شاحان مۋسين ءسوز ازابىن تارتتى...
كەشە، الماتىداعى م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا شاحان ءمۋسيندى ەسكە الۋ كەشى ءوتتى.
ول - نەبارى 23 جاسىندا اشتىقتان قىرىلعان ەلدىڭ جوقعىن -جوقتاپ، «حالىق جاۋى» اتانىپ، «كولىما» لاگەرىنە ايدالعان الاشتىڭ ايالى ازاماتى، ونەر تارلانى. جالىندى شاعىنىڭ 18 جىلىن تار قاپاستا وتكىزسە دە، ونىڭ جىگەرى مۇقالمادى، ونەرگە ىقىلاسى كەمىمەدى... ەلگە ورالا سالىسىمەن تەاتر ساحناسىندا جاسىنداي جارقىراپ، ونەردە ءىزىن قالدىردى. ەسكە الۋ كەشىندە جاس ارتىستەر قايراتكەردىڭ زامان زارىن جىرلاعان ولەڭدەرىن وقىپ، ساحنالىق قويلىم كورسەتتى. ال، ونىڭ كوزىن كورىپ، ساحنالاس بولعان ارىپتەستەرى وتكەن جىلداردان ەسىپ ەستەلىكتەر ايتتى. تەاتر ۇجىمى اتىنان ونەر ورداسىنىڭ ديرەكتورى ەركىن تىلەۋقۇلۇلى جۋاسبەك - ش.ءمۋسيننىڭ جارى، ءتىلشى-عالىم، اكادەميك رابيعا سىزدىقوۆانىڭ يىعىنا قۇندىزدان ءشالى جاپتى.
اشىربەك سىعاي، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تەاتر سىنشىسى:
كەشە، الماتىداعى م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا شاحان ءمۋسيندى ەسكە الۋ كەشى ءوتتى.
ول - نەبارى 23 جاسىندا اشتىقتان قىرىلعان ەلدىڭ جوقعىن -جوقتاپ، «حالىق جاۋى» اتانىپ، «كولىما» لاگەرىنە ايدالعان الاشتىڭ ايالى ازاماتى، ونەر تارلانى. جالىندى شاعىنىڭ 18 جىلىن تار قاپاستا وتكىزسە دە، ونىڭ جىگەرى مۇقالمادى، ونەرگە ىقىلاسى كەمىمەدى... ەلگە ورالا سالىسىمەن تەاتر ساحناسىندا جاسىنداي جارقىراپ، ونەردە ءىزىن قالدىردى. ەسكە الۋ كەشىندە جاس ارتىستەر قايراتكەردىڭ زامان زارىن جىرلاعان ولەڭدەرىن وقىپ، ساحنالىق قويلىم كورسەتتى. ال، ونىڭ كوزىن كورىپ، ساحنالاس بولعان ارىپتەستەرى وتكەن جىلداردان ەسىپ ەستەلىكتەر ايتتى. تەاتر ۇجىمى اتىنان ونەر ورداسىنىڭ ديرەكتورى ەركىن تىلەۋقۇلۇلى جۋاسبەك - ش.ءمۋسيننىڭ جارى، ءتىلشى-عالىم، اكادەميك رابيعا سىزدىقوۆانىڭ يىعىنا قۇندىزدان ءشالى جاپتى.
اشىربەك سىعاي، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، تەاتر سىنشىسى:
- شاحان مۋسين باسىنان قيلى تاعدىر وتكىزگەن ادام. ول ءبىراۋىز ولەڭى ءۇشىن جازىقسىز جاپا شەكتى. «حالىق جاۋى» بولىپ ايداۋعا ءتۇستى. يتكە تالاندى، اعاش كەستى، تۇرمەدە 18 جىلىنىن وتكىزدى. شاحان اعا سونشاما قيىندىقتاردان قايمىقپاي، قابىرعاسى كۇيرەمەي كەلىپ، «اقان سەرى»، «سىرىم سەرىلەردى» ساحانالادى. ال، بۇل ءۇشىن ادامداعا ەرەن جۇرەك، جالىندى جان تولقىنى كەرەك. شاحان اعا ونەردە قوپارالىس جاساعان ادام. 18 جىل ەمەس، 18 كۇن وتىرىپ كورشى يزولياتوردا؟ قانداي جاعدايعا دۋشار بولار ەكەنسىڭ؟. ول كىسى 18 جىل بويى باسىنان وتكەرگەن قايعى-قاسىرەتىن شىعارماشىلىق ىزدەنىستەردەن تاپتى. رومانتيك اكتەر ەدى. ساحنادا جانىپ، لاپىلداپ، وت كوسەپ وينايتىن اكتەر. سونىمەن قاتار، كورەرمەنمەن كونتاكتى جاساۋدا، اۋديتوريانىڭ جان-دۇنيەسىن قوزعاۋدا شاحان مۋسين سياقتى بۇكىل تۇلا بويىمەن وينايتىن ارتىستەر قازىر كەم. ول بۋىن ءوتتى دەۋگە بولادى. قازىرگى اكتەرلاردىڭ كوبىسى سىلدىراق، جىلتىراپ سويلەيتىن جاتتاندى جاداعاي سوزگە قۇمار. شاحان مۋسين – ءسوز ازابىن تارتتى. ونەر ازابىن تارتتى. تاعدىر ازابىن تارتتى. ول كىسى قازاق تەاتر ونەرى ءۇشىن ۇلكەن ساباق، مەكتەپ دەۋگە لايىقتى تۇلعا. تاعدىر تارتىسى مەن ونەر تارتىسىن تابىستىرا كەلىپ، شاحان ۇلكەن بەلەسكە شىعا ءبىلدى. بۇگىنگى جيىن جاي جينالىپ، ولگەن كىسىنى ماقتاي سالايىق دەگەن ءسوز ەمەس. شىن مانىندە، ونەردە «كوتەرلىس»، «قوپارلىس» جاساعان قازاقتىڭ داڭقتى ونەرپازى شاحان ءمۋسيندى جوقتاۋ، ساعىنىش، ىڭكارلىك كەشى دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك.
ءاسانالى ءاشىموۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى:
- مەن شاحان مۋسيننەن ومىردە دە، ونەردە دە كوپ نارسە ۇيرەندىم. ول كىسى ىشكى مادەنيەتى جوعارى، كورگەنى كوپ، اقىن جاندى ازامات ەدى. ءبىز سول كەزدەرى جاستار ەدىك، ول كىسى باۋىرىنا تارتىپ، ەركەلەتتى. ەندى بۇگىن ءبىر عاسىر وتكەن ادام تۋرالى قايعىرىپ ايتۋدىڭ كەرەگى جوق. بۇل -100 جىلدىق توي!
شاحاڭ جاستارمەن ادەمى ازىلدەسەتىن. ءبىر-ەكى قىزىقتارىن ايتىپ بەرەيىن. سول كەزدە ستۋدەنتتەر شاحانىڭ قالاتاسىن اقتارىپ، اقشاسى بولسا الىپ الۋشى ەدى. سودان ول كىسى قالتاسىنا اقشا سالۋدى قويىپ، جيعان-تەرگەنىن گالستۋگىنىڭ ۇشىنا تىعىپ قوياتىن بولدى. ءبىر كۇنى ۇيدەن جاسىرىپ شىققانى بولسا كەرەك، ءبىز بايقاپ قالىپ، وزىنە بىلدىرمەي الىپ العانىمىز ەسىمدە... سودان، ءبىر كۇنى اعا دا قۋلىققا باستى. ادەتتەگىدەي گالستۋكتىڭ ۇشىن اقتارىپ جاتىرساق، ىشىندە ءبىر قاعاز شىتىرلايدى. الىپ شىقساق ءبىر اققاعاز ەكەن. سودان قاعازدى اشىپ قاراساق «ني حرينا...» دەپ جازىپ قويىپتى. بۇنى مادەنيەتتى تۇردە ايتىپ تۇرمىن... تاعى ءبىر قىزىق. ول كىسى جيعان اقشاسىن ۇيدەگى كيمەيتىن اياق كيىمىنىڭ باسىنا تىعىپ قويىپ، شەتىنەن ازدان الىپ جۇرەدى ەكەن. ءبىر كۇنى ۇيدەن شىعاردا اقشاسىن تىققان تۋفلي جوق دەيدى. سودان،جارى رابيعادان سۇرايدى. ول كىسى بولسا ، اقشا سالىنعان اياق-كيىمدى قايىر سۇراپ كەلگەن ءبىر دۋاناعا ۇستاتىپ جىبەرگەنڭن ايتىپتى .... ءسويتىپ، ءبىراز اقشا قورىنان ايىرىلعانى بار.
ء بىز ونىسىنا «كوڭىل» ايتتىق.
رابيعا سىزدىق، ءتىلشى-عالىم، اكادەميك، ش.ءمۋسيننىڭ جارى:
- ءبىزدىڭ قازاقتا سوناۋ نوعايلى زاماننان كەلە جاتقان «ءولدىڭ، ماماي، قور بولدىڭ!» -دەگەن ءسوز بار ەدى. بۇل ەلگە تانىمال بولعان، ەلگە قىزمەت ەتكەن ادامداردىڭ ومىردەن وتكەنىنە كوپ جىل وتپەي-اق، ۇمىت بولۋىن مەڭزەيدى.
اتى كوپ اتالماي، ەسىمى ەسكە تۇسپەي قالاتىن جاعدايعا ايتىلسا كەرەك. مىنە، بىزدە سول ءسوزدى ايتقىزبايتىن جاقسى ءداستۇر بار. حالىققا ەتكەن قىزمەتى، اقىندىعى بار، ارتىنا قالدىرعان شاحاندى جوقتاپ، 100 جىلدىعىن تويلاپ جاتىرسىزدار. كەزىندە ورىس اقىنى الەكساندر بلوك، «ءبىز- رەسەيدىڭ ەڭ ءبىر قيىن كەزەڭىندە ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز» - دەپ مۇڭعايعان ەكەن. ال، شاحان قازاق حالقىنىڭ ەڭ قيىن كەزەڭى ەمەس، ناعىز قاسىرەتتى جىلدارىندا، اشارشىلىقتا، اۋىرتپالىق تۇسكەن كەزەڭدە ءومىر ءسۇردى. وتىزىنشى جىلدىڭ باسىنداعى اشتىق، وتىز جەتىدەگى قازاقتىڭ بارشا ءسۇت بەتىنە شىعاتىن قايماعىن سىپىرىپ الىپ، قۇرتىپ جىبەرگەن كەزەڭدى باستان وتكەردى. قازىرگى 21-23-كە كەلگەن جاستار وزدەرىڭىزدى شاحاننىڭ ورنىنا قويىپ كورىڭزدەرشى؟..
سوندا، شاحاڭ: «استىق پەن ەتىڭ تولىپ تۇرعاندا، قازاق نەگە اشتان قىرىلىپ قالدى؟» – دەپ، حات جازادى. مىنە، سول ءسوزى ءۇشىن 23 جاستاعى شاحان ون جىلعا سوتتالىپ، «كولىما» لاگەرىنە ايدالادى. سودان بەرى دە تالاي زامان ءوتتى...
بۇگىنگى كەش- شاحاندى ۇلىقتاۋمەن قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرتىن كەش بولدى. جاستاردى ۇلتجاندىلىققا ۇندەيتىن ناقتى مىسال- وسى كەش بولدى.
سول ءۇشىن دە، م.اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ۇجىمىنا مىڭ العىس ايتامىن!
دايىنداعان ء از-جانىبەك عالىم
Abai.kz
