ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.

قازىرگى ايتىسكەر اقىندار تۋرالى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە كەلىپ، ءجۇرسىن ەرمان: «قازىرگى ساحنادا جۇرگەن اقىنداردىڭ كوبىن تەك ساحنادان كورۋ كەرەك. ومىردە كورۋگە ىنتىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، پەندەشىلىكتەن اسا الماعان اقىندار كوپ. ساحنادان كوسەمسىپ سويلەپ، ومىردە ءوز پوزيتسياسىن ۇستاي الماي، كىسىلىككە جاراماعان اقىنداردان نە كۇتۋگە بولادى؟! بۇرىنعىنىڭ اقىندار كەسەك بولاتىن. سوزگە توقتايتىن. مەن جەڭىلدىم دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتەتىن بايانعالي سياقتى اقىندار قازىر جوق. استىندا جىعىلىپ جاتسا دا جاعادان جارماسىپ، جۇلدەگە جەتۋ ءۇشىن جانىن قياتىن اقىندار بار. وسىدان شوشيمىن»، دەپ بۇگىنگى ايتىسكەرلەردىڭ كەيبىر مىنەزدەرىنەن قاۋىپ ەتەتىن ايتادى.

- دۇنيەدەن كەشە عانا وتكەن ەسەنقۇل تۋرالى ءبىر جىلى ەستەلىك ايتىپ بەرىڭىزشى. ەسەنقۇل اقىن ءسىزدى نەسىمەن باۋرادى؟

ءجۇرسىن ەرمان مىرزا وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋىن جالعاستىرىپ وتىر.

قازىرگى ايتىسكەر اقىندار تۋرالى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە كەلىپ، ءجۇرسىن ەرمان: «قازىرگى ساحنادا جۇرگەن اقىنداردىڭ كوبىن تەك ساحنادان كورۋ كەرەك. ومىردە كورۋگە ىنتىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، پەندەشىلىكتەن اسا الماعان اقىندار كوپ. ساحنادان كوسەمسىپ سويلەپ، ومىردە ءوز پوزيتسياسىن ۇستاي الماي، كىسىلىككە جاراماعان اقىنداردان نە كۇتۋگە بولادى؟! بۇرىنعىنىڭ اقىندار كەسەك بولاتىن. سوزگە توقتايتىن. مەن جەڭىلدىم دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتەتىن بايانعالي سياقتى اقىندار قازىر جوق. استىندا جىعىلىپ جاتسا دا جاعادان جارماسىپ، جۇلدەگە جەتۋ ءۇشىن جانىن قياتىن اقىندار بار. وسىدان شوشيمىن»، دەپ بۇگىنگى ايتىسكەرلەردىڭ كەيبىر مىنەزدەرىنەن قاۋىپ ەتەتىن ايتادى.

- دۇنيەدەن كەشە عانا وتكەن ەسەنقۇل تۋرالى ءبىر جىلى ەستەلىك ايتىپ بەرىڭىزشى. ەسەنقۇل اقىن ءسىزدى نەسىمەن باۋرادى؟

- ەسەنقۇلدان باستايىق. ەسەنقۇل – كەشەگى 80-90 جىلدارى ايتىستىڭ تەلەۆيزيالىق نۇسقاسىن جاساپ، ايتىس ونەرىنىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ جاتقان كەزدە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ادام. وتە تالانتتى ادام بولدى. ەسەنقۇلدىڭ ايتىستا ايتقان ءيىرىم-قايىرىمدارى ءالى كۇنگە دەيىن حالىقتىڭ اۋزىندا ءجۇر. تالاي اقىن ونى وزىنە ۇستاز سانادى. ەسەنقۇل ايتىستاعى ءوزىنىڭ تاريحي ميسسياسىن ورىنداعاننان كەيىن جازبا پوەزياعا اۋىسىپ كەتتى دە، كەرەمەت بيىكتەرگە شىقتى. ەسەنقۇلدىڭ پوەزياسى – حالىقتىڭ پوەزياعا اينالدى. اقىن رەتىندە كوركەمدىك قۇرالدارى مول بولاتىن.

اقكوڭىل ادام ەدى. سونداي مىنەزدەرى ءۇشىن، ادەمى سوزدەرى ءۇشىن جاقسى كوردىك.

ەسەنقۇل سياقتى سونىمەن قاتارلاس اقىندار بولدى: اسەلحان، ءاسيا، مۇقاش قوجاحمەتوۆ. وسىلاردىڭ بارلىعى شاما-شارقى كەلگەنشە حالىقتىڭ الدىنداعى پارىزىن ونەرىمەن ورىنداعان ادامدار. ولاردى ەشكىم ءبىزدىڭ رۋحانياتتىڭ تاريحىنان سىزىپ تاستاي المايدى. بىرەۋگە جاعار، بىرەۋگە جاقپاس. جاڭاعى امانجولدى كۇستانالاعان سياقتى، بۇلاردىڭ دا ارتىنان يت قوسىپ جىبەرۋگە دايىن وتىرعان قازاقتار كوپ.

ايتىستان كەتىپ قالعان اقىندار بولدى. وسىدان ون شاقتى جل بۇرىن تالانت ارعىنعالي دەگەن اقىن بولدى. ايتىسقا تاماشا تالانتىمەن كەلىپ قوسىلدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، ول ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ، توي باسقارۋعا – اسابالىققا اۋىسىپ كەتتى. ارينە، توي، توي بيزنەس دەگەندە كەرەك. بىراق، ولەڭدەرىن ارزانداتىپ، ايتىستان شەتتەپ قالدى. مەن وعان تالايدان بەرى ايتىم ءجۇرمىن: ء«اي، شىراعىم، توي باسقارۋدى قويىپ، ونەرگە كەلسەيشى. ءوزىڭ ايتىستىڭ بەل بالاسىسىڭ. ولەڭىڭ دە، سازىڭ دا، داۋسىڭ دا جاقسى». جاقىندا كەلىپ، مەنىڭ ءبىر كىتابىمدى الىپ كەتىپ ەدى، سوعان مىنانداي قولتاڭبا جازىپ بەردىم:

تالاسسىز تالانت ارعىنعالي ءىنىم،

دارىلداي بەرۋ دارىنعا قيىن.

ولەڭگە ورال، ونەرگە قايىرىل،

باسىڭدا ءازىر بارىندا ميىڭ.

ءار اقىنعا قازىنا دەپ قاراۋىمىز كەرەك. ويتكەنى كۇندە اقىن تۋىپ جاتقان جوق. قازىر قازاقستاندا بەلسەندى ايتىسىپ جۇرگەن اقىندار ءجۇزدىڭ و جاق، بۇ جاعىندا عانا. ونىڭ ىشىندە اقىنداردىڭ تالانت، قارىمى ءارتۇرلى. ىرىكتەپ جىبەرسە، 25-30 اقىن بولار. بۇل دا از ەمەس. سولاردىڭ ارقايسىسىنا جاناشىرلىقپەن، باۋىرمالدىقپەن قاراساق، سوڭىنان يت قوسىپ قۋماي-اق. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ەڭ جامان مىنەزى ءسال ارتىلىپ بارا جاتسا، كۇندەگىمىز كەلىپ تۇرادى.

ادامعا جاناشىرلىقپەن قاراۋعا ءبىر-اق مىسال ايتايىنشى. وسىدان ءبىر اي شاماسى بۇرىن با، ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ دەگەن مەنىڭ قۇرداسىمنىڭ «ەگەمەن قازاقستانعا» ءاسانالى ءاشىموۆ تۋرالى ەكى بەت ماتەريالى باسىلدى. اسانالىمەن مەن دە وتباسىممەن ارالاسامىن. جاقسى كورەم. قازاقتىڭ ابىزى. سىيلايمىز. ەندى ونىڭ دا پەندەشىلىكتەرى بار. بىراق، ساۋىتبەكتىڭ ەكى بەتتىك ماتەريالىن وقىپ وتىرساڭ، ءاسانالىنى اسقار بيىككە شىعارعان. قازاق رۋحنياتىنىڭ ابىزى دەڭگەيىنە كوتەرىپ، جىپتىكتەي عىپ، ونىڭ ونەرىن، بىلىمدارلىعىن، مىنەزىن، قاسيەتىن ءبارىن كەلتىرگەن. وقىپ، قاتتى قۋانىپ، ساۋىتبەككە تەلەفون شالدىم: «اينالايىن، اسەكەڭدى مەن دە ءبىلۋشى ەدىم. سەن ءتىپتى بيىككە كوتەرگەن ەكەنسىڭ، ەندى وسى بيىكتەن تۇسىرمەيىك» دەدىم. ال، ءبىز ءسويتىپ ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇرمەتتەۋدىڭ ورنىنا قايتسەك قۇلاتامىز دەپ جانتالاسامىز. بەكبولات دەگەن تاقىرىپقا ورالمايمىن دەدىم، امالسىز ايتاسىڭ تاعى دا، ونىڭ اياعىن شالۋشىلاردىڭ قانشاماسى شىعىپ جاتىر، قانداي اۋىر-اۋىر سوزدەر ايتىپ جاتىر. ۇيات قوي. ۇيات شارۋا كوپ قازاقتا.

- قازىرگى ايتىسكەر اقىندار اششى شىندىقتى قانشالىقتى ايتا الادى؟

- وسى اششى شىندىق، اششى شىندىق دەگەن نە؟ اسپاننان شىندىق كەلمەيدى. قوعامدا نە بولىپ جاتىر، نە نارسەدەن كەمشىلىك كورىپ جاتىرمىز، سول عوي ايتايىق دەگەنىمىز. ونى ايتۋ اقىننىڭ بىلىمىنە بايلانىستى. ءبىزدىڭ كوپ اقىندار ىزدەنبەيدى. دايىندالمايدى. ماتەريال جينامايدى. باياعى كەڭەستىڭ كەزىندە اقىندار ءبىرىنىڭ وبلىسىن ءبىرى ارالاپ، ماقتاۋ دا، سىناۋ دا سول بويىنشا ايتىلاتىن ەدى عوي. قازىر شاپانىن جامىلىپ، دومبىراسىن ارقالاپ ايتىسقا بارادى دا، بىردەڭە عىپ جۇلدە الۋ ءۇشىن ولەڭ ايتۋ باستالادى. ءومىردى، ءومىردىڭ بوياۋسىز شىندىقتارىن بىلمەگەننەن كەيىن كوپ نارسە ايتىلماي قالىپ جاتادى.

اۋىزعا ءجيى تۇسە بەرەدى، كەشەگى جەلتوقسانداعى ايتىستا ايتىلعان ءۇش-ءتورت-اق نارسە بولدى عوي. سونى ءبارى شيىرلاپ ايتا بەرەدى. ول – اقىننىڭ بىلىمسىزدىگى. ارينە، بيلىكتىڭ ايتىسىندا انانى ايتپا، مىنانى ايتپا دەگەندەي تسەنزۋرا بولادى. ءبىز وتكىزىپ جۇرگەن دەربەس ايتىستاردا ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويمايمىز. كەرىسىنشە، ساحناعا شىعار دا قومداپ جىبەرەمىز. سەن ايتارىڭدى ايتۋعا سەرت، ءبىز سونى تىڭداۋعا سەرت. جاپا شەكسەك، سودان شەگەيىك.

«ايتىپ وتكەن اقىن دا ارمان بار ما،

جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي» دەپ مۇقاعالي ايتپاقشى، ەركىن ايتىستاردا اقىندار ايتا السا، اۋزىنا ەشكىم قاقپاق قويىپ جاتقان جوق دەپ ويلايمىن. ءبارى اقىننىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى.

كورەرمەننىڭ دەڭگەيى اقىننىڭ دەڭگەيىنەن دە تومەن بولىپ وتىرعان ۋاقىتتار دا كوركەم ولەڭ دە قادىرسىز بولادى ەكەن. اقىننىڭ اۋزىنان التىن توگىلىپ جاتسا دا، «سىيلىقتى كىم الادى؟» دەپ پەندەشىلىكپەن وتىرعان كورەرمەن ءسوزدىڭ دە قادىرىنە جەتپەيدى. ءسوزدىڭ قادىرى كەتەدى. ايتىستى كورۋ ءۇشىن ءوزىڭ دە دايىن بولۋىڭ كەرەك، ىشكى دايىندىعىڭ، ىشكى پاراسات-پايىمىڭ بولۋى ءتيىس. قازاقتىڭ ارعى-بەرگى ءداستۇرىن، قالجىڭ ءسوزدى تۇسىنەتىن دەڭگەي بولۋى كەرەك. سوعان جەتپەگەن كوپ كورەرمەندەر بالەلى سۇراقتارىن قويىپ جاتىر عوي دەپ تۇسىنەمىن.

- ايتىس اقىندارىنان كىمدەردى ساعىناسىز؟

- ءبىر اقىندى ايتايىن. ابدىكارىم ماناپ دەگەن اقىن بولدى. كەشەگى ماناپ كوكەنوۆتىڭ بالاسى عوي، باياعىدا اكەسىمەن ايتىستىرعانبىز. سول ابدىكارىم قانداي كوركەم اقىن ەدى. ايتىستان كەتىپ قالدى. قايتىپ قايىرىلتا الماي قويدىق.

ومىردەن ءوتىپ كەتكەن اقىندار بار. كەشەگى ەرىك اسقاروۆ قانداي اقىن ەدى! 90-نشى جىلدارى ءبىر اۋىز سوزىمەن ەلدى ءۇيىرىپ الىپ، وتىرعىزىپ، تۇرعىزاتىن. شىنبولاتتىڭ شىندىقتارى قانداي ەدى!

ساعىنعاندا – شوشىناتىنىم، قازىرگى ساحنادا جۇرگەن اقىنداردىڭ كوبىن تەك ساحنادان كورۋ كەرەك. ومىردە كورۋگە ىنتىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، پەندەشىلىكتەن اسا الماعان اقىندار كوپ. ساحنادان كوسەمسىپ سويلەپ، ومىردە ءوز پوزيتسياسىن ۇستاي الماي، كىسىلىككە جاراماعان اقىنداردان نە كۇتۋگە بولادى؟!

بۇرىنعىنىڭ اقىندار كەسەك بولاتىن. سوزگە توقتايتىن. مەن جەڭىلدىم دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتەتىن بايانعالي سياقتى اقىندار قازىر جوق. استىندا جىعىلىپ جاتسا دا جاعادان جارماسىپ، جۇلدەگە جەتۋ ءۇشىن جانىن قياتىن اقىندار بار. وسىدان شوشيمىن. قازاقتىڭ كىسىلىك بولمىسى، ءداستۇرى قايدا؟

ناۋرىز ايىندا «قازاق، قايدا باراسىڭ؟» دەگەن ايتىس جاسايتىنىمدى ايتتىم عوي. سول ايتىستا جاڭاعى ايتقان دۇنيەلەر قوزعالسا دەيمىن. بىزگە ساياسي ماسەلەلەردى كوتەرە بەردۋىڭ ونشا قاجەتى دە جوق. ۇيىن دەپ وتىرعان قازاق دەگەن ۇلتتىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىن سارالاپ بەرۋىمىز كەرەك. ءبىز نەگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك، نەدەن جيرەنۋىمىز كەرەك؟ وسىنىڭ ءبارى ايتىستىڭ ۇستىندە ايتىلۋعا ءتيىستى. ايتىستىڭ ءسوزى ءوتىمدى. سوندىقتان قازاقتىڭ قالپىن ساقتايتىن دۇنيەلەر ايتىستا ايتىلعانى ءجون. ايتىستىڭ قۇرالدارى، تاسىلدەرى كوپ. سونىڭ ءبارىن پايدالانا وتىرىپ، ءار قازاقتىڭ جۇرەگىنە جەتۋگە جانتالاسۋىمىز كەرەك.

- جۇلدىزداي جانىپ جارق ەتكەن جانداربەك بەگىمبەتوۆ تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى، اعا؟ داۋىسى قانداي، ءانى قانداي، ءسانى قانداي ەدى شىركىننىڭ...

- جانداربەك بەگىمبەتوۆ ايتىستىڭ الاڭىندا كوپ جۇرگەن جوق. مەن ۇمىتقان جوقپىن. ونى ايتىسقا جەتەكتەپ اكەلىپ، قوسقان جۇسىپبەك قورعاسبەك بولاتىن. ونىڭ ءانى دە، ءسانى دە سول كەزدىڭ كورەرمەندەرىنىڭ جادىندا. تالانتتى اقىنداردىڭ ءبىرى ەدى. سول توڭىرەكتەن ايتاقىن، جانداربەك بۇلعاقوۆتار شىقتى. سول بەگىمبەتوۆتىڭ ۇلگىسىمەن شىققان اقىندار. ءبىر اقىن شىققان جەردەن سونىڭ اسەرىمەن، ىقپالىمەن تالاي اقىن شىعادى.

مىسالى، مىنا قاراعاندى وبلىسىنىڭ اقىندارى تۋرالى سۇراق بار. امانجول ساحنادان كەتتى. ەندى كىم قالدى دەگەندەي. ءبىر ديدار حاميەۆتىڭ ءوزى نەگە تۇرادى! ديدار - الپامىس، قوبىلاندىنى جىرلاي الاتىن، تاڭدى تاڭعا ۇرىپ جىرلايتىن جىراۋ. بولماسا ماقسات اقانوۆ دەيتىن اقىن بار. ونى شەتتەتپەي-اق، كەز كەلگەن ايتىسقا ۇيالماي قوسۋعا بولادى. ماقساتتىڭ سازى، ءسوزى، ءسانى، قالجىڭى قانداي! وسىنداي اقىندار ءار جەردەن شىعىپ كەلە جاتىر.

(جالعاسى بار)

Abai.kz