جالعاس اسحاتۇلى. ءدىن جانە جاستار
بۇگىندە ەلىمىزدە مەملەكەت پەن ءدىني ۇيىمدار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستى ايقىنداۋشى سالانىڭ ءبىرى رۋحاني، قۇلىقتىق، پاتريوتتىق ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە بولىپ سانالادى. كەلەشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني تۇرعىدا جانە قۇلىقتىق دامۋ پروبلەماسى – قازىرگى قوعامداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءدىندى گۋمانيستىك ءبىلىم بەرۋدىڭ اجىراماس كومپونەنتى رەتىندە زەرتتەۋ ماڭىزدى. ءدىن بۇل شەڭبەردە ادام ءومىرىنىڭ باسقا دا سالالارىمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا مادەنيەتتىڭ قۇرامداس بولىگى ساناتىندا قاراستىرىلادى.
ۇلتتىڭ بۇگىنى مەن كەلەشەگى – ءبىلىمدى جاستىڭ قولىندا. انىعىراق ايتقاندا، تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن، ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن بويىنا سىڭىرگەن ۇرپاق قانا ەل بولاشاعىن قالىپتاستىرا الادى. ال، سول ءبىلىمدى جاستارعا بەرۋگە ەڭ نەگىزگى قىزمەت ەتەتىن تۇلعالار – وقىتۋشىلار قاۋىمى. سوندىقتان دا ءبىلىم بەرۋدە جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭا رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ – وقىتۋشى قاۋىمىنا ورتاق ءىس. جاڭا زامان وقىتۋشىلارعا جاڭا مىندەتتەر مەن ماقساتتار جۇكتەيدى. وقىتۋشى قاۋىمىنا تىڭ سەرپىلىس، جاڭا كوزقاراس اكەلدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە مەملەكەت پەن ءدىني ۇيىمدار اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستى ايقىنداۋشى سالانىڭ ءبىرى رۋحاني، قۇلىقتىق، پاتريوتتىق ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە بولىپ سانالادى. كەلەشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني تۇرعىدا جانە قۇلىقتىق دامۋ پروبلەماسى – قازىرگى قوعامداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى ءدىندى گۋمانيستىك ءبىلىم بەرۋدىڭ اجىراماس كومپونەنتى رەتىندە زەرتتەۋ ماڭىزدى. ءدىن بۇل شەڭبەردە ادام ءومىرىنىڭ باسقا دا سالالارىمەن ءوزارا ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا مادەنيەتتىڭ قۇرامداس بولىگى ساناتىندا قاراستىرىلادى.
ۇلتتىڭ بۇگىنى مەن كەلەشەگى – ءبىلىمدى جاستىڭ قولىندا. انىعىراق ايتقاندا، تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن، ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن بويىنا سىڭىرگەن ۇرپاق قانا ەل بولاشاعىن قالىپتاستىرا الادى. ال، سول ءبىلىمدى جاستارعا بەرۋگە ەڭ نەگىزگى قىزمەت ەتەتىن تۇلعالار – وقىتۋشىلار قاۋىمى. سوندىقتان دا ءبىلىم بەرۋدە جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭا رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ – وقىتۋشى قاۋىمىنا ورتاق ءىس. جاڭا زامان وقىتۋشىلارعا جاڭا مىندەتتەر مەن ماقساتتار جۇكتەيدى. وقىتۋشى قاۋىمىنا تىڭ سەرپىلىس، جاڭا كوزقاراس اكەلدى.
سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ «قازاقستان – 2030» ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگياسىنىڭ ماڭىزدى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تانىلدى. قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ رەفورمالارىنىڭ جالپى ماقساتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ورتاعا بەيىمدەۋ بولىپ تابىلادى. قازاقستان پرەزيدەنتى رەسپۋبليكانى الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا ەنگىزۋ تۋرالى مىندەت قويعان بولاتىن. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
الەمگە تانىمال مۇسىلمان ءدىنتانۋشىسى ءال-عازالي ءدىني ءبىلىم تۋرالى بىلاي دەيدى: «پايدالى بىلىممەن شۇعىلدانۋ بۇكىل باسقا ىستەرگە قاراعاندا الدەقايدا جاقسى. پايدالى ءبىلىم – دۇنيەنىڭ جاماندىعىن، اقىرەتتەگى جاعدايدىڭ قاۋىپتىلىگى مەن قورقىنىشتىلىعىن تۇسىندىرەتىن ءبىلىم. دۇنيەگە بەرىلىپ، اقىرەتتەن بەت بۇرعان ادامداردىڭ ناداندىعى مەن اقىماقتىعىن، ولاردىڭ بويىنداعى وركوكىرەكتىك، كۇنشىلدىك، ەكىجۇزدىلىك، ءوزىن-ءوزى سۇيۋشىلىك، اتاققۇمارلىق پەن مانساپقۇمارلىق، دۇنيەگە قۇشتارلىق سياقتى جۇرەك دەرتتەرىنىڭ داۋاسى نە ەكەندىگىن بىلدىرەتىن ءبىلىم – پايدالى ءبىلىم».
بۇگىنگى تاڭدا جاستاردىڭ كوز الدىندا ءدىن رۋحاني-قۇلىقتىق يدەالاردى تاراتۋشى جانە مادەني ءداستۇردى ساقتاۋشى رەتىندە جوعارى دارەجەگە يە بولىپ وتىر. وسىعان وراي ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، مەملەكەتتىك ورگاندار الدىندا قازاق قوعامى ءۇشىن ءداستۇرلى دىندەردىڭ الەۋەتىن جاستاردى رۋحاني-تاربيەلىككە جانە وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ تۋرالى ماسەلە تۇر. سونداي-اق، ەلىمىزدە ءوزارا تۇسىنىستىك پەن دىنارالىق تاتۋلىقتى ساقتاي وتىرىپ، مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ ءۇشىن جاس ۇرپاققا ءداستۇرلى دىندەر، ولاردىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى، ەڭبەكتەرى، ءدىن عۇلامالارى جايلى ءبىلۋى كەرەك.
قازىر باتىستىڭ كەيبىر ەلدەرىندە بۇل ماسەلەگە بايلانىستى مەكتەپتەردە ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قالىپتاسقان.
ادام ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ارقىلى قوعامعا، قورشاعان ورتاعا دەگەن كوزقاراسى قالىپتاسىپ، كەمەلدەنۋ قۇبىلىسى جۇزەگە اسادى. سوندىقتان ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ ادام ساناسىنىڭ وڭدى دامۋىنداعى ءرولى ماڭىزدى بولماق.
ەلىمىز ەگەمەندىك العان العاشقى كەزدەرى قازاق قوعامىنىڭ جان دۇنيەسى، ءدىني ساۋاتتىلىعى كەشەگى كەڭەس ۇكىمەتى ىقپالىنان بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە السىرەپ قالعان بولاتىن. ياعني، حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتى تومەن دارەجەدە بولدى. وسىنداي ناتيجەنىڭ سالدارىنان، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى جاڭا اعىمدار مەن جاڭا ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ سانى ارتىپ كەتتى. ول تەك سان جاعىنان ارتىپ قويماي، ونىڭ جاقتاۋشىلارى مەن مۇشەلەرى دە كوبەيدى. وكىنىشكە وراي، بۇلارعا توسقاۋىل بولاتىن سول ۋاقىتتا ءبىزدىڭ قولىمىزدا اباي، شاكارىم سەكىلدى ۇلى تۇلعالاردىڭ دىنگە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى تاپشى بولدى. جاستاردىڭ ءدىني سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرەتىن ءداستۇرلى يسلاممەن وزگە ءدىندى نەمەسە باعىتتى اجىراتىپ بەرەتىن عالىمدار دا از بولدى.
سان عاسىردان بەرى كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىني ۇستانىم – ءابۋ حانيفا ءمازحابى جانە ماتۋرۋدي اقيداسى قازاقتىڭ بالاسىن تەك قازاق قوعامىنىڭ مۇددەسىنە تاۋەلدى ەتەدى. بۇل باعىتتى ۇستانۋشىلار ءوزىنىڭ قاراپايىمدىلىق، ىزگىلىكتى سيپاتتارىمەن ەرەكشەلەنەدى. مۇنى جاقسى بىلە بىلگەن اتا-بابالارىمىز وسى باعىتتى ەرتەدەن بەرى نىق ۇستاپ، مۇسىلماندار اراسىنا جىك تۇسىرمەي كەلگەن ەدى.
ال قازىرگى تاڭدا دىنگە بەت بۇرعان جاستار اراسىندا ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ماقساتىندا يسلام مەملەكەتتەرىنە بارىپ، ءىلىم ىزدەنىپ كەلۋشىلەردىڭ سانى كوبەيدى. سول جاستارىمىزدىڭ يسلامنىڭ قازاق قوعامىنىڭ ءداستۇرلى ۇستانىمى مەن ەرەكشەلىكتەرىنە، قۇندىلىقتارىنا ەشقانداي دا قاراما-قايشىلىق تۋعىزبايتىن ءتالىم ۇيرەنىپ كەلىپ جاتقاندار بار. دەسەكتە، ءدىني ساۋاتتىعىنىڭ تايازدىعىنان جات ەلدە الىپ جاتقان ءىلىمنىڭ پارقىنا بارماي، قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرىن مۇلدەم جوققا شىعارىپ، كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ يدەولوگيالارىن الىپ، بۇگىندە ەل اراسىنا ىرىتكى سالىپ جۇرگەن جاستار دا از ەمەس.
قازاق «ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەگەندەي باسقا ءدىندى نەمەسە تەرىس اعىمدى ۋاعىزدايتىن ميسسيونەرلەردەن گورى ءوزىمىزدىڭ يسلام ءدىنىن بەت پەردە ەتىپ حالىقتىڭ ساناسىن ۋلاپ جۇرگەندەر قانشاما. ءدىني ساۋاتى كەشەگى اتەيزم مەن يسلامنىڭ ورتاسىندا قالقىپ تۇرعان قازاقتىڭ كەز-كەلگەن ازاماتى وسى تەرىس پيعىلدى اعىمداردىڭ تۇزاعىنا تۇسكەندەرىن اڭعارماي قالادى. وسىلاردى ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىنگى تاڭداعى ءبىزدىڭ باستى ماسەلەمىز – ءدىني ساۋاتسىزدىق دەپ ويلايمىن.
يسلامنىڭ قاسيەتتى رۋحىن قايتا جاڭعىرتىپ، حالىقتىڭ ساناسىن بىرجاقتى ەتۋدىڭ جولدارىن قاراستىراتىن كۇن تۋدى. يسلامنىڭ قازاق دالاسىندا دامۋى ءۇشىن اراب مەملەكەتتەرىندەگى ءدىن نۇسقالارىن كوزسىز كوشىرۋ ءبىز ءۇشىن جارامسىز.
مەملەكەتتىڭ ءدىني ساياساتىنىڭ باستى ماقساتى – ەلىمىزدە ءدىني ءومىردىڭ جايلى دامۋى مەن قوعامداعى تۇراقتىلىقتى بەكىتۋ بولىپ تابىلادى. سوڭعى كەزدە عالامتور بەتتەرىندە ءدىني ساۋاتتىلىق جايلى كوپتەگەن تاقىرىپتار قوزعالۋدا. ويتكەنى مەملەكەتتە ساۋاتسىزدىقتىڭ سالدارىنان ءدىني احۋال كۇردەلەنىپ، ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى شەشىمىن تابالماي كەلەدى. بۇل كورىنىس ەلدىڭ ەلەۋلى ازاماتتارىن الاڭداتىپ، كەيبىر قالالاردا ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ماقساتىندا ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. ايتسەدە، جاستاردىڭ ءبىرشاماسى مۇنداي ىزگى امالدارعا نەمقۇرايلى قاراپ، ءوز بەتتەرىنشە عالامتور بەتتەرىندەگى بەلگىسىز مالىمەتتەردىڭ اق-قاراسىن اجىراتپاي، بويىنا ءسىڭىرىپ، ونى ءوز ورتاسىنا جايا باستايدى. قازىرگى تەرىس اعىمدار ءۇشىن دە ءوز ماقساتتارىن ۇتىمدى پايدالانۋدا عالامتور وتە ءتيىمدى بولىپ وتىر.
ايتا كەتەتىن جاعداي، قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ اراسىندا ءابۋ حانيفا ءمازحابىن ۇستانامىز دەگەندەر 70% پايىزدان اسادى. دەسەدە، ول كىسىنىڭ كىم ەكەنىن، ونىڭ ءومىر جولىن بىلەتىن ساۋاتتى مۇسىلماندار، وكىنىشكە وراي، از. قازاق «ادام بىلمەگەننىڭ دۇشپانى» دەگەندەي، مۇنداي ساۋاتسىزدىقتى جاستار تۇرماق، ەلگە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ۇلكەن اعالارىمىزدان دا بايقاۋعا بولادى. قازاق ەجەلدەن ءابۋ حانيفا جولىن ۇستانىپ كەلگەنى حاق، دەسەكتە، بۇگىن سول ۇستانىمعا جەڭىل قاراپ قويعاندايمىز. ءابۋ حانيفا باعىتىن ۇستانامىن دەپ، ونىڭ باعىتىنان اۋىتقىپ ەلگە قيانات جاساپ جۇرگەندەر جەتەرلىك. بۇل دا ءدىني ساۋاتسىزدىقتىڭ كەسىرى. وسىلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مىناداي شارالاردى قولعا الۋ قاجەت:
- ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن ايماقتارىندا حالىققا فۋندامەنتالدى ءدىني ساۋاتتىلىق جۇمىستارى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋى قاجەت. ءوزىمىزدىڭ اتا-داستۇرىمىزگە، سالت-عۇرپىمىزعا ساي كەلەتىن، سان عاسىرلاردان بەرى يسلام ءدىنىن ۇيرەتىپ، ناسيحاتتاۋدا دۇرىس باعىتتاعى جول كورسەتكەن ءابۋ حانيفا ءمازحابىنىڭ جولىن قايتا جانداندىرۋ كەرەك. حالقىمىزدىڭ ءدىني تۇرعىدا ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتۋىنە جول بەرمەي، ولاردىڭ قوعامعا قانشالىقتى زياندى جاقتارى بار ەكەندىگىن ايتىپ تۇسىندىرگەنىمىز ابزال;
- بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن جاستاردىڭ دىنگە دەگەن كىزىعۋشىلىقتارىن ەسەپكە الساق، مەشىت يمامدارىنىڭ ولاردى وقىتىپ-ۇيرەتۋگە كۇشتەرى جەتكىلىكسىز بولىپ وتىر. سوندىقتان يسلامدى ءتۇسىنىپ ۇيرەنگىسى كەلگەن جاستارىمىزدىڭ كەيبىرى عالامتور سايتتارىنا جۇگىنەدى. وسىنداي جاستاردىڭ پسيحيكالىق وي-ورىسىنە، سانا-سەزىمىنە اسەر ەتىپ، ۇلتتىق رۋحاني باعىتتا ءوسىپ-وركەندەۋىنە كەدەرگى كەلتىرەتىن جاعدايلاردىڭ الدىن الىپ، عالامتور بەتتەرىن قاتاڭ قاداعالاپ، ءداستۇرلى دىنگە قايشى كەلەتىن سايتتارعا شەكتەۋ قويىپ، ۇزدىكسىز باقىلاۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا;
- يسلامنىڭ قازاق دالاسىنا تارالۋىنا ىقپالىن تيگىزگەن ۇلى ءال-فارابي، ياساۋي، اباي، شاكارىم سەكىلدى تۇلعالاردىڭ مارتەبەسىن جاستاردىڭ اراسىندا كوتەرىپ، دارىپتەۋ ءۇشىن ولاردىڭ نەگىزگى تۇپنۇسقا ەڭبەكتەرىن جاڭعىرتىپ، اعارتۋ شارالارىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك;
- ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ماقساتىندا 2009 جىلدان باستاپ «ءدىنتانۋ» ءپانى ەنگىزىلدى. بۇل وڭدى قۇبىلىس ارينە، الايدا، اتالمىش ءپاننىڭ ءوزى حالىقتىڭ ساۋاتىن اشۋ ءۇشىن جەتكىلىكسىز بولماق. ياعني، قازىرگى كۇنى شيەلەنىسىپ جاتقان بارلىق ماسەلەلەردى مەكتەپتەرگە ەنگىزگەن بۇل ءپان تولىعىمەن شەشىپ بەرە الماي جاتىر. حالقىمىزدىڭ نەگىزگى ءدىنى يسلام بولعاندىقتان، ءبىز ونى تولىق مەڭگەرۋىمىز قاجەت. ال «ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» تەك يسلامدى عانا ناسيحاتتامايدى، يسلام ءدىنى تاقىرىبىنا بىرنەشە ساعاتتىق ۋاقىت بولىنەدى، وندا تەك جالپىلاما تۇردە دىندەردىڭ تاريحىنا توقتالادى. ال، ول وقۋشىلاردىڭ ءدىن تۋرالى ءبىلىمىن تولىق قالىپتاستىرا المايدى. سوندىقتان 20 جىلدان اسقان تاۋەلسىز تاريحىمىز بار، 70% پايىزدان اسا مۇسىلمان حالقىمىز بارىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز بالاباقشا، مەكتەپ تابالدىرىقتارىنان باستاپ جاستاردى يسلام تاعىلىمدارىنا باۋلىساق ارتىق ەتپەس. سوندىقتان دا «ءدىنتانۋ» پانىمەن قوسىمشا، باسقا دا ءدىني ساۋات اشۋ پاندەرىن ويلاپ تاۋىپ مەكتەپكە، جوعارعى وقۋ ورىندارعا باسقا دا وقۋ وردالارىندا وقىتىلسا، وڭدى ناتيجەگە قول جەتكىزۋىمىز مۇمكىن مەنىڭ ءوزىمنىڭ جەكە پىكىرىمە جاعىمدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە «ءدىنتانۋ» جانە «تەولوگيا» ماماندىعى بويىنشا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار مەن الەمدىك تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتى، ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى، «نۇر» يسلام مادەنيەتى ەگيپەت ۋنيۆەرسيتەتى عانا ماماندار دايارلاۋدا. وسىدان باسقا دا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قولداۋىمەن جوو-دا ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى تەرەڭ وقىتىپ، كەڭىنەن قانات جايۋىنا سەپتىگىن تيگىزەتىن بىرنەشە پاندەر ەنگىزىلسە ءدىني ساۋات اشۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىنان بولار ەدى.
قورىتا كەلە، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە حالىقتىڭ اسىرەسە، جاستاردىڭ رۋحاني-تانىمدىق تاربيەسىن، ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماڭىزدىلىعى كوپشىلىكتىڭ اۋزىندا ءجۇر. قوعامنىڭ ءدىني ءومىرىنىڭ تەندەنتسيالارىن، ءدىني احۋالدى ەسكەرە وتىرىپ، ونى جاستارعا جەتكىزىپ وتىرۋ قاجەت. كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ جارقىن بولاشاعى مەن كەمەلدەنۋى وسى جاستاردىڭ بولمىسى مەن ساناسىنا، مادەني دامۋىنا، ءبىلىم مەن تاجىريبە دەڭگەيىنە بايلانىستى بولادى. سوندىقتان جاستاردىڭ زامانعا ساي ءدىني ءبىلىم دەڭگەيلەرىن ارتتىرىپ، ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى ماسەلەسى.
ۇلتتىق سيپاتقا اينالعان ءداستۇرلى يسلام مەن دۇنيەتانىمىمىزعا سىرتتان كەلىپ، تۇزەتۋ جاساعىسى كەلگەندەرگە جول بەرمەۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قازاققا يسلام ءدىنىن ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق. قازاق ەجەلدەن يسلامدى ءوزىنىڭ بايتاق دالاسىندا مەملەكەتتىك ءدىن رەتىندە قابىلداپ، ونى بويىنا تەرەڭ سىڭىرگەنى بەلگىلى. سوندىقتان دا، بىزگە يسلامدى قايتادان ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ەمەس، ونى بابالار ۇستانعان كەيىپىندە قايتا جاڭعىرتىپ، حالىقتىڭ ساۋاتىن قايتا قالىپتاستىرۋ جۇمىستارىن قولعا العانىمىز ءجون دەپ سانايمىن. سول ءۇشىن قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا قوعامنىڭ تۇتاستىعىن كوزدەپ، ءدىني ساۋاتسىزدىقتىڭ الدىن الۋ تەك قانا مەملەكەتتىڭ ەمەس، ءاربىر قازاقستان ازاماتىنىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ دا موينىنا جۇكتەلۋى ءتيىس.
ناقتى يسلامي ءدىني ساۋاتتى جاستار ساناسىنا ۇيالاتا الساق، بىرىنشىدەن ءبىلىمدى جاستار جينالعان اقپاراتتاردىڭ قاجەتىن الىپ، قاجەت ەمەسىن سۇزگىدەن وتكىزىپ ۇيرەنەر ەدى.
ەكىنشىدەن، يسلامي ءدىني ساۋاتتى جاس سىبايلاستىق، جەمقورلىق سىندى قوعامدىق كەسەلدەردەن اۋلاق بولار ەدى.
ۇشىنشىدەن، ەل ساناتى كوبەيىپ، تاستاندى، جەتىم، قاراۋسىز قارت ماسەلەلەرى كەميتىن بولسا، تورتىنشىدەن، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ، قوعامعا ءوزىن قاجەتسىز دەپ تانۋ سىندى كەسەلدەردەن دە ارىلار ەدىك. ناتيجەسىندە جاستاردىڭ ءبىلىم اياسى كەڭىپ، ءدىني جانە ۇلتتىق قورعانىش قاباتىن قالىپتاستىرىپ، كوپتەگەن كەدەرگىلەرگە قارسى تۇرۋعا مۇمكىندىك تۋادى. ارينە مۇنىڭ ءبارى وڭاي بىتەتىن شارۋا ەمەس، دەگەنمەن ەل بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋى ءۇشىن ايقىن قادامدار ەكەنى انىق.
جالعاس اسحاتۇلى
مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعى
تالداۋ ءبولىمىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى
Abai.kz
