«ءداستۇر دەپ دالبالاقتاي بەرەمىز بە؟» دەيدى يمام
قازىرگى تاڭدا رەسمي مالىمەتتەرگە قاراساق ەلىمىزدە 40-تان استام كونفەسسيانى قۇرايتىن 3 مىڭ 992 ءدىني بىرلەستىك بار ەكەن. ونىڭ 2 مىڭ 334-ءى مۇسىلمان، 282-ءسى پراۆوسلاۆيە، 98-ءى كاتوليك، 28-ءى يۋدەي بىرلەستىگى، 100-گە جۋىق پروتەستانتتىق، بۋدديزم، يندۋيزم جانە سوڭعى كەزدەرى بەلگىلى بولا باستاعان پرەسۆەتەرياندىق كونفەسسيالارعا جاتاتىن «جاڭا اپوستول»، «بلاگايا ۆەست»، «جاڭا اسپان»، «اگاپە» سياقتى ءدىني سەكتالاردان تارايتىن قاۋىمدار بار. پرەزيدەنت نازارباەۆ ەل اۋماعىنداعى ميسسيونەرلەردىڭ ءىس-ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ كەرەكتىگىن ەسكەرسە دە، كەرىسىنشە ەلىمىزدەگى ءدىننىڭ قاتارى كۇننەن-كۇنگە تولىعا تۇسۋدە. تىپتەن، تىركەلمەگەندەرى قانشاما. ال، ول كوپ ءدىني سەكتالاردىڭ ەلىمىزدەگى تولەرانتتىلىقتىڭ تىرەگى بولماق تۇگىلى كونستيتۋتتسياعا كەرەعار ارەكەتتەرى، ادام قۇقىقتارىن اياققا تاپتاپ، ەل ىشىندە اجەپتەۋىر داۋ-داماي تۋدىرىپ، قازاقتى جىك-جىككە ءبولىپ، ايرانداي ۇيىسىپ وتىرعان وتباسىنىڭ ويرانىن شىعارىپ جۇرگەندىكتەرى وسى كۇندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كوپ جازىلىپ، كوپ ايتىلىپ كەلەدى. تىپتەن، بۇل ماسەلەلەردىڭ ەل ومىرىنە، ەل ەرتەڭىنە، ۇلتقا اسا قاۋىپتىلىگىن سەزىنگەن حالىق قالاۋلىلارى 2008 جىلى پارلامەنت ماجىلىسىندە بەرىك بەكجانوۆ، كامال بۇرحانوۆ، نۇرتاي سابيليانوۆ باستاعان دەپۋتاتتار ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، وندا 1992 جىلى قابىلدانعان «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن بولاتىن.
قازىرگى تاڭدا رەسمي مالىمەتتەرگە قاراساق ەلىمىزدە 40-تان استام كونفەسسيانى قۇرايتىن 3 مىڭ 992 ءدىني بىرلەستىك بار ەكەن. ونىڭ 2 مىڭ 334-ءى مۇسىلمان، 282-ءسى پراۆوسلاۆيە، 98-ءى كاتوليك، 28-ءى يۋدەي بىرلەستىگى، 100-گە جۋىق پروتەستانتتىق، بۋدديزم، يندۋيزم جانە سوڭعى كەزدەرى بەلگىلى بولا باستاعان پرەسۆەتەرياندىق كونفەسسيالارعا جاتاتىن «جاڭا اپوستول»، «بلاگايا ۆەست»، «جاڭا اسپان»، «اگاپە» سياقتى ءدىني سەكتالاردان تارايتىن قاۋىمدار بار. پرەزيدەنت نازارباەۆ ەل اۋماعىنداعى ميسسيونەرلەردىڭ ءىس-ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ كەرەكتىگىن ەسكەرسە دە، كەرىسىنشە ەلىمىزدەگى ءدىننىڭ قاتارى كۇننەن-كۇنگە تولىعا تۇسۋدە. تىپتەن، تىركەلمەگەندەرى قانشاما. ال، ول كوپ ءدىني سەكتالاردىڭ ەلىمىزدەگى تولەرانتتىلىقتىڭ تىرەگى بولماق تۇگىلى كونستيتۋتتسياعا كەرەعار ارەكەتتەرى، ادام قۇقىقتارىن اياققا تاپتاپ، ەل ىشىندە اجەپتەۋىر داۋ-داماي تۋدىرىپ، قازاقتى جىك-جىككە ءبولىپ، ايرانداي ۇيىسىپ وتىرعان وتباسىنىڭ ويرانىن شىعارىپ جۇرگەندىكتەرى وسى كۇندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كوپ جازىلىپ، كوپ ايتىلىپ كەلەدى. تىپتەن، بۇل ماسەلەلەردىڭ ەل ومىرىنە، ەل ەرتەڭىنە، ۇلتقا اسا قاۋىپتىلىگىن سەزىنگەن حالىق قالاۋلىلارى 2008 جىلى پارلامەنت ماجىلىسىندە بەرىك بەكجانوۆ، كامال بۇرحانوۆ، نۇرتاي سابيليانوۆ باستاعان دەپۋتاتتار ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتىنا ساۋال جولداپ، وندا 1992 جىلى قابىلدانعان «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن بولاتىن.
وتكەن جىلى ەلىمىزدىڭ مينيسترلەر كابينەتى العاش رەت ءوزىنىڭ وتىرىسىن يدەولوگيالىق ماسەلەلەرگە ارناپ، وندا قوعامداعى قازىرگى ۋاقىتتىڭ كەزەك كۇتتىرمەس وزەكى ماسەلەلەرى بويىنشا ادىلەت، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، ءبىلىم جانە عىلىم، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىكتەرىنىڭ باسشىلارى جاۋاپ بەردى. سوندا ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ يدەولوگيا باعىتىندا «ول ازىرگە اقساپ تۇرعاندىعىن» اشىق ايتقان بولاتىن. ال، سول جيىندا زاعيپا باليەۆا بۇگىنگى تاڭدا قازاق جەرىندە 362 ميسسيونەرلەردىڭ ۋاعىز تاراتىپ جۇرگەندىگىن حابارلاپ، تىركەۋسىز ميسسيونەرلىك قىزمەت جاساعان اقش، گرۋزيا، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا ازاماتتارى ەلدەن الاستاتىلعاندىعىن، ولاردىڭ ىشىندە، ساەنتولوگيا شىركەۋىمەن سىبايلاس «ناركونون» قورىنىڭ باسشىلارى بار ەكەندىگىن، سونىمەن قاتار، «تابليعي جاماعات» ميسسيونەرلەرىنىڭ جەتى توبىنىڭ ۇگىت-ناسيحاتتىق قىزمەتى توقتاتىلعاندىعىن حابارلاعان ەدى.
تىپتەن، شەتەلدەردە تىيىم سالىنعان نەمەسە قاۋىپتى دەپ تانىلعان كوپتەگەن ءدىني بىرلەستىكتەر ەلىمىزدە استىرتىن جۇمىس جاسايدى ەكەن. سوندىقتان دا ولار ادىلەت مەكەمەلەرىندە تىركەۋدەن وتكەندە ولار كوبىنە «قايىرىمدىلىق»، «گۋمانيتارلىق» دەگەن سارىنمەن وزدەرىنىڭ ءدىني باعىتتارىن جاسىرادى. ال شىندىعىندا كەلگەندە، ولار وزگە مەملەكەتتەردە ءدىني سەكتا، كەيدە ءتىپتى قاۋىپتى ۇيىمدار بولىپ ەسەپتەلۋدە.
عاسىرلار بويى قازاقتىڭ ادەت-عۇرپىمەن، سالت-ساناسىمەن استاسىپ كەتكەن ءداستۇرلى دىنىمىزدەن وزگە دىندەردىڭ بارلىعى دا قازاققا قاۋىپتى ەكەندىگى بەلگىلى. ويتكەنى ءار قاي ءدىننىڭ قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىنا جات وزىندىك مۇددەسى، ماقساتى بار. سوندىقتان دا ولارعا مەملەكەتتىڭ بىرتۇتاستىعى، ۇلتتىڭ بىرلىگى، حالىقتىڭ تىنىشتىعى، ەلدىڭ مۇددەسى، تىپتەن ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتتسياسى دا قاجەت ەمەس. اتالعان جات پيعىلدى دىندەردىڭ بىردە اشىق، بىردە جاسىرىن قولايى كەلسە زاڭنىڭ دا قونىشىنان باسىپ، ءوز ۇگىت-ناسيحاتتارىن، قاۋىپتى يدەولوگياسىن بەلسەندى تۇردە جۇرگىزۋى دە سوندىقتان. تىپتەن، ولاردىڭ اراسىندا «وتە قاۋىپتىلەرى» دە قازىر ءوز جۇمىستارىن اشىقتان-اشىق جۇرگىزۋدە. وعان، قازىرگى كۇنى قوعامدى بىرتىندەپ «جاۋلاي» باستاعان «يەھوۆا كۋاگەرلەرى» مەن راديكالدى «يسلام فۋندامەنتاليستەرىنىڭ» ءىس-ارەكەتتەرىن جاتقىزۋعا بولادى.
ماسەلەن 2007 جىلى قىركۇيەك ايىندا الەمنىڭ جيىرما ەكى ەلىنەن الەمگە اتتارى ايگىلى، شوقتىعى بيىك يسلامتانۋشى عالىمداردىڭ قاتىسۋىمەن استانادا وتكەن «ازياداعى يسلام مادەنيەتى» تاقىرىبىنداعى يسلام كونفەرەنتسياسىندا ورتا ازياداعى، قازاقستانداعى ءۋاھھابيزمنىڭ قاۋىپىنە يسلامتانۋشى عالىمدار الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەندىگىنەن ەلىمىزدەگى «ءۋاھھابيزمنىڭ» قاۋىبىن اڭعارامىز.
وسىنشاما سان ءتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا قاقتىعىسىپ، رۋحاني يدەولوگيالىق سوعىستاردىڭ ءورشىپ تۇرعان عالامدانۋ زامانىندا عاسىرلار بويى ابدەن نەبىر قيتۇرقى تاسىلدەرمەن ماڭگۇرتتەلىپ، تەكسىزدەنىپ، دىننەن ابدەن اجىراپ، رۋحاني اپاتقا ۇشىراعان حالقىمىزدىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىن وتەپ، اتا-بابالاردان ميراس بولعان سان عاسىرلىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىز بەن مۇرالارىمىزدى، سالت-سانامىزدى قايتا جاڭعىرتىپ، حالىققا رۋحاني كوشباسشى بولاتىن ەلىمىزدىڭ ءدىني باسقارماسى مەن رەسپۋبليكانىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى مەشىت يمامدارى اسا جاۋاپتى دا زور مىندەتتى ورىنداماق تۇگىلى كەرىسىنشە ۇلتتىق سالت-ساناعا، قازاقى دۇنيەتانىمعا قارسى سوعىسۋدا... اشىعىن ايتساق اسا «قاتەرلى» سانالعان ءۋاھھابيزمدى اشىق ناسيحاتتاۋدا... ال ونى بەتىنە دايەكتى دالەلدەرمەن باسساڭ، «جالا جاپتىڭ» دەپ كادىمگىدەي مويىنداعىلارى كەلمەيدى. ايتپاساڭ حالىق كەتىپ بارادى كوزسىز اداسىپ، اتا-باباسىمەن «سوعىسىپ».
«يسلام جانە وركەنيەت» گازەتىنىڭ № 20 (104) 16-31 قازان، 2007 جىلعى سانىنداعى س.عيلماني مەشىتىنىڭ باس يمامى باقتىباي قىدىربايۇلىنىڭ «سالت-ءداستۇرىمىزدى شاريعاتپەن شاتاستىرمايىق» اتتى ماقالاسىندا:
«نەگىزىندە سالت-ءداستۇرىمىز بەن ادەت-عۇرپىمىز يسلامعا قايشى كەلمەۋى كەرەك. مىسالى، جەرلەۋ راسىمدەرىمىزدەگى ادەت-عۇرىپتارعا توقتالىپ كەتۋگە بولادى... ءۇشى، جەتىسى، قىرقى، جىلى دەگەندەر شاريعاتتا بار ما؟! ارينە، جوق. بۇل يسلامعا دەيىن قالىپتاسىپ، ادەتكە اينالىپ قالعان نارسە. نەگىزىن جوعالتقان، ادەتكە اينالىپ قالعان نارسەنى كوپشىلىك يسلام ءدىنىنىڭ شاريعاتىنان شىققان زاڭ رەتىندە قابىلداپ، شاتاستىرىپ جاتادى. سوسىن يمامداردان: «قىرقىن قىرقىنا جەتكىزىپ ىستەۋ كەرەك پە، نەمەسە قىرقىنان اسىرىپ ىستەۋ كەرەك پە» دەپ شاريعاتتا جوق نارسە تۋرالى سۇرايدى. ەگەر سول قىرقى، نە جەتىسىن سول كۇندەردەن اسىرىپ، نە جەتكىزبەي بەرگەننەن دە، ءتىپتى ونىڭ ءبارىن وتكىزۋدىڭ مارقۇمعا ەش پايداسى جوقتىعىن، تەك تىرىلەر الدىندا تىراشتانىپ مال شاشپاق ارەكەت ەكەنىن ايتساق سەنى «حالىق جاۋى» كورەدى. اتا-بابادان قالعان ءداستۇر دەپ قاشانعى دالبالاقتاي بەرەمىز. ءبىر ءسات اقىلعا سالىپ، ءمان-جايدى لوگيكالىق تۇرعىدان ويلانعان ءجون عوي. يسلامعا دەيىن اتا-بابالارىمىزدىڭ ىستەگەنىن بۇگىن جاساي بەرەتىن بولساق، تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان جايتتاردان وزگە قانشاما سالت-ءداستۇر، جورالار بولعان. ۋاقىت وتە ونىڭ ءبارى دە قالىپ قويدى ەمەس پە؟! يسلامعا دەيىن حالال مەن حارامدى اجىراتپاعان حالىق بولدىق قوي. ەندى مۇسىلماندىق جولىندا ءجۇرىپ، اقىلعا سىيىمسىز نارسەلەردەن ارىلا الماي، سونىڭ جەتەگىندە كەتە بەرمەكپىز بە؟... مىنە، وسىنى جانە جانازا توڭىرەگىندەگى ورىنسىز ادەتتەردى رەتتەۋ كەرەك. بىراق، بۇل نارسەلەر ءبىر عانا ماقالامەن، نەمەسە ءبىر عانا جيىنمەن شەشىمىن تاۋىپ، دۇرىستالىپ كەتەدى دەپ ويلامايمىز. ول ءۇشىن تىنىمسىز ارەكەتتەر كەرەك... » - دەپ، اتا داستۇرىمەن قاي دەڭگەيدە كۇرەس جۇرگىزىپ جاتقاندىعىن اشىق ايتىپتى.
قازاق اتام مارقۇمنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن وتكىزگەندە ارۋاعىن قۇرمەتتەپ، «ءولى رازى بولماي ءتىرى بايىماس» دەپ، دۇعا باعىشتامايتىن با ەدى؟ ال يمامنىڭ «ونىڭ ءبارىن وتكىزۋدىڭ مارقۇمعا ەش پايداسى جوق، تەك تىرىلەر الدىندا تىراشتانىپ مال شاشپاق ارەكەت» دەپ ۇكىم شىعارۋى نەمەسە، اتا-بابالارىمىزدىڭ ۇستانعان اسىل داستۇرلەرىن «يسلامعا دەيىنگى حارام»، ءدىنسىز دەپ باعالاۋى قالاي؟ دەسەك ءمۇفتي ءا.دەربىسالىنىڭ ايشىقتى ويلارى مەن عيبراتتى سوزدەرى جيناقتالعان «ءبىلىم» باسپاسىنان 2006 جىلى جارىق كورگەن «ءدىنباسى» اتتى كىتاپتىڭ 61-بەتىندە:
- «ومىردەن قايتقان ادامنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋ شاريعاتتا جوق»
- «كۇنى كەشەگە دەيىن بىزدە ءدىندى تەك ءولىم-ءجىتىم كەزىندە ارۋاقتارعا دۇعا باعىشتاۋ ءۇشىن عانا كەرەك دەگەن تار تۇسىنىك ۇستەمدىك ەتتى»
- «قابىرستان سىرتىندا مال شالۋ - ساداقاعا جاتپايدى» دەگەن ايشىقتى ويلارى توپتاستىرىلپى.
ال «دىنباسىداعى» «ومىردەن قايتقان ادامنىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋ شاريعاتتا جوق» دەلىنگەن ءمۇفتيدىڭ ايشىقتى ويىن س.عيلماني مەشىتىنىڭ باس يمامى «يسلام جانە وركەنيەتتە» انانداي عىپ «تاپسىرلەپتى».
قابىرستاننىڭ سىرتىندا مال شالۋ - ساداقاعا جاتپايتىن بولسا نەگە سوناۋ الاساپىران زاماندا ۇلى حانىمىز ابىلاي اۋليە بابا تۇكتى شاشتى ءازىز باسىنا قۇربان شالعان؟!
ماسەلەن ۇمبەتەي جىراۋ بۇل تۋراسىندا:
اناۋ ءبىر جولى اتتانعان
اسكەردى قىرعىز قىرعاندا،
باسىنان وبا قىلعاندا،
ول حاباردى ەل ءبىلىپ،
كوپ باتىرمەن سەن ءجۇرىپ،
كوزىڭنىڭ جاسىن كول قىلىپ،
قىسىلعان اسكەر باسىنىڭ
قاسىنا بارىپ تۇرعاندا،
اقبوز اتتى شالعاندا،
موينىڭا كىسە سالعاندا،
بابا تۇكتى شاشتى ءازىز،
سودان باتا العاندا،
تىلەۋىڭ قابىل بولعانىن،
باسىڭا قىدىر قونعانىن،
ۇمىتتىڭبا سونى ابىلاي؟! (ۇمبەتەي جىراۋ. جەتى عاسىر جىرلايدى. 1-توم. جازۋشى باسپاسى.75-بەت ) دەپ، كەلتىرگەن.
2008 جىلى كوكجيەك باسپاسىنان جارىق كورگەن «قمدب-نىڭ 2000 جىلدان باستاپ شىققان ءپاتۋالار جيىنتىعىنىڭ ءبىر بولىگى» اتتى كىتاپتىڭ «جانازا ءپاتۋاسىندا»:
سۇراق: مارقۇمنىڭ جەتىسى، قىرقى، جىلىنا سيىر نەمەسە جىلقى سويۋدى تالاپ ەتىپ جاتادى. وسى دۇرىس پا؟
جاۋاپ: مارقۇمنىڭ جەتىسى، قىرقى، جىلىنا سيىر نەمەسە جىلقى سوي دەپ تالاپ ەتۋ - حارام دەلىنگەن. 72-بەت
اتالمىش كىتاپتىڭ 217-بەتىندە: «سالافيلەر مەن ۋاھھابيلەردىڭ» سوپىلاردى مۇشريكتەرگە تەڭەيتىندىگىن جازا وتىرىپ، سوپىلىق داستۇردىڭ نەگىزىن قالاعان ق.ا.ياساۋيدەي اۋليەگە قمدب-ى دا ۋاھھابيتتىك تاسىلمەن «مۇشريك» دەپ، ءپاتۋا شىعارىپتى. سوندا قازاق اتا-بابامىزدىڭ ءبارى مۇشريك بولعانى ما؟! ال، احمەت ءياساۋيدىڭ جانىندا نەبىر قيىن-قىستاۋ، الاساپىران، ناۋبەت زامانداردا قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا جانىن قۇربان ەتكەن، قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان ەسىم، جاڭگىر، تۇرسىن، قايىپ، سامەكە، تاۋكە، جولبارىس، ابىلمامبەت، ابىلاي، ابىلفەيز حاندار باستاعان جالپى سانى جيىرمادان اسا حان، انەت بابا، قازىبەك، قارامەندى، شوڭ بيلەر باستاعان كوپتەگەن بي-شەشەندەر، بوگەنباي، جاۋعاش، جانىبەك، قويگەلدى باتىرلار باستاعان باتىر-باعلاندار، ءمۇسىرالى بابا باستاعان اۋليە-يشاندار، قوجا-مولدالار، تورە-سۇلتاندار جەرلەنىپ جاتىر عوي!
ماسەلەن «ءپاتۋالار جيناعىنىڭ» اعىمدار تۋرالى ءحىى-بولىمىندە:
«...دەگەنمەن، سوپىلاردىڭ كەيبىرىنىڭ «حۋلۋل جانە يتتيحاد» - «اللانىڭ كەلۋى مەن پەندەمەن بىرىگۋى» سەنىمىنە بەت الىپ كەتۋى، تاريقات جولى دەنەنى قيناۋدان تۇرادى دەۋى سياقتى يسلامعا جات امالدارى دا كوپ، ال ونداي امالدار سوپىلىققا ۇندىلەردەن، گرەك فيلوسوفياسىنان، حريستياندىقتان ەنگەن»- دەلىنگەن. 240-بەت
ءپاتۋادا «اللانىڭ پەندەمەن بىرىگۋى حريستياندىقتان ياعني، مۇشريكتەردەن ەنگەن» دەلىنسە، «دانالىق كىتابىندا» ق.ا.ياساۋي اۋليە: «مەن - حاقپىن» دەگەن مانسۇرداي بولدىم» دەپ اللاعا عاشىق بولىپ، اللامەن بىرىگىپ كەتكەندىگىن ايتادى. ول تۋرالى 11-حيكمەتتە:
ءيا، دوستار، پاك ماحابباتتى ماقسات ەتتىم،
بۇل دۇنيەنى دۇشپان تۇتىپ ءجۇردىم، مىنە.
جاعامدى ۇستاپ حازىرەتكە سيىنىپ كەلدىم،
عاشىق جولىندا مانسۇر سيپات بولدىم، مىنە.
عاشىق جولىندا عاشىق بولىپ مانسۇر ءوتتى،
بەلىن بۋىپ، حاق سۇيمەكتى بەكەم تۇتتى.
ءجابىر-جاپا، قورلاۋدى كوپ ەسىتتى،
ەي، مۇسىلمان، مەن دە مانسۇر بولدىم مىنە.
عاشىق مانسۇر «ءانا-الحاقتى» زارلاپ ايتتى،
جەبىرەيىل كەلىپ «ءانا-الحاقتى» بىرگە ايتتى،
نەمەسە،
«ءانا-الحاقتىڭ» ماعىناسىن بىلمەس نادان،
دانا كەرەك بۇل جولدارعا پاك، ماردان 21- بەت
108-حيكمەت
مارۋفتەي وسى جولعا قادام قويسام،
مانسۇرداي جاننان كەشىپ، دارعا قونسام،
دار استىندا شابىتتانىپ حاقتى ايتسام،
بۇل ءىس بولىپ، ۋا راب، سەنى تاپقايمىن. 134-بەت
(ق.ا.ياساۋي ديۋاني حيكمەت تەگەران. «ءال-حۇدا» 2000-جىل..) دەلىنگەن.
ونى قازاق: «اۋليە قۇداي ەمەس، قۇدايدان بىلاي ەمەس» دەيدى.
شاكارىم اۋليە دە اللانىڭ دوستارىنىڭ قۇدايمەن بىرىگەتىنى تۋرالى:
جارىنان بولەك جانى جوق،
تاباتىن باسقا جارى جوق.
اسىقتان اياپ قالاتىن
يمانى، مالى، ارى جوق.
جارىنىڭ جانى - جاندارى،
جالىنعا جانباس تاندەرى. 35-بەت. (شاكارىم. يمانىم. «ارىس» الماتى 2000 ج.) دەپ اشىقتايدى.
«قازاق دالاسىنىڭ جۇلدىزدارى» اتتى زەرتتتەۋىندە سوپىلىق ءداستۇردىڭ نەگىزىن قالاعان، اۋليە قوجا احمەت ياساۋيگە ەرەكشە توقتالىپ، «بابامىزدىڭ حاق جولى» دەپ باعا بەرگەن ءمۇفتي ءا.دەربىسالىنىڭ قالايشا اۋليەنىڭ قۇدايمەن بىرىگەتىندىگىن «بىلمەي» ونى وزدەرى اتاعان ۋاھھابتارشا «مۇشريكتەردەن ەنگەن» دەۋى تۇسىنىكسىز بولىپ تۇر، بولماسا، سۋفيزمگە قارسى باعىتتالعان ۋاھھابيتتىك سوققى دەپ بىلگەن ءجون.
جانە اتالمىش ءپاتۋانىڭ 217-218-بەتتەرىندە:
«سالافيلەر نەمەسە ۋاھھابيلار ءدۇنياۋي مادەنيەتكە، ونەرگە (مۋزىكا، تەاتر، كوركەمسۋرەت جانە ت.ب.) نارازىلىق ءبىلدىرىپ، ونى كەشىرىلمەيتىن كۇنا سانايدى» - دەپ، راديكالدى يسلامنىڭ بەلگىلەرىن ايتا وتىرىپ، قمدب-نىڭ ءوزى مۋزىكا اسپاپتارىن ويناتۋ دۇرىس ەمەس دەپ كەسىپ ايتىپتى.
ماسەلەن، ءبىز مىسال ەتىپ وتىرعان كىتاپتا «شاپاعات-نۇر» جۋرنالى وقىرماندارىنىڭ ساۋالدارىنا قمدب-نىڭ شاريعات، ءپاتۋا جانە ءدىني ىستەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، نايب ءمۇفتي مۋحامماد حۋساين قاجى السابەكوۆتىڭ جاۋاپتارىن توپتاستىرىپتى. وندا اتىراۋلىق قايرات قابىشەۆتىڭ:
«مەن جاقىندا ۇلىمدى سۇندەتكە وتىرعىزىپ، توي جاسادىم. اعايىنىممەن ايتىسىپ ءجۇرىپ اراقسىز وتكىزدىم جانە بارىنشا قىزىقتى ەتۋگە تىرىستىم. ءان ايتىلىپ، بي بيلەندى. مەن وزىمشە مۇنىڭ ءوزىن جەڭىس دەپ ەسەپتەدىم. دەي تۇرعانمەن، كەيبىر نامازحان كىسىلەر: - بۇل حارام، - دەپ كەتىپ قالدى. سوندا مۇسىلماننىڭ تويى قالاي بولۋى كەرەك؟» دەگەن سۇراعىنا «شاريعات بويىنشا قانداي توي بولسا دا مۋزىكا اسپاپتارىن ويناتۋ دۇرىس ەمەس. توي تۋرالى پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «تويدىڭ ەڭ جامانى، بايلاردى عانا شاقىرىپ، كەدەيلەردى قالدىرىپ كەتۋ»، - دەگەن. ياعني، توي جاساۋشى ادامداردى الالاماۋى كەرەك» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. 261-262-بەتتەر
ءا.دەربىسالىنىڭ سوزىمەن: «ءبىر - ءمازحاب، ءبىر - ۇلت، ءبىر - ءدىن» دەپ ايتار بولساق، وندا مەشىتىڭ مەن مەدرەسسەڭ، جۇرگىزگەن يدەولوگياڭ، ۇستانعان باعىنىڭ، ايتقان ۋاعىزىڭنىڭ ءبارى - «ءبىر - ءمازحاب، ءبىر - ۇلت، ءبىر - دىندەگى» شاريعات شەڭبەرىنەن شىقپاۋى كەرەك. ال، قمدب-نىڭ مەشىت-مەدرەسسەلەرى وسى تالاپتارعا ساي ما؟
ماسەلەن ۇلتتىق تاريحىمىزدا «ءبىر - ءمازحاب، ءبىر - ۇلت، ءبىر - ءدىننىڭ» مەشىت-مەدرەسسەلەردە قالاي وقىتىلۋ كەرەكتىگىن، ونداعى وقىتۋدىڭ ادىستەمەلىك نەگىزىن العاش جاساپ، بار ءومىرىن سوعان ارناپ وتكەن اتتارى الەمگە ءماشھۇر بولعان فيقھ عالىمدارى جوق ەمەس، جەتەرلىك. ماسەلەن، ءال-ءفارابيدىڭ «ۇلگىلى وقىتۋ تۋرالى تراكتاتى» مەدرەسسە ۇستازدارىنىڭ تۇلعاسى، ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى قارىم-قاتىناس جايىن قامتىسا، يبن سينانىڭ «ءۇي شارۋاشىلىعى تۋرالى» ەڭبەگى دە مەدرەسسەدەگى شاكىرت تاربيەسىنە ارنالعان. ق.ا.ياسساۋي، س.باقىرعاني، ا.يگۇنەكي سىندى رۋحاني ۇستازدار ءتىپتى تەرەڭگە كەتكەن. سول سەكىلدى ءابۋ رايحان ءال-بيرۋني، ءال-حورەزمي، ومار حايام، ۇلىقبەك، بەرتىندەگى اباي، شاكارىم، ءماشھۇر جۇسىپتەردىڭ رۋحاني مۇرالارىنىڭ ءوزى قانداي؟!
ال، قمدب-نىڭ مەشىت-مەدرەسسەلەرىندە جوعارىدا اتتارى اتالعان يسلام عۇلامالارىنىڭ ەڭبەكتەرى قامتىلىپ وقىلادى ما؟ ارينە جوق. وقىتىلماق تۇگىلى اربىردەن سوڭ ول مەشىت يمامدارى قارسى عوي اتتارى الەمگە تانىلعان ول دانىشپاندارعا. تىپتەن، ولار «ءال-فارابي، يبن-سينا بابالارىمىز وسىنداي دەگەن ەكەن» دەپ، ۋاعىزدارىنا دا المادى.
«حازاريا قاسىرەتى» «قازاقيا قاسىرەتى» مە؟!
قازىرگى كەزدەگى ەلىمىزدىڭ ۋشىعىپ تۇرعان رۋحاني ماسەلەسى، ءدىني الاۋىزدىق، كوپدىندىلىك، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جوقتىعى وتكەن تاريحتاعى «حازاريا قاسىرەتىن» كوز الدىڭا اكەلەدى. ەندى وسى ارادا ءبىز قازىرگى كەزدە حازاريا تاريحىنان ۇلگى الۋىمىز قاجەت. اكادەميك ر.بەردىباي اعامىزدىڭ «حازاريا قاسىرەتى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىندا بۇدان مىڭ جىل بۇرىن اتاعى جەر جاھانعا ءماشھۇر بولعان شىعىس ەۋروپا جەرىندەگى العاشقى ءىرى مەملەكەت اتانىپ، يمپەريالىق دەڭگەيگە دەيىن جەتكەن، تۇركى جۇرتىنىڭ ءبىر تارماعى سانالعان حازار ەلىنىڭ وتكەنىنە ارنايى توقتالىپ، ول ەلدىڭ نەلىكتەن تاريح ساحناسىنان جويىلعاندىعى، ول حالىقتىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ۇستانعان ساياساتىن، رۋحاني ماسەلەسىن، ءتىلىن، ءدىنىن تەرەڭ تالداي وتىرىپ مىناداي قورىتىندىعا كەلگەن:
1. حازاريا قاسىرەتى، ەڭ الدىمەن، قاعاننىڭ كوز الدىنداعىدان ارىگە زەردەسى جەتپەيتىن پاراساتسىزدىعىنا، قانداي مەملەكەتتىڭ دە ىرگەسى ءبۇتىن بولۋى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى تۇتىنىپ كەلگەن ءدىن مەن ءتىلدىڭ بەرىكتىگىنە تاۋەلدى ەكەنىنە ءمان بەرمەي، دۇنيەنىڭ ءار بۇرىشىنان كەلگەن ميسسيونەرلەردىڭ جەتەگىندە كەتكەندىگىنە بايلانىستى;
2. ەلباسى قاعان حازار حالقىنىڭ ءتول مۇددەسىن اياققا جىعىپ، مەملەكەتكە ءار كەزەڭدە كەلىپ جايعاسقان باسقا حالىق وكىلدەرىنىڭ شاشپاۋىن كوتەرۋى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ رۋحىن وشىرۋگە تىكەلەي جاعداي جاساعان;
3. حازاريادا كوپدىندىلىكتى قولداۋ ساياساتى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى حالقى حازارلاردىڭ داستۇرىنە، عۇرپىنا، ءوزارا بىرلىگىنە وراسان زالال كەلتىرىپ، «شەكسىز كوسموپوليتيزمنىڭ» ۇستەمدىك قۇرۋىنا جول اشقان. مۇنداي كوپدىندىلىك حازاريانى ەلىم، وتانىم دەيتىن وتانشىلدىق سەزىم مەن سەنىمدى جوعالتقان، حالىق كۇندەلىك تىرشىلىگىنەن باسقانى ويلامايتىن توبىرعا اينالعان. مۇنداي ەلدى كەز-كەلگەن دۇشپان قاۋساتىپ، قۇلعا اينالدىرۋعا مۇمكىندىك تۋعان; ىشتەي توزىعى جەتكەن مەملەكەت ورىس كنيازى سۆياتوسلاۆتىڭ ءبىر سوققىسىنا شىداماي، كۇلى كوككە ۇشۋى وسىدان;
4. ەڭ سۇمدىعى سول - حازاريا قاعانى ونىڭ اينالاسى دا ءدىن دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدى ويىنشىق كورىپ، ءتىلدىڭ ۇشىمەن عانا ايتاتىن بولعان; قاي كۇنى قانداي مىقتى مەملەكەت وكىلدەرى كەلسە، سولاردىڭ دىنىنە باس شۇلعىپ، اۋانىنا جىعىلعان; اقشا، تارتۋ اكەلىپ بەرسە، قاس جاۋلارىمەن دە ءتىل تابىسقان;
5. حازاريا قاعانىنىڭ قايسى ءدىن كۇشتى دەپ مەملەكەت شەكاراسىن اشىپ قويعانى، پىكىرتالاستارىن ادەيى ۇيىمداستىرۋى قاراۋىنداعى ەلىن تىرىدەي ولتىرگەنمەن بىردەي ەدى;
6. حازارلار ەجەلگى ءدىن، سەنىمىنەن اداسىپ، ەلى تالان-تاراجعا ءتۇسىپ، وزدەرى باسقا جۇرتتارمەن ميداي ارالاسىپ كەتكەننەن كەيىن تىلىنەن ايرىلۋى تاڭقالارلىق ەمەس. عالىمدار حازار ءتىلىنىڭ قازىرگى مۇراگەرى قاي ءتىل دەگەنگە تولىق جاۋاپ بەرە الماي جۇرگەندىكتەرى دە ەلمەن، دىنمەن بىرگە ءتىلدىڭ دە جويىلۋىنىڭ سالدارى... (ر.بەردىباي: «حازاريا قاسىرەتى». بەستومدىق شىعارمالار جيناعى. 2-توم. الماتى قازىعۇرت. 2005, 79-80 بب.)
مىنە وسىلايشا نە زاتتىق، نە رۋحاني، مادەني ەسكەرتكىشتەرى ءجوندى ساقتالماعان حازاريا يمپەرياسىنىڭ تاريح قۇردىمىنا كەتىپ، وڭاي جويىلۋىنىڭ بىردەن ءبىر باستى سەبەبى - ول مەملەكەتتە دە قازىرگى بىزدەگىدەي «كوپدىندىلىككە»، «جاتدىندىلەرگە»، «جات مادەنيەتتەرگە» رۇقسات بەرىلىپ، «ءدىني بوستاندىق» بولعاندىعىندا. وسىنى پايدالانعان ول ەلدىڭ جاۋلارى وزدەرىنىڭ جات پيعىلدى ماقسات-مۇددەسىن جۇزەگە اسىرماق بولىپ، حازاريانىڭ «ءدىن ارقىلى» بىرلىگىن، ىنتماعىن كەتىرمەك بولىپ كوپتەگەن دىندەردى قاپتاتىپ ءبىر ءتىلدى، ءبىر ۇلتتى، ءبىر مادەنيەتتى، ءبىر ءدىندى ەلدى ەندى، كوپ ءدىندى، كوپ مۇددەلى، سان مادەنيەتتى ەلگە اينالدىرىپ، ول ەلدىڭ ىشىندە مادەني-رۋحاني تەكەتىرەس وتىن جاعىپ سىرتتاي قىزىقتاپ وتىرىپ، اقىرى بىرلىگى كەتكەن، مەملەكەتتىك مۇددەنى بىلمەيتىن، الاۋىز ەلدى وڭاي كۇيرەتىپ تىنعان. اقىرى حازار مەملەكەتىنىڭ باسىنا قاۋىپ تونگەندە مەملەكەتتىك مۇددەمەن ەش بىرىكپەيتىن قاپتاعان قاۋىپتى دىندەردىڭ جەتەگىندە كەتكەن ول ەل ءوز وتانىن قورعاۋعا مۇرشاسى كەلمەي، جاۋىنا وڭاي جەم بولىپ، قۇل بولىپ تاريح ساحناسىنان وسىلاي وڭاي جويىلىپ تىنعان بولاتىن. ال، كوپ مادەنيەتتى، كوپدىندى ەلدە ورتاق ءبىر ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددە، بىرلىك بولمايتىندىعى اقيقات. ويتكەنى ءار قايسى ءدىننىڭ ءوزىنىڭ مۇدەسى، كوزدەگەن ماقساتى بار.
ال، قازىرگى ءبىزدىڭ ەلدەگى «كوپدىندىلىكتى قولداۋ» ساياساتى، وسىنداي ساياساتتىڭ سالدارىنان تاريح قۇردىمىنا كەتكەن حازاريا ساياساتىمەن پارا-پار بولىپ تۇر. نەگە «حازاريا قاسىرەتىنەن» ۇلگى المايمىز. تاريحتان كورىپ، بىلدىك قوي مۇنداي ساياساتتىڭ ءتۇبىنىڭ نەگە اپارىپ سوقتىراتىندىعىنا. «حازاريا قاسىرەتى» «قازاقيا قاسىرەتى» بولماسىنا كىم كەپىل! بىرىنشىدەن، بۇل ساياساتتىڭ قاۋىپتىلىگىن، قۇردىمىن تاريحتان وقىپ بىلسەك، ەكىنشىدەن مۇنىڭ قازىرگى كەزدەگى ەلىمىزدەگى جات پيعىلدى دىندەردىڭ «قاۋىپتى ارەكەتتەرى» كوزىمىزگە كورسەتىپ وتىر عوي!
الاش زيالىسى م.دۋلاتۇلى: «ەگەر تاريح وقىساق، پايداسى بار ءىستىڭ قانداي ەكەنىن ءبىلىپ، سونى ىستەمەكشىمىز. زارارلى ىستەن قاشپاقشىمىز. بۇرىنعىنىڭ وڭدى ىسىنەن ۇلگى الماقپىز» دەگەنىن ەسكەرسەك، حازاريا تاريحىن وقي وتىرىپ، ونىڭ زارارلى ىسىنەن قاشپاق، نەمەسە تاريحي قاتەلىكتى قايتالاماۋ ءبىز ءۇشىن اسا قاجەتتى، مىندەتتى ءىس بولماق.
«داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەمەكشى ەلىمىزدىڭ مۇنداي ءدىني جات پيعىلدى سەكتالاردىڭ وسىنشاما قاۋىپتى ارەكەتتەرىنىڭ، رۋحاني-ۇلتتىق يدەولوگيادا توقىراۋىنىڭ سەبەبىن ءبىز ارينە ەلىمىزدەگى «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ السىزدىگىنەن دەپ بىلەمىز.
سوندىقتان دا 1992 جىلى 15-قاڭتاردا قابىلدانعان «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭى قايتا قارالىپ، وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ كەرەك ەكەندىگىن دالەلدەدى. وسىعان سايكەس 2008 جىلى «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلىپ، ونى پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسى ماقۇلداپ، پرەزيدەنتكە ۇسىنعان بولاتىن. ەلباسى اتالعان جوبانى كونستيتۋتتسيالىق كەڭەسكە جىبەردى. قازىرگى كۇنى زاڭ جوباسى كونستيتۋتتسيالىق كەڭەستە قارالىپ جاتىر. دەگەنمەن كونستيتۋتتسيالىق كەڭەستە جاتقان «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ 4-بابىندا: «بارلىق دىندەر مەن ءدىني بىرلەستىكتەر زاڭ الدىندا بىردەي. ەشبىر ءدىن نەمەسە ءدىني بىرلەستىك باسقالارعا قاراعاندا ەشقانداي ارتىقشىلىقتاردى پايدالانبايدى» - دەلىنگەن. ياعني، قايتا قارالىپ، تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى دەگەن زاڭ جوباسىنىڭ ءوزى بۇرىنعى زاڭنان ەش ايىرماشىلىعنىڭ جوقتىعىنا كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. ول زاڭ جوباسى بويىنشا، قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلگەن ءداستۇرلى يسلام ءدىنى مەن سەكتالار تەڭ قۇقىلى بولا الاتىندىعى ايدان انىق كورىنىپ تۇر.
ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە ءبىز سياقتى «قاپتاعان دىندەرگە» ەسىگىن ايقارا اشىپ وتىرعان جوق قوي. وسى ماسەلەلەرگە وراي دەپۋتات بەرىك بەكجانوۆ وتكەن جىلدارى ءماجىلىستىڭ وتىرىسىندا، وركەنيەتتى ەلدەردە تىيىم سالىنعان ءدىني اعىمداردىڭ ەلىمىزدە ەش كەدەرگىسىز جۇرگىزىپ وتىرعان قاۋىپتى قىزمەتىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، قر ۇكىمەتىنە، باس پروكۋروتۋرا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. ماسەلەن، بۇل ەلدەردە ءداستۇرلى ەمەس دىندەر ءومىر سۇرگەنىمەن، ءىس-جۇزىندە ەمىن-ەركىن قىزمەت ەتۋگە مۇمكىندىكتەرى جوق. ماسەلەن، يتاليا، يسپانيادا جاڭا ءدىني قوزعالىستار، ءدىني بىرلەستىكتەر ستاتۋسىنا يە ەمەس. سونىمەن قاتار تولىقتىرىلدى دەگەن زاڭ جوباسى بويىنشا، قازاقستاندا كامەلەتكە تولعان 50 ازامات باس قوسىپ ءدىني بىرلەستىك قۇرۋعا قۇقىلى ەكەندىگى ايتىلسا، بەلگيادا ون مىڭداعان سانعا، اۆستريادا - 16 مىڭ، چەحيا - 10 مىڭ، رۋمىنيادا - 20 مىڭعا جەتپەي ءدىني بىرلەستىك ستاتۋسىن الۋ مۇمكىن ەمەس.
2008 جىلدىڭ 24 ماۋسىم كۇنى نازارباەۆتىڭ توراعالىعىمەن ىشكى ساياسات جانە يدەولوگيالىق جۇمىس ماسەلەلەرى بويىنشا جينالىس وتكىزىلدى. جينالىس بارىسىندا پرەزيدەنت قازىرگى كەزەڭدەگى ىشكى ساياساتتىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىن بەلگىلەدى. ەلباسى بۇگىنگى كۇنگى يدەولوگيالىق سالادا شەشۋشى باسىمدىق دەپ - «ۇلتتىڭ تۇراقتى دامۋى»، «مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ»، «ۇلتتىڭ بىرلىگى» جانە «كەلەشەككە سەنىم» قۇندىلىقتارىن نەگىزدەدى.
ال، ەلباسى اتاپ كورسەتكەن ىشكى ساياسات جانە يدەولوگيادا شەشۋشى ءرول اتقاراتىن «ۇلتتىڭ تۇراقتى دامۋى»، «مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ»، «ۇلتتىڭ بىرلىگى» جانە «كەلەشەككە سەنىم» قۇندىلىقتارىنا قاۋىپ بولىپ ءتونىپ تۇرعان دا باسقا ەمەس اۋەلى وسى ءبىز جوعارىدا اتاپ كورسەتكەن دىندەر تاراپىنان ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس قوي! نەلىكتەن ەندى ولارعا تيىم سالىپ، ولاردى اۋىزدىقتاماسقا! قازاقتى ەندى ولار توز-توز ەتكەنىنەن باسقا ەشتەڭە قالمادى عوي! «تورتەۋ تۇگەل بولسا توبەدەگى كەلەدى» دەپ، بابالارىمىز ايتىپ كەتكەندەي وسىنداي ساياساتپەن ءبىز قازاق حالقى تورتەۋىمىزدى تۇگەندەمەك تۇگىلى بارىمىزدان ايىرىپ، عاسىرلار بويعى ماڭگۇرتتەنگەن ەلىمىزگە جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق بولىپ تۇرعان جوق پا؟!
ەلىم دەپ ەڭىرەگەن «كوكبورى تەكتى، الاش ۇراندى» زيالى قاۋىمى مۇنداي سۇمدىققا قانداي شارا قولدانۋ كەرەك. وسىنداي سىن ساعاتتا ءۇن-ءتۇنسىز جاتۋ ءبىزدىڭ ازاماتتىعىمىزعا سىن بولماق. الاش ارىستارى سوناۋ قىرعىن، قىلىشىنان قان تامعان زاماندا، ءوز باسىنان ۇلت مۇددەسىن جوعارى قويىپ، تەڭدىكتى اقىرىپ سۇراپ، اقىرى سول جولدا مەرت بولمادى ما؟! ال، ءبىزدىڭ اياق-قولىمىز بوس، سول ەرلەردىڭ ارقاسىندا جەتكەن وسىنداي زاماندا وتىرىپ مۇنداي «سۇمدىققا» قارسى تۇرماساق قازاق دەگەن ەلدىڭ نامىسىنا سىن عوي! قالاي جاۋاپ بەرمەكشىمىز كەلەشەك ۇرپاق الدىندا؟! ەندىگىسىن ءوزىڭ جاز، بىرىگىپ ءۇن قوسىپ، ارەكەت ەتەيىك زيالى قازاق قاۋىمى!
ءسوزىمنىڭ سوڭىن الاش الىبى عۇمار قاراش بابامنىڭ سوزىمەن اياقتايمىن.
اجداھا التى باستى جاۋدان قورقام،
بۇلدىرگەن ەل اراسىن داۋدان قورقام،
كۇلىمدەپ كىرىپ، ىشكى سىرىڭدى الىپ،
قۇرىلعان اياق-استى اۋدان قورقام.
ەرتەدەن كەشكە دەيىن ءبىر ءىس ەتپەس،
جاتىپ ءىش جالقاۋ - دەنى ساۋدان قورقام.
كىم كورسە سوعان ايتقان سىردان قورقام،
اڭگىمە سىردىڭ ءتۇبى جىردان قورقام.
ءسۇزىلىپ، سۇپىسىنىپ ءدىندى ساتقان،
تاڭقى مۇرت، تاسپا قارا، سۇردان قورقام.
بۇلعاقتاپ قۇر ءبىلىمسىز، اعىمعا ەرىپ،
بىلگەندى ەلىكتەگەن زىردان قورقام.
اسىعىس ىستەي سالعان ىستەن قورقام،
قاندارى تاسقان قارا كۇشتەن قورقام.
دوس بولىپ، بىرگە ءجۇرىپ قاستىق ەتىپ،
تىسىنا قايشى كەلگەن ىشتەن قورقام،
كورۋگە بەك ادەمى بولسا داعى،
قۇبىلما تەز وڭاتىن تۇستەن قورقام.
حالىق - ول دا قۇدايدىڭ ءبىر ەسىمى. دوس بولىپ، بىرگە ءجۇرىپ قاستىق ەتەتىندەردىڭ كىم ەكەنىن نەمەسە، تىسىنا قايشى كەلگەن ءىشتى ءالى-اق اجىراتىپ الادى حالقىم. اللا جار بول قازاققا!
وسىناۋ الماعايىپ ءدىنى دە ءپانى دە قاتتى اداسقان زاماندا تاپسىردىق وزىڭە الاشىمدى!!!
ازىرەت باربول
(«قازاقستان» اپتالىعى، №2 (293), 28.01.2010
«اتا-بابادان قالعان ءداستۇر دەپ قاشانعى دالبالاقتاي بەرەمىزدەپتى يمام»)
