جۇما, 29 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 3189 0 پىكىر 19 تامىز, 2013 ساعات 12:51

ءازىز نەسين. اكىم سايلاۋ

كوزىلدىرىكتى: كانە، بۇكپەي، بۇق­پاي ايتىڭدارشى، قالانىڭ قازىرگى اكىمىنە قايسىڭ ىرزاسىڭ؟
مۇرتتى: تۇك تە ىرزا ەمەسپىز!
كوزىلدىرىكتى: نەگە؟
مۇرتتى: ءوي، ناعىز ەسۋاس، جارى­مەس­تىڭ ءوزى ەكەن!..
كوزىلدىرىكتى: ودان بۇرىنعىسى دا وڭىپ تۇرعان جوق ەدى...
مۇرتتى: ءاي، وسى ورىنعا وتىر­عان­داردىڭ وڭعانىن كورگەم جوق.
كوزىلدىرىكتى: وزىمىزگە دە وبال جوق. بۇ­دان بىلاي ەڭ اقىلدى، ەڭ ەستى، ەڭ ەلەۋ­لى بىرەۋدى ەكشەپ، ەلەپ ال­ماساق، ال­دانعانىمىز الدان­عان!
مۇرتتى: وزىمىزدەن دەيسىڭ. نەمەنە، بۇرىنعىلاردى اللانىڭ ءوزى كوك­تەن ءتۇسىرىپ پە ەدى؟ ولار دا ال­عاشقىدا ەڭ اقىلدى، ەڭ ەستى، الگى، نە­مەنە ەدى... ەڭ ەلەۋلى بولاتىن. كە­لە-كەلە قۇدايىن تانىماي كەت­كەنى بولماسا...
كوزىلدىرىكتى: ءجا، جارايدى، وت­كەن ءوتتى، كەتكەن كەتتى. ەندى كىمدى تاڭ­داپ، كىم­دى قالايمىز، سونى اي­تا­يىق تا؟!
مۇرتتى: تالقانباي شە؟
كوزىلدىرىكتى: ويباي، بولمايدى! تال­­قانباي دەگەنشە تالتاڭباي دە­سەڭ­­شى ونى. ەرتەڭ تاناۋى تاڭقيىپ، اۋزىمىزدى اڭقيتىپ كەتەتىن سول!
مۇرتتى: قالقانباي شە؟
كوزىلدىرىكتى: ويباي، اتاي گورمە ول پا­لەنى. كۇنى ەرتەڭ قالتاباي بو­لىپ شى­عا كەلمەسىنە كىم كەپىل؟!
مۇرتتى: وندا، وندا... ايتپاق­شى، اناۋ شورتانباي شە؟

كوزىلدىرىكتى: كانە، بۇكپەي، بۇق­پاي ايتىڭدارشى، قالانىڭ قازىرگى اكىمىنە قايسىڭ ىرزاسىڭ؟
مۇرتتى: تۇك تە ىرزا ەمەسپىز!
كوزىلدىرىكتى: نەگە؟
مۇرتتى: ءوي، ناعىز ەسۋاس، جارى­مەس­تىڭ ءوزى ەكەن!..
كوزىلدىرىكتى: ودان بۇرىنعىسى دا وڭىپ تۇرعان جوق ەدى...
مۇرتتى: ءاي، وسى ورىنعا وتىر­عان­داردىڭ وڭعانىن كورگەم جوق.
كوزىلدىرىكتى: وزىمىزگە دە وبال جوق. بۇ­دان بىلاي ەڭ اقىلدى، ەڭ ەستى، ەڭ ەلەۋ­لى بىرەۋدى ەكشەپ، ەلەپ ال­ماساق، ال­دانعانىمىز الدان­عان!
مۇرتتى: وزىمىزدەن دەيسىڭ. نەمەنە، بۇرىنعىلاردى اللانىڭ ءوزى كوك­تەن ءتۇسىرىپ پە ەدى؟ ولار دا ال­عاشقىدا ەڭ اقىلدى، ەڭ ەستى، الگى، نە­مەنە ەدى... ەڭ ەلەۋلى بولاتىن. كە­لە-كەلە قۇدايىن تانىماي كەت­كەنى بولماسا...
كوزىلدىرىكتى: ءجا، جارايدى، وت­كەن ءوتتى، كەتكەن كەتتى. ەندى كىمدى تاڭ­داپ، كىم­دى قالايمىز، سونى اي­تا­يىق تا؟!
مۇرتتى: تالقانباي شە؟
كوزىلدىرىكتى: ويباي، بولمايدى! تال­­قانباي دەگەنشە تالتاڭباي دە­سەڭ­­شى ونى. ەرتەڭ تاناۋى تاڭقيىپ، اۋزىمىزدى اڭقيتىپ كەتەتىن سول!
مۇرتتى: قالقانباي شە؟
كوزىلدىرىكتى: ويباي، اتاي گورمە ول پا­لەنى. كۇنى ەرتەڭ قالتاباي بو­لىپ شى­عا كەلمەسىنە كىم كەپىل؟!
مۇرتتى: وندا، وندا... ايتپاق­شى، اناۋ شورتانباي شە؟
كوزىلدىرىكتى: اپىراي، ساعان ادام جاق­پايتىن بولدى عوي! وي­دا­عىنى دا، قىر­داعىنى دا ايتىپ تا­ۋىستىم، ەندى كىم قالدى؟ ءاپ-با­رە­كەلدى، تاپتىم-تاپ­تىم! قالاي بۇ­رىن ەسىمە تۇسپەگەن دە­سەڭشى؟! ما­سىلباي! ماسىلباي! ءيا، ءيا، ءدال سونىڭ ءوزى! كانە، بۇعان نە دەي­سىڭ؟!
مۇرتتى: ءاي، قايدام، اتى اناۋ بول­­عان­دا، زاتىن كىم ءبىلسىن؟!
كوزىلدىرىكتى: ءتۇھ، سەن دە ءبىر!.. اتىن­­دا نەڭ بار-اي؟ ءوزىڭنىڭ اتىڭ وڭىپ تۇرعانداي!
مۇرتتى: ە، مەن اكىمدىككە ات جا­­رىس­تىرىپ، باق تالاستىرىپ تۇر­عام جوق قوي الگىلەردەي؟..
كوزىلدىرىكتى: ءاي، بولدى. كوپ ءسوز­دى قويايىق تا سول ماسىلبايعا توقتايىق. ءوزى ءبىر تويعان قوزىداي موپ-مومىن، تاپ-تازا ادام. سويعان تۇل­كىدەي زىميانداردان قۇداي ساق­تاسىن.
مۇرتتى: ءاي، دۇرىس ايتاسىڭ، انا... بۇرىنعىلارعا قاراعاندا مى­نا ماسىلبايىمىز بىرقوس ءتاۋىر. ءتا­ۋىر عانا ەمەس – ادال، بىلگىر، سىپايى، جومارت.
كوزىلدىرىكتى: ە، باسە، ساعان دا ادام جاعادى ەكەن-اۋ! بىراق، سول ما­­­سىلبايدىڭ ءوزى بۇعان نە دەر ەكەن؟ كە­لىسپەي كەرگىپ جۇرمەسە.
مۇرتتى: ودان وزگە ادامنىڭ اۋىز­عا تۇسپەي تۇرعانى. نە دە بولسا كون­دىرۋ كەرەك!
كوزىلدىرىكتى: ءيا، كوندىرۋ كەرەك! كون­دىرۋ كەرەك!

***

(ەكەۋى ءباتۋالاسىپ، ماسىلباي­دىڭ الدىنا بارادى).
كوزىلدىرىكتى: ماسەكە، اقىلدا­سىپ، ماقۇلداسا كەلە ءسىزدى ەل-جۇرت بولىپ قا­لانىڭ اكىمدىگىنە سايلاۋعا ۇي­عار­دىق. حالقىڭىز ءبىر اۋىز رۇح­سا­­تىڭىزدى الۋ­عا مىنا ءبىز – ەكەۋ­مىز­دى جىبەردى.
ماسىلباي: استاپىراللا، وي­باي-اۋ، نە دەپ وتىرسىڭدار؟! نەمە­نە، كەلەمەج ەتكىلەرىڭ كەلە مە؟
مۇرتتى: ويباي-اۋ، ماسەكە، اناۋ شەمىشكە شەنەۋنىكتەردەن ءسىز­دىڭ قاي جەرىڭىز كەم؟! ون ەكى مۇشە­ڭىز ساپ-ساۋ ءارى ءتۇپ-تۇگەل!
ماسىلباي: ون ەكى مۇشەسى نەسى، اكى­مى نەسى؟ ەكەۋىنىڭ ءبىر-بىرىنە قان­داي قاتىسى بار؟ ايتتىم عوي، سەندەر مەنى نە ورعا، نە كورگە يتەرگەلى كەلىپ وتىرسىڭدار...
كوزىلدىرىكتى: و نە دەگەنىڭىز، ما­سەكە-اۋ! سىزدەن ارتىق وسى ما­ڭاي­دا كىم بار؟ ءسىز اقىلدىسىز، ءسىز بىلگىرسىز، ءسىز ىلگىرسىز. ءسىز...
ماسىلباي: جو، جوق... ايتا كور­مەڭدەر! «تەك جۇرسەڭ – توق جۇ­رەر­سىڭ» دەگەن. اسىرەسە، مىنا زاماندا...
مۇرتتى: ءجا، ماسەكە، ەل ال­دىن­­داعى پارىز-قارىزدى ۇمىت­پا­ڭىز! حالىق قالاپ وتىرسا، قايدا باراسىز؟ ءارى-بەرىدەن سوڭ بۇل مەملە­كەت­تىك ماڭىزى بار ماسەلە. ءبىلدىڭىز بە؟! ءبىزدى حالىق جىبەرىپ وتىر، وي­لا­نىڭىز!؟
ماسىلباي (ويلانىپ): ويپىرماي، بولمادىڭدار-اۋ، ءتىپتى... قايت­سەم ەكەن، ءا؟ جارايدى، كونە­يىن. بىراق، ءبىر شارتىم بار.
كوزىلدىرىكتى، مۇرتتى (قوسار­ل­ا­نىپ): ايتىڭىز، بوگەلمەڭىز؟
ماسىلباي: ايتسام، شارتىم مى­ناۋ: جاندايشاپ-جارامساق­تار­دى يت ەتىنەن جەك كورەم. بۇل – ءبىر. مەنىڭ اتىمدى اسپانعا شىعارىپ ما­داقتاۋ دەگەن بولماسىن. بۇل – ەكى. ماعان بولا جايىلعان اعىل-تەگىل داستارحاننىڭ دا كەرەگى جوق. بۇل – ءۇش. وسى ءۇش شارتتى ورىندايمىز دەسەڭدەر عانا اكىم بولۋعا كەلىسىم بەرەمىن. ايتپەسە...
كوزىلدىرىكتى: امىرىڭىزگە قۇلدىق، ماسەكە، ءبارىن دە ورىندايمىز!
مۇرتتى: ءاي، از-زاماتىم-اي! جى­­گىت­تىڭ سۇلتانى، جىلقىنىڭ تۇلپا­رى وسىنداي-اق بولسىن دا!
كوزىلدىرىكتى: جاسا، جاسا! ماسىلباي ءبىزدىڭ وسىنداي!

***

(سونىمەن نە كەرەك، سايلاۋدا ماسىلباي جەڭىپ، قالا اكىمى بولادى).
ماسىلباي (كەڭسەسىندە): ايتتىم عوي، كوپىرمە قۇتتىقتاۋلار مەن لەپىرمە لەبىزدەر كوبەيەدى دەپ. كانە، نە دەپ سايرايدى ەكەن مەنىڭ حالقىم:
«اسا قۇرمەتتى ماسىلباي! سەن حالقىمىزدىڭ ەڭ ەلەۋلى دە قالاۋلى پەرزەنتىسىڭ. اكىمدىگىڭ اكەدەن با­لاعا، بالادان نەمەرەگە، نەمەرەدەن شوبەرەگە، ودان ءارى شوپشەك­كە... جالعاسسىن! ابىرويىڭ العا اس­سىن! ءاۋمين!».
ماسىلباي: دۋالى اۋىز اقسا­قال­دارىمىزدىڭ ءبىرى بولدى عوي. نا­عىز تىسقاققان ءارى ىشتارتقان جا­ق­ىنىم ەكەنى كورىنىپ تۇر... ال مىناۋسى نە دەيدى ەكەن:
«قادىرلى ماسىلباي ماداقباي­ۇلى! قالامىزدا سىزدەن اسقان كىم بار؟! ءوز ورنىڭىزدى ەندى تاپتىڭىز، ەڭ كەمىندە ون جىل وتىرىڭىز! ءوزى­ڭىزدىڭ پالەنشە تۇگەنشە ءىنىڭىز».
ماسىلباي: ءاي، جىلپوس نەمە، ءاي، جىلتىر نەمە! قالاي-قالاي سىل­تەيدى-اي؟ ءوزىڭىزدىڭ...
(ەسىك قاعىلادى).
كوزىلدىرىكتى: ماسىلباي، جو-جوق كەشىرىڭىز، ماسەكە، قۇتتىقتاپ، بى­لاي، قولىڭىزدى قىسايىن دەپ...
ماسىلباي: ويبوي-اۋ، نەمەنە­سىنە اۋرە بولدىڭىز؟..
مۇرتتى (ول دا سىعالاي كىرىپ): ايت­قانىمىز كەلدى، دەگەنىمىز بولدى، ماسەكە. قۇداي وڭداپ، ءبىز قول­داپ دەگەندەي...
ماسىلباي: راحمەت، راحمەت سىز­دەرگە. ءجا، جارايدى، بىرەۋ-مىرەۋ...
كوزىلدىرىكتى، مۇرتتى (قوسار­لا­نىپ): ايتپاقشى، ماسەكە، سىزگە حال­قى­ڭىز جىبەرىپ ەدى ەكەۋمىزدى. بى­لاي، اكىم بولۋىڭىزدىڭ ءراسىمىن وت­كىزەيىك دەپ... داستارحان باسىندا...
ماسىلباي (قاباعىن ءتۇيىپ): كە­شەگى شارتىم...
كوزىلدىرىكتى: امال جوق، ماسەكە، حالقىڭىز سولاي ۇيعارىپ وتىرسا نە ىستەيىك ەندى.
مۇرتتى: جاماعاتتىڭ ءوزى قالاپ جاتقان سوڭ سولاي بولادى-داعى.
ماسىلباي: اپىراي، ءا، بارماس­قا امال جوق دەسەڭدەرشى؟!
كوزىلدىرىكتى: سولاي، سولاي. بۇ­گىن دە، ەرتەڭ دە سول حالىقپەن جۇ­مى­سىڭىز جۇرەدى عوي، ماسەكەم...
مۇرتتى: حالقىڭىزدىڭ باسىندا دا، قاسىندا دا بولا بەرگەنىڭىز ءجون عوي، ماسەكەم...

***

(ارادا جارتى جىل وتەدى).
كوزىلدىرىكتى: اكىم اسقىنىپ كەت­تى. قۇدايىن ۇمىتتى!
مۇرتتى: اكىمدىككە سايلايمىز دەپ باسىمىزعا بالە ساتىپ العان ءوزىمىز ەمەس پە؟
كوزىلدىرىكتى: سۇمدىق! ماسىل­باي­دىڭ وزبىرلىعى بۇرىنعىلاردان ون ەسە اسىپ ءتۇستى!
مۇرتتى: مەنمەنسۋىن قايتەرسىڭ! اس­پاندى جالعىز ءوزى تىرەپ تۇرعان­داي! ءوي، شىرىك نەمە!
كوزىلدىرىكتى: بارىنەن دە وزىڭ­دىكى­نىڭ وزەككە تەپكەنى جامان ەكەن. كە­شەگى شوميگەن شوجەنىڭ بۇگىن قو­قيعان قوراز بولىپ شىعا كەلگەنىن قاي­تەرسىڭ؟!
مۇرتتى: ويباي-اۋ، ءبىز... مىنا ءبىز ەمەس پە ەدىك ونى اكىمدىككە ساي­لاعان، ەلدىڭ اۋزىن بايلاعان، ءا؟! ەندى كەلىپ...
كوزىلدىرىكتى: ءاي، وزىمىزگە دە وبال جوق، باسقا ادام قۇرىپ قال­عان­داي...
مۇرتتى: وسى سەن «ماسىلباي، ما­سىلباي» دەپ بولماعان. سول نە­مەنىڭ اتىنان-اق ءتۇڭىلىپ ەدىم و
باستا!
كوزىلدىرىكتى: ءجا، ەندى نە ىستەي­مىز، سونى ايتساڭشى؟ كەزەكتەگى سايلاۋعا دەيىن مىنا نەمەدەن قا­لاي قۇتىلامىز؟ وسىندايدا سەنىڭ ءبىر تاۋىپ كەتەتىنىڭ بولۋشى ەدى عوي؟
مۇرتتى: ويباي-اۋ، ول دەگەنىڭ وپ-وڭاي-اق ەمەس پە؟! ونىڭ ورنى – اناۋ اناۋ... جىندىحانا! جاتسىن سوعان بارىپ! بارىنەن دە جۇراعاتتى بىلاي قويىپ، ءۇي-جايىن مۇراعاتقا اينالدىرىپ العانىن كورمەيسىڭ بە، مالعۇننىڭ!..
كوزىلدىرىكتى: اناۋ قالا الاڭى­نىڭ قاق ورتاسىنا ءوز ەسكەرتكىشىن ورناتام دەپ جۇرگەن كورىنەدى عوي ول سابازىڭ؟..
مۇرتتى: «تاۋىقتىڭ تۇسىنە تارى كى­رەدى» دەگەن. وي، شىكىن-اي!..
كوزىلدىرىكتى: ناقۇرىس بولماسا، وستە مە؟
مۇرتتى: ناقۇرىس دەيىك، ناكاس دەيىك، ودان قايتىپ قۇتىلامىز ەندى؟ سونى ايتساڭشى؟
كوزىلدىرىكتى: الگى، ءوزىڭ ايتقان... جىندىحاناعا ءبىر-اق تىقپايمىز با؟
مۇرتتى: قالاي؟ قالايشا، قاي­تىپ؟
كوزىلدىرىكتى: ە، ول دەگەنىڭىزدىڭ وسى زاماندا نەشەمە ءتۇرى بار ەمەس پە؟! مەنىڭ ءبىر مىقتى دارىگەر دوسىم بار...
مۇرتتى: بۇل جولى ابايلا­ما­ساق بول­مايدى. تاعى دا وپىق جەپ قا­لار­مىز. وتكەن-كەتكەنگە ءتۇفاي كۇي­سىن! وسى جولى قاتەلەسپەيىكشى، جا­راي ما؟
كوزىلدىرىكتى: دۇرىس! بوپتى! قاي­داعى بىرەۋدى سايلاعانشا، بىلاي ءوزىمىزدىڭ ادامدى...
مۇرتتى: ءيا، ءوزىمىزدىڭ ادامدى... كەتتىك، ەندەشە!
كوزىلدىرىكتى: كەتتىك!..
اۋدارعان يسرايل ساپارباي

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1581
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2281
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3610