قايىرباي زاكىرۇلى. گۋميلەۆ بولعان ءبىر كۇن
ساعات تاڭعى بەستىڭ شاماسى. ويانىپ كەتكەنىم الدەقاشان. كوزىمدى قانشا جۇمسام دا كىرپىكتەرىم ءبىر ايقاسپاي-اق قويعانى… ەرتەرەكتەن ەسىمدە جۇرگەن ءبىر ۇمىتىلماس كەزدەسۋ وڭايلىقپەن قاعاز بەتىنە تۇسپەي كوپتەن مازالاي بەرەتىن. قولىما قالام السام بولدى، كەش باتا ورىستەن قايتقان ەنەلەرىنە جامىراعان قوزىداي، نەگىزگى ايتپاق تاقىرىبىمنىڭ توڭىرەگىنە توركىندەس ەستەلىكتەر اق پاراقتى اڭساپ «مەنى دە، مەنى دە» دەگەندەي تالاسىپ، سانادا سىعىلىسىپ قالارىن قايتەرسىڭ… مەنىڭ ۇيقىمنىڭ قاشۋىنىڭ دا سەبەبى وسى…
جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندەگى شاعىن شامنىڭ كىشكەنتاي قىزىل تۇيمەسىن باسىپ قويىپ، كوز قارىعان جارىعى جانارىما جايلاسقاننان كەيىن، سول ايتۋلى كەزدەسۋدىڭ ەلەسكە اينالعان ساتتەرىن قانسونارداعى قوياننىڭ ىزدەرىندەي ەتىپ اق قاعازعا تۇسىرە باستادىم…
ساعات تاڭعى بەستىڭ شاماسى. ويانىپ كەتكەنىم الدەقاشان. كوزىمدى قانشا جۇمسام دا كىرپىكتەرىم ءبىر ايقاسپاي-اق قويعانى… ەرتەرەكتەن ەسىمدە جۇرگەن ءبىر ۇمىتىلماس كەزدەسۋ وڭايلىقپەن قاعاز بەتىنە تۇسپەي كوپتەن مازالاي بەرەتىن. قولىما قالام السام بولدى، كەش باتا ورىستەن قايتقان ەنەلەرىنە جامىراعان قوزىداي، نەگىزگى ايتپاق تاقىرىبىمنىڭ توڭىرەگىنە توركىندەس ەستەلىكتەر اق پاراقتى اڭساپ «مەنى دە، مەنى دە» دەگەندەي تالاسىپ، سانادا سىعىلىسىپ قالارىن قايتەرسىڭ… مەنىڭ ۇيقىمنىڭ قاشۋىنىڭ دا سەبەبى وسى…
جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندەگى شاعىن شامنىڭ كىشكەنتاي قىزىل تۇيمەسىن باسىپ قويىپ، كوز قارىعان جارىعى جانارىما جايلاسقاننان كەيىن، سول ايتۋلى كەزدەسۋدىڭ ەلەسكە اينالعان ساتتەرىن قانسونارداعى قوياننىڭ ىزدەرىندەي ەتىپ اق قاعازعا تۇسىرە باستادىم…
1986 جىلدىڭ سوڭعى ايلارى بولۋ كەرەك. سوناۋ ستۋدەنتتىك شاقتان بەرى ارالاسىپ جۇرگەن دوسىم اماندوس اقاناەۆتىڭ شەبەرحاناسىندا باقتيار تابيەۆ، كەنجەباي دۇيسەنباەۆ، تاعى دا بىرنەشە سۋرەتشىلەر باسىمىز قوسىلا قالعان. كەنەت باقتيار سامايىنان توبەسىنە دەيىن بوزارىپ كەتكەن قويۋ شاشتارىن سالالى ساۋساقتارىمەن ارتىنا قاراي تاراپ قويىپ سالتاناتتى تۇردە كەلەسى جىلدىڭ جاز ايلارىنىڭ بىرىندە ماسكەۋ قالاسىندا قازاقستاندىق توعىز سۋرەتشىنىڭ ەسەپتى كورمەسى وتەتىنىن شاعىن داستارقان ۇستىندە قۋانىشپەن جەتكىزدى. سول توپتىڭ قۇرامىندا ءوزىمنىڭ بار ەكەندىگىمدى ەستىپ، قۋانىشىمدى جاسىرا المادىم. ماسكەۋدە وتەتىن كورمەلەرگە بۇرىن دا جۇمىستارىمىزدى قويىپ جۇرگەنىمىزبەن، بۇل جولعى كورمە ءتىپتى دە باسقاشا بولماق. ءاربىر اۆتور ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىن كەڭەس وداعى استاناسىنىڭ تالعامپاز كورەرمەندەرىنە قالاعانىنشا ۇسىنا الادى. موسكۆا وزەنىنىڭ بويىنداعى قىرىم كوپىرىنە جاقىن ورنالاسقان ورتالىق كورمە زالى قاي سۋرەتشىگە بولسىن ارمانداي اسەر قالدىراتىندىعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ساراپتالعان سۋرەتشىلەر توبىنا ەنگەندەردەن ەسىمدە قالعانى: ابدراشيت سادىحانوۆ، باقتيار تابيەۆ، كەنجەباي دۇيسەنباەۆ، اماندوس اقاناەۆ، ۆاسيلي تيموفەەۆ…
…سونىمەن، ءبىز اسىعا كۇتكەن ۋاقىت – كورمە مەزگىلى دە جەتتى-اۋ. ارتىنىپ-تارتىنىپ: «ماسكەۋ قايداسىڭ؟» دەپ تارتىپ وتىردىق. ۆدنح جانىنداعى «كوسموس» قوناق ۇيىنە كورمە اشىلۋ قارساڭىنان ەكى جەتi بۇرىن بارىپ ورنالاسىپ الدىق. وتەتىن شارانىڭ كاتالوگى مەن افيشاسى ماسكەۋدە دايىندالعان. كوزدىڭ جاۋىن الادى. ءبىز ورنالاسقان قوناق ۇيگە ماسكەۋدە تۇراتىن تامىر-تانىس، جورا-جولداستار ءجيى كەلىپ، قاۋ-قاۋ اڭگىمەنىڭ قىزۋى كۇندە باسىلمايدى. سولاردىڭ ىشىندە ماسكەۋلىك ارحيتەكتور، قالماق جىگىتى جانگار پەرۆيۋەۆ بىزگە ەرەكشە ىقىلاس تانىتتى. ەگەر ءساتى تۇسسە، ءبىر كەلگەندە بەلگىلى تاريحشى، تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ بىلگىرى – لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆپەن از ۋاقىتقا بولسا دا جولىقتىراتىندىعىن ايتتى. ءوزىن كورمەك تۇگىلى اتىن ەستىگەندە ەلەڭ ەتە قالاتىن جاستارعا مىناداي ءسات، ارينە، اسپاننان كۇتكەنىمىز جەردەن تابىلعانداي اسەر قالدىردى. ءسال بۇرىنىراق، ماسكەۋ تۇبىندەگى «سەنەج» شىعارماشىلىق ۇيىندە لەنينگراد كوركەمونەر اكادەمياسىن بىتىرگەن بەلگىلى سۋرەتشى امان باقتىعاليەۆپەن ءبىر ءتۇن شەر تارقاتا اڭگىمەلەسكەنىمىزدە، ول لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ لەكتسيالارىنا ادەيى ىزدەپ بارىپ، قاتىساتىنىن تەبىرەنە تولعاعانى سونداي، ونى جىرداي ەتىپ ايتىپ بەرگەنى ەسىمدە.
1980 جىلى كۋليكوۆو شايقاسىنىڭ 600 جىلدىعىنا وراي «وگونەك» جۋرنالىنىڭ بەتتەرىنە دميتري ليحاچەۆتىڭ كولەمدى ماقالاسى شىققان بولاتىن. ول باسىنان اياعىنا دەيىن بىزگە بۇرىننان بەلگىلى سارىنعا قۇرىلىپتى. دالالىقتاردى ويسىراتا جەڭۋ. التىن وردا كۋليكوۆو شايقاسىنان كەيىن شارۋاسى شايقالىپ كەلەگە كەلمەستەي بولعان… جۋرنالدىڭ وسى سانىندا لەۆ نيكولاەۆيچ گۋميلەۆتىڭ سول تاريحي شايقاسقا تىڭ راكۋرسپەن قاراپ، مامايدىڭ سول مايداندا جەڭىلۋ سەبەپتەرىنە توقتالىپ، التىن وردانىڭ وداقتاسى – ليتۆا كورولى ياگايلو دەر كەزىندە كەلمەي، وپاسىزدىق جاساعان تۇستارىن سول جولعى جەڭىلىستىڭ باستى سەبەبى ەتىپ كورسەتىپتى. ەكى جىلدان كەيىن توقتامىس حان باستاعان التىن وردا جاساقتارى ماسكەۋدى قايتا باسىپ الىپ، بۇرىنعىشا بيلىگىن جۇرگىزە بەرگەندىگىن بايان ەتەدى.
دميتري دونسكوي باستاعان رۋس جاساقتارىنىڭ وداقتاستارى قارا تەڭىزدە قاھارىن جۇرگىزىپ تۇرعان قىرىم حاندىعى ەكەندىگى تاريحتان بەلگىلى. التىن ورداعا قارسى جورىقتاردا نيكيتا جانە سەمەن بەكلەميشوۆتەر قولباسشىلىق ەتسە، ارينە، كۋليكوۆو شايقاسىنىڭ ماڭايىنداعى عاسىرلار بويى قۇراستىرعان ورىس تاريحشىلارىنىڭ يدەولوگيالىق كونسترۋكتسياسى سىر بەرىپ سىقىرلاي باستايدى…
ءساتى كەلگەن كۇنى جانگار دوسىمىز لەۆ نيكولاۆيچتىڭ ءبىزدىڭ جولىعۋعا ىقىلاس بىلدىرگەنىمىزگە قارسى بولمايتىندىعىنان حابار جەتكىزىپ ۇلگەردى. ۇلتى تاتار، ەرتەرەكتە قىتايدان كوشىپ كەلگەن بەلگىلى سۋرەتشى باقتييار تابيەۆ، تاما شورا باتىردىڭ ۇرپاعى كەنجەباي دۇيسەنباەۆ جانە مەن – جانقوجا، ەسەت باتىرلاردىڭ ۇرپاعى جۇزدەسۋگە جينالدىق. بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم، لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ الدىنا باراتىن دەلەگاتسيانىڭ ءسال دە بولسا دارەجەسىن كوتەرۋ عوي. كوزدەگەن جەرىمىزدى نىساناعا الا وتىرىپ مەتروعا ءتۇسىپ، نوۆوگيرەەۆو ستانساسىنان ءبىر-اق شىقتىق. ويىمىز – گۋميلەۆپەن جولىققاننان كەيىن باقتياردىڭ سۋريكوۆ ينستيتۋتىنداعى كۋرستاسى، سۋرەتشى ۆالەري سۆەتليتسكيدىڭ ساياجايىندا باس قوسۋ. سومكەمىزدە سول جاققا الىپ بارا جاتقان ابدراشيت اعامىزدىڭ ءبىر بوتەلكە «قازاقستان» كونياگى بار. سونىمەن بىرگە، لەۆ نيكولاەۆيچكە سىردىڭ سارى الا قازىسى، قىزدىڭ بۇرىمىنداي مۇقياتتاپ ءورىلىپ، ءيسى بۇرقىراعان شىرىن قاۋىنقاعى بار.
لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ماسكەۋدەگى شاعىن پاتەرى وسى جەردەن ونشا الىس بولماي شىقتى. كۇن سونشالىقتى قاپىرىق. وعان قارايتىن ءبىز جوق. كەزدەسۋگە بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا كەلگەن پاتەرىمىزدىڭ قوڭىراۋىن باستىق. ەسىكتى سۇڭعاق بويلى، قويۋ شاشىن كەڭ ماڭدايىنان جوعارى ورتاسىنان ايىرىپ، جەلكەسىنە مۇقياتتاپ تۇيگەن اشاڭ ءجۇزدى، اجارلى ايەل اشتى. بەس بيەنىڭ ساباسىنداي دەۋگە كەلە قويماس. ولاي دەسەم تىم تولىقتاۋ كورىنەتىن شىعار.
ەڭ كەرەمەتى، ءبىزدى بۇرىننان بىلەتىن ادامشا اقجارقىن سويلەپ قارسى الدى. جانگار دوسىمىز ءوزى ەركىن مەڭگەرگەن ورىس تىلىمەن ءبىزدى بۇعان دەيىن-اق جەكە-جەكە سۋرەتتەپ، تانىستىرىپ قويعان بولۋى دا عاجاپ ەمەس. بۇل كىسى ءوزىن: «لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ زايىبى ناتاليا ۆيكتوروۆنا»، دەپ تانىستىردى.
لەۆ نيكولاەۆيچ ورتا بويلىدان ءسال جوعارىراق. بۇيرالاۋ بۋرىل شاشى ماڭدايىنا قۇلاپ، اناسى اننا احماتوۆاعا تارتقاندىقتان، قىر ارقاسى كوتەرىڭكىلەۋ مۇرنى اتجاقتى اقسارى جۇزىنە ۇيلەسىپ-اق تۇرادى ەكەن. كەۋدەسىندە ءتۇرلى-ءتۇستى سۋرەتتەرى ىرىلەۋ، ۇزىن جەڭ جەيدەسى بار.
لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ۇسىنعان جۇمساق الاقانىن جاپاتارماعاي الىپ، بولمە ورتاسىنداعى شاعىن ۇستەلدىڭ جانىنداعى ورىندىقتارعا جايعاستىق. العاشقى كەزدە ءسال قىسىلعان ءتۇرىمىزدى بايقاپ قالعان ءۇي يەلەرى، ءاپ-ساتتە اڭگىمەگە ءۇيىرىپ، ناتاليا جەڭگەيدىڭ بۇرقىراعان بۋرىل شايى مي قايناتار ىستىقتا بويعا ءسىڭىپ، ۋاقىت جىلجىعان سايىن ساعىنا كۇتكەن باسقوسۋىمىز ادەمى وتىرىسقا اينالىپ بارا جاتتى.
سالدەن سوڭ، لەۆ نيكولاەۆيچكە ارنايى الىپ كەلگەن بازارلىقتارىمىزدى داستارقانعا شىعاردىق. ءبىزدىڭ الگى راسىمىمىزگە ءۇي يەلەرىنىڭ قۋانىشىن كورسەڭىز. لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ اۋزىنان شىققان: «مى» – تۇركى ءسينونيمى بولسا، «وني» – سلاۆيانداردىڭ شارتتى اتاۋى ەكەنىن ءتۇسىنىپ-اق وتىرمىز. لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ اسەرلى اڭگىمەسىنىڭ توركىنىندە تۇركى، سلاۆيان ەلدەرىنىڭ ايىرماشىلىعى ەمەس، كەرىسىنشە، ۇقساستىق جاقتارىنىڭ، تۋىسقاندىق بايلانىستارىنىڭ، مۇددەلەستىك جاقىندىقتارىنىڭ باياندى ىزدەرى سايراپ جاتتى… تۋرگەنەۆ، كارامزين، دوستوەۆسكي، باسقا دا كوپتەگەن ورىس زيالىلارىنىڭ تەگى تۇركىلەر ەكەندىگىن لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنىمىزدە بويىمىزدى ماقتانىش سەزىمى بيلەپ، توبەمىز كوككە جەتىپ وتىرعانداي اسەر الدىق. دۋالى اۋىزدان شىعىپ، جان بىتە باستاعان ۇلى دالانىڭ رۋحى ماسكەۋ اسپانىنىڭ استىندا تامىرىمىزدى قۋالاپ، بويىمىزدى شىمىرلاتا باستادى…
ءۇي يەلەرىنىڭ شىڭعىس حانعا دەگەن ىقىلاسى وتە ەرەكشە ەكەندىگىن بايقادىق. وسى تۇسقا كەلگەندە قالتامىزدىڭ تۇبىندە جاتقان ءابدىراشيتتىڭ اماناتىن قولى قۇرعىر ەرىكسىز سيپاي باستادى… اراگىدىك ناتاليا ۆيكتوروۆنا اس ۇيگە شىعىپ كەتكەندە جۇقالاپ تۋراعان قازىدان، بالداي قاۋىنقاقتان لەۆ نيكولاەۆيچ ازداپ بولسا دا ءدامىن الىپ وتىردى. جەڭگەيدىڭ الگىندەي جوق كەزىن پايدالانىپ القىزىل تۇسىنە تەرەزەدەن تۇسكەن كۇن ساۋلەسى الاۋلاي شومىلعان كونياكتىڭ شىناشاقتاي ءبىر-ەكى ريۋمكاسىن ءبىزدىڭ ىقىلاسىمىز ءۇشىن اندا-ساندا قۇتتى قونىسىنا قوندىرىپ قويىپ وتىردى. ۇيگە كىرگەننەن بايقاعانىم، لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ وزىنە ءتان ادەمى يۋمورى بار ەكەندىگى. ءبىزدىڭ باقتيار دا ءازىلدىڭ كورولى دەسە بولعانداي. جەڭگەمىز كەلە قالعاندا ءبىز دە ىم-جىمدى بىلدىرمەۋگە تىرىسامىز. دەگەنمەن، ناتاليا ۆيكتوروۆنا سەزىپ قالسا كەرەك، ءسوز اراسىندا جىميىپ قانا لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ «قانت ديابەتىن» ەسكەرتىپ قويدى. مىنە قىزىق! جەڭگەمىزدىڭ ماماندىعى سۋرەتشى ەكەن. ۇمىتپاسام، سۋريكوۆ ينستيتۋتىن، الدە لەنينگرادتاعى كوركەمسۋرەت اكادەمياسىن ءتامامداسا كەرەك. لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ءجيى-ءجيى ناتاليا ۆيكتوروۆناعا «حاتۋن» دەپ وتىرۋى قانداي كەرەمەت! العاشقى توستى ءوزى كوتەرىپ، ساۋساعىنىڭ ۇشىن ريۋمكاعا ءسال باتىرىپ، ەدەنگە سىلكىپ العانىن: «كوشپەندىلەر شاراپتىڭ ءدامىن اۋەلى جەر-اناعا تاتقىزادى» دەپ ءتۇسىندىردى. «ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ ءبىر-بىرىنەن ەرەكشەلىكتەرى بار ما؟» دەگەن باقتيار تابيەۆتىڭ سۇراعىنا: «قىرعىزدارعا ءازىل ايتقاندا، بايقاپ ايتۋ كەرەك، قازاقتاردىڭ نامىسىنا تيمەگەن ءجون» دەپ جاۋاپ بەردى دە، ءبىر ساتكە ويلانىپ قالدى. ارينە، 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ جاڭعىرىعى لەۆ نيكولاەۆيچكە دە، ناتاليا ۆيكتوروۆناعا دا وسال تيمەگەنى بايقالىپ وتىردى…
جالعاندىققا، ادىلەتسىزدىككە جانى قاس، حح عاسىردىڭ ءبىرىنشى شيرەگىندەگى ورىس پوەزياسىنىڭ كوش باسىندا جۇرگەن نيكولاي گۋميلەۆ ادامي تابيعاتى دا ەرەكشە قالىپتاسقان، قايسارلىعى باسىم جان ەكەن. اياعىنان جاڭا تۇرعان كەڭەس وكىمەتىنە «قاستاندىق جاساماقشى» دەگەن جالانى جامىلىپ قاماۋعا الىنىپتى. ماكسيم گوركيدىڭ ارا ءتۇسۋىنىڭ ارقاسىندا اباقتىدان بوسانۋعا مۇمكىندىك تۋىپ: «ەست سرەدي ۆاس پوەت گۋميلەۆ؟!» دەگەندە: «ەست وفيتسەر گۋميلەۆ!» – دەپ تۇتقىنداردىڭ ورتاسىنان ءبولىنىپ شىقپاي، سولارمەن بىرگە اتىلىپ كەتە بارعان كورىنەدى. اسا سەزىمتال باقتيار، كەنجەباي ەكەۋمىزگە ءبىر قاراپ قويىپ، قوڭىر اۋەزدى داۋىسىمەن تومەندەۋ الىپ، تاتاردىڭ اسەم دە مۇڭدى حالىق ءانى «وي بۇلبۇلىمدى» باستاپ كەتكەنى.
وي بىل-بىلىم، ۆاي بىل-بىلىم
اق ەدىلنە تاڭ اتا،
تاڭلار اتا، ۋزەلا ۇزاق،
جىرلاتا دا ەلاتا…
ءان اسەرىمەن بال-بۇل جانعان ءۇي يەلەرىنىڭ ءجۇزىن كورسەڭ، شىركىن! التىن وردانىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى، كۋليكوۆو شايقاسىنان تۋرا ءبىر عاسىر وتكەندە، 1480 جىلى ەجەلگى وداقتاسى ليتۆامەن بىرلەسىپ ماسكەۋدىڭ باتىسىندا شەشۋشى شابۋىلعا بەل بايلاپ ۇلى كنياز يۆان III-ءنىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرگەن احمەت حاننىڭ ۇرپاعى – اقىن اننا احماتوۆانىڭ اناسىنىڭ قولىندا بالالىق شاعى وتكەن لەۆ نيكولاەۆيچكە بۇدان ارتىق سىي بولماق پا؟! تاتاردىڭ كەرەمەت ءانشىسى يلحام شاكيروۆتىڭ ورىنداۋىندا بۇل ءاندى تالاي ەستىگەن ەدىم. ازداپ مەن دە قوسىلىپ وتىردىم.
ءان اياقتالا بەرگەندە باكەڭ ماعان يەك قاقتى. ونىسى، سىر بويىنىڭ قارماقشى جاعىندا دومبىراعا قوسىلىپ ايتىلاتىن توعجاننىڭ گوي-گويىن دومبىراسىز-اق ايتىپ جىبەر دەگەنى ەدى. بۇل اۋەن قوبىز سارىنداس كەلەدى دە، سول تۇرعىدا اسىقپاي ورىنداعاندى ۇناتادى. بار ىقىلاسىمدى سالىپ ەكى شۋماعىن ايتىپ شىقتىم. اللا ابىروي بەرگەندە سازدى اۋەن، وتىرعان ورتامىزدا ءوزىنىڭ تيەسىلى ورنىن تابا كەتتى. تاپ وسى اراعا كەلگەندە، ءسۇرىنىپ كەتە جازداپ، بويىمدى ارەڭ تىكتەپ الدىم. وسى مۇڭدى اۋەننىڭ اسەرىنەن شىقپاي تۇرىپ ريۋمكانى قولىما الىپ، كادۋىلگى ءداستۇرلى توستى باستاپ الا جونەلدىم! «دوروگوي لەۆ نيكولاەۆيچ، يا حوچۋ پودنيات توست زا ۆاشيح دەتەي، چتوبى»… دەي بەرگەنىمدە، كەنەت بىرنەشە سەكۋند بولعانىمەن، ۇزاق مينۋتتارعا بەرگىسىز ۇنسىزدىككە ەنىپ، سەمىپ بارا جاتتىق… العاشقى كورگەننەن دە اجارلانا تۇسكەن ناتاليا ۆيكتوروۆنا ءسال جىميىپ: «كوگدا موجنو بىلو دەلات دەتەي، لەۆ نيكولاەۆيچ ناحوديلسيا»… سوڭعى جاعى شىڭىلداعان قۇلاعىما ەمىس-ەمىس كەلىپ جاتتى… ءيا، الگى اتى سۋىق گۋلاگ… لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ماعان قادالا قاراعان مەيىرگە تولى كوزدەرى دە مەنى دەمەپ جىبەرگەندەي اسەر قالدىردى. كەيىنىرەك، كەنجەكەڭ – كەنجەباي دۇيسەنباەۆ ەكەۋمىز الماتىدا اياقتارى بۋرانىڭ سانىنداي بۋىن-بۋىن كەڭ ۇستەلدىڭ بەتىنە تارتىلعان كوك سۋكنونىڭ ۇستىندە شاردى شارعا سوعىپ شايقاسىپ جاتقانىمىزدا:
– كەنجەكە، لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ ۇيىندەگى كەزدەسۋدەن ەسىڭىزدە نە قالدى؟! – دەگەنىمدە ءبىر شارمەن ەكىنشىسىن كوزدەپ جاتىپ:
– وچەن ۆىرازيتەلنىە گلازا ۋ لۆا نيكولاەۆيچا! – دەپ ايتىپ ۇلگەرمەي-اق، الگى شارلاردىڭ الدىڭعىسىن ورتاڭعى لۋزانىڭ تور قالتاسىنا سىلق ەتكىزدى.
… وتىرىستىڭ سوڭىن الا لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ كىشكەنتاي بالكونىنا بەس ادام ەركىن سىيىپ، مەنىڭ «زەنيت» فوتواپپاراتىممەن ءپوزيتيۆتى سلايد پلەنكاسىنا سۋرەتكە تۇستىك. وكىنىشتىسى، اسا مۇقياتتاپ ساقتاپ جۇرگەن پلەنكالاردى كەيىن قانشا ىزدەسەم دە تاپپاي قويدىم. كەيىنىرەك، 2008 جىلدىڭ سوڭعى ايلارىندا الگى جوعالعان سلايد پلەنكالارى تابىلعانداعى قۋانىشىمدى كورسەڭىز!
ماسكەۋدە جارىق كورگەن ءتۇرلى-ءتۇستى «حۋدوجنيكي كازاحستانا» دەگەن ءوزىمىز جايلى كولەمدى كاتالوگتى لەۆ نيكولاەۆيچ جانە ناتاليا ۆيكتوروۆناعا سىيعا تارتىپ، ءار سۋرەتشى ءوز تۇسىمىزعا ءبىر اۋىز تىلەك جازىپ قولىمىزدى قويىپ جاتىرمىز. «دوروگوي لەۆ نيكولاەۆيچ! دوروگايا ناتاليا ۆيكتوروۆنا! تەپلو ۆاشيح رۋك چەرەز مويۋ لادون پەرەداەتسيا مويم ۆنۋكام»، – دەپ جانى جايساڭ اسىل جاندارعا مەن دە ىستىق ىقىلاسىمدى جازىپ قالدىرعانىم كۇنى كەشەگىدەي ەسىمدە…
1988 جىلى الماتىدا سۋرەتشى ساليحيدين ايتباەۆقا جولىققانىمدا الماتىلىق بىرنەشە سۋرەتشى وزدەرىنىڭ ءبىر-ءبىر جۇمىستارىن جاشىككە سالىپ لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ لەنينگرادتاعى ادرەسىنە جىبەرگەندەرىن ەستىدىم. جوعارىدا ايتىلعان كەزدەسۋدەن كەيىن كوپ ۇزاماي بىرەگەي تاريحشى، ەۋرازيا يدەياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى لەۆ نيكولاەۆيچتىڭ دۇنيەدەن وزعانىن ەستىدىك. عاسىرلاپ بوداندىقتىڭ ازابىندا بولعان ەلىمىز ازاتتىق العان تۇستا، استاناداعى ۋنيۆەرسيتەتكە ونىڭ ەرەن ەسىمى بەرىلگەندىگىنىڭ كۋاسى بولدىق. شىعىس تاريحىنا تەرەڭ بويلاپ، كەيىنگى ۇرپاققا اسقاق رۋح بەرەتىن عاجايىپ سىرلى دۇنيەلەردى ارشىپ، جالعان بولجامداردان اراشالاپ، قايتا جاڭعىرتقان اسىل ازامات-اي!
…بەلگىلى-بەلگىسىز سەبەپتەرمەن بىرنەشە عاسىر بويى كومەسكىلەنە باستاعان تۇركى حالىقتارىنىڭ شىنايى تاريحىن تارازىلاپ، الەم الدىنداعى تيەسىلى ورنىنا كوتەرگەن تاۋ تۇلعا لەۆ گۋميلەۆتىڭ قاراپايىم بولمىسىن سوناۋ ءبىر جىلدارى ماسكەۋدە، تاريحشى شاڭىراعىنداعى سول ءبىر كەزدەسۋدىڭ ۇستىندە بويىمىزعا سىڭىرگەن باقىتتى ءساتىمىزدىڭ ماڭىزىن ۋاقىت شىركىن العا جىلجىعان سايىن سالماقتاي تۇسكەندەيمىن…
قايىرباي زاكىرۇلى،
سۋرەتشى-گرافيك.
قىزىلوردا
Abai.kz
