سونىمەن، جاستار كۇنى دە ءوتتى. تويلادىق. سوسىن، ويلادىق. بولاشاعىنان جارقىن جەتىستىك كۇتكەن ەل جاستارىنان جاقسىلىق ايامايتىنى جايلى. راس، ەلىمىزدە جاستاردىڭ، جاس وتباسىلاردىڭ جاقسى ءومىر سۇرۋلەرى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جاعدايلار جەتكىلىكتى. مەملەكەتتىك باعدارلامالار دا از ەمەس. وبلىس اكىمدىكتەرى جانىنان قۇرىلعان جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى جونىندەگى باسقارمالاردىڭ جۇمىسى دا جانسىز دەي المايمىز. سولاي بولا تۇرا، جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق، قىلمىس، جامان ادەت، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ءالى دە بار. بۇل «ۇكىمەت ىستەسىن، تاۋىپ بەرسىن، الىپ بەرسىن» دەگەن نيەتتەگى ماسىلدىق پسيحولوگياعا ابدەن بوي ۇيرەتىپ العاندىق پا، الدە بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ نارىق تالابىنا ساي ەڭبەك ەتۋگە قاۋقارى جوق السىزدىكتەن بە؟ ەسىرتكىگە ەلىتىپ، بىرەۋدىڭ ادال اقشاسىنا قول سۇققان ۇلىمىز بەن جەڭىل ءجۇرىستىڭ سوڭىنا تۇسكەن قىزىمىزدى جاقسى ادام بولماسىن دەپ تاربيەلەدىك پە؟ قاي جەردەن قاتەلىك جىبەرىپ الدىق؟ ويلاناتىن ءبىر ساۋال – وسى.

سونىمەن، جاستار كۇنى دە ءوتتى. تويلادىق. سوسىن، ويلادىق. بولاشاعىنان جارقىن جەتىستىك كۇتكەن ەل جاستارىنان جاقسىلىق ايامايتىنى جايلى. راس، ەلىمىزدە جاستاردىڭ، جاس وتباسىلاردىڭ جاقسى ءومىر سۇرۋلەرى ءۇشىن جاسالىپ جاتقان جاعدايلار جەتكىلىكتى. مەملەكەتتىك باعدارلامالار دا از ەمەس. وبلىس اكىمدىكتەرى جانىنان قۇرىلعان جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى جونىندەگى باسقارمالاردىڭ جۇمىسى دا جانسىز دەي المايمىز. سولاي بولا تۇرا، جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق، قىلمىس، جامان ادەت، الەۋمەتتىك ماسەلەلەر ءالى دە بار. بۇل «ۇكىمەت ىستەسىن، تاۋىپ بەرسىن، الىپ بەرسىن» دەگەن نيەتتەگى ماسىلدىق پسيحولوگياعا ابدەن بوي ۇيرەتىپ العاندىق پا، الدە بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ نارىق تالابىنا ساي ەڭبەك ەتۋگە قاۋقارى جوق السىزدىكتەن بە؟ ەسىرتكىگە ەلىتىپ، بىرەۋدىڭ ادال اقشاسىنا قول سۇققان ۇلىمىز بەن جەڭىل ءجۇرىستىڭ سوڭىنا تۇسكەن قىزىمىزدى جاقسى ادام بولماسىن دەپ تاربيەلەدىك پە؟ قاي جەردەن قاتەلىك جىبەرىپ الدىق؟ ويلاناتىن ءبىر ساۋال – وسى.

قىلمىس كوپ

جاستار اراسىندا ەڭ كوپ كەزدەسەتىن قىلمىس ءتۇرى – ۇرلىق. اتىراۋدا سوڭعى جىل­دارى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىل­مىس كورسەتكىشى 25,2 پايىزعا تومەن­دەپتى. بىراق ءالى 292 ءجاسوسپىرىم ءتۇرلى تار­تىپسىزدىك­تەر­گە بارعاندارى ءۇشىن ەسەپتە تۇر. وبلىس­تىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى اكىم­شىلىك پولي­تسيا باسقارماسى باستىعىنىڭ مىندەتىن ات­قارۋ­شى مۇرات دەمەگەنوۆ توق­ساننان اس­تام ءجاسوسپىرىمنىڭ بەيىمدەۋ ورتا­لىعىنا جى­بەرىلگەنىن ايتادى. كامە­لەتكە تولماعان­دار ىستەرى جونىندەگى كوميس­سياعا جولدانعان قۇ­جات سانى 38-گە جەتكەن. ياعني ءالى دە بولسا قىل­مىستىق جاعداي­لار­دىڭ الدىن الۋ شا­را­لارىن كۇشەيتە ءتۇسۋ كەرەك. مۇرات دە­مەگەن­وۆ بۇل رەتتە «اتا-انالار كوميتەتى مەن الەۋمەتتىك پسيحولوگ­تەردىڭ جۇمىستارىن جول­عا قويۋ كەرەك» دەيدى. مىنەزدەرى سىر بەر­گەن، تارتىپتەرى ناشار بالالاردى انىقتاپ، ولار­مەن ارادا تاربيەلىك جۇمىستار جۇر­گىزگەننىڭ دە ارتىقتىعى جوق. وبلىس بويىن­شا قىلمىس­تىق جاعداي كۇردەلى بولىپ تۇر­عان اۋدان­نىڭ ءبىرى – ماقات. اۋدان اكىمى ەر­بو­لات ومار­وۆ بۇل ماسەلەنى ماماندار­دىڭ ازدىعىمەن بايلانىستىرادى. قازىردىڭ وزىندە ماقاتتاعى ىشكى ىستەر بولىمىندە 20 ورىن بوس تۇر، مەكتەپ ينسپەكتورلارى دا جە­تىسپەيدى.

جۇمىسسىزدار جەتەدى

«جالقاۋلىق دەگەن جاقسى ەكەن، جاتىپ ىشەر اس بولسا». بىراق اياق-قولى ساۋ، كۇش-جىگەرى تاسىپ تۇرعان جاستىڭ سەندەلىپ جۇر­گەنى جاقسى ەمەس.

وبلىستىق جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەس­تىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باس­قارماسىنىڭ باسشىسى كلارا مۇقاشكە­رەەۆا جۇمىسسىزدار ەسەبىندە تۇرعان 5041 جاستىڭ 1375-ءى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاس­قانى جونىندەگى دەرەكتى كەلتىردى. جىل باسىنان بەرى جۇمىسپەن قامتۋ ورگانىنا 10 مىڭنان استام ادام تىركەلگەن، سونىڭ 65 پايىزى – جاستار. جاستاردى جۇمىسپەن قام­تۋدا مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ءرولى ۇلكەن بولىپ وتىر. «جۇمىسپەن قام­تۋ-2020» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا بوس جۇمىس ورىندارى جارمەڭكەسى ءجيى ءوتىپ تۇرادى. الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، ەڭبەك تاجىريبەسىن ۇيىمداستىرۋ سەكىلدى بىرقاتار شارالار تاعى بار. سونىڭ وزىندە جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنىڭ شەشىلە­تىن ءتۇرى كورىنبەيدى. باسقارما باسشىسى جاستاردىڭ مەملەكەتتىك ورگانعا تىركەلە بەرمەيتىنىن جانە ۇسىنىلعان قىزمەتتىڭ ەڭبەكاقىسىن مىسە تۇتپايتىنىن دا ايتا­دى. وبلىس اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحام­بەتوۆ جاستار ءىسى جونىندەگى كەڭەستە وسى ماسەلەگە توقتالىپ، 80 مىڭ  مەن 100 مىڭ تەڭگە ارا­سىن­دا ەڭبەكاقىسى بار ۇسىنىل­عان جۇمىس­تى مەنسىنبەيتىن جاستاردىڭ از ەمەستىگىنە نازار اۋدارعان بولاتىن. «ولار كەمىندە 300 مىڭ تەڭگە جالاقى الۋدى وي­لاي­دى. سونداي ءبىر جاس جىگىت مەنىڭ قابىل­داۋىما كەلدى. بيىككە ۇمتىلۋ دۇرىس تا بو­لار، بىراق ادام الدىمەن سول بيىككە لايىق بولۋ ءۇشىن تاجىريبە جيناقتاپ، بىلىك­تىلىگىن شىڭداۋى كەرەك. جۇمىس سۇراپ پرەزيدەنتكە حات جازۋ­عا، اكىمنىڭ قابىلداۋىنا كىرۋگە اسىققاننان بۇرىن جۇمىسپەن قامتيتىن ءتيىستى ورگانعا بارىپ تىركەلگەنى ءجون»، – دەدى باقتىقوجا سالاحاتدينۇلى.

اتىراۋ وبلىسىنداعى تاعى ءبىر ماسەلە – قاشاعان، بولاشاق كەن ورىندارىنداعى جوبالاۋ جۇمىستارىنىڭ اياقتالۋىنا باي­لا­نىستى جۇمىستان قىسقارعان جاستاردى قايتادان ەڭبەككە ارالاستىرۋ. بۇگىندە 3 مىڭ ادامنىڭ جۇمىستان بوساعاندىعى جونىندە مالىمەت بار.

كاسىپكەرلىك  كەمشىن

مەملەكەت دامۋىندا ماڭىزدى ءرول ات­قاراتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى – جاستاردىڭ كاسىپ­كەرلىك سالاسىنا كەلۋى. وبلىستىق كاسىپ­كەرلىك، يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى لاريسا جۇما­عاليەۆادان بىلگەنىمىزدەي، بۇل تۇرعىدا مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ جاتقان يگى ىستەر ءبىرشاما بار ەكەن. «دامۋ» كاسىپكەر­لىكتى دامىتۋ قورىنىڭ «بيزنەس كەڭەسشى» جوباسى بويىنشا 71 جاسقا باعىت-باعدار بەرىلگەن. شاعىن جانە ورتا بيزنەس مە­نەدج­مەنتىن وقىتۋ جوباسىنا التى كاسىپ­كەر قاتىسسا، جىل باسىنان بەرى 36 كاسىپ­كەر ءتۇرلى سالالار بويىنشا تەگىن كەڭەس الىپتى. جاستاردىڭ كاسىپكەرلىككە كەلۋىنە كەدەرگى بولىپ تۇرعان جايتتار رەتىندە لاريسا جۇما­عاليەۆا بانكتەن نەسيە الار­دا كەپىل­دىككە سالىناتىن جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ بولماۋى، كاسىپكەر رەتىندە التى ايلىق تابىسىن دالەلدەي الماۋى سەكىلدى العى­شارتتاردى ايتادى. شىنى كەرەك، قازىرگى جاستاردىڭ اراسىندا كاسىپكەرلىك، بيزنەس دەگەندى دۇكەن، ساۋدا ورىندارى، كولىك جوندەۋ ورتالىقتارى سىندى نىسان­دار دەپ ويلاۋ بەلەڭ الىپ كەتتى. مال ءوسى­رىپ، ەگىن ەگۋ ارقىلى دا  مول تابىسقا كەنە­لۋگە بولاتى­نىن ەستەن شىعارىپ الدىق. سول كەڭەس ۇستىندە ايماق باسشىسى جايىق جاعاسىن­داعى اۋىل جاستارىن مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن سۋبسيديالاردى ءتيىم­دى پايدالا­نۋعا شاقىرۋ كەرەكتىگىن دە ايتقان ەدى.

جاستار ماسەلەسى تەك بۇل ءۇش تارماقتان عانا تۇرمايدى. بۇلاردان بولەك تە شەشىمىن كۇتىپ تۇرعان جايتتار بارشىلىق. قالاي بولعان كۇندە دە جاستار ماسەلەسى، ولاردىڭ كوڭىل كۇيى مەن احۋالى قوعام نازارىنان تىس قالماۋى ءتيىس. ەرتەڭىن ويلاعان ەل بۇگىنىن ايالاسا كەرەك-ءتى.

اۆتور: باقىتگۇل باباش، اتىراۋ

"الاش ايناسى" گازەتى