جۇما, 19 ءساۋىر 2024
جاڭالىقتار 5072 0 پىكىر 30 ماۋسىم, 2013 ساعات 21:33

“كەرەكۋدi” قايتارساق، بۇل تiرلiگiمiز قازاق تiلiن قورلاعاندىق بولار ەدi

كەيiنگi كەزدە پاۆلودار قالاسىنىڭ اتاۋىن “كەرەكۋگە” وزگەرتۋ جونiندەگi پiكiرلەر تاعى دا جيi ايتىلا باستادى. “جاس الاش” (12.02.2013جىل) گازەتiندە ءو.كەرiمبەكوۆ “كەرەكۋ” دەپ اتاۋدىڭ ۋاقىتى كەلدi دەپتi.

كەيiنگi كەزدە پاۆلودار قالاسىنىڭ اتاۋىن “كەرەكۋگە” وزگەرتۋ جونiندەگi پiكiرلەر تاعى دا جيi ايتىلا باستادى. “جاس الاش” (12.02.2013جىل) گازەتiندە ءو.كەرiمبەكوۆ “كەرەكۋ” دەپ اتاۋدىڭ ۋاقىتى كەلدi دەپتi.

وسى پiكiردi قولداپ جۇرگەن اۆتورلار تاريحقا ءۇڭiلiپ، قازاقتىڭ جەر-سۋعا، ەلدiمەكەنگە اتاۋ بەرۋiنiڭ زاڭدىلىعىن ەسكەرە بەرمەيدi. قازاقتا “كەرەكۋ” دەگەن ءسوز ەش ۋاقىتتا بولماعان، ەشبiر سوزدiكتە مۇنداي ءسوز جوق. ونداي كiسi ەسiمi دە، جەكە فاميلياسى دا، تەگi دە كەزدەسپەيدi. سوندا بۇل اتاۋ قايدان شىققان، قانداي جولمەن پايدا بولعان؟
كەيبiر اۆتورلار “كەرەكۋ” ءسوزiن “كەرەگەجار” دەگەن سوزدەن شىققان دەپ تە پiكiر ايتىپ ءجۇر. بۇل پiكiر شىندىقتان الىس جاتىر.
ال كوپشiلiك جۇرت “كەرەكۋ” ءسوزiنiڭ ماعىناسىنا ءمان بەرە بەرمەيدi. ونى ءتۇسiنۋ ءۇشiن پاۆلودار قالاسىنىڭ پايدا بولۋ تاريحىنا بايلانىستى ەڭبەكتەرگە كوز سالايىق. مىسالى، سانكت-پەتەربوردا 1897 جىلى ف.ا.بروكگاۋز بەن ي.ا.ەفروننىڭ “ەنتسيكلوپەديچەسكي سلوۆار” دەگەن ەڭبەگiندە مىناداي تاريحي دەرەك بارى: “ۆ پرەجنەە ۆرەميا پاۆلودارسكايا ستانيتسا نوسيۆشايا نازۆانيە كورياكوۆا سلۋجيلا گلاۆنىم پۋنكتوم پوگرۋزكي سولي يز وزەرا كورياكوۆا ۆ 20 ۆەرست وت ستانيتسى. ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا ەتا پوگرۋزكا پرويزۆوديتسيا ۆ رازنىح مەستاح يرتىشا ي وسوبوگو سكلادا سولي ۆ پاۆلودارە نە يمەەتسيا” (T. XXII, 574c.).             1925 جىلى موسكۆادا جارىق كورگەن “ەنتسيكلوپەديچەسكي سلوۆار رۋس­سكوگو يازىكا بيبليوگرافيچەسكوگو ينستيتۋتا گرانات” (31T.،17 ب.) بىلاي دەپ جازىلعان: “پاۆلودار بىل وسنوۆان ۆ 1720 گودۋ پود يمەنەم كورياكوۆسكوگو پوستا، زاتەم پەرەيمەنوۆان ۆ كورياكوۆسكۋيۋ ستانيتسۋ، ا ۆ 1860 گ. ۆ گورود پاۆلودار”. وسى پiكiردi ۇلكەن سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى دا قايتالايدى: “گورود وسنوۆان ۆ 1720 گ. كاك كورياكوۆسكي فورپوست (زاتەم ستانيتسا، پرەوبرازوۆاننايا ۆ 1861 گ. ۆ گورود پاۆلودار)” (بسە، ت. 19,م.، 1975, س.68).
قازاقستاندا شىققان “كراتكي ەنتسيكلوپەديچەسكي سلوۆار. كازاحستان” (الماتى، 2005 ج.، 350 ب.) جوعارىدا كورسەتiلگەن دەرەك­تەردi قايتالايدى: “پاۆلودار وسنوۆان ۆ 1720 گ. كاك كورياكوۆسكوە ۆوەننوە ۋكرەپلەنيە”. ال 2010 جىلى “ارۋنا” باسپاسى جارىققا شىعارعان “توپونيميكا كازاحستانا. ەنتسيكلوپەديچەسكي سپراۆوچنيك” بىلاي دەپ دۇرىس كورسەتەدi: “پاۆلودار ۆەدەت سۆويۋ يستوريۋ س 1720 گودا، سو ۆرەمەني پوياۆلەنيا فورپوستا كورياكوۆسكي (وت نازۆانيا سولەنوگو وزەرو كورياكوۆسكوە). ۆ 1838 گودۋ فورپوست بىل پرەوبرازوۆان ۆ ستانيتسۋ كورياكوۆسكۋيۋ. 4 (16) اپرەليا 1861 گودا كورياكوۆ پولۋچيل ستاتۋس “زاششيتنوگو گورودا س نايمەنوۆانيەم پاۆلودار ۆ چەست نوۆوروجدەننوگو ۆەليكوگو كنيازيا پاۆلا الەكساندروۆيچا” (710 ب.) ”.
وسى قالاعا تۇڭعىش اتا­ۋىن بەرگەن تۇزدى كول كورياكوۆكا پاۆلودار قالاسىنىڭ سولتۇستiك-شىعىسىندا 15 كم جەردە ورنالاسقان، ءالi كەۋiپ قالماي ساقتالىپ كەلەدi. وسى جەردە ونىڭ اتىمەن اتالعان كورياكوۆكا سەلوسى دا بار. كولگە يە بولعان كۋپەتس كورياكوۆ كولدiڭ تۇزىن ورالعا، سiبiرگە ساتىپ با­يىعان. پاۆلودار قالاسى تۇرعان جەر­دە ونىڭ تۇز ارتاتىن شاعىن پريستانى بولعان.
سونىمەن، كورياكوۆ قالايشا كەرەكۋگە اينالعان دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. توپونيميكا عىلىمىندا اتاۋدى بiر تiلدەن ەكiنشi تiلگە بەرۋ­دiڭ ەكi جولى بار. بiرiنشi – ترانسكريپتسيا ءادiسi. بۇل ءادiس بويىنشا اتاۋ بەرگەن حالىقتىڭ اۋىزشا ايتىلعان اتاۋىن قابىلداۋشى حالىق ءوزiنiڭ ەستۋi بويىنشا قابىلداپ، ءوز تiلiنiڭ ەرەجەسiنە سايكەس­تەندiرiپ قولدانادى. وسى ءادiس بويىنشا ورىسشا كورياكوۆ ءسوزi قازاق تiلiندە كورياكۋ-كەرەكۋ بولىپ وزگەرگەن. مىسالى بiزدiڭ ءۋاليiمiز­دi ورىستار ۆالي، ءۋاليحانوۆىمىزدى ۆاليحانوۆ دەگەن سياكتى.
“كەرەكۋ” – ورىستىڭ كورياكوۆ دەگەن فاميلياسىنىڭ قازاقشا قاتە ترانسكريپتسيالانعان، ياعني بۇرمالانعان ءتۇرi. ەندi ونى تiرiل­تiپ، ونەر­كا­سiبi قارقىنداپ ءوسiپ كە­لە جاتقان، كەلەشەگi وتە زور قالا­عا بەرەمiز دەۋ – بارىپ تۇرعان توپونيميكالىق ساۋاتسىزدىق. 
بiز قازiر قازاقتىڭ جەر-cۋ، ەل­دi­مەكەندەر اتاۋلارىنىڭ ورىس تiلiندە بۇرمالانعان تۇرلەرiنەن قۇتىلا الماي جۇرگەندە، قازاقشا بۇرمالانعان ورىس اتاۋىن ءوندi­رiستi قالاعا قايتا بەرەمiز دەۋi­مiز – ۇيات ماسەلە.
پاۆلودارعا جاڭادان اتاۋ بەرەمiز دەسەك قازاق تiلi­نiڭ التىن قورىنىڭ مۇم­كiندiگi وتە زور. ەرتiس وزەنi­نiڭ بويىندا ورنالاسقان قالانى ەرتiسكەنت، اقەرتiس، تiپتi بولماسا ابىلاي، ابىلايكەنت دەپ نەگە اتاماسقا؟!
سلامقۇل ءابدiراحمانوۆ،
قر ۇكiمەتi جانىنداعى مەمونوم كوميسسياسىنىڭ مۇشەسi.
"جاس الاش" گازەتى
0 پىكىر