مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ وزىندىك الار ور­نىنىڭ بار ەكەندىگىن ءبىز جەتكىزە ايتۋدان ەشۋا­قىتتا ۇتىلماق ەمەسپىز. ويتكەنى، قازاق قا­زاقستانداعى كوپ ەتنوستىڭ ءبىرى ەمەس. ونىڭ اتى مەملەكەتكە بەرىلگەن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت.

بۇگىن مەن "قازاق حالقى - مەم­لەكەت قۇراۋشى ۇلت" دەگەن ۇلتتى اسقاقتاتار، ەلدى بىرلىككە شاقىرار ءىس-شارا اياسىندا وي بولىسكىم كەلەدى. بۇل شارانىڭ شوقتىعى بيىك، ماڭىزى اسا زور. ويتكەنى، ءبىز ۇلتتى جوقتان قالىپتاستىرعان امەريكا ەمەسپىز. قازاقتىڭ اقيقات ۇلت ەكەن­دىگىن، مەملەكەتتىگىن ساقتاپ قالعان­­دىعىن تانىتۋعا ءتيىسپىز. ۇلت دەگەن ۇعىمعا ەكپىن تۇسىرە قازاق حالقى­نىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەن­دىگىن تانىتۋ ءۇشىن قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرا ءبىلۋدىڭ ءجونى بولەك.

بۇگىنگى تاڭدا كورگەنىن ۇمىت­پايتىندار كوبەيىپ كەلەدى. "قازىرگى جۇرت وقىرمان ەمەس، كورەرمەنگە اينالعان". ولاي بولسا، ماڭىزى بار ءىس-شارالاردى حالىق اراسىندا كوبىرەك وتكىزگەنىمىز پايدالى. ول - ەلىمىز ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن، بىرلىك ءۇشىن، ۇرپاق ءۇشىن قىزمەت ەتەتىن ورەلى ءىس. ونى ورىستەتە بىلگەنىمىز ءجون. سوندا قازاقتار شىن مانىندە ۇيىستىرۋشى ۇلت ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەدى. قازاقستاندا ءبىر عانا قازاق اتتى ۇلت بار دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستىرادى. وسىلايشا قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەندىگىن ۇعىپ، تۇرىپ جاتقان ەلىن، وتانىن ءوز بەينەسىندە تۇسىنگەندە بارىپ، توپىراق يەسىن تانيدى.

جالپى تاريحتا "تۇركى حالىق­تا­رىنىڭ ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە قا­لىپ­تاسىپ دامۋى التىن وردا مەن اق­ساق تەمىر يمپەرياسىنىڭ ىدى­راۋى­نان كەيىن اياقتالىپ، ولاردىڭ ارقايسىسى جەكە مەملەكەتتەر قۇ­رىپ، ءوز بەتتەرىمەن دامي باستاعان", - دەيدى عالىم جانۇزاق اكىم ء(تۇر­كى وركەنيەتى نەگىزىندەگى قازاق يدەيا­سى. ا. 2007 ج. 134-بەت). مىنە، سول داۋىردەن باستاۋ الىپ، قازاق حالقى­نىڭ نەگىزىندە قازاقستان مەملەكەت­تىلىگىنىڭ ەرەكشە بەلەسى بولىپ تابى­لاتىن دەربەس قازاق حاندىعى سيپا­تىنداعى (كەيپىندەگى) مەملەكەت قۇ­رىلعان. وسى ۇلتتىڭ ارقاسىندا ءومىر­شەڭ ەل بولىپ، بۇگىنگە جەتىپ وتىر. قازاقستان اۋماعىندا ءبىر ۇلت - بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ كەلە جات­قان قازاق ۇلتى قونىستانعانى رەسمي تۇردە مويىندالعان. قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋ­تسيا­سىنىڭ پرەامبۋلاسىندا ء"بىز ەجەلگى قازاق جەرىندە مەملەكەتتىك قۇر­عان، جالپى تاريحي تاعدىرمەن ءبى­رىككەن قازاقستان حالقىمىز..." دە­لىنگەن. ءبارى دە تاريحقا نەگىزدە­لەدى.

ءارتۇرلى تاريحي جاعدايلارعا باي­­لانىستى بۇل جەردە باسقا دا ۇلتتاردىڭ توپتارى ءومىر سۇرۋدە. بىرقاتار دەرەكتەرگە، سونداي-اق دەموگراف م.ءتاتىموۆتىڭ مالىمەتتە­رىنە سۇيەنسەك، سوناۋ 1926 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ 87 پايىزىن مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت - قازاق حالقى قۇراعان. كەڭەس وداعىنىڭ سولاقاي "رەفورمالارىنىڭ" سالدا­رىنان 30-شى جىلدارداعى اشار­شىلىق اسەرىمەن 50-ءشى جىلدارى قازاق حالقىنىڭ سانى 28 پايىزعا دەيىن تومەندەگەن. ال، 1991 جىلى 42 پايىزعا جەتكەن. بۇگىنگى تەگەۋ­رىندى تاۋەلسىز قازاق ەلىندە، اللاعا شۇكىر، توپىراق يەسى - قازاق باسىم كوپشىلىكتى قۇراپ، 67 پايىزدان استى. وسى كورسەتكىشتەر كوپ ءجايتتى اڭعارتسا كەرەك. تەك جارتى عاسىر­دىڭ كولەمىندە بۇل حالىق نە كور­مە­دى. ونىڭ تاريحىن تەرەڭىرەك بوي­لاي سارالاساق، ءوز اتامەكەنىندە ءجۇ­رىپ "مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن" ەلگە اينالعانىن كورەمىز. مۇنداي تاع­دىر حالىقتىڭ مىڭ دا بىرەۋىنىڭ عانا باسىنان وتكەن. "ولگەننەن كەيىن" دە ءتىرىلىپ جاڭعىرا، تاريح­تىڭ ءار كەزەڭىندە جاڭارعان مەم­لەكەت قۇرا بىلگەن.

ەندەشە، مۇنداي مەملەكەت قۇ­راۋشى قازاق ۇلتى ماڭگى جاسايدى. قازاق قازاقستانداعى مەملەكەتتىك سانا-سەزىمدى جەتىلدىرىپ وتىراتىن رۋحاني بىرلىكتى ارتتىراتىن مۋل­تيۇلتتىق مەملەكەتتە جەتەكشىلىك ەتىپ، باسقا ەتنوس وكىلدەرىنىڭ باسىن بىرىكتىرە ۇيىستىراتىن نەگىزگى كۇش بولعاندىقتان، مەملەكەتتى قۇراۋ­شى كوپتۇرلىلىكتى قالىپتاستىراتىن ۇلت بولىپ تابىلادى. ەندى وسى ۇلت دەگەن ۇلى ۇعىمدى ءاتۇستى ايتىپ، ونى بەلگىلى ءبىر ۇعىم تۇرىندە ەمەس، مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت رەتىندە قاراپ، ونىڭ تاريحى مەن بارلىق قۇندىلىقتارىن ۇعىپ، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولعان قازاقتىڭ باي ءتىلىن باياندى ەتە ۇلت ۇپايىن تۇگەندەۋگە ءتيىسپىز. بارشا قازاق حالقىنىڭ انا ءتىلى، كۇللى قازاقستان جۇرتشىلىعىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى، ياعني قازاق ءتىلىن قازاقستان تۇر­عىن­دارى تىرشىلىك كوزىنە اينالدىرىپ، مەڭگەرۋگە مىندەتتى. اسىرەسە، جاستار ايرىقشا دەن قويىپ، ەركىندىكتەرىنە ەرلىكتەرىن ساي ەتىپ، ءوز دارەجەسىندە ءبىلۋى ازاماتتىق پارىزدارى، ارقاي­سىسىنىڭ مىندەتتەرى.

ەلباسىنىڭ ەلدىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا دەگەن سەنىمىن اقتاۋ - ادامي بورىشتارى. ءويت­كەنى، ۇلت پەن ۇلتتى تابىستىراتىن دا، تەڭەستىرەتىن دە ءتىل عوي. ۇلتتىڭ باستى بايلىعى دا ءتىلى مەن جەرى. ءتىلدى بىلگەن ادام عانا ۇلتتىڭ جان­دۇنيەسىن ءتۇسىنىپ، بولمىسىن ۇعادى. سوندا عانا ەلىن ءسۇيىپ، توتالي­تار­لىق پسيحولوگيادان ارىلىپ، وزدە­رىن ەركىن ەلدىڭ ەرىكتى ازاماتى دەپ سەزىنەدى. مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىل­دىرۋ - ۇلت بولاشاعى مەن مەملە­كەت­­تىڭ وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنان ورىن الۋىنىڭ، ۇلت بولىپ قالۋى­نىڭ كەپىلى. سوندىقتان دا تەڭدىكتى بۇزباي، مەملەكەت از ساندى وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ تىلدەرىن ساقتاۋعا دا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى. ولار­دىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا جاعداي جاساپ، مۇمكىندىك تۋعىزۋى، ارينە، ورىندى. بىراق ولاردىڭ ساياساتتان الشاقتاۋ بولعاندارى ءجون. ويتكەنى، ءبىز ۋنيتارلى ەلمىز. ۇلتتى ۇلىقتاۋ - زامان تالابى. قازاق ءتىلى مەم­لە­كەتتىك ءتىل بولعاندىقتان، بۇعان با­سىمدىقتى بەرە ايرىقشا كوڭىل ءبو­لىپ، ونىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەي­تىپ، ورىستەتەتىن شارالاردى ىسكە اسىرۋدى جەدەلدەتكەن ابزال. سەبەبى، ءتىل - مادەنيەتتىڭ بارلىق سالا­سىنىڭ ىشىندەگى نەگىزى، ءارى تىرەگى. سوندىقتان دا، ءتىلىن ساقتاپ قالعان حالىق قانا ۇلت بولىپ قالىپتا­سادى. ولاي بولسا، ءتىلدىڭ قادىرىن ءبىلىپ قاستەرلەيتىن، انا تىلدەرىن تازا كۇيىندە ساقتاپ، ءتىلى مەن مادەنيەتىن دامىتۋدا تاريحتا تەڭدەسى جوق جەتىستىككە جەتكەن فرانتسۋزداردىڭ ءتىل ساياساتىنداعى جولىن بەرسىن بىزدەرگە! حالىقتى بىرىكتىرىپ، مەم­لەكەتتىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەن­دەۋ مەملەكەتتىك تىلدەن باستالادى. ء"تىل دامۋى - ۇلت دامۋىنا تىكەلەي بايلانىستى", دەيدى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورىنىڭ ديرەكتورى، عالىم ب.ابدىعالي.

دەمەك، مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ وزىندىك الار ورنىنىڭ بار ەكەندىگىن ءبىز جەتكىزە ايتۋدان ەشۋا­قىتتا ۇتىلماق ەمەسپىز. ويتكەنى، قازاق قازاقستانداعى كوپ ەتنوستىڭ ءبىرى ەمەس. ونىڭ اتى مەملەكەتكە بەرىلگەن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت. مەملەكەتتىڭ التىن تۇعىرى، مىقتى دىڭگەگى، ۇزىلمەس التىن ارقاۋى، ەل ۇيت­قىسى. ال ەتنوس وكىلدەرى- دياس­پورالار. قازاق - اينالاسىنا شۋاق شاشقان ۇلت. ول - قازاقستان تۇر­عىندارى اراسىنداعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋشى، ونى دامىتۋشى ءارى ۇيىستىرۋشى. قازاق ۇلتى وزگە ەتنوس وكىلدەرىنە پانا بولىپ، اسقان جومارتتىقپەن قامقورلىق كورسە­تىپ، ونى قالىپتاسقان داستۇرگە اينالدىرىپ، قولدان كەلگەن بارلىق جاعدايىن جاساپ، تەڭدىكتە ۇيلەسىمدى ءومىر ءسۇرۋدىڭ وزەگى بولىپ وتىر. قازاق ەشكىمدى جاتسىنىپ شەتتەت­پەي، بارشانى باۋىرىنا باسىپ، ءبىرىن "تامىر", ەكىنشىسىن "قۇدا", ەندى بىرەۋىن تۋىس ەتۋىمەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ پاراساتتى كەمەل ساياساتىنىڭ ارقاسىندا تاعدىرلاس بولىپ، بىرلىكتە بەيبىت قوعام قا­لىپتاستىرعان. سودان دا وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ نەگىزگى بولىگى ەل تاعدى­رىنا ارالاسىپ، قازاق جەرىن وتا­نىنا اينالدىرعان.

ادام بويىنا ادامي قاسيەتتى وسكەن ورتا دارىتىپ قوعامدىق ءمى­نەز قالىپتاستىرادى. سودان دا شى­عار، قازاقستان جۇرتشىلىعىنىڭ دوس­تى­عى سىننان وتكەن توزىمدىلىك­پەن ءوزارا بەيىمدىلىككە ۇيلەسە جاق­سى ۇردىسكە، قالىپتاسقان داستۇرگە اي­نال­عان. سونىڭ ءبىر كورىنىسى - ەل­باسىنىڭ باستاماسىمەن قۇرىلىپ، ءتول پەرزەنتىندەي بولعان، قازان ايىنىڭ سوڭعى ونكۇندىگىندە كەزەكتى 15-سەسسياسى وتەدى دەپ بەلگىلەنگەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى.

ءبىزدىڭ ەلىمىز، قۇدايعا شۇكىر، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازار­باەۆ­تىڭ سارا باعىتى مەن ورنىقتى سايا­ساتىنىڭ نەگىزىندە ۇلت پەن ەتنوس وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تەڭدىك ساقتالىپ، دوستىعىمىز ارتا تۇسۋدە جانە ەلىمىزدەگى كوپتەگەن يگىلىكتى ىسكە ۇيىتقى بولىپ كەلەدى. سول ءۇشىن دە تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىقتا، ىنتىماق پەن بىرلىكتە، دوستىق پەن تۇتاستىقتا بولۋىمەن تورتكۇل دۇنيەگە تانىلىپ وتىر. بۇگىن الەم قازاقستاندى ونەگە تۇتىپ، وزگەلەر ۇلگى الۋدا.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ: "قازاق حال­قى - مەملەكەت قۇراۋشى، ۇيىس­تىرۋشى ۇلت", دەگەن ءسوزىن ويىما وزەك، نيەتىمە ارقاۋ ەتىپ، تۇرعىندار اراسىندا "قازاق حالقى - مەم­لەكەت قۇراۋشى ۇلت" تاقىرىبىندا جيىندار وتكىزىپ، حالىق اراسىندا ۇلتتى ۇلىقتاپ ءتۇسىندىرۋ جۇمىس­تا­رىن جۇرگىزۋدەمىن. ماقسات - ەلىمىزدە بولىپ جاتقان جاعىمدى وزگەرىستەردى، جەتىستىكتەردى، مەملە­كەت قۇراۋشى قازاقتان باسقا بالاما ۇلتتىڭ جوقتىعىن كەڭ ناسيحاتتاپ، قازاقستان جۇرتشىلىعىن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت توڭىرەگىنە توپتاسۋعا شاقىرۋ. سونداي-اق، وسى جولدىڭ دۇرىس ەكەندىگىنە كوپشىلىكتىڭ كوزىن جەتكىزە، ۇعىندىرا قاۋىمدى سەن­دىرۋ. كەمەل كەلەشەك پەن جارقىن بولاشاققا جەتۋ ءۇشىن ەلباسىمىز­دىڭ جۇيەلى ساياساتىن تۋ ەتىپ، تۇ­راق­تىلىعىمىز بەن بىرلىگىمىزدى بە­كەم­دەي ءتۇسۋ - قازاق ۇلتىنىڭ اي­نالاسىنا توپتاسۋعا جەتكىزەرى انىق.

بۇگىنگى كۇنى، قازاق جەرىن قۇتتى قونىس، مەيىرىمدى مەكەن ەتكەن ەتنوس وكىلدەرى كەڭدىك پەن كەمەڭگەرلىك تا­نىتقان قازاق حالقىنىڭ قامقور­لى­عىنا بولەنىپ وتىرعان تۇستا، بىزدەر پرەزيدەنتتىڭ بارلىق قازاقستان حالقىن ءبولىپ-جارماي تەڭدىكتە ۇس­تاۋ­ىن جۇرەگىمىزبەن سەزىنىپ، جا­نىمىز­بەن ۇعىنىپ، قازاق دەگەندە ءىشى­مىز­دەن جالىن اتۋعا ءتيىس. ودان ەش­كىمنىڭ ەشتەڭەسى كەتپەيدى. قايتا قايتارىم رەتىندە بىرلىگىمىز نىعاي­ىپ، ەل اراسىندا مارتەبەمىز كوتە­رى­لىپ، سىيلاستىعىمىز ارتىپ، مە­رەيى­مىز جوعارى بولارى حاق. ءوز ءىسى­مىزدە قاتالدىقتى، قوعامدا ادال­دىق­تى تانىتۋىمىز ءلازىم. بۇل استە دە وزگەنى تومەندەتىپ، قازاقتى اس­قاقتاتۋ ەمەس. شىنايى شىندىق­تى ايتىپ، سىيلاستىقتى قالىپتاس­تىرۋ، تەڭدىكتى ايعاقتاي وتىرىپ، بىرلىكتى تەرەڭ ۇعۋعا ۇمتىلدىرۋ. مۇ­نىڭ جارشىسى الدىمەن قحا ءمۇ­شەلەرى بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر. ياعني، ۇلتتىق قاسيەتتى قادىرلەپ، قۇرمەتتەي وتى­رىپ، ءار تاسىندا تا­ريحتىڭ تاڭباسى بار قازاق ەلىن تا­نىپ، تۋعان وتانىمىزعا دەگەن ءسۇ­يىسپەنشىلىكتى ارتتىرا، پاتريوتتىق سەزىمدى جاستار بويىنا دارىتا قالىپتاستىرا بىلسەك، ۇتارىمىز كوپ بولماق.

قازاق مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەنىن قازاق قانا سەزىنىپ قويماي، بارشا قازاقستان تۇرعىندارى شىن نيەتپەن شەگىنشەكتەمەي مويىنداپ، بىرلىكتە بىلىكتى دە پايدالى ىستەر اتقارا وتىرىپ قازاق ۇلتىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسساق، رۋحاني ءمار­تە­بەمىزدىڭ تۇعىرى بيىكتەيدى، سىي­لاستىعىمىز شىرقاۋ بيىككە كو­تەرىلەدى. مۇنى اركىم تۇسىنە ءبىلۋى قاجەت دەسەك، بۇعان دا اسسامبلەيا ايرىقشا باتىل ءۇن قاتۋعا ءتيىس. مەنىڭشە، ەلباسىنىڭ و باستاعى ويى مەن نيەتى وسى بولعانى انىق. ەندەشە، الەمدە بالاماسى جوق دارا ۇيىمنىڭ سەرپىلەتىن كەزى كەلدى.

قورىتا ايتقاندا، شىنايى باقىت پەن بەرەكە ۇيلەسىمدى بىرلىك پەن تىرلىكتە جاتىر. وزىمە باقىت ساناپ ۇستانعان باعىت-باعدارىم - ەڭ الدىمەن مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت­قا، قوعامعا قىزمەت ەتۋ. حالىقتى ءوز قالاۋىمەن قاستەرلەۋ، قۇرمەتتەۋ، قادىر تۇتۋ - ارقايسىمىزدىڭ ادا­مي بورىشىمىز. ەلىم دەگەن ادامعا ەل عاشىق. جۇرەكتەرىمىز قازاقستان دەپ سوعىپ، مەملەكەت مۇددەسىنە ادال قىزمەت ەتەيىك. قازاقستان دەگەندە بويدا قان، ويدا قايرات، جۇرەكتە نۇر ويناسىن، وتانداستار!

اسىلى وسمان، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، "مەملەكەتتىك تىلگە - قۇرمەت" بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz