiككە تانىمال بالعىمبەك يماشەۆ، ايتاقىن بۇلعاقوۆ، اقمارال لەۋباەۆا، اينۇر تۇرسىنباەۆا، ايبەك قاليەۆ، رينات زايتوۆ، سارا توقتامىسوۆا ونەر كورسەتكەن اتا ونەر ءوز ورەسiنەن كورiندi. ايتىستى سا­عىن­عان حالىقتىڭ ىقىلاسىندا شەك بولمادى.

ايتىستىڭ بەتاشارىندا بiراز ءسوز العان ءجۇرسiن اعامىز «ايتىسپەن قوشتاسۋ» دەگەن ولەڭiن وقىدى. ولەڭنەن قاراپا­يىم حالىق بiراز سىرعا قانىقتى. ايتىسقا دەمەۋشi بوپ جۇرتقا تانىلعانداردىڭ مىرزالىعى بۇگiندە ونەرگە بوگەت قويىپ جۇرگەندەردiڭ ارەكەتi, «ايتىسىمدى ولتiرە كورمە» دەپ، اللاعا جالىنعانى كورiنiپ تۇردى.

ايتىستىڭ تۇراقتى دەمەۋشi­سi - مەتسەنات امانگەلدi ەرمەگياەۆ تا بiراز سويلەدi. سويلەگەندi ۇناتاتىن اعامىز قىزدى-قىزدىمەن كوپ شىندىقتى جايىپ سالدى. تiلi شورقاق ۇكiمەت باسشىسى مەن ونىڭ قىزمەتكەرلەرiن تەگiس سىنادى. اعامىزدىڭ اعى­تىلعان سىنىنا قاراعاندا، بiر كەزدەرi ءوزi دە ورiسiندە جۇرگەن بيلiكپەن بەت جىرتىسىپ قالعان با دەگەن ويعا قالدىق. اياقاستى ايتىس جاساپ، اقىندار تiلiنە ەرiك بەرگەندەرiنە قاراعاندا، وسىنداي بiر گاپتiڭ بارى انىق. ايتىستىڭ «تiل كەسپەك جوق»دەپ ايعايلاپ تۇرعان تاقىرىبى قۋات بەردi مە، اقىندار دا قاراپ قالمادى.

اقىنداردىڭ العاشقى جۇبى بولىپ اينۇر تۇرسىنباەۆا مەن قىزىلوردالىق نۇرمات مان­سۇروۆ شىقتى. ءا دەگەننەن اينۇردى ىقتىرىپ الماق بولعان نۇرمات: «ايتىس توقتاپ، اقشا قايدان تابامىن دەپ، «ەكi جۇلدىز»جوباسىنا شىعىپسىڭ»، - دەپ بiر شىمشىسا، «ەلدiڭ مۇڭىن ايتا ما دەسەم، مەرەكەدە ەلباسىمەن كەزدە­سiپ، «شاي iشiپ تەرلەگەنگە» ءماز بولىپ ءجۇر ەكەنسiڭ»، - دەپ، تۇزاق تاستادى. الايدا مۇنداي تۇزاقتىڭ تالايىن كورگەن اككi اينۇر: «ەتەكتiنi مۇڭ ايت دەپ داۋعا جiبەرگەندi قاي اتاڭنان كورiپ ەدiڭ، «ەكi جۇلدىزعا» ايتىس­كەرلەردiڭ دە جۇلدىز ەكەنiن دالەلدەۋگە شىقتىم»، - دەپ، ءسوز تاۋىپ كەتتى.

ەكiنشi جۇپ بولىپ كۇمiساي مەن قازاق راديوسىنىڭ قىز­مەتكەرi باقىت جاعىپار ءسوز سايىستىردى. باقىتتىڭ بابى باسىم ەكەنi بiردەن بايقالدى. جىرى ءتورت تاعانداپ توگiلiپ ءتۇستi. جالپى، بۇل ايتىستا ولەڭدi شەبەر ۇيقاستىرىپ، ءسوز تابۋدا باقىتپەن ەشكiمنiڭ تالاسپايتىنى انىق سەزiلدi. كەيبiر اقىندار «سەنەمiن، كەلەمiن»، «مەن ەدiم، جەبە ەدiم» دەگەن جاتتاندى ۇيقاستارعا ۇرىنىپ، شاڭ قاۋىپ جاتقاندا، باقىتتىڭ «كۇمiساي اپكەم، ىدىس اياقپەن» دەگەن ۇيقاستارى جازبا اقىندارعا بەرگiسiز بولدى. قازىلار دا بايقاسا كەرەك، كەلەسi اينالىمعا باقىتتى وتكiزدi.

ءۇشiنشi بولىپ، شاپىراشتى كەلiنi سارا توقتامىسوۆا مەن استانانىڭ اتىنان سەرiكزات دۇيسەن­عازين ايتىستى. ايتىس تارتىستى، قىزىقتى ءوتتi. بيلiكتi سىناپ ايتقان سەرiكزاتقا: «اتامدى قارالاما، ول كiسiنiڭ كوز-قۇلاعىن جاعىمپازدار جاۋىپ ءجۇر»، - دەگەن سارانىڭ جاۋابى تۇشىمدى بول­عانىمەن، اقىننىڭ ءۋاجi اداسقان اتاسىنىڭ قاي قىلىعىنا جاماۋ بولماق. دەگەنمەن قازىلار كەلەسi اينالىمعا ەكەۋiن دە جiبەردi.

ءتورتiنشi جۇپ اتىراۋلىق  ساعادات پەن باقاناستىق (الماتى وبلىسى) اسحات Iزتiلەۋوۆكە بۇيىردى. باتىستىڭ اقىنى شىن شاپتى، باقاناستىق جورعالادى. اسحاتتىڭ اياقاستى دايىندىقسىز شىققانىن شىمشىما ازiلمەن شەكتەلگەنiنەن تۇسiندiك. انىعىندا، اقىنعا ايتىستان بiر كۇن بۇرىن عانا حابار تۇسسە كەرەك. ال ساعاداتى سارىنى مەن دارىنى العا سۇيرەدi.

بەسiنشi جۇپ اكە مەن بالا ايتىسى - ايتاقىن مەن جاندار­بەكتiڭ شايقاسىنا كورەرمەن قارىق بولدى. اكەسi - كوم­مۋنيستiڭ، بالاسى - نۇردىڭ اتىمەن استارلى اجۋامەن ءسوز سايىسقان بۇلعاقوۆتار بۇرىن-سوڭدى بولماعان ايتىستىڭ ءتۇرiن تاماشالاتتى. جوعارى جەتپiس ۇپايدى ەكەۋiنە بiردەي بەرمەسە، قازىلار كورەرمەندەر قاھارىنا ۇشىراپ قالۋى ابدەن مۇمكiن ەدi.

التىنشى جۇپتا ونىنشى سىنىپ وقۋشىلارى - رەسپۋبليكالىق «جىر الىبى - جامبىل» اتتى وقۋشىلار ايتىسىنىڭ ەكi جىلداعى جەڭiمپازدارى قىزىلوردالىق مەيiربەك پەن سەرiكبول شابىستارىنىڭ ەكپiندi ەكەنiن، از جىلدا الدىڭعى توپقا جەتەرiن ءدا­لەلدەپ باقتى. بۇل جاستاردى جە­بەۋدە ءجۇرسiننiڭ تاعى بiر ۇتىم­دى ءجۇرiسi بولدى.

جەتiنشi جۇپتا فارحات ماراتۇلى مەن استانالىق ەركەبۇلان قاينازاروۆتىڭ ايتىسى سالىستىرمالى تۇردە تومەن ناتيجە كورسەتتى. ەركەبۇلان ەكپiندەگەنمەن، فارحاتتىڭ شابىسى ۇدەمەدi.

سەگiزiنشi جۇپتا باتىستىق باۋىرجان مەن ەرجەڭiستiڭ تiزگiن قاققاندارى ايتىس ەمەس، ارناۋعا اينالدى. اششى شىندىقتى بارلىق اقىن ايتتى، قوعامنىڭ كەم­شiلiگi, سولاقاي ساياسات، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى، تاسقىن سەلگە تۇنشىعىپ جاتقان اۋىلداردىڭ جاعدايى نازاردان تىس قالمادى. بiراق ايتىس ءسوز بارىمتاسى ەمەس پە، قارسىلاسپەن قاعىسىپ، ويمەن جارىسىپ وتىرۋ شارت قوي. باۋىرجان ايتارىن ايتتى دا، قارسىلاسىن قويماي تۇرعىزىپ اكەتتi.

سەگiزiنشi جۇپ اقمارال لەۋ­باەۆا مەن رينات زايتوۆتىڭ ايتىسى ءدامدi, ءماندi بولدى. سىر الدىرماس اقمارال ريناتتىڭ قاق­پاندارىن قاپتىرماي، اي دالاعا شاپتىرماي، الىپ شىقتى. ريناتتىڭ: «بۇرىن ايتىستا ەفير دەگەن گينەكولوگ ابورت جاساپ تاستاۋشى ەدi سوزiمiزگە، ال قازiرگi بيلiك «سپي­رال» سالىپ قويدى وزiمiزگە» دەگەن تەڭەۋi كوپشiلiكتi كۇلكiگە كومدi. توسىننان تاۋىپ سويلەيتiن قىرشاڭقىلىق ريناتقا جاراسادى.

ونىنشى جۇپ - بالعىمبەك پەن ايبەك، سىرالعى دوس،  ارiپتەس اقىندار ەمەس پە، ەكەۋىنىڭ  جىر شۋماقتارى سالماقتىراق بولدى. اسiرەسە اقىندار ءوزارا ازiلدەپ، «اسان قايعىعا» تەڭەيتiن، قاشاندا حالىقتىڭ ماسەلەلەرiن نوسەرلەپ توگەتiن ايبەكتiڭ iشi تولىپ قالىپتى. وسىنى بiلەتiن بالعىمبەكتiڭ: «قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارعان كۇنi ايبەكتiڭ ايتىسى ناشارلايدى»، - دەۋi سودان.

سونىمەن، بiرiنشi كۇن وسىلاي اياقتالدى. حالىقتىڭ ارقاسى ۇستاپ، دەلەبەسi قوزعانى انىق. وتiرiكتەن شارشاپ، شىندىقتى اڭساپ ءجۇر­گەن اعايىنعا بۇل دا بولسا بiر سەرپiن اكەلگەندەي. قاريالار قاۋ­قىلداسىپ، اعالارىمىز اڭقىلداسىپ، جاستارىمىز جiگەرلەنiپ، ستۋدەنتتەر سارايىنان شىعىپ جاتتى.

حالىق قاتتى تولقيتىنداي نە ايتىلدى دەيتiن بولارسىز. اشە­يiندە كوزگە كورiنبەيتiن، تiسi جوق شالداي اس باتپايتىن، iسi جوق بiرiنشi پارتيا، ونىڭ كوسەمدە­رiنiڭ كورسوقىرلىعى اشىق ايتىلدى. بiرەۋلەر جالا جابۋ، اشىق وپپوزيتسيا دەيتiن شىعار. بiراق اقىننىڭ ايتقانى بiرەۋدiڭ ءسوزi ەمەس، بۇكiل ەلدiڭ ءسوزi عوي. ەلدi بيلەگەندەردiڭ ەلدi تىڭداي دا بiلگەنi دۇرىس قوي.

ايتىستىڭ ەكiنشi كۇنi ناۋرىز مەرەكەسiن حالىق قالاي تويلاپ جاتىر ەكەن دەپ، الاڭعا باردىق. ۇيات-اي، ادام دەگەن تولىپ ءجۇر، سولاردى مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ، مەرەيiن كوتەرەتiن ەشكiم جوق. ساحنانى جيناپ تاستاعان، كۇمبiر­لەتiپ كۇي ويناتىپ قويسا دا بولادى عوي. جىل باسىن قالالىق اعايىندار ەكi ات، بiر تۇيەنi اينالا مiنiپ-ءتۇسiپ قارسى الىپ ءجۇر. بiر كۇن بۇرىن تiگiلگەن كيiز ءۇيدiڭ، ويىن-ساۋىقتىڭ بiرi جوق. الاڭعا توپىرلاپ پوليتسيا تولىپ العان، بiرەۋ بۇزىقتىق جاساپ جاتقانداي. اكiمدiك اي قاراپ وتىر ما دەدiك تە، ستۋدەنتتەر سارايىنا اسىقتىق. ايتىس بولماسا، ناۋرىز مەرە­كەسiنiڭ مەرەيiن سەزبەي قالاتىن ەدىك.

ەكiنشi اينالىمعا بەس جۇپ - ون اقىن ىرىكتەلىپتى. العاشقى بولىپ اقمارال مەن سەرiكزات شىقتى. ءسوز باستاۋ قيىن عوي، اقىندار كەشەگiدەي ەمەس، توسىرقاپ قالىپتى. ءساتi كەلمەگەن ءسوز سايىسى بولدى. ەكiنشi شىققان ساعادات پەن باقىتتىڭ دا ايتقاندارى - كەشەگi ويدى قايتالاۋ، دايىن ءسوزدiڭ ازدىعى كورiندi.

ءۇشiنشi جۇپتا رينات پەن جانداربەكتiڭ ايتىسى تاتىمدى، حالىقتىڭ كوڭiلiنەن شىقتى. اكەسiنەن سەسكەنبەگەن جانداربەك ريناتقا دا بەرiسپەدi. الايدا ءسوزi مەن ويى بيلiكتi نايزاداي تۇيرەگەن رينات ەكi-ءۇش ۇپاي باسىم ءتۇستi. كەلەسi جۇپ بالعىمبەك پەن ايتاقىننىڭ ايتىسى دا ايتۋلى، ەستە قالارلىقتاي تارتىمدى ءوتتi.

بەسiنشi جۇپتا سارا مەن اي­بەكتiڭ باسەكەسi قىزدى. ايبەك اقىن سارانىڭ كەيبiر كورەرمەن كورمەگەن كەمشiلiكتەرiن تاۋىپ ايتتى. شاپىراشتى كۇيەۋiڭدi كورسەت دەپ، سارانىڭ تاڭداپ تيگەن جولداسىن ساحناعا شاقىرتىپ، باتا بەردi. قاشاندا سۇلۋ سوزبەن ساراي سالاتىن سارا بۇل جولى دا ەبiن تاپتى.

قازىلاردىڭ شەشiمiمەن ءۇشiن­شi اينالىم جاسالىپ، سارا مەن رينات، ايبەك پەن جانداربەك شىقتى. شاماسى، اكەسi مەن اكە­سiنiڭ شاكiرتi جانداربەكتiڭ ايتىسقانىن قالاسا كەرەك. جانداربەك جارادى، تاي بولسا دا، تۇلپارمەن قاتار شاپتى. ايبەك تە ونى ءتۇسi­نiپ، الدىن الىپ، شەتكە قاقپادى.

ال رينات پەن سارانىڭ ايتىسى بەتجىرتىس، بiرiن-بiرi كەم­سiتiپ، iشكi جۇلدىزدارىنىڭ قارسى ەكەن­دiگiن كورسەتiپ الدى. جاقسى-اق كوسiلiپ وتىرعان رينات اياقاستى باسىلىپ قالدى. مادەنيەتتەن سەكi­رiپ، ءوزi ايت­قانداي، سەكەڭدەپ كەتكەن سارانىڭ «اۋىزىڭدى ۇرايىن» دەگەن ءسوزi اۋىر تيدi-اۋ دەيمiن. قالاي دا حالىققا «ۇرىس» ايتىس  ەمەس، دۇرىس ايتىس كەرەك قوي. اقىنداردىڭ مۇنداي پەن­دە­شiلiگiن ساحنادا جاريا ەتپەگەنi ابزال. ۇيدەگi اڭگiمەنi سارايعا اكەلۋدiڭ قاجەتi قان­شا؟!

ايتىستىڭ باس جۇلدەسi - بiر ميلليون تەڭگە ايبەككە، ءتورت ءجۇز مىڭدىق بiرiنشi ورىن ساراعا، ەكi ءجۇز مىڭنان ەكi ەكiنشi ورىن رينات پەن جانداربەككە بەرiلدi, قالعان اقىندارعا ەلۋ مىڭنان تاراتىلدى.

ايتىستا جۇزدەسەيiك، ەندi... ەگەر بولىپ جاتسا...

رينات اقىلبەك

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 12 (49) وت 24 مارتا 2010 گ.