قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي. وعان قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى؟
«قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي – 2020» باعدارلاماسىنىڭ وپەراتورلارى بۇقارا حالىققا تۇرعىن ءۇي ساتۋدىڭ قانداي تەتىكتەرىن ۇسىنىپ وتىر؟ عالامتور ارقىلى باسپانا كەزەگىنە تۇرعان ءتيىمدى مە؟ كەزەكتىڭ اشىقتىعىن كىم، قالاي قاداعالايدى؟
وسى تەكتەس سۇراقتارعا «سامۇرىق-قازىنا» اق جانىنان قۇرىلعان «ەكسپەرت» كلۋبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكىنىڭ» اتقارۋشى ديرەكتورى مۇرات ءشارىپوۆ پەن قۇرىلىس جانە قارجى ينستيتۋتتارىمەن جۇمىس باسقارماسىنىڭ باسشىسى اقىلبەك ناسىپوۆ جاۋاپ بەردى.
«قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي – 2020» باعدارلاماسىنىڭ وپەراتورلارى بۇقارا حالىققا تۇرعىن ءۇي ساتۋدىڭ قانداي تەتىكتەرىن ۇسىنىپ وتىر؟ عالامتور ارقىلى باسپانا كەزەگىنە تۇرعان ءتيىمدى مە؟ كەزەكتىڭ اشىقتىعىن كىم، قالاي قاداعالايدى؟
وسى تەكتەس سۇراقتارعا «سامۇرىق-قازىنا» اق جانىنان قۇرىلعان «ەكسپەرت» كلۋبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكىنىڭ» اتقارۋشى ديرەكتورى مۇرات ءشارىپوۆ پەن قۇرىلىس جانە قارجى ينستيتۋتتارىمەن جۇمىس باسقارماسىنىڭ باسشىسى اقىلبەك ناسىپوۆ جاۋاپ بەردى.
اتقارۋشى ديرەكتور «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسى ەلباسىنىڭ ۇكىمەتكە جۇكتەگەن مىندەتى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن، ونىڭ 9 باعىتى بار ەكەنىن، باعىتتار ءتۇرلى ساناتتار بويىنشا جىكتەلگەنىن جەتكىزىپ، «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى» باسپانالى بولعىسى كەلەتىندەرگە وڭتايلى ءارى ءتيىمدى ءتاسىل ۇسىنىپ وتىرعانىن باياندادى. ول 2005–2007, 2008–2010 جانە 2011–2014 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى قاراپايىم حالىقتىڭ بارلىعىنا بىردەي قولجەتىمدى بولماعانىن اتاپ كورسەتىپ، باعدارلامانىڭ زامان تالابىنا ساي بولماۋىنا بايلانىستى پرەزيدەنت قازاقستان حالقىنا 2012 جىلى جولداعان جولداۋىندا قۇرىلىس سالاسىندا قولدانىلىپ جۇرگەن باعدارلامالارعا تەكسەرۋ جانە تالداۋ جۇرگىزۋدى، سونىڭ نەگىزىندە جىل سايىن جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي كولەمىن 1 ملن شارشى مەترگە جەتكىزۋدى جانە ساتىپ الۋ قۇقىعىمەن جالداۋ تەتىگىن، سونداي-اق قۇرىلىس يندۋسترياسىن دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى كوزدەيتىن بىرىڭعاي «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي – 2020» باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى تاپسىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىنەن كەيىن ەل ۇكىمەتى «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي – 2020» اتتى مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدادى. ناتيجەسىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ تامىرىنا قان جۇگىردى. ايماقتاردا جاڭا ۇيلەر بوي كوتەرە باستادى. «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى» باعدارلامانىڭ نەگىزگى وپەراتورلارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر كوممەرتسيالىق تۇرعىن ءۇي سالۋعا كىرىستى. «سامۇرىق-قازىنانىڭ» جىلجىمايتىن مۇلىك قورى ءۇي سالۋ ءىسىن قولعا الدى» دەدى م.ءشارىپوۆ.
لاۋازىمدى تۇلعانىڭ تۇسىندىرۋىنشە، «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى» ارقىلى بەرىلەتىن باسپانالار بارلىق قازاقستاندىقتارعا، ونىڭ ىشىندە جاس وتباسىلارعا ارناپ سالىنادى. تۇراقتى تابىسى بار ءار ادام ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن اۋماعىنان ءۇي ساتىپ الا الادى. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ەل ازاماتتارى «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكىنىڭ» تالاپتارىن ورىنداۋى ءتيىس. تالاپتارمەن تانىسۋ ءۇشىن بانككە باس سۇعۋ نەمەسە ونىڭ سايتىن شولىپ شىعۋ كەرەك.
وسىدان سوڭ اتقارۋشى ديرەكتور «قولجەتىمدى باسپانا – 2020» باعدارلاماسى بويىنشا پاتەر ساتىپ الۋشىلار ءتىزىمى قالاي جاسالاتىنىنا توقتالىپ:
«نارىقتا كەز كەلگەن ادام قولىندا قاراجاتى بولسا، وزىنە ۇناعان ءۇيدى ساتىپ الا الادى. ال ءبىز باسپانالى بولعىسى كەلەتىندەردىڭ پۋلىن جاسايمىز. بانك سالىمشىلارى بولىپ تابىلاتىن ازاماتتار باعدارلاما بويىنشا استانا قالاسىندا سالىنىپ جاتقان 3 ۇيدەن پاتەر الۋدان ءۇمىتتى بولادى.
ءبىر جانە ءتورت بولمەلى 1013 پاتەر سالىنادى. پاتەرلەردىڭ 1 شارشى مەترى – 142 500 تەڭگەنى قۇرايدى. قۇرىلىس بيىلعى جىلدىڭ 30 قاراشاسىندا اياقتالادى.
ۇمىتكەرلەر سالىمشى رەتىندە بانككە ءوتىنىش تاپسىرادى. وتىنىشتەر اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەدە تىركەلەدى. تىركەۋ كەزىندە ءوتىنىشتىڭ قابىلدانعان ۋاقىتى مەن كۇنى بەلگىلەنەدى. وسىنىڭ ءبارى رەتتەلگەننەن كەيىن، تالاپقا سايكەس بالل سانالادى. ءبىرىنشى تالاپ – سالىم جيناقتاۋ مەرزىمى. جيناقتاۋ مەرزىمىنە 30 بالعا دەيىن بەرىلەدى. ەگەر سالىمشى 9 ايدان 18 ايعا دەيىن جيناقتاعان بولسا، 5 بالل بەرىلەدى. 18 ايدان 28 ايعا دەيىن 10 بالل، 27 ايدان 36 ايعا دەيىن 20 بالل، ال 36 ايدان جوعارى بولسا، 30 بالل ەسەپتەلىنەدى. ەكىنشى تالاپ – سالىمداردىڭ مولشەرى. بۇعان دا 30 بالعا دەيىن بەرىلەدى. سالىمشىنىڭ بانكتە جيناعان اقشاسى كوپ بولعان سايىن ونىڭ ءۇي الۋداعى مۇمكىندىگى ارتا تۇسەدى. ەگەر سالىمشى كەلىسىمشارتتىڭ 12,5-25 پايىزىنا دەيىنگى كولەمدە قارجى جيناقتاسا – 5 بالل، 25-37 پايىزعا دەيىن 10 بالل، 37-50 پايىزعا دەيىن 20 بالل، 50 پايىزدان جوعارى جيناسا – 30 بالل ەنشىلەيدى. ءۇشىنشى تالاپ – باعالاۋ كورسەتكىشى، وعان 70 بالعا دەيىن ەسەپتەلىنەدى. سالىمشى ەڭ تومەنگى كورسەتكىشكە جەتسە، 30 بالل الادى. ەگەر تۇرعىن ءۇي جيناقتاۋ كەزىندە كورسەتكىشتىڭ بەلگىلەنگەن ءمانى 2 جانە ودان جوعارى بولسا، تولىق 70 بالل بەرىلەدى. تۇرعىن ءۇي جيناعى بويىنشا سالىمدار نەعۇرلىم ۇزاق جىل جيناقتالعان بولسا، باعالاۋ كورسەتكىشىنىڭ بالى سوعۇرلىم جوعارى بولادى.
بالل ەسەپتەلىنگەن سوڭ، ءتىزىم بانك سايتىندا ورنالاستىرىلادى. جوعارى بالل العان ءوتىنىش بەرۋشىلەر سالىنىپ جاتقان باسپانا سانىنا قاراي زاەمدى وتەۋ ءۇشىن تولەم قابىلەتتىلىگىن راستاۋعا شاقىرىلادى. تولەم قابىلەتىن راستاعان كەزدە زاەمدى وتەي المايتىن بولعان جاعدايدا جالعا بەرۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلادى. ەگەر جالعا بەرۋ مۇمكىندىگىنە تولەۋ قابىلەتى جەتپەيتىن بولسا، وندا كەزەك ءتىزىم بويىنشا تۇرعان كەلەسى ازاماتقا بەرىلەدى» دەدى م.ءشارىپوۆ.
بانك وكىلىنىڭ سوزىنشە، جيناعى جوق ادامدار دا باسپانالى بولا الادى. بۇل ءۇشىن ولاردىڭ قولىندا ساتىپ العىسى كەلەتىن پاتەردىڭ 50 پايىزىنا جەتەتىن قارجىسى بولۋى كەرەك. وسىلاي بولعان جاعدايدا بانك كليەنتكە 7 پايىزبەن ارالىق تۇرعىن ءۇي زاەمىن بەرەدى. ال جيناق اقشاسى، باستاپقى جارناسى جوق ادام تابىسى تۋرالى انىقتاما تاپسىرىپ، جىلدىق 10 پايىزبەن ءوزى تاڭداپ العان تاريفتىك جوبالاردىڭ ءبىرى بويىنشا 10 جىلدان 23 جىلعا دەيىنگى مەرزىمدە نەسيە راسىمدەي الادى. بۇل شارۋا الدىن الا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي زاەمى بويىنشا اتقارىلادى. ايتپاقشى، جاس جانە تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردىڭ پاتەر ساتىپ الۋعا قارجىسى جەتپەسە، ولار پاتەردى جالعا الا الادى. كەيىن تۇرمىسى تۇزەلگەن كەزدە بانكتەن جەڭىلدەتىلگەن پايىزدىق ولشەممەن نەسيە الىپ، ونى 10-15 جىلدا وتەپ تاستايدى. قارىز وتەلگەننەن كەيىن پاتەر ساتىپ الۋشىنىڭ مەنشىگىنە وتەدى.
اتقارۋشى ديرەكتوردىڭ مالىمدەۋىنشە، «تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكىنىڭ» ەسەپشوتىن اقشاسىمەن بىرگە الدەبىر پىسىقايلاردان ساتىپ العاننان پايدا بولمايدى. سەبەبى بۇدان بىلاي سالىمشىنىڭ وسىعان دەيىنگى جيناقتاۋ مەرزىمى مەن بالدىق كورسەتكىشى قاتار ەسەپتەلىنەدى. «باسپانالى بولعىسى كەلەتىن ادام ەسەپشوتتى ساتىپ الاتىن بولسا، جاڭا سالىمشى رەتىندە قايتا تىركەلەدى. سوندىقتان بىرەۋدىڭ ەسەپشوتىنا قىزىقپاۋ كەرەك. ودان ەشقانداي پايدا بولمايدى» دەدى بانك قىزمەتكەرى.
وسىدان سوڭ ول عالامتور ارقىلى باسپانا كەزەگىنە تۇرۋدان قورىقپاۋ كەرەكتىگىن العا تارتىپ: «قۇرىلىسى اياقتالعان ۇيلەر تۋرالى مالىمەت عالامتورعا جاريالانادى. ۇمىتكەرلەر سايتقا كىرىپ، وزدەرىنە ۇناعان پاتەردى تاڭدايدى. بەلگىلى ۋاقىتتان كەيىن تىركەلۋ توقتاتىلادى. دەر كەزىندە تىركەلگەندەرگە ءۇي بەرىلە باستايدى. ال تىركەلۋگە ۇلگەرمەي قالعاندار كەلەسى ءۇيدىڭ اياقتالۋىن كۇتەدى. تىركەلگەندەردىڭ قاتارىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر نەمەسە قۇجاتى دۇرىس ەمەس ازاماتتار بولسا، بىردەن كەزەكتەن شىعارىلادى. ولاردىڭ ورنىنا كەزەككە كەش تىركەلگەندەر كىرەدى. عالامتور ارقىلى كەزەككە تۇرۋ تۇرعىن ءۇي سالىنىپ بىتۋگە 1 اي قالعاندا باستالادى.
كەزەكتىڭ اشىقتىعى مەن ادىلدىگىن قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىعى كورىپ، ءبىلىپ وتىرادى» دەدى.
كەزەگى كەلگەندە ءسوز سويلەگەن قۇرىلىس جانە قارجى ينستيتۋتتارىمەن جۇمىس باسقارماسىنىڭ باسشىسى ا.ناسىپوۆ «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسى قازاقستاننىڭ قۇرىلىس يندۋسترياسىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىنىنە نازار اۋدارتىپ، 2020 جىلعا دەيىن جالپى اۋدانى 69 050 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىناتىنىن، 1 ملن وتباسى باسپانالى بولاتىنىن جانە اپاتتى جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەر بۇزىلىپ، ونىڭ ورنىنا 315 مىڭ شارشى مەتر جاڭا تۇرعىن ءۇي تۇرعىزىلاتىنىن باياندادى.
«جىل سوڭىنا دەيىن استانادا اپاتتى جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردە تۇراتىن 180 وتباسى جاڭا ۇيگە قونىس اۋدارادى. بۇل ءۇشىن استانا اكىمدىگىنىڭ جانىنان «ەلوردا دامۋ» جشس قۇرىلدى. تاياۋ بولاشاقتا 228 ەسكى ءۇي بۇزىلادى. قازىر اپاتتى جاعدايداعى ۇيلەردە تۇرىپ جاتقان ادامدارعا ارنالىپ 6 ءۇي سالىنىپ جاتىر. ءتورت ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن» دەدى ول.
ونىڭ ايتۋىنشا، اپاتتىق جاعدايدا تۇرعان تۇرعىن ۇيلەردى بۇزعاننان كەيىن بوي كوتەرەتىن جاڭا ۇيلەرگە انكارا قالاسىنىڭ تاجىريبەسى قولدانىلدى. ياعني قالانىڭ ەسكى كۆارتالدارى كەشەندى تۇردە قايتا جاڭارتىلادى. تۇرعىن ۇيلەردى جوبالاۋعا جانە سالۋعا 40000 ملن تەڭگە، ونىڭ ىشىندە 2013 جىلعا – 20000 ملن، 2014 جىلعا 20000 ملن تەڭگە قاراستىرىلادى.
باسقارما باسشىسىنىڭ سوزىنشە، الداعى ۋاقىتتا شەت مەملەكەتتەردەن قۇرىلىس زاتتارىن تاسىمالداۋ توقتاتىلادى. ناتيجەسىندە ىشكى نارىقتا وتاندىق قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرۋشىلەردىڭ ۇلەسى وسەدى.
Abai.kz
