قالي سارسەنباي. «ماحامبەتتىڭ باسى» قايدا؟ مۇحتاردى نەگە ىزدەمەيمىز؟
قازاقتىڭ سوڭعى ۇلى حانى كەنەسارى قاسىمنىڭ باسى تۋرالى كوپ جىلدار بويى اڭگىمە بولىپ، اقىرى نۇكتە قويىلمادى. تاياۋدا بۇل ماسەلەنى نۇرتورە ءجۇسىپ «ەڭ ارزان باس قايدا؟» («ايقىن» 15.07.2013 ج.) اتتى اسا وتكىر ماقالاسىندا تاعى دا ءبىر ەسكە سالىپ ءوتىپتى.
ەرتەرەكتە سەيدىلدا تولەشتىڭ «ءتۇرلى-ءتۇرلى باستار بار» دەگەن فەلەتونىن ۇلى ۇستازىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆ ءجيى مىسالعا الۋشى ەدى. بىراق بۇل اڭگىمە كوبىنە ازىلدىك سيپاتتا ءوربيتىن. دەيتۇرساق تا، باس جاققا بارىسپاساق تا، سول ءازىلدىڭ استارىندا كوپ شىندىق، اقيقات جاتاتىن. اڭگىمە، ارينە، قازاققا قاي كەزدە دە كەرەك باس تۋرالى. ايتپەسە، كەۋىپ كەتكەن كەرەكسىز كەۋەك باستار كوپ قوي. ۇلتىمىزدىڭ ۇستىنىنا اينالعان تالايلاردىڭ سول ۇلتى ءۇشىن باسىن باسكە تىككەنى، باسىن بەرگەنى تاريحتان ءمالىم. ال ەندى ونداي باستىڭ باعاسىنا دا ەشتەڭە جەتپەيتىنىن اركىم دە باعامداي الادى. بۇگىندە سونداي باستاردىڭ قادىرىن بىلمەگەندىكتەن بە ەكەن، قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىندە، جالپى، بىلايعى ومىرىندە رۋحشىلدىقتان گورى رۋشىلدىقتىڭ باسىم سيپات الىپ تۇرعانىن دا جاسىرۋعا بولمايدى.
ءجا، بۇل ايتار ويىمىزدىڭ كىرىسپەسى، نە تاقىرىپتىڭ تۇزدىعى دەيسىز بە، ەندى ونى ءوزىڭىز بىلەسىز. ناقتىلىققا كوشسەك، دەمەگىمىز مىناۋ ەدى.
قازاقتىڭ سوڭعى ۇلى حانى كەنەسارى قاسىمنىڭ باسى تۋرالى كوپ جىلدار بويى اڭگىمە بولىپ، اقىرى نۇكتە قويىلمادى. تاياۋدا بۇل ماسەلەنى نۇرتورە ءجۇسىپ «ەڭ ارزان باس قايدا؟» («ايقىن» 15.07.2013 ج.) اتتى اسا وتكىر ماقالاسىندا تاعى دا ءبىر ەسكە سالىپ ءوتىپتى.
ەرتەرەكتە سەيدىلدا تولەشتىڭ «ءتۇرلى-ءتۇرلى باستار بار» دەگەن فەلەتونىن ۇلى ۇستازىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆ ءجيى مىسالعا الۋشى ەدى. بىراق بۇل اڭگىمە كوبىنە ازىلدىك سيپاتتا ءوربيتىن. دەيتۇرساق تا، باس جاققا بارىسپاساق تا، سول ءازىلدىڭ استارىندا كوپ شىندىق، اقيقات جاتاتىن. اڭگىمە، ارينە، قازاققا قاي كەزدە دە كەرەك باس تۋرالى. ايتپەسە، كەۋىپ كەتكەن كەرەكسىز كەۋەك باستار كوپ قوي. ۇلتىمىزدىڭ ۇستىنىنا اينالعان تالايلاردىڭ سول ۇلتى ءۇشىن باسىن باسكە تىككەنى، باسىن بەرگەنى تاريحتان ءمالىم. ال ەندى ونداي باستىڭ باعاسىنا دا ەشتەڭە جەتپەيتىنىن اركىم دە باعامداي الادى. بۇگىندە سونداي باستاردىڭ قادىرىن بىلمەگەندىكتەن بە ەكەن، قازاقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىندە، جالپى، بىلايعى ومىرىندە رۋحشىلدىقتان گورى رۋشىلدىقتىڭ باسىم سيپات الىپ تۇرعانىن دا جاسىرۋعا بولمايدى.
ءجا، بۇل ايتار ويىمىزدىڭ كىرىسپەسى، نە تاقىرىپتىڭ تۇزدىعى دەيسىز بە، ەندى ونى ءوزىڭىز بىلەسىز. ناقتىلىققا كوشسەك، دەمەگىمىز مىناۋ ەدى.
وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن «الماتى اقشامىندا» (21.05.2013 ج.) تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ «تانىلماعان» تالانت» نەمەسە ماحامبەتتىڭ كەك تۇنعان كوزدەرىن بەينەلەگەن سۋرەتشى» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. ماقالادا دارىندى سۋرەتشى مۇحتار قۇلمۇحامەدتىڭ تاعدىرى تۋرالى ايتىلادى. قازاقتىڭ ماعاۋيا امانجولوۆ دەگەن اتاقتى سۋرەتشىسىنىڭ قۇپيا جاعدايدا جوعالىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن تابىلماعانىن بىلەتىن ەدىك. مۇحتار دا سول تاعدىردى قۇشىپتى دەسەدى. نە دەگەن ۇقساس تاعدىر! ەكەۋى دە سۋرەتشى. ءجاي كوپ بوياۋشىنىڭ ءبىرى ەمەس، ەلدىڭ رۋحىن كوتەرەتىن رۋحتى دۇنيە جازاتىن اسا دارىندى سۋرەتشىلەر نەگە جوعالادى؟ ارينە، بۇل ماسەلەنىڭ اياسىنان ساياسي استار ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار، تاعدىردىڭ جازۋى دا دەرسىز. بىراق، وزەكتى ورتەيتىن، ەشكىمدى دە بەي-جاي قالدىرمايتىن ءبىر جاعداي بار. گاپ سۋرەتشىلەردىڭ جازعان دۇنيەسىندە، شىعارماشىلىعىندا. ءوزى ومىردەن وتكەنىمەن، شىعارماسى قالۋى كەرەك قوي. ونى بىرەۋ تيەپ الىپ كەتكەن جوق شىعار. ول – اربىردەن سوڭ ۇلتتىڭ قۇندىلىعى، بايلىعى ەمەس پە!؟
تالاسبەكتىڭ سول ماقالاسىنان ءۇزىندى كەلتىرەيىك:
«م.قۇلمۇحامەدوۆتىڭ رەسمي سالون مويىنداماعان ەكى سۋرەتى – «قاپ، قاپ، قاپ» جانە «اقىن» – ەكەۋى دە ماحامبەتكە ارنالعان. «قاپ، قاپ، قاپ» – اقىننىڭ قاپيادا ولگەن ءساتىن بەينەلەيدى. اڭىز بويىنشا، ماحامبەتتىڭ شابىلعان باسى جەرگە دومالاپ تۇسكەندە «قاپ، قاپ، قاپ»، – دەپ سويلەپ ۇلگەرىپتى. بۇل سۋرەتتە م.قۇلمۇحامەدوۆ پسيحولوگيالىق پاراللەليزمگە، قاتىگەز رەاليزمگە بارعان. پورترەتتە قان كوپ. بىراق، بۇل — ومىردە بولاتىن نارسە. اقىننىڭ دوڭەستەۋ مۇرنىنىڭ ۇستىندەگى ايعىزدالعان قان بەي-بەرەكەت شابىستىڭ، جاڭا عانا اياقتالعان قاندى قىلمىستىڭ بەينەسى. مىنە، قاتىگەز رەاليزم دەپ وسىنى ايتامىز. ماحامبەتتىڭ كەك تۇنعان كوزدەرى ونىڭ بەرىسپەي ولگەندىگىن كورسەتەدى. شاشىراپ تۇسكەن بوياۋ ىزدەرى دە اياقتالعان شايقاستىڭ ينەرتسياسىنا باعىنعان. پورترەتتىڭ شاعىن كەڭىستىگى ءالى ورەكپىپ، دۇرىلدەپ تۇر. بىراق، سۋرەتتىڭ ەڭ باستى جەتىستىگى باسقادا. پورترەتتىڭ جوعارعى جاعىندا – باتار كۇننىڭ شۇعىلاسىنا ۇقساس قىزىل جولاق. بۇل – ماحامبەتتىڭ ولەر الدىنداعى كوڭىل-كۇيى. سىرتقى بەينەلەۋ ءتاسىلى ارقىلى كورىنىس تاپقان ىشكى رۋح. ەشقانداي دا يلليۋزيا جوق. جارىق دۇنيە، بولدى دا، ءوشتى. وشەر الدىندا زىمىراي اينالدى. قيال دا جوق. وتكەن ءومىر ەلەسى دە جوق. جالعان دۇنيە – ءبىر عانا قىزىل جولاق.
«اقىن» – قاراپايىم عانا تىلمەن باياندالعان سۇمدىق حيكايانىڭ ەكىنشى جارتىسى جانە كۇرمەۋى. الدەبىر قىزىل ماتانىڭ ۇستىندە اعاش تاباق تۇر. تاباقتىڭ قاق ورتاسىنا ماحامبەتتىڭ شابىلعان باسى قويىلعان. سۋرەتشى قايعىنىڭ ۇستىندەگى جاساندى اناليتيزم ارقىلى قايعىنى ۇلعايتا تۇسكەن. اقىننىڭ باسى اعاش تاباقتان ءوسىپ شىققانداي. شەبەر، وسى ەكىنشى قاتارداعى دەتال ارقىلى ادام كوڭىلىنىڭ قايعىدان قالاي «جالتاراتىنىن» كورسەتكەن. الايدا، ودان كوز الدىڭىزداعى قاندى سۋرەتتىڭ رەاليزمى ازايمايدى. قايتا ۇلعايا تۇسەدى. ءولى باستىڭ ماڭدايىن ايعىزداعان ءىرى ءاجىم، ءسال كوتەرىڭكى قاس، جىميعان قۇلاق، قۇرىشتان قۇيعانداي مويىن، ءسال توبارسىعان، بىراق، جىگەرلى ەرىن – باتىر ولگەننەن كەيىن دە باتىر. اقىن جۇزىنە تۇسكەن سۇرعىلت مۇنار العاشىندا سۋرەت شىنشىلدىعىنا ءمىن بولىپ كورىنەدى. بىراق، كەلەسى ساتتە بۇل شەتىن بەلگى – شەتىن كوركەمدىك جەتىستىك ەكەنىن تۇسىنەسىز. ويتكەنى، بۇل – سۋرەتتەگى دەتالدىڭ ازدىعىنان كەلىپ شىققان كوركەمدىك اۋەن. شىن قايعىلى اڭگىمەدە دەتال بولمايدى – قايعىنىڭ ءوزى عانا بولادى. قىزىل ماتانىڭ بۇكتەۋى بالداعىنان سىنعان قىلىشتىڭ نوبايىن قايتالايدى. بۇل – اقىننىڭ تىرشىلىگىندە ايتا الماي كەتكەن نالاسى. پورترەتتەگى فون – ويلانۋدى قاجەت ەتەتىن كوركەمدىك كومپونەنت. اناليتيكاعا ۇيرەنگەن كوز بىردەن «كونتراست» دەگەن قورىتىندى شىعارار ەدى. كۇڭگىرت رەڭدەردى ءوزارا قاقتىعىستىرۋ ارقىلى، كونتراستىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرىن جاساۋ داعدىسى الەمدىك سۋرەت ونەرىندە باياعىدان بار. بىراق، وبەكتى مەن فوندى سالىستىرعاندا ەشقانداي دا كونتراستىڭ جوق ەكەنىنە كوز جەتەدى. سۋرەت قارا بارقىت فوندا تۇرعان جوق – تۇنەكتەن پايدا بولدى. تۇنەك تاعدىردىڭ وتىندە الاۋلاي جانعان ءورت-ءومىردى تەك وسىلاي عانا بەينەلەۋ كەرەك ەكەنىنە ناناسىز. ارداگەردىڭ ءولىمى – ۇلى قاسىرەت. اعاش تاباقتا تىنىم تاپقان التىن باس كەككە شاقىرىپ تۇرعانداي».
بىزدەگى رۋحاني بەيعامدىقتى ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەسىن. وسى ماقالا شىققالى باسقانى بىلاي قويعاندا، ءتيىستى ورىنداردان ءاۋ دەگەن بىرەۋ بولسايشى. ءبىز اناۋ دەيمىز، مىناۋ دەيمىز. دەسەك تە، بۇل ونەردىڭ باعاسىن بىلمەيتىنىمىز، ونىڭ سەبەبىن بالكىم ءوز بويىمىزداعى رۋحاني كەنجەلىكتەن ىزدەۋ كەرەك شىعار. بۇل رەتتە تالاسبەكتىڭ مىنا ويى تالاس تۋدىرمايدى.
«ءبىزدىڭ كورەرمەننىڭ ەڭ باستى ءمىنى نەدە؟ كورۋ قابىلەتىنىڭ جوقتىعىندا. قاراپ تۇرىپ كورمەيدى. بۇل، بىرىنشىدەن، قازاق سۋرەت ونەرىنىڭ جاستىعىنان، ەكىنشىدەن، سۋرەت ونەرىنىڭ سوتسياليستىك زامانمەن بىرگە كەلگەندىگىنەن. شەكتەۋلى ونەر كەمباعال كورەرمەندى تۇلعالادى. كورەرمەننىڭ كورۋ قابىلەتىن وياتۋ كەرەك، كوزىن تاربيەلەۋ كەرەك. كورەرمەن ويدىڭ جالقاۋلىعىنان ارىلۋ كەرەك. سۋرەتكە قاراپ تۇرىپ، ويلانىپ ۇيرەنۋى كەرەك. سۋرەتشىنىڭ كوڭىل-كۇيىن تاپ باسىپ ۇيرەنۋى كەرەك».
ماقالا اۆتورىنىڭ، ونەرتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، سۋرەتشىنىڭ بۇل تۋىندىلارىنىڭ قۇنىنا ەشتەڭە جەتپەيدى. مۇحتاردىڭ ماحامبەت تۋرالى كارتيناسى جونىندەگى تالاسبەكتىڭ تالداۋى تارتىمدى. بىراق كوزبەن كورگەنگە ەشتەڭە جەتپەيدى. تۇلابويىمىزدى جارىپ بارا جاتقان نامىس بولماسا دا، ەڭ قۇرىعاندا سول پورترەتتى كورسەم-اۋ دەگەن ءبىر ادامي اۋەستىك بولسايشى. ول باسقا باسقا ەمەس، ماحامبەتتىڭ باسى عوي. الدە نۇرتورە ءجۇسىپتىڭ جازعانىنداي «ءبىر ماحامبەتتىڭ باسى الىنعاندا قازاق دالاسى قالاي كۇڭىرەنگەنىن قۇدايىم ءبىلسىن، بۇگىندە مىڭ ماحامبەتتىڭ باسى الىنسا دا مىڭق ەتپەيتىن مىزعىماس مىنەز ورنىقتى» ما!؟
ايتارىمىز، وسى كارتينانى كورگەن-بىلگەن جان بولسا، نە بەلگىلى سۋرەتشى تۋرالى ءبىر دەرەك بىلەتىن ءتىرى پەندە بولسا، رەداكتسياعا حابارلاسقانى ءجون. دارىندى سۋرەتشىنىڭ دە، ونىڭ تۋىندىسىنىڭ دا امان بولعانى كەرەك. كىم بىلەدى، ەشتەڭەنىڭ قادىرىن ءبىلىپ بولمايتىن ءبىر قازاقتىڭ قوقىسىندا جاتۋى دا مۇمكىن عوي.
ويتكەنى، ءبىز رۋحاني بەيقامدىقتىڭ بيىگىنە شىعىپ كەتكەنبىز عوي. ولاي دەيتىنىم، ءبىر زاماندا قىتايداعى قوقىستان قۇرمانعازىنىڭ باسىن تاۋىپ العان جوق پا ەدىك. ارينە، ءبىر ءمۇسىنشى قاشاپ جاساعان دەنەسىنەن باسى اجىراپ قالعان عوي.
ءبىز قازىر ءوزى ەشكىمدى ىزدەمەيتىن بولدىق قوي. اركىم وزىمەن ءوزى، ءوز شىققان بيىگىنە ءماز، ىرزا. ءبىز نەگە ادامنىڭ تاعدىرىنا سەلت ەتپەيتىن بولدىق. بۇل جاي مىرقىمبايدىڭ ەمەس، سۋرەتكەردىڭ تاعدىرى عوي.
ەندەشە، مۇحتاردى نەگە ىزدەمەيمىز؟ الدە بىزدە مۇحتارلار سونشالىقتى كوپ پە؟
P.S.
ۇلى ۇستازىمىز زەينوللا قابدولوۆ ماحامبەت تۋرالى رومان باستاپ، اياقتاي الماي كەتتى. سول تۋىندىنىڭ ءبىر تۇسىندا «ماحامبەتتىڭ كوزدەرىندە ەكى جانار بار-دى. ونىڭ ءبىرى – اقىننىڭ جانارى، ءبىرى – باتىردىڭ جانارى» دەگەن سويلەم بار. مۇحتاردىڭ پورترەتتەرى تابىلسا، سول جانارلارعا قوس قاراشىعىمىز تالعانشا ءبىر قارار ما ەدىك...
Abai.kz
