بەيسەنبى, 28 ناۋرىز 2024
جاڭالىقتار 2738 0 پىكىر 11 ماۋسىم, 2013 ساعات 03:22

«جيھاد» ۇعىمى «ءوز ناداندىعىڭمەن كۇرەس» دەگەندى بىلدىرەدى

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نا­زار­باەۆ «تاريح تولقىنىندا» اتتى كىتابىندا «تاريح ءبارىن سىيعا تارتا الادى، بىراق ىشكى ەركىندىكتىڭ فورماسى رەتىندەگى تاۋەلسىزدىكتى سىيعا الۋعا بولمايدى. تاۋەلسىزدىك – بۇل تاريح تولقىنىندا سۋبەكت بولۋ قۇقىعىن تۇسىنەتىن جا­نە وسى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن حالىق بولمى­سىنىڭ بىردەن-ءبىر فورماسى» دەگەن بولاتىن.

تاۋەلسىزدىكتى جالعاستىرۋدىڭ باس­تى رەسۋرسى مەملەكەت پەن ونىڭ كوپ­ۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى حال­قىنىڭ بىرىگە وتىرىپ، بەرىك ءارى باسە­كە­گە قابىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ جانە ماڭ­گىلىك ەل قالىپتاستىرۋ جو­لىنداعى ۇلى ماقساتقا ءوزىنىڭ ماتەريالدىق جانە رۋ­حاني مۇم­كىن­دىكتەرىن جۇمىلدىرا بىلۋىندە ەكەندىگىن جاس قازاقستاننىڭ 20 جىلدان اسقان تاريحى كورسەتىپ بەردى.

بۇگىندە بىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ال­عاشقى كۇنىنەن باستاپ ءوزىمىز تاڭداپ ال­عان كونفەسسياارالىق كەلىسىم ۇلگىسى تاريحي ولشەممەن العاندا وسىن­شا قىسقا مەرزىم ارالىعىندا قوعام­نىڭ تۇراقتى دامۋىنا مىقتى نەگىز قالانۋىن قامتاماسىز ەتىپ، زاماناۋي سىن-تەگەۋرىندەر مەن قاۋىپ-قا­تەر­­لەرگە قاسقايا قارسى تۇرۋعا مۇم­كىن­دىكتەر بەردى، الەمنىڭ ساناۋلى ەل­دەرى قاتارىندا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان تۇراقتى جانە قارقىندى دامۋعا قول جەتكىزدى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.

پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نا­زار­باەۆ «تاريح تولقىنىندا» اتتى كىتابىندا «تاريح ءبارىن سىيعا تارتا الادى، بىراق ىشكى ەركىندىكتىڭ فورماسى رەتىندەگى تاۋەلسىزدىكتى سىيعا الۋعا بولمايدى. تاۋەلسىزدىك – بۇل تاريح تولقىنىندا سۋبەكت بولۋ قۇقىعىن تۇسىنەتىن جا­نە وسى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن حالىق بولمى­سىنىڭ بىردەن-ءبىر فورماسى» دەگەن بولاتىن.

تاۋەلسىزدىكتى جالعاستىرۋدىڭ باس­تى رەسۋرسى مەملەكەت پەن ونىڭ كوپ­ۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى حال­قىنىڭ بىرىگە وتىرىپ، بەرىك ءارى باسە­كە­گە قابىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ جانە ماڭ­گىلىك ەل قالىپتاستىرۋ جو­لىنداعى ۇلى ماقساتقا ءوزىنىڭ ماتەريالدىق جانە رۋ­حاني مۇم­كىن­دىكتەرىن جۇمىلدىرا بىلۋىندە ەكەندىگىن جاس قازاقستاننىڭ 20 جىلدان اسقان تاريحى كورسەتىپ بەردى.

بۇگىندە بىزگە تاۋەلسىزدىكتىڭ ال­عاشقى كۇنىنەن باستاپ ءوزىمىز تاڭداپ ال­عان كونفەسسياارالىق كەلىسىم ۇلگىسى تاريحي ولشەممەن العاندا وسىن­شا قىسقا مەرزىم ارالىعىندا قوعام­نىڭ تۇراقتى دامۋىنا مىقتى نەگىز قالانۋىن قامتاماسىز ەتىپ، زاماناۋي سىن-تەگەۋرىندەر مەن قاۋىپ-قا­تەر­­لەرگە قاسقايا قارسى تۇرۋعا مۇم­كىن­دىكتەر بەردى، الەمنىڭ ساناۋلى ەل­دەرى قاتارىندا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان تۇراقتى جانە قارقىندى دامۋعا قول جەتكىزدى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار.

ءدىن سالاسىنداعى تاڭداپ الىنعان مەم­لەكەتتىك ساياسات ۇلگىسى ءوزىنىڭ سىن­دارلىلىعىنىڭ جانە قوعامدىق قول­داۋعا يە بولۋىنىڭ ارقاسىندا ەكى ون­جىلدىق بويى نىق تۇرىپ، الەمدىك جانە قازاقستاندىق ساراپشىلار قاۋ­ىم­­داستىعى مويىنداعانداي، رادي­كال­دى جاماعاتتاردىڭ قىلمىستىق ارە­كەت­تەرىنىڭ الدىن الۋدا جانە ولاردى بەيتاراپتاندىرۋدا شەشۋشى ءرول اتقاردى.

ءاربىر وركەنيەتتىڭ ءتۇپ نەگىزىندە ءوز ۇستانۋشىلارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ما­نە­رىن ايقىندايتىن قانداي دا ءبىر ءدىن تۇراتىندىعى بارشاعا ايان. بۇل، نەگىزىنەن، مۇسىلمان ادامنىڭ تۇر­مىس-تىرشىلىگىنىڭ بارلىق قىرلارىن رەت­تەيتىن يسلام دىنىنە كوبىرەك قاتىس­تى. ال وسى ماقالادا «يسلام جانە جي­ھا­ديزم» تاقىرىبىنا نازارىمىزدى اۋدارۋدىڭ سەبەبى – يسلامنىڭ قو­عامدى تۇراقتاندىرۋشى فاكتور بولىپ تابىلاتىن يدەولوگيالىق تاجىريبەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىندا بولىپ وتىر. بۇعان قوسا، مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاق تۇراقتىلىعىن قاراس­تى­رۋدا قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپ­شىلىگىن قۇرايتىن مۇسىل­مان­داردىڭ مۇددەسىن ەسكەرمەي جاساق­تالعان كەز كەلگەن ستراتەگيا ەكس­ترە­ميستىك كورىنىستەردىڭ كو­بەيۋىنە الىپ كەلۋى مۇمكىن دەپ پايىم­داۋعا بولادى.

ەڭ الدىمەن، ءدىني ساۋاتى جوق جاس­­تاردىڭ بۇگىندە قۇرانداعى «جي­ھاد» تەرمينىن ساياسيلاندىرىپ وتىر­عان­دىعىن اتاپ ايتۋ قاجەت.

جيھادشىلىققا جاڭادان ەلىگىپ جۇرگەندەردىڭ تەورياسىنا سايكەس، بۇكىل الەم «يسلام اۋماعى» ء(دار ءال-يسلام) جانە «سوعىس اۋماعى» ء(دار ءال-حارب) بولىپ بولىنگەن. بىرىن­شى­سىنە مۇسىلماندار بيلىگىندەگى ەل­دەر، ەكىنشىسىنە «ءدىنسىز» بيلەۋ­شى­لەر باسقاراتىن ەلدەر ەنەدى. تەر­رور­شىلاردىڭ سەنىمى بويىنشا «ءدار ءال-يسلام» «ءدار ءال-حاربپەن» ماڭگىلىك سوعىس جاعدايىندا بولۋى ءتيىس.

سونىمەن قاتار، راديكالدى كوز­قاراستاعى كەيبىر يدەولوگتار «بەيبىت كەلىسىمدەگى اۋماق» ء(دار اس-سۋلح) دەگەن ساناتتاعى تاعى ءبىر اۋماقتى ءبولىپ كورسەتەدى. بۇل مۇسىل­مان­دار­عا تيەسىلى ەمەس جانە ولار بي­لىك جۇر­گىز­بەيتىن جەرلەر، بىراق ونىڭ بيلەۋ­شىلەرى وزدەرىن مۇسىلمان مەم­لە­كەتتەرىنىڭ ۆاسسالى (بودانى) ساناۋعا جانە سول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە سالىق – «جيزا» تولەۋگە مىندەتتى.

راديكالدار، ەكسترەميستەر مەن تەر­­رو­ريستەردىڭ تۇسىنىگىنشە، مۇنداي «جا­­ھيل» (نادان) قوعاممەن قيامەت قاي­ىمعا دەيىن تالماي كۇرەس جۇرگىزۋ كە­رەك. وسى ءۇشىن ولار وزدەرىنشە تۇ­سىن­­­دىرىلگەن «جيھاد» ۇعىمىن قولدا­نادى.

دەگەنمەن، يسلام دىنىندە «قاسيەت­تى سوعىس» ۇعىمى جوق ەكەندىگى بەلگىلى. ول – حريستياندىق تەرمين. ال شاري­عات بويىنشا سوعىس نە ءادىل (قورعا­نىس­تىق سيپاتتا), نە ادىلەتسىز (جاۋلاپ الۋ سيپاتىندا) بولۋى مۇمكىن.

مۇسىلماندىق ءدىني ادەبيەتتەردە «جيھاد» ۇعىمى «ءدىن ءۇشىن كۇرەس» دەگەن تۇسىنىككە يە جانە ول مىناداي فورمالاردا جۇرگىزىلەدى:

– «جۇرەك جيھادى» نەمەسە «ناپ­سى­گە قارسى جيھاد» – ادامنىڭ ءوز بوي­ىن­داعى كەمشىلىكتەرمەن كۇرەسى;

– «ءتىل جيھادى» – «جاقسىلىققا شا­­قىرۋ جانە جاماندىقتان تىيۋ»

– «قول جيھادى» – ادامگەرشىلىك نور­مالارىن بۇزۋشىلارعا قاتىستى ءتيىستى جازا قولدانۋ.

«جيھاد» ءدىني تەرمينى قاسيەتتى قۇ­­ران­دا ءتورت رەت كەزدەسەتىنىن اتاپ وتە­م­ىز.

1). «ءات-ءتاۋبا» سۇرەسىنىڭ 24-اياتىن­دا:«ولارعا ايت: «ەگەر اكە­­لەرىڭ، بالالارىڭ، تۋىستارىڭ، ايەل­­دەرىڭ، اعايىندارىڭ، تاپقان مال­دارىڭ، توقتاپ قالۋدان قورىققان ساۋدالارىڭ، جاقسى كورگەن ۇيلەرىڭ سەندەرگە اللادان، ونىڭ جىبەرگەن پايعامبارىنان ءارى ونىڭ جولىندا سوعىسۋدان ارتىق كورىنسە, اللانىڭ ءامىرى كەلگەنگە دەيىن كۇتىڭدەر. اللا بۇزىق قاۋىمدى تۋرا جولعا سالمايدى» دەلىنگەن.

2).«ءال-فۋرقان» سۇرەسىنىڭ 52-اياتىندا:«ەندى كاپىرلەرگە باعىنبا جانە ولارمەن قۇران ارقىلى ۇلى كۇرەس جۇرگىز»دەپ ايتىلعان.

3).«قاجىلىق» سۇرەسىنىڭ 78-اياتىندا:«اللا جولىندا شىنايى تۇردە كۇرەسىڭدەر. ەندى نامازدى تولىق ورىنداڭدار، زەكەت بەرىڭدەر جانە اللادان مىقتاپ ۇستاڭىزدار. ول – سەندەردىڭ يەلەرىڭ» دەلىنەدى.

بۇل اياتتاردا جۇرەك جيھادى تۋرالى ايتىلىپ وتىرعانى ايدان-انىق. مۇحاممەد پايعامبارىمىز جيھاد تۋرالى ايتقاندا «جيھادتاردىڭ ەڭ ۇلىسى – ادامنىڭ ءوز ناپسىسىنە قارسى جيھادى» دەگەن. بۇل ناعىز يماندى ادام ەڭ الدىمەن ءوز جاندۇنيەسىنە ءۇڭى­لىپ، كەمشىلىكتەرىن كورە ءبىلۋى كە­رەك، سو­دان كەيىن ءوزىنىڭ بارلىق كەم­شى­لىك­تەرىن تۇزەتۋگە ۇمتىلۋى ءتيىس دەگەندى بىلدىرەدى.

«ءتىل جيھادىنىڭ» ماعىناسىن قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلى اباي ءوزىنىڭ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» اتتى تاماشا تۋىندىسىندا بارشاعا تۇسىنىكتى تىلدە جەتكىزە بىلگەن:

بەس نارسەدەن قاشىق بول،

بەس نارسەگە اسىق بول،

ادام بولام دەسەڭىز.

تىلەۋىڭ، ءومىرىڭ الدىڭدا،

وعان قايعى جەسەڭىز.

وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق،

ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق –

بەس دۇشپانىڭ بىلسەڭىز.

تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي،

قاناعات، راقىم ويلاپ قوي –

بەس اسىل ءىس، كونسەڭىز.

4).«مۋمتاحينا» سۇرەسىنىڭ 1-اياتىندا: «ءاي، يمان كەلتىرگەندەر! مە­نىڭ دۇشپاندارىمدى دا، ءوز دۇش­پان­دارىڭدى دا دوس تۇتپاڭدار. ولار سەندەرگە كەلگەن شىندىققا قار­سى كەلسە دە، ولارعا سۇيىسپەنشىلىك كور­سە­تۋ­دەسىڭدەر. ولار پايعامباردى دا، سەن­دەردى دە جاراتقان يەلەرىڭ – ال­لاعا يمان كەلتىردىڭدەر دەپ جۇرت­تان قۋعىندادى. سەندەر مەنىڭ جولىم­دا ريزالىعىمدى ىزدەپ، سوعىسقا شىق­قاندا، ولارعا جاسىرىن دوس بول­ماڭ­دار» دەلىنەدى.

ارينە، قۇران ماتىندەرىن ءبىرىنشى رەت وقىپ وتىرعان ادامعا «پۇتقا تابىنۋشىلاردى» ولتىرۋگە شاقىرىپ تۇرعانداي كورىنۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە بۇل اياتتىڭ ءمان-مازمۇنىن دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن قاسيەتتى قۇ­ران­داعى «جيھاد» تاقىرىبىنا ارنال­عان باسقا اياتتاردى دا بىلگەن ءجون. سونىمەن قاتار، اياتتاردىڭ نە سەبەپتەن تۇسكەندىگىن ءبىلۋ دە ابزال. سوندىقتان، قۇران اياتتارىن دۇرىس ءتۇسىنۋ جانە ماعىنالارىنا وي جۇگىرتۋ ءۇشىن ول اياتتاردىڭ قاي ۋاقىتتا جانە قانداي جاعدايلارعا بايلانىستى اللا تاعالادان جەبىرەيىل پەرىشتە ارقىلى مۇحاممەد پايعامبارىمىزعا جەتكىزىلگەنىن ءبىلۋ قاجەت. بۇل ناقتى وقيعالارعا قاتىستى تۇسىرىلگەن اياتتاردى تىم كەڭ ماعىنادا جورىماۋ ءۇشىن، سونىمەن قاتار ولارعا تەرىس نەمەسە ەكىۇشتى ماعىناداعى تۇسىنىكتەر بەرمەۋ ءۇشىن قاجەت.

شىن مانىندە قۇراندا «جيھاد­قا» قاتىستى اياتتاردىڭ شىعۋ تور­كىنىن زەرتتەۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن مۇحاممەد پايعامباردىڭ مەك­كە­دەگى ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى بايان­دايتىن تاريحي دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتۋ قاجەت.

 

بارشاعا بەلگىلى، 613 جىلى مۇ­­حام­­مەد پايعامبار مەككە تۇرعىن­دارىن يسلام دىنىنە اشىق شاقىرىپ، ءوز دوستارى مەن تۋىستارى جانە مەك­كەنىڭ وزگە دە تۇرعىندارى اراسىنان كوپتەپ جاقتاستار تابا باس­تادى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان قۇلدار بولاتىن. ال يسلامنىڭ كەڭ تارالا باستاۋى مەككە بيلەۋشىلەرىنە ۇناي قويمادى، ويتكەنى، ولار قاعباعا ءتاۋ ەتەتىن اراب تايپالارىنىڭ قا­جى­لىقتارىنان تۇسەتىن كىرىستەن ايىرى­لىپ قالۋدان قورىقتى. پۇتقا تابىنۋشىلاردىڭ بۇل نارازىلىقتارى العاشقى مۇسىلمانداردى قۋعىنداۋعا ۇلاسىپ، سونىڭ سالدارىنان بىرقاتار مۇسىلماندار 615 جىلى ەفيوپياعا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى. وسى­ناۋ العاشقى مۇسىلماندار ءۇشىن قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە اللا تاعالا مۇ­حاممەد پايعامبارعا مىنالاردى ءامىر ەتتى:

1). «مەككەلىك كوپقۇداي­شىل­دار­مەن» كيكىلجىڭگە تۇسپەي، ولاردى اقيقات دىنگە «دانالىقپەن جانە جاق­سى ناسيحاتپەن» شاقىرۋ. وسى جاعدايعا بايلانىستى «ءان-ناحل» سۇرەسىنىڭ 125-اياتىندا: «ادامداردى جاراتقان يەڭنىڭ جولىنا دانالىققا جانە جاقسى نا­سي­حات­قا شاقىر. ءارى ولارمەن سىپايى تۇردە سۇحباتتاس. جاراتقان يەڭ اقي­قات جولىنان اداسقاندار كىم ەكە­نىن جاقسى بىلەدى. ءارى ول تۋرا جولدى تاپ­قانداردى دا جاقسى بىلەدى»دە­لىن­گەن.

2). يسلام دۇشپاندارىمەن قور­­عانىس تۇرىندە سوعىس جۇرگىزۋ. «با­قارا» سۇرەسىنىڭ 190-اياتىندا:«وز­دەرىڭمەن سوعىسقاندارمەن اللا جولىندا شاي­قا­سىڭ­دار دا شەكتەن شىقپاڭدار. نە­گى­زىنەن اللا تاعالا شەكتەن شىعۋ­شى­لاردى جاقسى كورمەيدى»دەلىنگەن.

كەلتىرىلگەن اياتتا اللا تاعالا مۇ­­حام­مەد پايعامبارعا وزىنە قارسى شىق­قاندارمەن تەك قورعانۋ ءۇشىن كۇرەسۋدى بۇيىرادى. بۇل «باقارا» سۇرەسىنىڭ 192-193-اياتتارىندا ناق­تىلانا تۇسكەن: «ولارمەن رايلارىنان قايتقانعا دەيىن، ءارى ءدىن اللاعا ءتان بولعانعا دەيىن شايقاسىڭدار. ەگەر ولار سوعىسۋىن قويسا، اللا ولاردى جارىلقايدى، مەيىرىمىنە الادى. جاۋ جەڭىلگەننەن كەيىن زالىمدارمەن عانا ىمىراسىز كۇرەسۋ كەرەك».

قۇراننىڭ وسى اياتتارى قورعانۋ جا­نە قورعانسىزدار مەن السىزدەردى قورعاۋ ماقساتىندا عانا سوعىسۋ قا­جەتتىگىن مەڭزەيدى. وندا دا تەك ءدىن­بۇزار جاۋلارمەن جانە ونىڭ اشىق وداقتاستارىمەن سوعىسۋعا رۇق­سات ەتىلگەن. سوندىقتان قارۋلى سو­عىس­قا تىيىم سالىنعانىمەن، مۇحام­مەد پايعامبارعا جانە ونىڭ جاقتاس­تارىنا تۋىپ-وسكەن شاھارى – مەك­كەدە سوعىس جۇرگىزۋگە تۋرا كەلدى. مۇنداي جاعدايدا دىنشىلدەرگە ىجدا­ھات­تى بولىپ، ءدىن ءۇشىن كۇش-جى­گەرىن جۇمساۋ بۇيىرىلعان. ال­عاش­قى مۇسىلمانداردىڭ جوعارىدا كەل­تىرىلگەن اياتتارعا بەرگەن تۇسى­نىك­تەمەلەرى ولاردى وسىلاي ءتۇسىنۋ كەرەكتىگىن مەڭزەيدى.

كورىپ وتىرعانىمىزداي، «جيھاد» ءسوزىنىڭ وسى اياتتاعى ماعىناسى ەڭ جي­ناق­تالعان ماعىناسى بولىپ تابىلادى. ءارتۇرلى كەزەڭدەردە ءومىر سۇر­گەن قۇران تاپسىرشىلەرى «جيھادتىڭ» ما­عىناسىن «سوعىس» دەگەن تۇسىنىكپەن شەك­تەمەگەن. بىزگە، ياعني XXI عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مۇسىلماندارعا ۇم­بەتىمىزدىڭ العاشقى بۋىنى يسلامدى قالاي تۇسىنگەنىن ءبىلۋ جانە ءدال سونداي تۇسىنىكتى ۇستانۋ قاجەت.

بىردە مۇحاممەد پايعامبارعا ءبىر ادام كەلىپ، سوعىسقا بارۋعا رۇقسات الماق بولادى. مۇحاممەد پايعامبار ودان: «اتا-انالارىڭنىڭ بىرەۋى ءتىرى مە؟» دەپ سۇرايدى. الگى كىسى: «ەكەۋى دە ءتىرى» دەپ جاۋاپ بەرەدى. مۇحاممەد پاي­عام­بار: «سەن اللانىڭ ساۋابىن ىزدەپ ءجۇرسىڭ بە؟» دەپ سۇرايدى. «ءيا» دەيدى ول. سوندا مۇحاممەد پايعامبار: «اتا-اناڭا بار دا، ولارعا دۇرىس قارا» دەپ بۇيىرادى.

ول كەزەڭدە مۇحاممەد پايعام­بار­دىڭ وكىمى بويىنشا اسكەري شاي­قاس­تاردان كامەلەتتىك جاسقا تولماعاندار، ايەلدەر، قاريالار، اقىل-ەسى تولىق ەمەس­تەر، ناۋقاستار مەن السىزدەر، سون­داي-اق شايقاسقا قاتىسۋعا ءوز اتا-اناسىنان رۇقسات الماعاندار بوساتىلدى. سونىمەن قاتار، باسقىنشى جاۋعا تويتارىس بەرىپ، مايدان شەبى دۇشپاننىڭ جەرىندە بولعاندا، ول جەرلەردەگى ەگىن القاپتارى مەن باۋ-باقشالاردى جويۋعا دا تىيىم سالىنعان بولاتىن.

جوعارىداعى ايتىلعانداردى قو­رىتىندىلاي كەلە، مۇنداي جان-جاق­تى تالداۋ پايعامباردى ۇل­گى تۇتاتىن سۇننەت جولىنداعى مۇسىلماندارعا اسەر ەتۋى ءتيىس، قازىرگى مۇسىلماندار يسلام زاڭدىلىقتارىنا ساي شەشىم شىعارۋ ءۇشىن تۇتاس ماتىنگە ەرەكشە نازار اۋدارعانى ءجون دەپ سانايمىز.

تاعى ءبىر اتاپ ايتارىمىز، قۇرانعا ونىڭ تولىق ءماتىنى مەن اياتتارىنىڭ ءتۇسۋ تاريحىن بىلەتىن عالىمدار عانا دۇرىس تۇسىندىرە الادى. وسى رەتتە 2012 جىلى 25-27 مامىر كۇندەرى ماس­كەۋدە، ودان كەيىن گروزنىيدا رە­سەي، كۋۆەيت، قاتار جانە باسقا دا مۇ­سىل­مان ەلدەرىنىڭ بەلگىلى ءدىن قاي­رات­كەرلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «يسلام دوكتريناسى راديكاليزمگە قارسى» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزىلگەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى.

فورۋمنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قابىلدانعان دەكلاراتسيادا بىلاي دەلىنگەن: «يسلامداعى «جيھاد» ءسوزى كوپتەگەن جان-جاقتى ماعىناعا يە. جيھاد «ۇرىس جۇرگىزۋ» جانە «قار­­سى­لاسقا قارۋ قولدانۋ» مانىندە عا­نا تۇسىنىلمەۋگە ءتيىس. «جيھاد» ۇعى­مىن تەك ۇرىس جۇرگىزۋمەن شەكتەپ، جيھادتىڭ اللا جولىندا جاسالاتىن باسقا يگى امالدارىن ەسكەرمەي تاس­تاۋ دۇرىس ەمەس. مۇنداي قادام جال­­عان جالا مەن ورىنسىز ويلارعا جە­­تەلەيدى. جيھاد اللا جولىندا جا­­سا­­لادى جانە ول بۇ­لىككە اينالماۋى كەرەك. جيھادتىڭ ىزگى ءمان-ماق­سا­­تى وسىندا جاتىر. جيھاد ادام­دار­دىڭ اقيقاتقا قاراي تۋرا جولمەن ءجۇ­رۋىنىڭ جانە قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋى­نىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى».

جيھادقا مۇنداي تۇسىنىك بەرىلۋ سەبەبى – بۇدان ءبىر جىل بۇرىن ءدىن عۇ­لا­مالارى تاراپىنان ارنايى تۇجى­رىم­داما جاسالىپ، ونىڭ ءمانى مەن ماز­مۇنى جيھادتى «جويقىن جوبا» نە­مەسە «كەك الۋ جوسپارى» رەتىندە سا­نامايتىن مۇسىلمان ءدىنىنىڭ وركە­نيەتتىك سيپاتى مەن ميسسياسىنا ساي­كەستەندىرىلگەندىگىندە. يسلامنىڭ ءوزى ادىلەتسىزدىكتىڭ كەز كەلگەن كورىنىسىنە جول بەرمەيدى. جالپىلاي العاندا، جيھادتى «ادامداردىڭ اقيقاتقا قاراي تۋرا جولمەن ءجۇرۋىنىڭ جانە قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋىنىڭ ماڭىزدى قۇرالى» رەتىندە تانۋ ونىڭ ەشبىر جالعان قوسپاسىز، شىنايى سيپاتىن بىلدىرەدى.

وسىعان بايلانىستى ايتىلعان رەسەي مۇفتيلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى رافيل گاينۋتديننىڭ مىنا تۇ­جى­رىمى اتاپ ايتۋعا تۇرارلىق: «جە­كە­لەگەن ەكسترەميستىك جالعان يس­لام­دىق توپتاردىڭ جيھاد جونىندەگى تۇ­سىندىرمەلەرى، سونداي-اق كەيبىر باق-تىڭ جيھادتى «كاپىرلەرگە قارسى سو­عىس» رەتىندە ءتۇسىندىرۋى جالعان ءارى قۇ­ران مەن سۇننەتكە قاراما-قايشى بولىپ كەلەدى. ويتكەنى، سوعىس ارقىلى ءوز دىنىنە كىرگىزۋ وزگەنىڭ مۇلكىن يەلەنۋ سەكىلدى يسلامدا مۇلدەم جول بەرىلمەيتىن جايتتاردىڭ قاتارىنان سانالادى».

قوعامىمىزدا كەڭىنەن تارالعان «جيھاد» تۋرالى جاڭساق تۇسىنىكتىڭ قاساڭ قاتەلىكتەرىن جوققا شىعارۋ ءۇشىن مىناداي ماڭىزدى جايتقا دا باسا نازار اۋدارعىم كەلەدى. يسلام تەر­مينولوگياسىندا «جيھاد» ءسوزى اللا جو­لىنداعى كۇرەس، ياعني اللانىڭ امى­رىنە سايكەس ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن مۇسىلماندار تاراپىنان جاسالاتىن ءىس-ارەكەت مانىندەگى جالپىلاما مازمۇندا قاراستىرىلادى. بۇعان اللا تاعالانىڭ قۇراندا ايتىلعان سوزدەرى دالەل: «شىنايى يمان كەلتىرگەندەر – شىن مانىندە اللاعا جانە ونىڭ ەلشىسىنە سەنگەندەر، سوسىن كۇدىكتەنبەي، اللا جولىندا مال-جانىن سارپ ەتكەندەر. مىنە، سولار – شىنشىلدار» («ءال-حۇجىرات» سۇرەسىنىڭ 15-اياتى).

وسىنداي العىشارتتاردىڭ شى­نايىلىعى مەن ماڭىزدىلىعىمەن قاتار قۇراندا دا، يسلامي ادەبيەتتە دە اراب تىلىندەگى «جيھاد» ءسوزىنىڭ ماعىناسى «تىرىسۋ»، «تالپىنۋ»، «بار كۇشىن سالۋ»، «ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى قيىن­دىقتاردى تابان­دى­لىقپەن كوتەرە ءبىلۋ» دەگەندى بىل­دىرەتىنىن، ال قازىرگى زاماناۋي تۇسىنىكتە بۇل ۇعىم مۇلدە باسقا: «ال­لا جولىندا مالى مەن جانىن اياماۋ، اللا جولىندا تەر توگىپ، قىزمەت ەتۋ» سەكىلدى تەرەڭ جانە ىزگى ۇعىمعا يە ەكەنىن اتاپ ايتقان ءجون.

قۇرانعا سايكەس «جيھاد» ۇعىمى ادام ءومىرىنىڭ كوپتەگەن قىرلارىنا ءارتۇرلى دەڭگەيدە قاتىستى بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا مۇسىلمان الە­مىندە «جيھادتى» الەۋمەتتىك-ەكو­نو­ميكالىق دامۋ مەن ناقتى ماق­ساتتارعا جەتۋ جولىندا بارىنشا كۇش سالۋ ءۇردىسى رەتىندە كەڭ ماعى­نادا تۇسىندىرىلەدى. مىسالى، قۇنار­لى جەرلەردىڭ شو­لەيت­كە اينالۋىمەن كۇرەس، استىق ناۋ­قانى، ساۋات­سىز­دىقتى جويۋ جانە ت.ب. جو­نىن­­دە ءسوز قوزعالعاندا، «جي­ھاد» ۇعى­مى قول­دا­نىلادى. سون­دىق­تان دا بولار، يراندا اۋىل شا­رۋا­شى­لى­عى مينيسترلىگىن «اۋىل شا­رۋا­شى­لى­عىن­داعى جيھاد مينيسترلىگى» دەپ رەسمي اتايدى.

وكىنىشكە قاراي، تەررورشىلار «جي­ھاد» تۇجىرىمداماسىن وزدەرىنىڭ كوزقاراستارىن قولدامايتىن جانداردى ءولتىرۋىن اقتاۋ ماقساتىندا پايدالانادى. قىلمىسكەرلەردىڭ وسى توبى جيھادتى مۇسىلماننىڭ ءبىر پارىزىنداي قابىلداپ، اللا تاعالا بەلگىلەپ بەرگەن بەس پارىزدى التاۋعا شىعارىپ جىبەردى. باسقاشا ايتقاندا، بۇگىنگى تاڭدا بۇل جالعان سەنىمدى جاساندى تۇردە ەنگىزۋ راديكالدى يسلام توپتارىندا ايقىن كورىنىس بەرىپ، مەملەكەت پەن قوعامعا قارسى قاۋىپ-قاتەرلەرمەن بايلانىستى بولىپ وتىر.

يسلامدىق راديكاليزمدى ۇستا­نۋشىلاردىڭ مۇنداي ادىستەرى مەن ستراتەگيالارى زاماناۋي الەمدە ءدىني ەكسترەميزم كورىنىستەرىن تۋىنداتىپ، ءتىپتى، دامي كەلە، حالىقارالىق تەرروريزمگە دەيىن ۇلاسۋدا. كەيبىر دەرەك كوزدەرىنە سۇيەنسەك، دۇنيەجۇزىندە جىل سايىن 320-دان 660-قا دەيىن تەررورلىق اكتىلەر جاسالادى، ولاردىڭ تورتتەن ءۇشى يسلام اتىن جامىلعان لاڭكەستەرگە تيەسىلى. تەرروريزمنىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ ورتاق تۇسى – ءوز ارامزا ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋدىڭ باستى قۇرالى رەتىندە وزدەرىنىڭ دۇنيەتانىمىن، يدەولوگياسىن، مىنەز-قۇلقىن، ءومىر ءسۇرۋ سالتىن كۇشتەپ تاڭۋ، بەيبىت تۇرعىنداردى قاساقانا ءولتىرۋ نەمەسە ولتىرۋمەن قورقىتۋ جانە زورلىق-زومبىلىقتىڭ باسقا دا تۇرلەرىن پايدالانۋ.

ءدىن اتىن جامىلعان ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك يدەولوگيالاردىڭ تارالۋ ءۇردىسى سوڭعى كەزدەرى بۇكىل الەمدە كەڭ كولەمدى سيپات الۋدا، بۇل ادامزات قوعامىنىڭ تۇراقتىلىعىنا تونگەن ايقىن قاۋىپ بولىپ وتىر. مىنە، سوندىقتان دا ەلباسى نۇر­سۇل­تان نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەم­لە­كەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» ات­تى ءوزىنىڭ قازاقستان حالقىنا جول­داۋ­ىندا راديكاليزم، ەكسترەميزم جانە تەرروريزمنىڭ بارلىق تۇرلەرى مەن كورىنىستەرىنە قار­سى كۇرەس جۇرگىزۋدى مەملەكەت پەن ونىڭ ينستيتۋتتارىنىڭ ماڭىزدى قىز­مەت باعىتى رەتىندە بەلگىلەدى. سون­داي-اق، ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىندا قوعام ىشىندە، اسىرەسە، جاستار اراسىندا ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋدى كۇشەيتۋ قاجەتتىلىگىنە، سونىمەن قاتار، حالقىمىزدىڭ زاي­ىر­لى مەملە­كەت – قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ سالت-داستۇرلەرى مەن ما­دەني قۇن­دى­لىق­­تارىنا سايكەس كەلەتىن ءدىني ساناسىن قالىپتاستىرۋعا ايرىقشا كوڭىل ءبولىندى.

قازىرگى تاڭدا ەلباسىمىزدىڭ تاپسىرماسىمەن بەس جىلعا جوسپارلانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم­گە قارسى كۇرەس جونىندەگى مەملەكەتتىك باع­دارلاما جاسالدى. بۇل باعدارلامانىڭ ماقساتى – ءدىني ەكسترەميزم كورىنىس­تەرى­نىڭ الدىن الۋ جانە تەرروريزم قاۋپىن بولدىرماۋ ارقىلى ادامنىڭ، قوعام­نىڭ جانە مەم­لەكەتتىڭ قاۋىپ­سىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ.

2017 جىلعا قاراي قازاقستان حال­قى، سونىڭ ىشىندە جاستار، اسىرەسە، ءدى­­ني نەگىزدەگى راديكالدى يدەولوگيا ىقپالىنا بەيىم نەمەسە سوعان ۇشى­­را­عاندار ەكسترەميزم مەن تەرروريزم يدەيا­لارىنا قارسى سانانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان كەشەن­دى الدىن الۋ جۇمىستارىمەن قامتى­لاتىن بولادى.

قايرات لاما ءشارىپ،

ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى

Abai.kz

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1559
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2250
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3503