سەنبى, 20 ءساۋىر 2024
جاڭالىقتار 5425 0 پىكىر 19 تامىز, 2009 ساعات 21:52

فريمەن دايسون. ەرەتيچەسكيە مىسلي و ناۋكە ي وبششەستۆە

ينستيتۋت پەرسپەكتيۆنىح يسسلەدوۆاني، پرينستون، نيۋ-دجەرسي، سشا

پۋبليچنايا لەكتسيا فوندا «ديناستيا»، 23 مارتا 2009 گودا، موسكۆا، فيان

ينستيتۋت پەرسپەكتيۆنىح يسسلەدوۆاني، پرينستون، نيۋ-دجەرسي، سشا

پۋبليچنايا لەكتسيا فوندا «ديناستيا»، 23 مارتا 2009 گودا، موسكۆا، فيان

پروستيتە، زدەس سكازانو «پۋبليچنىە لەكتسي پو فيزيكە ي ماتەماتيكە»، ەتو نەۆەرنو. ۋج پروستيتە، نو مى نە بۋدەم گوۆوريت سەگودنيا و فيزيكە ي ماتەماتيكە. زدەس وني وشيبليس. كرومە توگو، يا پروشۋ پروششەنيا زا تو، چتو منە پريدەتسيا گوۆوريت پو-انگليسكي: يا تاك پلوحو زنايۋ رۋسسكي، چتو نە سموگ بى پوگوۆوريت پو-رۋسسكي داجە س كوشكوي.
يتاك، يا ناچينايۋ. ەتو بۋدەت پروستو لەكتسيا و جيزني ۆووبششە، نە و ناۋكە، نە و فيزيكە. يا راسسكاجۋ، چتو موگۋ. نەحوروشو، كوگدا مى، ستاريكي، پىتاەمسيا سورەۆنوۆاتسيا س مولودىمي. وني نامنوگو سووبرازيتەلنەە ناس. ەتو وني ۆسەگدا زنالي ناۋكۋ. پوتومۋ چتو مى، ستاريكي، سكورەە فيلوسوفى، ا مولودىە ليۋدي — ۋچەنىە. تاك ۋج ۋستروەن مير.
1. نۋجدا ۆ ەرەتيكاح
يا پريزناتەلەن فوندۋ «ديناستيا» ي ليچنو اننە پيوتروۆسكوي زا تو، چتو وني پريگلاسيلي مەنيا پروچيتات لەكتسيۋ و بۋدۋششەم. نو ۆناچالە يا دولجەن سكازات، چتو، كاك ۋچەنىي، يا نە وسوبەننو سكلونەن دوۆەريات پرەدسكازانيام بۋدۋششەگو. ناۋكا دەلاەتسيا نەپرەدسكازۋەمىم وبرازوم. ۋچەنىە زانيمايۋتسيا كاك راز تەم، چتو پلانيرۋيۋت ەكسپەريمەنتى، رەزۋلتاتى كوتورىح بۋدۋت زاۆەدومو كاك موجنو مەنەە پرەدسكازۋەمىمي، ا زاتەم پروۆوديات يح ي سموتريات، چتو پولۋچيتسيا. موجنو داجە سكازات تاك: ەسلي چتو-تو پرەدسكازۋەمو، تو ەتو نە ناۋكا. پوەتومۋ، كوگدا يا دەلايۋ پرەدسكازانيا، يا ۆىستۋپايۋ نە ۆ رولي ۋچەنوگو. يا بۋدۋ ۆىستۋپات سەگودنيا ۆ رولي فانتازەرا، ي موي پرەدسكازانيا بۋدۋت سكورەە ناۋچنوي فانتاستيكوي، چەم ناۋكوي. پرەدسكازانيا پيساتەلەي-فانتاستوۆ، كاك يزۆەستنو، نا ۋديۆلەنيە نەتوچنى. وني سترەمياتسيا سكورەە ۆووبرازيت، چتو موگلو بى سلۋچيتسيا، نەجەلي وپيسات، چتو سلۋچيتسيا ۆ دەيستۆيتەلنوستي. ا يا سترەمليۋس، فانتازيرۋيا، وسپوريت پرەوبلادايۋششيە ۆ ناشي دني دوگمى. ەتي دوگمى موگۋت وكازاتسيا پراۆيلنىمي، نو ۆسيو راۆنو ستويت يح وسپاريۆات. ي يا گورجۋس تەم، چتو يا ەرەتيك.
پرينوشۋ سۆوي يزۆينەنيا زا تو، چتو بۋدۋ گوۆوريت وبو ۆسەح ەتيح پروبلەماح س امەريكانسكوي توچكي زرەنيا. منە پرەكراسنو يزۆەستنو، چتو پەرەد روسسيەي ستويات درۋگيە پروبلەمى. نو يا تاكجە زنايۋ، چتو سوۆەرشەننو نە وسۆەدوملەن و سەگودنياشنيح روسسيسكيح رەالياح، پوەتومۋ س موەي ستورونى بىلو بى وچەن گلۋپو پىتاتسيا راسسكازىۆات ليۋديام، جيۆۋششيم ۆ روسسي، كاك رەشات روسسيسكيە پروبلەمى.
2. زەملەۋسترويستۆو ي كليمات
يا سوبيرايۋس يزلوجيت سەگودنيا پيات ەرەسەي. مويا پەرۆايا ەرەس سوستويت ۆ توم، چتو ۆەس نىنەشني اجيوتاج ۆوكرۋگ گلوبالنوگو پوتەپلەنيا سيلنو پرەۋۆەليچەن. زدەس يا ۆىستۋپايۋ پروتيۆ سۆياششەننوگو براتستۆا سپەتسياليستوۆ پو مودەليروۆانيۋ كليماتا ي تولپ ۆۆەدەننىح يمي ۆ زابلۋجدەنيە گراجدان، كوتورىە ۆەريات تسيفرام، پرەدسكازىۆاەمىم كليماتيچەسكيمي مودەليامي. وني، كونەچنو، گوۆوريات، چتو ۋ مەنيا نەت مەتەورولوگيچەسكوگو وبرازوۆانيا، ا سلەدوۆاتەلنو، يا نە وبلادايۋ دوستاتوچنوي كۆاليفيكاتسيەي، چتوبى راسسۋجدات وب ەتيح ۆوپروساح. نو يا يزۋچال مودەلي كليماتا ي زنايۋ يح ۆوزموجنوستي. ەتي مودەلي وسنوۆانى نا رەشەني گيدروديناميچەسكيح ۋراۆنەني، ي وني زامەچاتەلنو وپيسىۆايۋت دۆيجەنيا جيدكوستەي ي گازوۆ ۆ اتموسفەرە ي ۆ وكەاناح. نو وني وچەن پلوحو وپيسىۆايۋت وبلاكا، پىل، حيميۋ ي بيولوگيۋ پولەي، سەلحوزۋگودي ي لەسوۆ. وني ي بليزكو نە پودحوديات ك تومۋ، چتوبى وپيسات رەالنىي مير، ۆ كوتوروم مى جيۆەم. ۆ رەالنوم ميرە منوگو گريازي ي پۋتانيتسى ي منوگو توگو، چتو مى پوكا ەششە نە پونيماەم. ۋچەنومۋ نامنوگو پروششە سيدەت ۆ پومەششەني س كونديتسيونەروم ي پروگونيات سۆوي مودەلي نا كومپيۋتەراح، چەم ودەتسيا پو-زيمنەمۋ ي يزمەريات تو، چتو رەالنو پرويسحوديت سنارۋجي، ۆ بولوتاح ي ۆ وبلاكاح. ۆوت پوچەمۋ سپەتسياليستى پو مودەليروۆانيۋ كليماتا تاك ۆەريات سوبستۆەننىم مودەليام.
نە ۆىزىۆاەت سومنەنيا، چتو مەستامي نا ناشەي پلانەتە دەيستۆيتەلنو پرويسحوديت پوتەپلەنيە كليماتا. يا ۆوۆسە نە گوۆوريۋ، چتو ەتو پوتەپلەنيە نە ۆىزىۆاەت پروبلەم. ۆپولنە وچەۆيدنو، چتو ۆىزىۆاەت. ۆپولنە وچەۆيدنو، چتو نام سلەدۋەت سترەميتسيا رازوبراتسيا ۆو ۆسيوم ەتوم لۋچشە. نو يا گوۆوريۋ، چتو ەتي پروبلەمى سيلنو پرەۋۆەليچەنى. نا نيح تراتياتسيا دەنگي ي وتۆلەكاەتسيا ۆنيمانيە وت درۋگيح پروبلەم، بولەە اكتۋالنىح ي بولەە ۆاجنىح، تاكيح كاك بەدنوست، ينفەكتسيوننىە زابولەۆانيا، وبرازوۆانيە، زدراۆووحرانەنيە ي سوحرانەنيە جيۆىح سۋششەستۆ، ناسەليايۋششيح سۋشۋ ي وكەانى، نە گوۆوريا ۋجە و سامىح ۆاجنىح يز ۆسەح پروبلەم — ۆوينى ي ميرا ي يادەرنوگو ورۋجيا، و كوتورىح يا سەگودنيا ەششە راسسكاجۋ.
يا نەمنوگو راسسكاجۋ و پروبلەمە گلوبالنوگو پوتەپلەنيا، پوتومۋ چتو ەتو ينتەرەسنايا پروبلەما، حوتيا ەە ۆاجنوست ي پرەۋۆەليچەنا. چتوبى پودروبنو رازوبراتسيا ۆ پوتوكاح ۋگلەرودا ۆ اتموسفەرە ي بيوسفەرە، نۋجنو يزمەريت چيسلەننىە زناچەنيا منوجەستۆا پارامەتروۆ. يا نە حوچۋ زاپۋتىۆات ۆاس منوجەستۆوم چيسەل، پوەتومۋ پوپروشۋ ۆاس زاپومنيت تولكو ودنو چيسلو. چيسلو، كوتوروە يا پروشۋ ۆاس زاپومنيت، — ودنا ترەت ميلليمەترا ۆ گود. سەيچاس يا وبياسنيۋ، چتو ەتو چيسلو زناچيت. پرەدستاۆتە سەبە تۋ پولوۆينۋ پوۆەرحنوستي سۋشي، كوتورايا نە پوكرىتا ني پۋستىنيامي، ني پوليارنىمي لدامي، ني گورودامي، ني دوروگامي، ني پاركوۆكامي. ەتا پولوۆينا پوۆەرحنوستي سۋشي پوكرىتا پوچۆوي، كوتورايا پوددەرجيۆاەت راستيتەلنوست توگو يلي ينوگو تيپا، بۋد تو سەلحوزۋگوديا، لەسا يلي بولوتا. كاجدىي گود ەتا پولوۆينا پوۆەرحنوستي سۋشي پوگلوششاەت ي پرەۆراششاەت ۆ بيوماسسۋ نەكوتورۋيۋ دوليۋ توگو ۋگلەكيسلوگو گازا، كوتورىي مى ۆىبراسىۆاەم ۆ اتموسفەرۋ. نام نەيزۆەستنو، ناسكولكو ۆەليكا ەتا دوليا، پوتومۋ چتو مى نە پومەريلي پريروست يلي سوكراششەنيە بيوماسسى. بيوماسسا — ەتو ي جيۆىە سۋششەستۆا، ي وستانكي تەح جيۆىح سۋششەستۆ، كوتورىە ۋجە ۋمەرلي. چيسلو، كوتوروە يا پروسيل ۆاس زاپومنيت، — ترەت ميلليمەترا ۆ گود — ەتو ۋسرەدنەننىي پريروست تولششينى بيوماسسى نا پولوۆينە پوۆەرحنوستي سۋشي، ك كوتورومۋ پريۆەلو بى پوگلوششەنيە ۆسەگو ۋگلەكيسلوگو گازا، كوتورىي مى ۆىبراسىۆاەم، سجيگايا يسكوپاەموە توپليۆو. ۋسرەدنەننىي پريروست تولششينى سوستاۆيل بى ودنۋ ترەت ميلليمەترا ۆ گود.
سمىسل ەتيح راسچەتوۆ ۆ توم، چتو پوگلوششەنيە اتموسفەرنوگو ۋگلەرودا پوچۆوي موجەت يدتي س وچەن حوروشەي سكوروستيۋ. چتوبى وستانوۆيت پريروست كونتسەنتراتسي ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە، بيوماسسۋ پوچۆى نۋجنو ۋۆەليچيۆات ۆسەگو ليش نا ترەت ميلليمەترا ۆ گود. نا پلودورودنىي ۆەرحني سلوي پوچۆى پريحوديتسيا وكولو دەسياتي پروتسەنتوۆ بيوماسسى، پوەتومۋ ۋۆەليچەنيە بيوماسسى نا ترەت ميلليمەترا ۆ گود سووتۆەتستۆۋەت پريروستۋ ۆەرحنەگو سلويا پوچۆى پريمەرنو نا تري ميلليمەترا ۆ گود. يزمەنەنيا مەتودوۆ سەلسكوگو حوزيايستۆا، ناپريمەر وتكاز وت ۆسپاشكي، پريۆەدۋت ك نە مەنەە بىسترومۋ پريروستۋ بيوماسسى. ەسلي مى ۆىراششيۆاەم زەرنوۆىە، نە ۆسپاحيۆايا پوچۆۋ، تو بولشە بيوماسسى ۋحوديت ۆ كورني، كوتورىە وستايۋتسيا ۆ زەملە، ي مەنشە ۋگلەرودا ۆوزۆراششاەتسيا ۆ اتموسفەرۋ. ەسلي مى س پوموششيۋ گەننوي ينجەنەري پولۋچيم سورتا س بولشەي بيوماسسوي كورنەي، مى، پو-ۆيديمومۋ، سموجەم دوبيتسيا توگو، چتوبى پريروست تولششينى پوچۆى شەل ەششە نامنوگو بىسترەە. يز ەتيح پروستىح راسچەتوۆ يا دەلايۋ ۆىۆود، چتو پروبلەما پوستۋپلەنيا ۆ اتموسفەرۋ ۋگلەكيسلوگو گازا ەست پروبلەما نە مەتەورولوگي، ا زەملەۋسترويستۆا. ني ودنا كومپيۋتەرنايا مودەل اتموسفەرى ي وكەانا نە سپوسوبنا پرەدسكازىۆات، كاك مى بۋدەم راسپورياجاتسيا ناشيمي زەمەلنىمي ۋگوديامي.
مى موجەم ي نە راسسچيتىۆات سرەدني پريروست بيوماسسى ۆ ماسشتابە ۆسەي زەملي، ا راسسموترەت ەتۋ پروبلەمۋ ۆ لوكالنوم اسپەكتە. پرەدستاۆيم سەبە تاكۋيۋ ۆوزموجنۋيۋ كارتينۋ بۋدۋششەگو: كيتاي پرودولجاەت رازۆيۆاتسيا كاك يندۋستريالنايا دەرجاۆا، ۆو منوگوم زاۆيسياششايا وت سجيگانيا ۋگليا، ا ۆ سوەدينەننىح شتاتاح رەشايۋت پوگلوششات ۆىبراسىۆاەمىي پري ەتوم ۋگلەكيسلىي گاز پوسرەدستۆوم ۋۆەليچەنيا بيوماسسى پوچۆى. كوليچەستۆو بيوماسسى، كوتورايا موجەت ناكاپليۆاتسيا ۆ جيۆىح چاستياح راستەني ي دەرەۆەۆ، وگرانيچەنو، نو نيچتو نە وگرانيچيۆاەت كوليچەستۆو بيوماسسى، كوتوروە موجەت وتكلادىۆاتسيا ۆ پوچۆە. كرۋپنوماسشتابنوە پريراششەنيە پوچۆى موجەت وكازاتسيا ۆىگودنىم، ا موجەت ي نە وكازاتسيا، ۆ زاۆيسيموستي وت ەكونوميچەسكيح پوكازاتەلەي زەرنوۆىح، پولۋچەننىح س پوموششيۋ گەننوي ينجەنەري. نو، پو كراينەي مەرە، ەست ۆپولنە وبسۋجداەمايا ۆوزموجنوست، چتو كيتاي بۋدەت وبوگاششاتسيا، سجيگايا ۋگول، ۆ تو ۆرەميا كاك سوەدينەننىە شتاتى وبلاگودەتەلستۆۋيۋت وكرۋجايۋششۋيۋ سرەدۋ ناكوپلەنيەم پوچۆى، بلاگوداريا تومۋ، چتو اتموسفەرا بۋدەت وبەسپەچيۆات بەسپلاتنۋيۋ ترانسپورتيروۆكۋ ۋگلەرودا وت كيتايسكيح گورنىح رازرابوتوك ۆ امەريكانسكۋيۋ زەمليۋ، ي سودەرجانيە ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ نەي وستانەتسيا پوستوياننىم. تاكيە ۆوزموجنوستي ستويت ۋچيتىۆات، كوگدا مى ۆىسلۋشيۆاەم پرەدسكازانيا، كاسايۋششيەسيا يسكوپاەموگو توپليۆا ي يزمەنەني كليماتا. ەسلي نا ناشەي پلانەتە ۆ بليجايشيە پياتدەسيات لەت ۆوتسارياتسيا بيوتەحنولوگي، پودوبنو تومۋ كاك زا پوسلەدنيە پياتدەسيات لەت ۆوتساريليس كومپيۋتەرنىە تەحنولوگي، تو پراۆيلا يگرى ۆ وبلاستي كليماتا راديكالنو يزمەنياتسيا.
كوگدا يا پريسلۋشيۆايۋس ك پۋبليچنىم دەباتام وب يزمەنەنياح كليماتا، منە بروسايۋتسيا ۆ گلازا كولوسسالنىە پروبەلى ۆ ناشيح زنانياح، نەپولنوتا ناشيح نابليۋدەني ي پوۆەرحنوستنوست ناشيح تەوري. ۆو منوگيح فۋندامەنتالنىح پروتسەسساح ۆ ەكولوگي زەملي مى رازبيراەمسيا پلوحو. تولكو ەسلي مى رازبەرەمسيا ۆ نيح نامنوگو لۋچشە، مى سموجەم پوستاۆيت توچنىي دياگنوز نىنەشنەگو سوستويانيا ناشەي پلانەتى. ەسلي مى پىتاەمسيا زابوتيتسيا و زەملە توچنو تاك جە، كاك مى زابوتيمسيا و بولنوم چەلوۆەكە، ۆناچالە نۋجنو دياگنوستيروۆات بولەزن، ي ليش زاتەم ەە لەچيت. دليا ەتوگو نۋجنو نابليۋدات زا پروتسەسسامي، پرويسحودياششيمي ۆ بيوسفەرە، ي يزمەريات يح پارامەترى.
ۆسە سوگلاسنى س تەم، چتو ۋۆەليچەنيە كونتسەنتراتسي ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە پريۆەدەت ك دۆۋم ۆاجنىم پوسلەدستۆيام، ودنومۋ كليماتيچەسكومۋ ي ودنومۋ نەكليماتيچەسكومۋ. پەرۆوە — ەتو فيزيچەسكيە يزمەنەنيا لۋچيستوگو پەرەنوسا ەنەرگي ۆ اتموسفەرە، ا ۆتوروە —بيولوگيچەسكيە يزمەنەنيا راستيتەلنوستي نا سۋشە ي ۆ ميروۆوم وكەانە. وتنوسيتەلنو توگو، كاكوە يز ەتيح پوسلەدستۆي ۆاجنەە، منەنيا راسحودياتسيا، كاك ي وتنوسيتەلنو توگو، بۋدۋت لي ەتي پوسلەدستۆيا، پو وتدەلنوستي يلي ۆمەستە، بلاگوپرياتنى يلي ۆرەدنى. فيزيچەسكيە پوسلەدستۆيا پروياۆليايۋتسيا ۆ يزمەنەني وسادكوۆ، وبلاچنوستي، سيلى ۆەترا ي تەمپەراتۋرى، كوتورىە وبىچنو سۆاليۆايۋت ۆ كۋچۋ ي نازىۆايۋت ۆۆودياششيم ۆ زابلۋجدەنيە تەرمينوم «گلوبالنوە پوتەپلەنيە». ۆو ۆلاجنوم ۆوزدۋحە يزمەنەنيا لۋچيستوگو پەرەنوسا، ۆىزىۆاەمىە ۋگلەكيسلىم گازوم، زاۆەدومو پەرەكرىتى نامنوگو بولەە سيلنىم پارنيكوۆىم ەففەكتوم ۆوديانىح پاروۆ. ۋگلەكيسلىي گاز يگراەت ۆاجنۋيۋ رول تام، گدە ۆوزدۋح سۋحوي، ا سۋحوي ون وبىچنو ليش تام، گدە حولودنو. پوتەپلەنيە، ۆىزىۆاەموە ۋگلەكيسلىم گازوم، سيلنەە ۆسەگو تام، گدە ۆوزدۋح سۋحوي ي حولودنىي، تو ەست پرەجدە ۆسەگو ۆ اركتيكە، ا نە ۆ تروپيكاح، پرەجدە ۆسەگو زيموي، ا نە لەتوم، ي پرەجدە ۆسەگو نوچيۋ، ا نە دنەم. تاكيە پوتەپلەنيا ۆپولنە رەالنى، نو وني ۆ وسنوۆنوم دەلايۋت حولودنىە رايونى تەپلەە، ا نە جاركيە رايونى ەششە جارچە. پرەدستاۆليات لوكالنىە پوتەپلەنيا ۋسرەدنەننىمي گلوبالنىمي پوكازاتەليامي — زناچيت، پو مەنشەي مەرە، ۆۆوديت ليۋدەي ۆ زابلۋجدەنيە.
پودليننايا پريچينا، پو كوتوروي كونتسەنتراتسيا ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە يمەەت تاكوە بولشوە بيولوگيچەسكوە زناچەنيە، سوستويت ۆ توم، چتو ەتا كونتسەنتراتسيا وچەن مالا. پولە كۋكۋرۋزى يلي ليۋبوي درۋگوي زەرنوۆوي كۋلتۋرى، راستۋششەي نا سولنتسە ۆ ياسنىي پولدەن، پوگلوششاەت ۆەس ۋگلەكيسلىي گاز ۆ مەترە ناد زەملەي پريمەرنو زا پيات مينۋت. ەسلي بى ۆوزدۋح نەپرەرىۆنو نە پەرەمەشيۆالسيا زا سچەت كونۆەكتسيوننىح پوتوكوۆ ي ۆەتروۆ، كۋكۋرۋزا پەرەستالا بى راستي. وكولو ودنوي دەسياتوي ۆسەگو اتموسفەرنوگو ۋگلەكيسلوگو گازا ۋحوديت نا پريروست بيوماسسى كاجدوە لەتو ي ۆوزۆراششاەتسيا وبراتنو ۆ اتموسفەرۋ كاجدۋيۋ وسەن. ۆوت پوچەمۋ پوسلەدستۆيا سجيگانيا يسكوپاەموگو توپليۆا نەلزيا وتدەليت وت پوسلەدستۆي روستا ي رازلوجەنيا راستەني. سۋششەستۆۋەت پيات حرانيليشش ۋگلەرودا، دوستۋپنوگو دليا ۋتيليزاتسي جيۆىمي ورگانيزمامي ۆو ۆرەمەننوم ماسشتابە تىسياچەلەتي. ەتي پيات حرانيليشش — ەتو اتموسفەرا، نازەمنايا راستيتەلنوست، پوددەرجيۆايۋششايا ەە پوچۆا، ناسەلەننىي مورسكوي راستيتەلنوستيۋ ۆەرحني سلوي وكەانا ي رازۆەداننىە نامي زاپاسى يسكوپاەموگو توپليۆا. يز ەتيح پياتي حرانيليشش مەنشە ۆسەگو ۋگلەرودا سودەرجيت اتموسفەرا، ا بولشە ۆسەگو — يسكوپاەموە توپليۆو، نو ۆسە وني پو رازمەرۋ سراۆنيمى ي ۆسە وني سيلنو ۆزايمودەيستۆۋيۋت درۋگ س درۋگوم. چتوبى رازوبراتسيا ۆ ليۋبوم يز نيح، نۋجنو رازوبراتسيا ۆو ۆسەح پياتي. نام نەيزۆەستنو، ۆوزموجنو لي پوسرەدستۆوم راتسيونالنوگو زەملەۋسترويستۆا ۋۆەليچيت نا چەتىرە ميللياردا تونن ۆ گود پريروست ۋگلەرودا ۆ توم حرانيليششە، كوتوروە وبرازۋەت پوچۆا، ا يمەننو تاكوە ۋۆەليچەنيە سكوروستي پريروستا پوترەبوۆالوس بى، چتوبى وستانوۆيت پريروست كونتسەنتراتسي ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە. ۆسيو، چتو مى موجەم سكازات س ۋۆەرەننوستيۋ، — ەتو چتو تەورەتيچەسكي تاكايا ۆوزموجنوست ەست، ي ەە سلەدۋەت ۆسەرەز يسسلەدوۆات.
بولشينستۆو يزۆەستنىح منە ديسكۋسسي، پوسۆياششەننىح ناۋچنىم ي ەكونوميچەسكيم اسپەكتام گلوبالنوگو پوتەپلەنيا، وبحوديات ستورونوي سامىي ۆاجنىي ۆوپروس. ەتو ۆوپروس سكورەە رەليگيوزنوگو، چەم ناۋچنوگو سۆويستۆا. سۋششەستۆۋەت تاكايا ۆسەميرنايا سۆەتسكايا رەليگيا — ەە موجنو نازۆات ەنۆايرونمەنتاليزموم، — سوگلاسنو كوتوروي رول ليۋدەي نا زەملە — ەتو رول ۋپراۆليايۋششيح حوزيايستۆوم، پورتيت پلانەتۋ وتحودامي ناشەي روسكوشي — گرەح، ا پراۆەدنىي پۋت سوستويت ۆ توم، چتوبى جيت كاك موجنو ەكونومنەە. وسنوۆام ەۆايرونمەنتاليستسكوي ەتيكي ۋچات دەتەي ۆ دەتسكيح ساداح، شكولاح ي كوللەدجاح پو ۆسەمۋ ميرۋ. ەنۆايرونمەنتاليزم زانيال مەستو سوتسياليزما، ستاۆ ۆەدۋششەي سۆەتسكوي رەليگيەي. ەتا رەليگيا يمەەت پروچنىە ەتيچەسكيە وسنوۆى. ۋچەنىە ي ەكونوميستى موگۋت سوگلاسيتسيا س بۋدديستسكيمي موناحامي ي حريستيانسكيمي پروپوۆەدنيكامي، چتو رازرۋشەنيە ناشەي ەستەستۆەننوي سرەدى وبيتانيا ەست زلو، ا بەرەجنايا وحرانا پتيتس ي بابوچەك — بلاگو. ۆسەميرنوە سووبششەستۆو ەنۆايرونمەنتاليستوۆ يمەەت وچەن سيلنۋيۋ پوزيتسيۋ ۆ مورالنوي سفەرە ي ۆەدەت چەلوۆەچەسكيە سوتسيۋمى پو پۋتي نادەجدى نا لۋچشەە بۋدۋششەە. ەنۆايرونمەنتاليزم، كاك رەليگيا نادەجدى ي پوچتيتەلنوگو وتنوشەنيا ك پريرودە، پريشەل ۆسەرەز ي نادولگو. ەتۋ رەليگيۋ مى ۆسە موجەم رازدەليت، نەزاۆيسيمو وت توگو، ۆەريم لي مى ۆ وپاسنوست گلوبالنوگو پوتەپلەنيا.
نو، ك سوجالەنيۋ، دۆيجەنيە ەنۆايرونمەنتاليزما پرينيالو ۆ كاچەستۆە ودنوگو يز دوگماتوۆ سۆوەي ۆەرى ۋبەجدەنيە، چتو گلوبالنوە پوتەپلەنيە سيلنەە، چەم چتو-ليبو درۋگوە، ۋگروجاەت ەكولوگي ناشەي پلانەتى. ۆوت پوچەمۋ سپورى و گلوبالنوم پوتەپلەني ستالي تاكيمي گورياچيمي ي وجەستوچەننىمي. وبششەستۆەننوست پوۆەريلا ۆ تو، چتو ليۋبوي چەلوۆەك، كوتورىي وتنوسيتسيا ك وپاسنىم پوسلەدستۆيام گلوبالنوگو پوتەپلەنيا سكەپتيچەسكي، ياۆلياەتسيا ۆراگوم وكرۋجايۋششەي سرەدى. تەپەر پەرەد سكەپتيكامي ۆرودە مەنيا ستويت نەپروستايا زاداچا — ۋبەديت وبششەستۆەننوست ۆ وبراتنوم. منوگيە يز تاكيح سكەپتيكوۆ — پرەداننىە ەنۆايرونمەنتاليستى. وني س ۋجاسوم نابليۋدايۋت، كاك ۆسەوبششايا ودەرجيموست گلوبالنىم پوتەپلەنيەم وتۆلەكاەت ۆنيمانيە وبششەستۆەننوستي وت نامنوگو بولەە سەرەزنىح وپاسنوستەي، ۋجە سەگودنيا ۋگروجايۋششيح ناشەي پلانەتە. ناپريمەر، پويستينە سەرەزنايا ۋگروزا وكرۋجايۋششەي سرەدە يسحوديت وت نەكونتروليرۋەموگو روستا ناسەلەنيا زەملي. نو پري ەتوم مەجدۋ ۆوزراستانيەم بلاگوسوستويانيا چەلوۆەچەسكيح پوپۋلياتسي ي پادەنيەم روجداەموستي نابليۋداەتسيا سيلنايا پولوجيتەلنايا كوررەلياتسيا.
زا ۆتورۋيۋ پولوۆينۋ XX ۆەكا، كوگدا مەكسيكا ستالا بوگاتوي سترانوي، رازمەر سرەدنەي مەكسيكانسكوي سەمي ۋپال وت سەمي دەتەي دو دۆۋح س پولوۆينوي. رازمەر سەمي ۆ پروتسۆەتايۋششيح ەۆروپەيسكيح ستراناح، تاكيح كاك يرلانديا ي يتاليا، پادال ەششە بىسترەە. سامىي بىسترىي سپوسوب ستابيليزيروۆات چيسلەننوست چەلوۆەچەستۆا ي سوحرانيت ناشۋ پلانەتۋ سوستويال بى ۆ توم، چتوبى سدەلات ۆسەح بوگاتىمي. ۆ بوگاتىح ستراناح چيسلەننوست ناسەلەنيا وبىچنو وستاەتسيا نا پرەجنەم ۋروۆنە يلي سوكراششاەتسيا، ا كرومە توگو، ەتي سترانى موگۋت پوزۆوليت سەبە لۋچشە زابوتيتسيا وب وكرۋجايۋششەي سرەدە. كاك داۆنو زامەتيل بەرتولد برەحت ۆ «ترەحگروشوۆوي وپەرە»، «Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral» — «سناچالا حلەب، ا نراۆستۆەننوست پوتوم». دليا وكرۋجايۋششەي سرەدى نە موجەت بىت نيچەگو حۋجە، چەم راستۋششەە، گولودنوە ي وبنيششاۆشەە نارودوناسەلەنيە، پىتايۋششەەسيا جيت نا زەملە بەز پوموششي يندۋستريالنىح تەحنولوگي. كوگدا كيتايسكوە ي ينديسكوە پراۆيتەلستۆا وتدايۋت پرەدپوچتەنيە بوربە س بەدنوستيۋ پەرەد بوربوي س گلوبالنىم پوتەپلەنيەم، وني پوستۋپايۋت پراۆيلنو كاك س ناۋچنوي، تاك ي س نراۆستۆەننوي توچكي زرەنيا.
ۆوت ي ۆسيو، چتو كاساەتسيا پەرۆوي ەرەسي — و توم، چتو گلوبالنوە پوتەپلەنيە نە تاكايا ۋج ۆاجنايا پروبلەما.
3. ۆلاجنايا ساحارا
ۆتورايا ەرەس — زاگادكا ۆلاجنوي ساحارى. مەنيا ۆسەگدا پلەنيالا ەتا زاگادكا. ۆو منوگيح رايوناح ساحارى، كوتورىە سەگودنيا سۋحي ي نەوبيتاەمى، مى ناحوديم ناسكالنىە ريسۋنكي، نا كوتورىح يزوبراجەنى ليۋدي ي ستادا جيۆوتنىح. ەتيح ريسۋنكوۆ دوۆولنو منوگو ي وني نا ۋديۆلەنيە ۆىسوكوحۋدوجەستۆەننى — ۆپولنە سراۆنيمى س بولەە يزۆەستنىمي ناسكالنىمي ريسۋنكامي ۆ پەششەراح فرانتسي ي يسپاني. ريسۋنكي ۆ پۋستىنە ساحارا نە تاكيە درەۆنيە، كاك تە پەششەرنىە ريسۋنكي. وني ۆىپولنەنى ۆو منوگيح رازنىح ستيلياح ي، پو-ۆيديمومۋ، بىلي سوزدانى نا پروتياجەني پەريودا ۆ نەسكولكو تىسياچ لەت. سامىە پوزدنيە يز نيح دەمونستريرۋيۋت ەگيپەتسكوە ۆليانيە ي، ۆەروياتنو، ۆىپولنەنى ۆ تو جە ۆرەميا، چتو ي ريسۋنكي، ۋكراشايۋششيە درەۆنەەگيپەتسكيە گروبنيتسى. ۆ كنيگە انري لوتا «ۆ پويسكاح فرەسوك تاسسيلي»، وپۋبليكوۆاننوي ۆ 1958 گودۋ، 50 لەت نازاد، پريۆەدەنى يزۋميتەلنىە رەپرودۋكتسي پياتيدەسياتي تاكيح ريسۋنكوۆ. سامىە لۋچشيە يز نيح داتيرۋيۋتسيا ۆرەمەنەم وكولو 6000 لەت نازاد. وني ۋبەديتەلنو سۆيدەتەلستۆۋيۋت و توم، چتو ساحارا ۆ تو ۆرەميا بىلا ۆلاجنوي. ۆ نەي ۆىپادالو دوستاتوچنو وسادكوۆ، چتوبى پوددەرجيۆات ستادا كوروۆ ي جيرافوۆ، كوتورىە دولجنى بىلي پيتاتسيا تراۆوي ي ۆەتوچكامي دەرەۆەۆ. تام بىلي تاكجە سلونى ي بەگەموتى. ساحارا ۆ تو ۆرەميا دولجنا بىلا ۆىگليادەت تاك، كاك ۆ ناشي دني ۆىگلياديت سەرەنگەتي.
ۆ تو جە ساموە ۆرەميا، وكولو 6000 لەت نازاد، نا سەۆەرە روسسي، گدە سەيچاس پرەوبلادايۋت حۆوينىە پورودى، بىلي ليستوپادنىە لەسا، چتو گوۆوريت و توم، چتو كليمات سەۆەرنىح رايونوۆ بىل ۆ تو ۆرەميا نامنوگو مياگچە، چەم سەگودنيا. ۆ گورنىح دوليناح شۆەيتساري، گدە ۆ ناشي دني لەجات زنامەنيتىە لەدنيكي، توگدا توجە روسلي دەرەۆيا. ەتي لەدنيكي، كوتورىە سەگودنيا تايۋت، 6000 لەت نازاد بىلي نامنوگو مەنشە، چەم وني ەست سەيچاس. پوحوجە، 6000 لەت نازاد بىل سامىي تەپلىي ي ۆلاجنىي پەريود مەجلەدنيكوۆيا، ناچاۆشەگوسيا 12 000 لەت نازاد، كوگدا زاكونچيلوس پوسلەدنەە ولەدەنەنيە. ۆ سۆيازي س ەتيم منە بى حوتەلوس زادات دۆا ۆوپروسا. ۆو-پەرۆىح، ەسلي پوزۆوليت كونتسەنتراتسي ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە ۋۆەليچيۆاتسيا ي دالشە، تو پريدەم لي مى ك كليماتۋ، پوحوجەمۋ نا توت، چتو بىل 6000 لەت نازاد، كوگدا ساحارا بىلا ۆلاجنوي؟ ا ۆو-ۆتورىح، ەسلي بى ۋ ناس بىلا ۆوزموجنوست ۆىبيرات مەجدۋ نىنەشنيم كليماتوم، پري كوتوروم ساحارا سۋحا، ي كليماتوم، كوتورىي بىل 6000 لەت نازاد، كوگدا ساحارا بىلا ۆلاجنوي، سلەدوۆالو لي بى نام ۆىبرات نىنەشني كليمات؟ ي مويا ۆتورايا ەرەس سوستويت ۆ توم، چتو يا وتۆەچايۋ نا پەرۆىي ۆوپروس ۋتۆەرديتەلنو، ا نا ۆتوروي وتريتساتەلنو. پو منە تەپلىي كليمات، كوتورىي بىل 6000 لەت نازاد، كوگدا ساحارا بىلا ۆلاجنوي، پرەدپوچتيتەلنەە، ا ۋۆەليچەنيە سودەرجانيە ۋگلەكيسلوگو گازا ۆ اتموسفەرە، ۆوزموجنو، پوموجەت سنوۆا سدەلات كليمات تاكيم، كاكيم ون بىل توگدا. يا نە ۋتۆەرجدايۋ، چتو ەتا ەرەتيچەسكايا يدەيا يستيننا، — يا نە زنايۋ. يا ليش گوۆوريۋ، چتو وبدۋمىۆات ەتو وتنيۋد نە ۆرەدنو.
4. ودوماشنيۆانيە بيوتەحنولوگي
ترەتيا ەرەس — ودوماشنيۆانيە بيوتەحنولوگي.
پياتدەسيات لەت نازاد ۆ پرينستونە ماتەماتيك دجون فون نەيمان نا مويح گلازاح رازرابوتال ي سكونسترۋيروۆال پەرۆىي كومپيۋتەر، ۆىپولنياۆشي ۆۆوديمىە ۆ نەگو زاكوديروۆاننىە ينسترۋكتسي، تو ەست كومپيۋتەرنىە پروگراممى. كومپيۋتەر يزوبرەل نە فون نەيمان، نو يمەننو ون يزوبرەل كومپيۋتەرنىە پروگراممى. ەتوت كومپيۋتەر، كوتورىي نازىۆالسيا ەنياك، ۋجە رابوتال ۆ پەنسيلۆانسكوم ۋنيۆەرسيتەتە پياتيۋ گودامي رانشە. نو يمەننو كومبيناتسيا ەلەكتروننوگو «جەلەزا» ي زاپيساننوگو نا پەرفوكارتاح پروگراممنوگو وبەسپەچەنيا پوزۆوليلا ەدينستۆەننوي ماشينە پرەدسكازىۆات پوگودۋ، مودەليروۆات ەۆوليۋتسيۋ پوپۋلياتسي جيۆىح ورگانيزموۆ ي پروۆەريات ۆوزموجنوست سوزدانيا تەرمويادەرنىح بومب. فون نەيمان پونيمال، چتو ەگو يزوبرەتەنيە يزمەنيت مير. ون پونيمال، چتو سلەدۋيۋششيە پوكولەنيا پودوبنىح ماشين ستانۋت وسنوۆوي رابوتى ناۋكي، بيزنەسا ي گوسۋدارستۆا. نو ەمۋ پرەدستاۆليالوس، چتو كومپيۋتەرى ۆسەگدا بۋدۋت وگرومنىمي ي دوروگيمي. ەمۋ پرەدستاۆليالوس، چتو تاكيە كومپيۋتەرى بۋدۋت ناحوديتسيا ۆ بولشيح تسەنتراح، ۋپراۆليايۋششيح رابوتوي يسسلەدوۆاتەلسكيح لابوراتوري يلي كرۋپنىح وتراسلەي پرومىشلەننوستي. ەمۋ نە ۋدالوس پرەدۆيدەت، چتو كومپيۋتەرى ستانۋت ناستولكو مالەنكيمي ي دەشەۆىمي، چتو دوموحوزيايكي بۋدۋت يسپولزوۆات يح دليا راسچەتوۆ پري زاپولنەني دەكلاراتسي و پودوحودنوم نالوگە، ا شكولنيكي بۋدۋت دەلات نا نيح دوماشنيە زادانيا. ەمۋ نە ۋدالوس پرەدۆيدەت، چتو ۆ يتوگە كومپيۋتەرى بۋدۋت ودوماشنەنى ناستولكو، چتو ستانۋت سلۋجيت يگرۋشكامي دليا ترەحلەتنيح دەتەي. ەمۋ ي بليزكو نە ۋدالوس پرەدۆيدەت، چتو ۆ XXI ۆەكە كومپيۋتەرنىە يگرى ستانۋت ودنوي يز وسنوۆ پوۆسەدنەۆنوي جيزني. يز-زا كومپيۋتەرنىح يگر ناشي ۆنۋكي ۆىراستايۋت تەپەر ليۋدمي س نەيزلەچيموي كومپيۋتەرنوي زاۆيسيموستيۋ. حوروشو ەتو يلي پلوحو، زدوروۆو يلي نەزدوروۆو، ليۋدي ي كومپيۋتەرى سۆيازانى تەپەر درۋگ س درۋگوم، «پوكا سمەرت نە رازلۋچيت يح»، پروچنەە، چەم مۋجيا ي جەنى.
كاكوە وتنوشەنيە يمەەت ەتا يستوريا س كومپيۋتەروم فون نەيمانا ي س ەۆوليۋتسيەي كومپيۋتەرنىح يگر ك بيوتەحنولوگيام؟ ۆوت كاكوە. پرەدستاۆلەنيە فون نەيمانا و كومپيۋتەراح كاك وب وگرومنىح ماشيناح، راسپولوجەننىح ۆ سپەتسيالنىح تسەنتراح، يمەەت نەمالو وبششەگو س راسپروسترانەننىم ۆ ناشي دني ۆ وبششەستۆە پرەدستاۆلەنيەم و گەننوي ينجەنەري كاك و زانياتي يسكليۋچيتەلنو دليا بولشيح فارماتسەۆتيچەسكيح ي سەلسكوحوزيايستۆەننىح كومپاني، تاكيح كاك «مونسانتو». وبششەستۆەننوست وتنوسيتسيا ك «مونسانتو» ناستوروجەننو، پوتومۋ چتو ۆ ەتوي كومپاني گەنى يادوۆيتىح پەستيتسيدوۆ ۆنەدريايۋت ۆ ۋپوترەبلياەمىە ۆ پيششۋ كۋلتۋرنىە راستەنيا، توچنو تاك جە، كاك مى ناستوروجەننو وتنوسيليس ك دەياتەلنوستي فون نەيمانا، پوتومۋ چتو ون وحوتنو يسپولزوۆال سۆوي كومپيۋتەر دليا رازرابوتكي ۆودورودنىح بومب. ۆپولنە ۆەروياتنو، چتو پوكا گەننايا ينجەنەريا وستاەتسيا پرەروگاتيۆوي سپەتسيالنىح تسەنتروۆ، پرينادلەجاششيح بولشيم كورپوراتسيام، ونا تاك ي وستانەتسيا نەپوپۋليارنوي ي سپورنوي فورموي دەياتەلنوستي.
نو يا پرەدۆيجۋ ۆەليكوە بۋدۋششەە بيوتەحنيچەسكوي يندۋستري، كوتوروە ناستانەت توگدا، كوگدا ونا پويدەت پو ستوپام كومپيۋتەرنوي يندۋستري، پو تومۋ پۋتي، كوتورىي نە ۋدالوس پرەدۆيدەت فون نەيمانۋ، كوگدا ونا توجە پەرەستانەت بىت بولشوي ي تسەنتراليزوۆاننوي ي ستانەت مالەنكوي ي دوماشنەي. پەرۆىي شاگ ۆ ەتوم ناپراۆلەني ۋجە بىل سدەلان، كوگدا ۆ زووماگازيناح پوياۆيليس گەنەتيچەسكي موديفيتسيروۆاننىە تروپيچەسكيە رىبكي، پو-نوۆومۋ ي وچەن ياركو وكراشەننىە. سلەدۋيۋششي شاگ نا پۋتي ودوماشنيۆانيا بيوتەحنولوگي بۋدەت سدەلان، كوگدا ونا ستانەت ۋدوبنوي دليا پولزوۆاتەلەي. ۋ مەنيا بىل نەداۆنو ودين سچاستليۆىي دەن، پروۆەدەننىي نا فيلادەلفيسكوي ۆىستاۆكە تسۆەتوۆ — كرۋپنەيشەي ۆ ميرە ۆىستاۆكە، نا كوتوروي تسۆەتوۆودى سو ۆسەگو ميرا دەمونستريرۋيۋت پلودى سۆويح ترۋدوۆ. يا تاكجە پوسەتيل ۆىستاۆكۋ رەپتيلي ۆ سان-ديەگو، نە مەنەە ۆپەچاتليايۋششەە مەروپرياتيە، نا كوتوروم سۆويۋ رابوتۋ دەمونستريرۋيۋت تە، كتو رازۆوديت رەپتيلي. ۆ فيلادەلفي موجنو ۋۆيدەت لۋچشيە روزى ي ورحيدەي، ا ۆ سان-ديەگو — لۋچشيح ياششەريتس ي زمەي. دليا دەدۋشەك ي بابۋشەك، كوتورىە پريۆوديات نا ۆىستاۆكۋ رەپتيلي سۆويح ۆنۋكوۆ، گلاۆنايا پروبلەما سوستويت ۆ توم، چتوبى ۋيتي وتتۋدا، تاك ي نە كۋپيۆ زمەيۋ يلي ياششەريتسۋ. ۆسە ەتي روزى ي ورحيدەي ي ۆسە ەتي ياششەريتسى ي زمەي پرەدستاۆليايۋت سوبوي پلودى ترۋدوۆ ۋۆلەچەننىح ي وپىتنىح تسۆەتوۆودوۆ ي رەپتيليەۆودوۆ. تومۋ ي درۋگومۋ دەلۋ پوسۆياششايۋت جيزن منوگيە تىسياچي ليۋدەي، كاك پروفەسسيونالى، تاك ي ليۋبيتەلي. نو ۆى تولكو پرەدستاۆتە سەبە، چتو بۋدەت، كوگدا ەتيم ليۋديام ستانۋت دوستۋپنى مەتودى گەننوي ينجەنەري. پوياۆياتسيا نابورى «سدەلاي سام» دليا سادوۆودوۆ، س پوموششيۋ كوتورىح وني بۋدۋت ۆىۆوديت نوۆىە سورتا ورحيدەي ي روز پوسرەدستۆوم گەننوي ينجەنەري. پوياۆياتسيا تاكجە نابورى دليا گولۋبەۆودوۆ ي پوپۋگاەۆودوۆ ي دليا تەح، كتو رازۆوديت ياششەريتس ي زمەي، پوزۆوليايۋششيە ۆىۆوديت نوۆىە يح پورودى. ۋ تەح، كتو رازۆوديت سوباك ي كوشەك، توجە بۋدۋت سۆوي نابورى.
گەننايا ينجەنەريا، كوگدا ونا پوپادەت ۆ رۋكي دەتيام ي دوموحوزيايكام، داست كولوسسالنىي ۆسپلەسك رازنووبرازيا نوۆىح جيۆىح ورگانيزموۆ، پولوجيت كونەتس مونوكۋلتۋرنوستي، ناساجداەموي بولشيمي كورپوراتسيامي. نوۆىە رازنوۆيدنوستي پولۋچات شيروكوە راسپروسترانەنيە ي پريدۋت نا سمەنۋ تەم، چتو سگينۋلي پو ۆينە مونوكۋلتۋرنوگو سەلسكوگو حوزيايستۆا ي يندۋسترياليزاتسي. سوزدانيە گەنوموۆ ستانەت ليچنىم دەلوم، نوۆوي فورموي يسكۋسستۆا، تاكوي جە تۆورچەسكوي، كاك جيۆوپيس يلي سكۋلپتۋرا. نەمنوگيە يز نوۆىح تۆورەني بۋدۋت شەدەۆرامي، نو ۆسە وني بۋدۋت پرينوسيت رادوست سۆويم سوزداتەليام ي ۋۆەليچيۆات رازنووبرازيە ناشەي فاۋنى ي فلورى.
پوسلەدنيم ەتاپوم ودوماشنيۆانيا بيوتەحنولوگي بۋدەت سوزدانيە بيوتەحنولوگيچەسكيح يگر، پوحوجيح نا كومپيۋتەرنىە يگرى دليا دەتەي ۆپلوت دو دەتسادوۆسكوگو ۆوزراستا، نو وتليچايۋششيحسيا تەم، چتو ۆمەستو يزوبراجەني نا ەكرانە كومپيۋتەرا دەتي بۋدۋت يگرات س ناستوياششيمي سەمەنامي يلي يايتسامي. يگرايا ۆ تاكيە يگرى، دەتي گلۋبوكو پروچۋۆستۆۋيۋت، چتو تاكوە روست جيۆىح ورگانيزموۆ. پوبەديتەلەم موجەت ستات رەبەنوك، ۋ كوتوروگو يز سەمەچكا ۆىراستەت سامىي كوليۋچي كاكتۋس يلي يز يايتسا ۆىلۋپيتسيا سامىي سيمپاتيچنىي دينوزاۆر. س تاكيمي يگرامي بۋدۋت سۆيازانى منوگيە ترۋدنوستي ي ۆوزموجنىە وپاسنوستي. نۋجنو بۋدەت ۆىرابوتات ستروگيە پراۆيلا، چتوبى، يگرايا ۆ نيح، ناشي دەتي نە پودۆەرگالي وپاسنوستي سەبيا ي درۋگيح.
ەسلي ۆ بۋدۋششەم ناس جدەت ناپلىۆ ودوماشنەننىح بيوتەحنولوگي، ۆ سۆيازي س ەتيم نۋجنو وتۆەتيت نا پيات ۆوپروسوۆ. ۆو-پەرۆىح، موجنو لي ەتوت ناپلىۆ وستانوۆيت؟ ۆو-ۆتورىح، نۋجنو لي ەگو وستاناۆليۆات؟ ۆ-ترەتيح، ەسلي وستانوۆيت ەگو نەۆوزموجنو يلي نەجەلاتەلنو، تو كاك وبششەستۆۋ سلەدۋەت ەگو وگرانيچيت؟ ۆ-چەتۆەرتىح، كاك يمەننو دوگوۆاريۆاتسيا و تاكيح وگرانيچەنياح؟ ۆ-پياتىح، پروۆوديت لي يح ۆ جيزن نا گوسۋدارستۆەننوم يلي نا مەجدۋنارودنوم ۋروۆنە؟ دليا وبدۋمىۆانيا وتۆەتوۆ نا ۆسە ەتي ۆوپروسى موجەت پريگوديتسيا انالوگيا مەجدۋ كومپيۋتەرنىمي تەحنولوگيامي ي بيوتەحنولوگيامي. بولشينستۆو ليۋدەي، كوتورىە بۋدۋت پريمەنيات ودوماشنەننىە بيوتەحنولوگي ۆو ۆرەد، بۋدۋت، ۆەروياتنو، مەليۋزگوي، ۆرودە تەح يۋنىح حاكەروۆ، چتو رازنوسيات كومپيۋتەرنىە ۆيرۋسى پو ۆسەمۋ ينتەرنەتۋ. س درۋگوي ستورونى، ەست نەمالايا رازنيتسا مەجدۋ كومپيۋتەرنىم ۆيرۋسوم ي ناستوياششيم ۆيرۋسوم، تاكيم كاك ۆيرۋس گريپپا يلي يممۋنودەفيتسيتا. ەسلي مى رازرەشيم دەتيام يگرى س روزامي ي زمەيامي، تو پەرەد نامي بۋدەت ەششە ستويات پروبلەما، كاك پرەدوتۆراتيت يگرى س ۆيرۋسامي.
ۆوت چتو يا حوتەل سكازات و بيوتەحنولوگي.
5. دارۆينوۆسكايا ينتەرليۋديا
مويا چەتۆەرتايا ەرەس — ەششە ودنا ەرەس يز وبلاستي بيولوگي — نازىۆاەتسيا «بيولوگيا س وتكرىتىم يسحودنىم كودوم». سوگلاسنو ەتوي ەرەسي، يستوريا رازۆيتيا پروگراممنوگو وبەسپەچەنيا س وتكرىتىم يسحودنىم كودوم، ۆوزموجنو، پرەدستاۆلياەت سوبوي كراتكوە پوۆتورەنيە يستوري جيزني نا زەملە، پەرەۋسكورەننىي ۆ وگرومنوە چيسلو راز ۆاريانت ەۆوليۋتسي.
كارل ۆيوزە — كرۋپنەيشي ۆ ميرە سپەتسياليست پو تاكسونومي ميكروورگانيزموۆ، تو ەست پو ەۆوليۋتسي ميكروبوۆ. ون يزۋچال پرويسحوجدەنيە ميكروبوۆ، ۆىياۆليايا چەرتى سحودستۆا ي رازليچيا يح گەنوموۆ. يم بىلي وتكرىتى وسنوۆى وبششەي سترۋكتۋرى درەۆا جيزني — پرويسحوجدەنيە ۆسەگو جيۆوگو وت ترەح پەرۆيچنىح ۆەتۆەي. ۆ يۋنسكوم نومەرە جۋرنالا Microbiology Review زا 2004 گود ون وپۋبليكوۆال ستاتيۋ، سمەلۋيۋ ي منوگوە وبياسنيايۋششۋيۋ، كوتورايا نازىۆالاس «نوۆايا بيولوگيا دليا نوۆوگو ۆەكا». ەگو گلاۆنايا يدەيا سوستويت ۆ توم، چتو رەدۋكتسيونيزم، كوتورىي پراكتيكوۆالسيا ۆ بيولوگي ۆ پوسلەدنيە ستو لەت، دولجەن ۋيتي ۆ پروشلوە، ي نا سمەنۋ رەدۋكتسيونيستسكوي بيولوگي دولجنا پريتي نوۆايا، سينتەتيچەسكايا بيولوگيا، ۆ وسنوۆە كوتوروي بۋدۋت لەجات سووبششەستۆا ي ەكوسيستەمى، ا نە گەنى ي مولەكۋلى. پوميمو ەتوي، گلاۆنوي يدەي، ون تاكجە زاداەتسيا ەششە ودنيم پرينتسيپيالنىم ۆوپروسوم: كوگدا يمەننو ناچالاس دارۆينوۆسكايا ەۆوليۋتسيا؟ پود دارۆينوۆسكوي ەۆوليۋتسيەي ون پودرازۋمەۆاەت ەۆوليۋتسيۋ، كاك ەە پونيمال دارۆين، وسنوۆاننۋيۋ نا كونكۋرەنتنوي بوربە زا ۆىجيۆانيە نەسكرەششيۆايۋششيحسيا درۋگ س درۋگوم ۆيدوۆ. ون پريۆوديت دوكازاتەلستۆا توگو، چتو دارۆينوۆسكايا ەۆوليۋتسيا ناچالاس نە س ساموگو مومەنتا ۆوزنيكنوۆەنيا جيزني. سراۆنەنيە گەنوموۆ درەۆنيح گرۋپپ جيۆىح ورگانيزموۆ ۋبەديتەلنو سۆيدەتەلستۆۋەت و توم، چتو مەجدۋ نيمي پرويسحوديل ماسسيۆنىي پەرەنوس گەنەتيچەسكوي ينفورماتسي. ۆ درەۆنەيشيە ۆرەمەنا پرەوبلادال پروتسەسس، كوتورىي ون نازىۆاەت گوريزونتالنىم پەرەنوسوم گەنوۆ. پريچەم چەم دالشە ۆ پروشلوە، تەم ەتو پرەوبلادانيە سيلنەە.
ك ليۋبىم يدەيام، كوتورىە ۆىسكازىۆاەت كارل ۆيوزە، داجە چيستو گيپوتەتيچەسكيم، نۋجنو وتنوسيتسيا سەرەزنو. ۆ سۆوەي ستاتە و «نوۆوي بيولوگي» ون ۆىسكازىۆاەت پرەدپولوجەنيە و زولوتوم ۆەكە دو-دارۆينوۆسكوي جيزني، كوگدا گوريزونتالنىي پەرەنوس گەنوۆ بىل ۆسەوبششيم ياۆلەنيەم، ي وتدەلنىە ۆيدى ەششە نە سۋششەستۆوۆالي. جيزن ۆ تو ۆرەميا پرەدستاۆليالا سوبوي سووبششەستۆو كلەتوك رازنوگو تيپا، كوتورىە دەليليس درۋگ س درۋگوم گەنەتيچەسكوي ينفورماتسيەي پوسرەدستۆوم ۆيرۋسوۆ، تاك چتو حيترىە حيميچەسكيە رەاكتسي ي كاتاليتيچەسكيە پروتسەسسى، ۆىرابوتاننىە ودنيم ورگانيزموم، موگلي ۆ يتوگە ناسلەدوۆاتسيا ۆسەمي. ەۆوليۋتسيا بىل توگدا وبششيم دەلوم، ي ۆسيو سووبششەستۆو شلو پو پۋتي سوۆەرشەنستۆوۆانيا ەففەكتيۆنوستي وبمەنا ۆەششەستۆ ي رازمنوجەنيا، زا سچەت توگو، چتو نايبولەە ەففەكتيۆنىە كلەتكي دەليليس سۆويمي گەنامي س درۋگيمي. تاكايا ەۆوليۋتسيا موگلا يدتي وچەن بىسترو، پوتومۋ چتو نوۆىە حيميچەسكيە ۋلوۆكي موگلي ەۆوليۋتسيونيروۆات ودنوۆرەمەننو ۆ كلەتكاح رازنوگو تيپا، رابوتايا پاراللەلنو، ا زاتەم وبەدينياتسيا ۆ ودنوي كلەتكە زا سچەت گوريزونتالنوگو پەرەنوسا گەنوۆ. نو زاتەم، ۆ ودين چەرنىي دەن، نەكايا كلەتكا ۆرودە پريميتيۆنوي باكتەري وكازالاس نا ودين پرىجوك ۆپەرەدي وستالنىح. ەتا كلەتكا، پرەدۆوسحيششايا تو، چتو چەرەز تري ميللياردا لەت سدەلال بيلل گەيتس، وتدەليلاس وت سووبششەستۆا ي وتكازالاس دەليتسيا گەنامي. ەە پوتومستۆو ستالو پەرۆىم ۆيدوم، زاكرەپيۆ زا سوبوي ينتەللەكتۋالنۋيۋ سوبستۆەننوست دليا سۆوەگو چاستنوگو يسپولزوۆانيا. وبلادايا بولشەي، چەم ۋ درۋگيح، ەففەكتيۆنوستيۋ، ونو پرودولجالو پلوديتسيا ي ەۆوليۋتسيونيروۆات وتدەلنو، ۆ تو ۆرەميا كاك كلەتكي وستالنوگو سووبششەستۆا جيلي پو-پرەجنەمۋ، دەلياس درۋگ س درۋگوم. چەرەز نەسكولكو ميلليونوۆ لەت وت سووبششەستۆا وتدەليلاس ەششە ودنا كلەتكا، كوتورايا وبرازوۆالا ۆتوروي ۆيد. ي ەتو پرودولجالوس دو تەح پور، پوكا وت سووبششەستۆا نيچەگو نە وستالوس، زا يسكليۋچەنيەم، بىت موجەت، تولكو ۆيرۋسوۆ، ي ۆسيو جيۆوە وكازالوس رازدەلەننىم نا ۆيدى. تاك ناچالاس دارۆينوۆسكايا ينتەرليۋديا.
تەپەر، پو پروشەستۆي ترەح ميللياردوۆ لەت، دارۆينوۆسكايا ينتەرليۋديا زاكونچيلاس. ەتو بىلا ليش ينتەرليۋديا مەجدۋ دۆۋميا پەريودامي گوريزونتالنوگو پەرەنوسا گەنوۆ. ەپوحا دارۆينوۆسكوي ەۆوليۋتسي، ۆ وسنوۆە كوتوروي لەجالو سورەۆنوۆانيە مەجدۋ ۆيدامي، پودوشلا ك كونتسۋ وكولو 10 000 لەت نازاد، كوگدا ودين ۆيد — Homo sapiens — زانيال گوسپودستۆۋيۋششەە پولوجەنيە ي ناچال پەرەدەلىۆات بيوسفەرۋ. س توگو ۆرەمەني كۋلتۋرنايا ەۆوليۋتسيا زانيالا مەستو ەۆوليۋتسي بيولوگيچەسكوي ۆ كاچەستۆە گلاۆنوي دۆيجۋششەي سيلى پرويسحودياششيح يزمەنەني. كۋلتۋرنايا ەۆوليۋتسيا پرينتسيپيالنو وتليچاەتسيا وت دارۆينوۆسكوي. كۋلتۋرى راسپروسترانيايۋتسيا پوسرەدستۆوم نە ستولكو گەنەتيچەسكوگو ناسلەدوۆانيا، سكولكو گوريزونتالنوگو پەرەنوسا يدەي. كۋلتۋرنايا ەۆوليۋتسيا يدەت سو سكوروستيۋ ۆ تىسياچۋ راز بولشەي، چەم دارۆينوۆسكايا ەۆوليۋتسيا، ي ۆەدەت ناس ك نوۆوي ەرە كۋلتۋرنوي ۆزايموزاۆيسيموستي، كوتورۋيۋ مى نازىۆاەم گلوباليزاتسيەي. ي تەپەر، ۆ پوسلەدنيە تريدتسات لەت، Homo sapiens ۆوزروديل درەۆنيۋيۋ دودارۆينوۆسكۋيۋ پراكتيكۋ گوريزونتالنوگو پەرەنوسا گەنوۆ، لەگكو پەرەداۆايا گەنى ميكروبوۆ راستەنيام ي جيۆوتنىم ي رازمىۆايا گرانيتسى مەجدۋ ۆيدامي. مى س بولشوي سكوروستيۋ دۆيجەمسيا ۆ پوستدارۆينوۆسكۋيۋ ەرۋ، كوگدا ۆيدى پەرەستانۋت سۋششەستۆوۆات، ۆ وسنوۆە وبمەنا گەنامي بۋدەت لەجات پرينتسيپ وتكرىتوگو يسحودنوگو كودا ي ەۆوليۋتسيا جيزني ۆنوۆ ستانەت وبششيم دەلوم. ەتو مويا چەتۆەرتايا ەرەس.
پوحوجە، چتو ۆو ۆتوروي پولوۆينە XXI ۆەكا وسنوۆوي ناشەي جيزني ي ەكونوميچەسكوي دەياتەلنوستي ستانۋت بيوتەحنولوگي، پودوبنو تومۋ كاك كومپيۋتەرنىە تەحنولوگي ستالي وسنوۆوي جيزني ي ەكونوميكي ۆو ۆتوروي پولوۆينە XX ۆەكا. ۆوزموجنو، بيوتەحنولوگي سموگۋت وبەسپەچيت ۆسەوبششەە راۆەنستۆو، پەرەراسپرەدەليايا بوگاتستۆا ۆو ۆسە ۋگولكي پلانەتى، گدە ەست زەمليا ي ۆوزدۋح، ۆودا ي سولنتسە. ەتي دوستيجەنيا نە بۋدۋت يمەت نيچەگو وبششەگو س نىنەشنيمي بەستولكوۆىمي ۋسيليامي پو ۆىراششيۆانيۋ كۋكۋرۋزى دليا پولۋچەنيا يز نەە ەتانولا. ەتو پرەدپرياتيە س ەتانولوم نە پوموگاەت سوكراتيت ۆىبروسى ۋگلەكيسلوگو گازا ي پوپۋتنو ۆرەديت بەدنياكام پو ۆسەي پلانەتە، پوۆىشايا تسەنۋ نا زەمليۋ. كوگدا مى وكونچاتەلنو وسۆويم بيوتەحنولوگي، پراۆيلا يگرى ۆ وبلاستي كليماتا راديكالنو يزمەنياتسيا.
6. يادەرنوە ورۋجيە
ي ناكونەتس، پوسلەدنيايا ەرەس، و يادەرنوم ورۋجي، چتو نا دەلە، پو موەمۋ منەنيۋ، ەست ساموە ۆاجنوە. سوگلاسنو موەي پياتوي ەرەسي، پەرۆەيشۋيۋ وپاسنوست دليا ناس ي دليا وكرۋجايۋششەي سرەدى پرەدستاۆلياەت يادەرنوە ورۋجيە، ي ناشەي ۆاجنەيشەي زاداچەي دولجنو ستات سكورەيشەە وت نەگو يزباۆلەنيە. يا وستاۆيل ەتۋ ەرەس ناپوسلەدوك، نو سام يا سچيتايۋ ەە پەرۆەيشەي. يا پروپوۆەدوۆال ەە ۋجە نە مەنەە دۆادتساتي پياتي لەت، ي پو-پرەجنەمۋ پروپوۆەدۋيۋ سەگودنيا. مير زا پوسلەدنيە دۆادتسات پيات لەت كاردينالنو يزمەنيلسيا. چتو-تو يزمەنيلوس ك لۋچشەمۋ، چتو-تو — ك حۋدشەمۋ. ساموە لۋچشەە يزمەنەنيە، ۆوزموجنوست كوتوروگو يا نە موگ سەبە ي پرەدستاۆيت، سوستويالو ۆ توم، چتو ميرنىم پۋتەم راسپالسيا سوۆەتسكي سويۋز. ساموە حۋدشەە يزمەنەنيە، كوتوروگو يا توجە نە موگ سەبە ي پرەدستاۆيت، سوستويالو ۆ توم، چتو سوەدينەننىە شتاتى ناچالي پرەۆەنتيۆنۋيۋ ۆوينۋ. ۆ رەزۋلتاتە ەتيح يزمەنەني يزمەنيليس ي ۆزگليادى ليۋدەي نا يادەرنوە ورۋجيە، نو پرينتسيپيالنايا وپاسنوست، سۆيازاننايا س نيم، ي سرەدستۆا پروتيۆ نەە ەدۆا لي حوت سكولكو-نيبۋد يزمەنيليس.
سەگودنيا ليۋدەي ۆ وسنوۆنوم بەسپوكويت يادەرنوە ورۋجيە ۆ رۋكاح يرانا، سەۆەرنوي كورەي يلي پاكيستانا، تاك نازىۆاەمىح «ستران-يزگوەۆ»، يلي يادەرنوە ورۋجيە ۆ رۋكاح تەرروريستيچەسكيح گرۋپپيروۆوك ۆرودە «ال-كايدى». ەتۋ پروبلەمۋ نازىۆايۋت پروبلەموي راسپروسترانەنيا يادەرنوگو ورۋجيا. تاكايا پروبلەما دەيستۆيتەلنو ەست، پريچەم ۋجە پياتدەسيات لەت كاك. نو مى نە موجەم رەشيت ەە ساموستوياتەلنو. گلاۆنايا ناشا پروبلەما — رەشيت كوتورۋيۋ ۆ ناشەي ۆلاستي — ەتو پروبلەما ناشەگو سوبستۆەننوگو يادەرنوگو ورۋجيا. ۋ ناس ەست، مەجدۋ نامي گوۆوريا، وكولو دەسياتي تىسياچ ەدينيتس يادەرنوگو ورۋجيا — دوستاتوچنو، چتوبى ستەرەت س ليتسا زەملي زناچيتەلنۋيۋ چاست ەە ناسەلەنيا. ۋ روسسيسكوي فەدەراتسي ەگو پريمەرنو ستولكو جە، سكولكو ۋ امەريكانتسەۆ. ۋ درۋگيح ستران — نامنوگو مەنشە. ەتي وگرومنىە زاپاسى ورۋجيا پرەدستاۆليايۋت دليا ميرا ۆ تسەلوم نامنوگو بولشۋيۋ وپاسنوست، چەم تو مالوە كوليچەستۆو، كوتوروە موجەت سەبە پوزۆوليت يران يلي پاكيستان. ۋ ناس جالۋيۋتسيا، چتو رۋسسكيە پلوحو سلەديات زا سۆويم يادەرنىم ورۋجيەم، نو يا نيكوگدا نە زابۋدۋ توت مومەنت، كوگدا يا ۆوشەل ۆ نەكوە پومەششەنيە ۆ ودنوم يز ناشيح سوبستۆەننىح مەست حرانەنيا يادەرنوگو ورۋجيا ي ۋۆيدەل ۆاليايۋششيەسيا نا پولۋ ۆودورودنىە بومبى، داجە نە پريۆيازاننىە، سوروك ودنۋ شتۋكۋ. يا ۆنيماتەلنو سوسچيتال يح ي ۋبەديلسيا، چتو يح سوروك ودنا. يا پودۋمال: ينتەرەسنو، زامەتيل بى كتو-نيبۋد، ەسلي بى ودنا يلي دۆە يز نيح پروپالي. تاك چتو ناشا ستورونا توجە سلەديت زا سۆويم ورۋجيەم نە لۋچشيم وبرازوم.
راسسكازات و يادەرنوم ورۋجي موجنو ۆ دۆۋح رازنىح كليۋچاح. موجنو گوۆوريت و رەليگي ي مورالي، و توم، چتو يادەرنوە ورۋجيە — ەتو زلو، نە يمەيۋششەە راۆنىح، پوتومۋ چتو ەتو ورۋجيە گەنوتسيدا، چتو ەتو پرەستۋپلەنيە پەرەد بوگوم، ي چتو ناش مورالنىي ي رەليگيوزنىي دولگ سوستويت ۆ توم، چتوبى وت نەگو يزباۆيتسيا. يلي جە موجنو پراگماتيچنو راسسۋجدات و ۆوەننىح نۋجداح — و توم، چتو يادەرنوە ورۋجيە نەەففەكتيۆنو س پراكتيچەسكوي توچكي زرەنيا. يا نە ستانۋ پەرەسكازىۆات رەليگيوزنىە ارگۋمەنتى، يسحوديا يز توگو، چتو ۆسە ۆى يح ۋجە سلىشالي ي بولەە يلي مەنەە سوگلاسنى، چتو يادەرنوە ورۋجيە — ەتو، ۆ پرينتسيپە، زلو. پوەتومۋ يا سوسرەدوتوچۋس نا ۆوەننىح ارگۋمەنتاح، چتوبى ۋبەديت ۆاس، چتو يادەرنوە ورۋجيە نا ساموم دەلە نە پوموگاەت ۆىيگرىۆات ۆوينى. مى نە موجەم سدەلات سو سۆويم يادەرنىم ورۋجيەم نيچەگو وسمىسلەننوگو، چتو پومەشالو بى يرانۋ يلي سەۆەرنوي كورەە زايمەت سوبستۆەننوە يادەرنوە ورۋجيە. ناحودياس ۆ زدراۆوم ۋمە، مى نيكوگدا نە سموجەم يسپولزوۆات ناشي سوبستۆەننىە بومبى ني دليا كاكيح ۆوەننىح تسەلەي. گلاۆنايا پروبلەما يسپولزوۆانيا يادەرنوگو ورۋجيا س تسەليۋ ۆىيگرات ۆوينۋ س كاكوي-نيبۋد بەدنوي سترانوي، سوستويت ۆ توم، چتو ۋ ناس ەست ۆسە پودحودياششيە ميشەني، ا ۋ نيح تاكيح ميشەنەي وچەن مالو. يادەرنوە ورۋجيە پوزۆولياەت ۋبيت منوجەستۆو ليۋدەي ي دوبيتسيا توگو، چتو تە، كتو ۆىجيۆەت، كرەپكو ناس ۆوزنەناۆيديات، نو ەتو نە وزناچاەت ۆىيگراننوي ۆوينى.
يا دەلايۋ يز ەتوگو ۆىۆود، چتو ودنوي يز ۆاجنەيشيح تسەلەي ناشەي ۆنەشنەي پوليتيكي دولجنو بىت پولنوە يزباۆلەنيە وت يادەرنوگو ورۋجيا. مى دولجنى پونيمات، چتو سلوۆو «يزباۆلەنيە» موجەت سبيت س تولكۋ. مى نيكوگدا نە موجەم زنات ناۆەرنياكا، چتو ناشي ۆراگي يلي ناشي درۋزيا نە پرياچۋت گدە-نيبۋد سەكرەتنىە زاپاسى ورۋجيا. كاك يزۆەستنو، سپرياتات يادەرنوە ورۋجيە پروستو. كوگدا مى گوۆوريم وب يزباۆلەني وت يادەرنوگو ورۋجيا، مى پودرازۋمەۆاەم، چتو ەتو ورۋجيە دولجنو بىت زاپرەششەنو زاكونوم، توچنو تاك جە، كاك سەگودنيا زاپرەششەنو ورۋجيە بيولوگيچەسكوە. ەتو وزناچاەت، چتو ۆسيو وستاۆشەەسيا ورۋجيە موجەت بىت ليش نەلەگالنىم، سەكرەتنىم، بەز كاكيح-ليبو كرۋپنىح ي ياۆنو زادەيستۆوۆاننىح سيستەم دوستاۆكي. كرومە توگو، ەتو وزناچاەت، چتو مى بۋدەم ۋۆەرەنى ۆ توم، چتو ۋ ناس ساميح يادەرنوگو ورۋجيا بولشە نەت. يا سچيتايۋ، چتو بەز ناشەگو يادەرنوگو ورۋجيا ۆ ميرە بۋدەت بەزوپاسنەە، داجە ەسلي ۋ درۋگيح ستران كاكوە-تو ەگو كوليچەستۆو وستانەتسيا. سامىە زامانچيۆىە يز ۆوزموجنىح ميشەنەي دليا ۆنەزاپنوي اتاكي — ەتو، ناپريمەر، يادەرنىە اۆيانوستسى، ا تاكيە ميشەني ەست، ۆ وسنوۆنوم، يمەننو ۋ ناس. يزباۆيۆشيس وت تاكيح ميشەنەي، مى سۋششەستۆەننو سوكراتيم شانسى توگو، چتو ۆ وتكرىتوم مورە يلي ۆ پەرسيدسكوم زاليۆە ناچنەتسيا ۆوينا.
وت ورۋجيا موجنو يزباۆيتسيا دۆۋميا سپوسوبامي: ۆ ودنوستوروننەم پوريادكە يلي دوستيگنۋۆ منوگوستوروننەي دوگوۆورەننوستي. وبا ەتيح سپوسوبا ۆ تەچەنيە پوسلەدني پياتيدەسياتي لەت پىتاليس پريمەنيات، ينوگدا ۋسپەشنو. يا ۆكراتتسە يزلوجۋ ۆام چەتىرە پريمەرا يز يستوري. پەرۆىي كاساەتسيا 1963 گودا، كوگدا يا رابوتال ۆ ۆەدومستۆە سشا پو كونتروليۋ ناد ورۋجيەم ي رازورۋجەنيۋ. ۆ تو ۆرەميا ۆ حودە گونكي ۆوورۋجەني دەلاليس ۆسيو بولەە ي بولەە كرۋپنىە ۆودورودنىە بومبى. سوۆەتسكي سويۋز توگدا ليديروۆال، سدەلاۆ بومبۋ ۆ 65 مەگاتونن، زاياۆلەننۋيۋ كاك پروتوتيپ بومبى ۆ 100 مەگاتونن. مى وپاساليس، چتو سلەدۋيۋششيم شاگوم گونكي بۋدەت بومبا ۆ ودنۋ گيگاتوننۋ، سليشكوم تياجەلايا، چتوبى ەە موگ نەستي سامولەت يلي راكەتا. گيگاتوننىە بومبى موجنو بىلو بى رازمەستيت ۆ بولشيح پودۆودنىح كونتەينەراح يلي اۆتوماتيچەسكيح پودۆودنىح لودكاح بەز ەكيپاجا ي رازرۋشات س يح پوموششيۋ پريمورسكيە گورودا، ۆىزىۆايا گيگانتسكيە تسۋنامي. نو داجە سامىە كروۆوجادنىە گەنەرالى ۆۆس ي ادميرالى ۆمس نە حوتەلي تاكيح بومب. پرەزيدەنت كەننەدي ي پرەدسەداتەل [سوۆەتا مينيستروۆ] حرۋششەۆ دوستيگلي دوگوۆورەننوستي و زاپرەتە يادەرنىح يسپىتاني ۆ اتموسفەرە، پولوجيۆشەي كونەتس ەتومۋ بەزۋميۋ. ۆسە پوسلەدۋيۋششيە يادەرنىە يسپىتانيا پريحوديلوس پروۆوديت پود زەملەي. ا پودزەمنىە يسپىتانيا نا پراكتيكە وگرانيچەنى رەزۋلتاتوم پريمەرنو ۆ دەسيات مەگاتونن. پوسلە ەتوگو گونكا ۆوورۋجەني پونەسلاس ۆ درۋگوم ناپراۆلەني — ۆ ستورونۋ مەنشيح ي مەنەە موششنىح بومب. نو كەننەدي ي حرۋششەۆ ۋپۋستيلي ۆوزموجنوست دوگوۆوريتسيا و پولنوم زاپرەتە يادەرنىح يسپىتاني، كوتورىي نامنوگو سيلنەە زامەدليل بى گونكۋ ۆوورۋجەني.
موي ۆتوروي پريمەر كاساەتسيا ۋنيچتوجەنيا بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا، كوتوروە وسۋششەستۆيل پرەزيدەنت نيكسون ۆ 1969 گودۋ. ەتو بىلو ودنوستوروننەە رەشەنيە، پرينياتوە نيكسونوم تيحو، بەز ۆسياكوگو شۋما. نە پوترەبوۆالوس ني مەجدۋنارودنىح پەرەگوۆوروۆ، ني پروتسەدۋرى راتيفيكاتسي سەناتوم. پروتيۆنيكي ەتوگو رەشەنيا نە پولۋچيلي ۆوزموجنوستي پۋبليچنو ۆىسكازات سۆوي ۆوزراجەنيا يلي ۆ زاكوننوم پوريادكە زادەرجات پرينياتيە ەتوگو رەشەنيا. نيكسون پروستو وبياۆيل، چتو ۆسە گوسۋدارستۆەننىە پروگراممى، سۆيازاننىە س بيولوگيچەسكيم ورۋجيەم، دولجنى بىت پرەكراششەنى، ا ۆسە ەگو زاپاسى ۋنيچتوجەنى. ەتو پرويزوشلو بلاگوداريا تومۋ، چتو ۋ گارۆاردسكوگو بيولوگا مەتيۋ مەزەلسونا بىل نا پولۋوستروۆە كەيپ-كود لەتني دوم، داچا، كاك ۆى بى ەتو نازۆالي، پو سوسەدستۆۋ س گەنري كيسسيندجەروم، كوتورىي بىل ۋ نيكسونا سوۆەتنيكوم پو ناتسيونالنوي بەزوپاسنوستي. مەزەلسون ۋبەديل كيسسيندجەرا، چتو پورا يزباۆيتسيا وت بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا، ا كيسسيندجەر ۋبەديل نيكسونا. ۆ حودە پوسۆياششەننوگو ەتومۋ ۆوپروسۋ زاسەدانيا كونگرەسسا مەزەلسون سپروسيل ارمەيسكيح گەنەرالوۆ، وتۆەچاۆشيح زا پروگراممۋ پو بيولوگيچەسكومۋ ورۋجيۋ: «كاك كونكرەتنو ۆى پلانيرۋەتە پريمەنيات ەتو ورۋجيە؟» — ي يم نەچەگو بىلو وتۆەتيت. گەنەرالى بىلي ۆىنۋجدەنى پريزنات، چتو داجە ەسلي بى نا ناس ناپالي، پريمەنيۆ بيولوگيچەسكوە ورۋجيە، ۋ نيح نە بىلو نيكاكيح رەاليستيچنىح پلانوۆ پريمەنەنيا ۆ وتۆەت نا ەتو ناشەگو سوبستۆەننوگو بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا. يز چيستو ۆوەننىح سووبراجەني ناشە سوبستۆەننوە ورۋجيە بىلو بەسپولەزنىم. چەرەز تري گودا پوسلە توگو، كاك نيكسون پرينيال ەتو رەشەنيە، ۆ 1972 گودۋ، ون دوگوۆوريلسيا و پرينياتي مەجدۋنارودنوي كونۆەنتسي، وبياۆيۆشەي بيولوگيچەسكوە ورۋجيە ۆنە زاكونا، ي سوۆەتسكي سويۋز پودپيسال ەتۋ كونۆەنتسيۋ. نەلزيا بىلو پروۆەريت، ۆىپولنيايۋتسيا لي ۋسلوۆيا ەتوي كونۆەنتسي، ي نا ساموم دەلە ۆ سوۆەتسكوم سويۋزە پوسلە ەتوگو پرودولجالاس سەكرەتنايا پروگرامما پو بيولوگيچەسكومۋ ورۋجيۋ. ي ۆسيو جە س ەتوي كونۆەنتسيەي نام بىلو نامنوگو لۋچشە، چەم بەز نەە. سوۆەتسكايا پروگرامما وستاۆالاس تاينوي، نيكاكوي وتكرىتوي رازۆەرتكي بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا نە بىلو. ۋگروزا پريمەنەنيا بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا تەرروريستامي سوحرانياەتسيا، نو ەتا ۋگروزا بىلا بى نامنوگو سەرەزنەە، ەسلي بى ۋ ناس پو-پرەجنەمۋ بىلي سوبستۆەننىە زاپاسى بيولوگيچەسكوگو ورۋجيا، كوتوروە تەرروريستى موگلي بى ۋكراست.
ۆ ترەتەم پريمەرە، كوتورىي يا پريۆەدۋ، پوپىتكا يزباۆيتسيا وت ۆوورۋجەني نە ۋۆەنچالاس ۋسپەحوم. ۆ 1986 گودۋ پرەزيدەنت رەيگان ي پرەدسەداتەل [پرەزيديۋما ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا، ۆ تو ۆرەميا گەنەرالنىي سەكرەتار تسك كپسس] گورباچەۆ پروۆەلي ۆسترەچۋ ۆ رەيكياۆيكە، چتوبى دوگوۆوريتسيا و سوگلاشەني پو كونتروليۋ ناد ۆوورۋجەنيامي. رەيگان بىل گورياچيم ستوروننيكوم پولنوگو ۋنيچتوجەنيا يادەرنوگو ورۋجيا، ي ۋ گورباچەۆا بىلي پوحوجيە ۆزگليادى. وني سبەجالي وت سۆويح سوۆەتنيكوۆ ي ستالي بەسەدوۆات ودين نا ودين. وني پودوشلي وچەن بليزكو ك سوگلاشەنيۋ وب ۋنيچتوجەني ۆسەگو سۆوەگو يادەرنوگو ورۋجيا ۆسەح تيپوۆ. نو يم نە ۋدالوس پريتي ك ەتومۋ سوگلاشەنيۋ، پو دۆۋم پريچينام. ۆو-پەرۆىح، ۋ نيح وبويح بىلي وفيتسيالنىە سوۆەتنيكي، كوتورىە سمەرتەلنو بوياليس ليۋبىح كاردينالنىح يزمەنەني status quo. ۆو-ۆتورىح، رەيگانۋ بىلا وچەن دوروگا ەگو پروگرامما پروتيۆوراكەتنوي وبورونى — «زۆەزدنىح ۆوين»، وت كوتوروي ون نە زاحوتەل وتكازىۆاتسيا، ۆ تو ۆرەميا كاك گورباچەۆ وپاسالسيا، چتو سيستەما «زۆەزدنىح ۆوين» موجەت بىت پرەوبرازوۆانا ۆ سيستەمۋ ناپادەنيا دليا نانەسەنيا پەرۆوگو ۋدارا. ستراحي گورباچەۆا بىلي پرەۋۆەليچەنى، نو نە بىلي نەوبوسنوۆاننى. يز-زا سۆوەي نەۋستۋپچيۆوستي سو «زۆەزدنىمي ۆوينامي» رەيگان ۋپۋستيل شانس يزمەنيت حود يستوري.
ۆ چەتۆەرتوم پريمەرە وت ۆوورۋجەني ۋدالوس يزباۆيتسيا س پولنىم ۋسپەحوم. ەتو سلۋچيلوس ۆ 1991 گودۋ، كوگدا امەريكانسكيم پرەزيدەنتوم بىل دجوردج بۋش-ستارشي. زا دۆا گودا دو ەتوگو گورباچەۆ رازرەشيل گەرماني ۆوسسوەدينيتسيا ي رازرۋشيت بەرلينسكۋيۋ ستەنۋ، نا چيوم حولودنايا ۆوينا، پو سۋتي، ي زاكونچيلاس. پرەزيدەنت بۋش رەشيل، چتو دليا ارمي ي نادۆودنوگو فلوتا سوەدينەننىح شتاتوۆ ناستالو ۆرەميا يزباۆيتسيا وت ۆسەح تاكتيچەسكيح يادەرنىح سيستەم. ۆ رەزۋلتاتە وكولو پولوۆينى ۆسەح ناشيح ۆوورۋجەني، پريۆەدەننىح ۆ بوەۆۋيۋ گوتوۆنوست، بىلي ۆ ودنوستوروننەم پوريادكە سنياتى زا ودين دەن. ەتو بىلو كرۋپنەيشەە يادەرنوە رازورۋجەنيە ۆ يستوري. زا نەسكولكو لەت دو توگو، كاك ەتو سلۋچيلوس، يا پوسەتيل راكەتنىي كرەيسەر «پرينستون»، ستوياۆشي ۆ گاۆاني لونگ-بيچ. ەتوت كرەيسەر بىل نازۆان ۆ چەست گورودا، ۆ كوتوروم يا جيۆۋ. نا نيوم بىلو 98 كرىلاتىح راكەت «توماگاۆك» ۆ دۆۋح بولشيح ياششيكاح، ۆ ودنوم 49 س يادەرنىمي بوەگولوۆكامي، ا ۆ درۋگوم 49 س نەيادەرنىمي. كاپيتان دولجەن بىل ستاراتسيا نە زابىت، ۆ كاكوم كاكيە. ۆ ليۋبوي مومەنت موگلا پرويزويتي كاكايا-نيبۋد سلۋچاينوست، يز-زا كوتوروي نا مورە ناچالاس بى يادەرنايا ۆوينا. ارمەيسكوە تاكتيچەسكوە يادەرنوە ورۋجيە، پريۆەدەننوە ۆ بوەۆۋيۋ گوتوۆنوست ۆو منوگيح وتكرىتىح مەستاح پو ۆسەمۋ ميرۋ، پرەدستاۆليالو نە مەنشۋيۋ وپاسنوست. تەپەر نيچەگو ەتوگو بولشە نەت. تەپەر ي ۆ ارمي ي ۆ نادۆودنوم فلوتە رادۋيۋتسيا، چتو يزباۆيليس وت يادەرنوگو ورۋجيا. وني موگۋت تەپەر نامنوگو لۋچشە ۆىپولنيات سۆويۋ رابوتۋ، بەز زاترۋدنەني، سۆيازاننىح س زابوتوي و يادەرنوم ورۋجي. نيكتو نە حوچەت ۆەرنۋت ەتو ورۋجيە وبراتنو. بۋش پوزابوتيلسيا و توم، چتوبى وبياۆيت ەتۋ وپەراتسيۋ ۆ تو ساموە ۆرەميا، كوگدا بىلو ۋرەگۋليروۆانو دەلو پو يسكۋ پروتيۆ تاباچنوي پرومىشلەننوستي. تاك چتو امەريكانسكيە سمي سكونتسەنتريروۆالي سۆوە ۆنيمانيە نا ەتوم تاباچنوم دەلە، ي يادەرنوە رازورۋجەنيە پروسكوچيلو نەزامەچەننىم. چەرەز نەكوتوروە ۆرەميا گورباچەۆ وتۆەتيل نا ەتو تەم، چتو، ۆ سۆويۋ وچەرەد، ۋبرال سوۆەتسكوە تاكتيچەسكوە يادەرنوە ورۋجيە.
ەتي چەتىرە پريمەرا ۋبەجدايۋت مەنيا ۆ توم، چتو دەيستۆيا، پرەدپرينيماەمىە ۆ ودنوستوروننەم پوريادكە، وبىچنو پريبليجايۋت كاردينالنوە رازورۋجەنيە ەففەكتيۆنەە، چەم منوگوستوروننيە پەرەگوۆورى. رازۋمەەتسيا، نۋجنو پىتاتسيا دەيستۆوۆات وبويمي سپوسوبامي، وبا وني نۋجنى. سامىي پوسلەدني شاگ ۆ ناپراۆلەني ۋنيچتوجەنيا يادەرنوگو ورۋجيا بىل سدەلان ۆ 2006 گودۋ ماكسوم كامپەلمانوم، كوتورىي بىل ۆمەستە س رەيگانوم ۆ رەيكياۆيكە ي بىل ۋپولنوموچەننىم رەيگانا نا تەح پەرەگوۆوراح پو كونتروليۋ ناد ۆوورۋجەنيامي. كامپەلمان وپۋبليكوۆال ۆمەستە س نەسكولكيمي درۋگيمي زاسلۋجەننىمي گوسۋدارستۆەننىمي دەياتەليامي، ۆ چيسلو كوتورىح ۆحوديلي گەنري كيسسيندجەر، ۋيليام پەرري، سەم نانن ي دجوردج شۋلتس، بىۆشي پري رەيگانە گوسسەكرەتارەم، دەكلاراتسيۋ، پريزىۆايۋششۋيۋ سدەلات ۋنيچتوجەنيە يادەرنىح ۆوورۋجەني ۆو ۆسيوم ميرە تسەليۋ ۆنەشنەي پوليتيكي سوەدينەننىح شتاتوۆ. وني پرەدلوجيلي ۆەرنۋتسيا ك پەرەگوۆورام س روسسيەي، كوتورىە ۆەليس ۆ رەيكياۆيكە، ي زاتەم پريۆلەچ درۋگيە سترانى، چتوبى دوستيگنۋت منوگوستوروننەگو سوگلاشەنيا وب ۋنيچتوجەني يادەرنىح ۆوورۋجەني. پو-موەمۋ، وني سليشكوم ۋسەردنو پودچەركيۆالي، كاك پريۆوديت تاكوە سوگلاشەنيە ۆ يسپولنەنيە ي سلەديت زا تەم، چتو ونو ۆىپولنياەتسيا. بىلو بى لۋچشە ناچات س ودنوستوروننيح شاگوۆ، نيكوگو ني ك چەمۋ نە پرينۋجدايا. ۆ ميرە بىلو بى نامنوگو بەزوپاسنەە، ەسلي بى وسنوۆنىە يادەرنىە ارسەنالى نە بىلي وتكرىتو پريۆەدەنى ۆ بوەۆۋيۋ گوتوۆنوست، داجە ەسلي بى ۆ يزرايلە ي يرانە پري ەتوم وستاليس كاكيە-تو زاپرياتاننىە زاپاسى. نە سۋششەستۆۋەت رازۋمنوگو سپوسوبا پريۆەستي تاكوە سوگلاشەنيە ۆ يسپولنەنيە، ەسلي يزرايل ي يران نە زاحوتيات ۋچاستۆوۆات. كاجدايا سترانا دولجنا يمەت پراۆا نە پريسوەدينيتسيا ك سوگلاشەنيۋ يلي ۆىيتي يز نەگو ۆ شەستيمەسياچنىي سروك. ۆوزموجنوست ۆىحودا پروپيسانا وتدەلنىم پۋنكتوم ۆو ۆسەح سوگلاشەنياح پو كونتروليۋ ناد ۆوورۋجەنيامي، يز وچەن ۆەسكيح سووبراجەني.
گلاۆنۋيۋ ترۋدنوست، كوتورۋيۋ نۋجنو پرەودولەت، ەسلي مى حوتيم ۋبەديت امەريكانسكۋيۋ يلي روسسيسكۋيۋ وبششەستۆەننوست يزباۆيتسيا وت ناشيح يادەرنىح ۆوورۋجەني، سوستاۆلياەت گلۋبوكوە ۋبەجدەنيە، چتو يادەرنىە ۆوورۋجەنيا ۆ كاكوي-تو ستەپەني وبەسپەچيۆايۋت ناشۋ بەزوپاسنوست. ەتو ۋبەجدەنيە پوددەرجيۆاەتسيا نەسكولكيمي ميفامي، وسوبەننو ميفوم و توم، چتو امەريكانسكوە يادەرنوە ورۋجيە ۆ حيروسيمە ي ناگاساكي پريۆەلو ك كونتسۋ ۆتوروي ميروۆوي ۆوينى. نەداۆنيە يسسلەدوۆانيا يستوريكا حاسەگاۆى ي درۋگيح ۋبەديلي مەنيا ۆ توم، چتو ەتوت ميف نە سووتۆەتستۆۋەت دەيستۆيتەلنوستي. ۆاجنەيشەە سۆيدەتەلستۆو سودەرجيتسيا ۆ پودپيساننوم ۆ اۆگۋستە 1945 گودا وفيتسيالنوم رەسكريپتە يمپەراتورا حيروحيتو، وبراششەننوم ك ەگو ۆوورۋجەننىم سيلام، گدە يم پريكازانو سداتسيا. ۆ ەتوم رەسكريپتە نە ۋپوميانۋتى يادەرنىە بومبى، ۆ نيوم پودچەركيۆاەتسيا انالوگيا مەجدۋ سيتۋاتسيەي، سلوجيۆشەيسيا ۆ 1945 گودۋ، ي سيتۋاتسيەي، سلوجيۆشەيسيا ۆ 1895 گودۋ ۆ كونتسە كيتايسكو-ياپونسكوي ۆوينى. پوتومۋ چتو حيروحيتو وچەن حوروشو زنال ياپونسكۋيۋ يستوريۋ. ۆ 1895 گودۋ ياپونيا رازبيلا كيتاي ي زانيالا مانچجۋريۋ. ەۆروپەيسكيە دەرجاۆى پود پرەدۆوديتەلستۆوم روسسي ۆمەشاليس ۆ ەتۋ ۆوينۋ ي ۆتورگليس ۆ مانچجۋريۋ. رۋسسكيە زانيالي پورت-ارتۋر. ۆەليكي يمپەراتور مەيدزي، كوتورىي پرەۆراتيل ياپونيۋ ۆ سوۆرەمەننۋيۋ دەرجاۆۋ، پرينيال ۋنيزيتەلنىي مير. زاكليۋچيۆ پوزورنىي مير س ەۆروپەيتسامي، مەيدزي نە دال رۋسسكيم ۆتورگنۋتسيا ۆ ياپونيۋ. يازىك رەسكريپتا حيروحيتو پوكازىۆاەت، چتو ون پومنيل وب ەتوي انالوگي، كوگدا پرينيمال رەشەنيە سداتسيا. ەگو زابوتيلا پرەجدە ۆسەگو يستوريا، ا نە تەحنولوگي. رەشايۋششيم فاكتوروم بىلي نە بومبەجكي حيروسيمى ي ناگاساكي، ا وبياۆلەننايا رۋسسكيمي ۆوينا ي يح ۆتورجەنيە ۆ مانچجۋريۋ.
ەست ي ەششە نەسكولكو ميفوۆ، كوتورىە نۋجنو رازۆەنچات. ەست ميف و توم، چتو ەسلي بى گيتلەر پولۋچيل يادەرنوە ورۋجيە رانشە، چەم مى، تو ون موگ بى س ەگو پوموششيۋ پوكوريت مير. نامنوگو ۆەروياتنەە، چتو ەسلي بى ۋ گيتلەرا بىلو يادەرنوە ورۋجيە، ون س ەگو پوموششيۋ ۋبيل بى منوجەستۆو ليۋدەي ۆ لوندونە ي زدەس، ۆ موسكۆە، ۆەروياتنو ي مەنيا ۆ توم چيسلە، نو ناشي ۆويسكا زاكونچيلي بى ۆوينۋ نا گود رانشە، دويديا دو بەرلينا ۆ 1944 گودۋ، ا نە ۆ 1945-م. ەست ي ەششە ودين ميف، و توم، چتو يزوبرەتەنيە ۆودورودنوي بومبى يزمەنيلو سامۋ پريرودۋ يادەرنىح ۆوورۋجەني. نا ساموم دەلە، ەسلي پوسموترەت نا ناشي نىنەشنيە زاپاسى يادەرنوگو ورۋجيا، وني پوچتي نيچەم نە وتليچايۋتسيا وت تەح، چتو بىلي بى، ەسلي بى ۆودورودنۋيۋ بومبۋ تاك نيكوگدا ي نە يزوبرەلي. ەست تاكجە ميف و توم، چتو مەجدۋنارودنىە سوگلاشەنيا وب ۋنيچتوجەني ۆوورۋجەني نە يمەيۋت سمىسلا، ەسلي ستروجايشيم وبرازوم نە سلەديت زا يح ۆىپولنەنيەم. نو نا ساموم دەلە زا ۆىپولنەنيەم منوگيح مەجدۋنارودنىح سوگلاشەني نيكتو نە سلەديت، ي يح داجە نارۋشايۋت، نو وني، تەم نە مەنەە، پرودولجايۋت پرينوسيت پولزۋ. حوروشيم پريمەروم موجەت سلۋجيت سوگلاشەنيە راشا–بەگوتا وت 1817 گودا، كوتوروە پوزۆوليلو سوحرانيت مير نا گرانيتسە مەجدۋ سوەدينەننىمي شتاتامي ي كانادوي. تاك چتو ۆسە ەتي ميفى نە سووتۆەتستۆۋيۋت دەيستۆيتەلنوستي. كوگدا وني بۋدەت رازۆەنچانى، توگدا، بىت موجەت، ستانۋت ۆوزموجنى رەشيتەلنىە شاگي ۆ ستورونۋ ميرا بەز يادەرنىح ۆوورۋجەني. نو چتوبى ەتو سلۋچيلوس، ميروليۋبيۆىە گراجدانە ي پراگماتيچنىە پرەزيدەنتى ي ۆوەننىە دولجنى ۆمەستە رابوتات ناد ەتيم.
موە ۆرەميا پودوشلو ك كونتسۋ، ي يا نە ستانۋ پىتاتسيا ۆكراتتسە يزلوجيت تە ۋروكي، كوتورىە ۆى موگلي يزۆلەچ يز ەتيح پياتي ەرەسەي. گلاۆنىي ۋروك، كوتورىي منە حوتەلوس بى دو ۆاس دونەستي، سوستويت ۆ توم، چتو ناشە دالەكوە بۋدۋششەە نە پرەدوپرەدەلەنو. پراۆيلا ۆسەميرنو-يستوريچەسكوي يگرى مەنيايۋتسيا كاجدىە دەسيات لەت نەپرەدسكازۋەمىم وبرازوم. ۆسە مودنىە سەگودنيا پروبلەمى ي ۆسە گوسپودستۆۋيۋششيە سەگودنيا دوگمى، ۆەروياتنو، ۋستارەيۋت لەت زا دۆادتسات. موي ەرەسي، ۆەروياتنو، توجە ۋستارەيۋت. ناشە بۋدۋششەە ۆ رۋكاح ناشيح دەتەي ي ۆنۋكوۆ. مى دولجنى دات يم سۆوبودۋ پويسكا سۆويح سوبستۆەننىح ەرەسەي.
سپاسيبو.
* * *
وبسۋجدەنيە لەكتسي
ۆ. ا. رۋباكوۆ. نۋ چتو جە، تەپەر ۆوپروسى. يا زنايۋ، چتو فريمەن دايسون س ۋدوۆولستۆيەم وتۆەچاەت نا ۆوپروسى، سامىە پروۆوكاتسيوننىە، پوەتومۋ نە ستەسنيايتەس، زاداۆايتە ۆوپروسى. يمەەتسيا ۆ ۆيدۋ، كونەچنو، ۆ رۋسلە سەگودنياشنەگو رازگوۆورا.
گولوس يز زالا. ۆى زناەتە، ەست وچەن پروستوي سپوسوب رەشيت پروبلەمۋ يادەرنوگو ورۋجيا. وچەن پروستوي. دۆە ناشي سترانى دولجنى ستات ودنوي سترانوي. (سمەح ۆ زالە، اپلوديسمەنتى.) توگدا ەتوي پروبلەمى نيكوگدا نە بۋدەت. ەتو پراۆدا رەالنوە پرەدلوجەنيە. وب ەتوم، ۆوزموجنو، ستويت پودۋمات.
ۆ. ا. رۋباكوۆ. يا پروشۋ ۆوت چتو، توۆاريششي، ۆى ۋج يزۆينيتە، پوجالۋيستا. يا پروشۋ زاداۆات ۆوپروسى. كاجدىي يمەەت منوگو سۆويح ينتەرەسنىح توچەك زرەنيا، وبسۋجدات يح موجنو...
گولوس يز زالا. پروستيتە، يا پوۆتوريۋ پو-رۋسسكي. ەتو ۆوپروس!
ۆ. ا. رۋباكوۆ. نەت، ەتو نە ۆوپروس. ۆسيو-تاكي داۆايتە مى بۋدەم دەرجاتسيا ۆوپروسوۆ. نە ۆىسكازىۆات سۆوي توچكي زرەنيا، ا زاداۆات ۆوپروسى دوكلادچيكۋ.
گولوس يز زالا. پروستيتە، يا پرەدلوجيل وبەدينيت سترانى — روسسيۋ ي سوەدينەننىە شتاتى. ي ەتو مگنوۆەننو ليكۆيديرۋەت پروبلەمۋ يادەرنوگو ورۋجيا.
ۆ. ا. رۋباكوۆ. يا پروشۋ زاداۆات ۆوپروسى.
ۆوپروس. چتو ۆى موجەتە سكازات نا تەمۋ «كريزيس ۆ سووتنوشەني ەستەستۆەننوگو ي يسكۋسستۆەننوگو ينتەللەكتا»؟
ف. دايسون. نۋ، ۆ ەتوي وبلاستي يا نە سپەتسياليست. نو منە ۆپولنە ياسنو، چتو تو، چتو زاياۆليالي رانشە پو پوۆودۋ يسكۋسستۆەننوگو ينتەللەكتا، بىلو پرەۋۆەليچەنيەم. پياتدەسيات لەت نازاد نام گوۆوريلي، چتو كومپيۋتەرى سراۆنيايۋتسيا پو ينتەللەكتۋ س ليۋدمي، نو ەتوگو نە پرويزوشلو. ي منە بىلو بى سلوجنو پوۆەريت، چتو ەتو پرويزويدەت ۆ بليجايشيە پياتدەسيات لەت. يا نە ستال بى وتۆەچات زا بولەە دولگي سروك. كومپيۋتەرى لۋچشە ناس ۋمەيۋت يگرات ۆ شاحماتى، ەتو ۆەرنو. نو دليا ەتوگو نۋجەن وچەن وگرانيچەننىي نابور سپوسوبنوستەي. نام پريحوديتسيا دەلات ۆەششي بولەە سلوجنىە، چەم يگرا ۆ شاحماتى.
ۆوپروس. نە بىل لي بى ەتو لۋچشي سپوسوب يزباۆيتسيا وت يادەرنوگو ورۋجيا — ۆزيات ۆسيو ەتو ورۋجيە، ۆسيو سۋششەستۆۋيۋششەە، ي يسپولزوۆات ەگو كاك توپليۆو دليا كوسميچەسكوگو كورابليا، تاكوگو كاك «وريون»؟
ف. دايسون. دا، يا موگۋ كوە-چتو پوياسنيت پو پوۆودۋ «وريونا». «وريون» بىل پروەكتوم، ۆ كوتوروم يا پرينيمال ۋچاستيە پياتدەسيات لەت نازاد، تسەليۋ كوتوروگو بىلو سكونسترۋيروۆات كوسميچەسكي كورابل، ۆ كوتوروم يادەرنوە ورۋجيە يسپولزوۆالوس بى ۆ كاچەستۆە دۆيجۋششەي سيلى. ي ەتو بىل بى پرەكراسنىي سپوسوب رازورۋجەنيا، يا سوگلاسەن س ۆامي. ەسلي بى ەتو وكازالوس پوليتيچەسكي وسۋششەستۆيمو، ەتو بىل بى پرەكراسنىي سپوسوب يزباۆيتسيا وت يادەرنوگو ورۋجيا. ي مى، سوبستۆەننو، يمەننو ك ەتومۋ ي سترەميليس. نو، ك سوجالەنيۋ، كونەچنو، بىلي پوليتيچەسكيە پريچينى، پو كوتورىم ەتوت كورابل تاك ي نە پولەتەل.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، سپاسيبو ۆام بولشوە، ۆو-پەرۆىح، زا ۆاشۋ وچەن ينتەرەسنۋيۋ لەكتسيۋ، وسوبەننو زا ۆاشۋ سكەپتيچەسكۋيۋ پوزيتسيۋ وتنوسيتەلنو ەتوي ۋجاسنوي شۋميحي ۆوكرۋگ گلوبالنوگو پوتەپلەنيا ي وچەن ينتەرەسنۋيۋ يدەيۋ و دودارۆينوۆسكوي ەۆوليۋتسي. ي ۋ مەنيا ەست ۆوپروس. لەت تريدتسات نازاد اندرەي ساحاروۆ ناپيسال رەتسەنزيۋ نا ۆاشۋ وچەن ينتەرەسنۋيۋ كنيگۋ «ۆمەشاتەلستۆو ۆو ۆسەلەننۋيۋ»، گدە ون پريۆەل نەكوتورىە ۆوپروسى ي نەكوتورىە ۆوزراجەنيا ي وبسۋجدەنيا. مى وپۋبليكوۆالي ەتۋ كنيگۋ زدەس، ۆ وتدەلەني تەورەتيچەسكوي فيزيكي. ي ەست تاكوي ۆوپروس، پودنياتىي ساحاروۆىم، و ميروۆوم پراۆيتەلستۆە ي سوۆەرشەننو نەزاۆيسيمىح پراۆيتەلستۆاح، كاكوي ۆاريانت بولەە بەزوپاسەن. ي ۆوپروس ۆ توم، چتو پو پروشەستۆي تريدتساتي لەت، كوگدا مى ۆيديم، چتو يدەيا پراۆ چەلوۆەكا پرەودولەۆاەت گرانيتسى ي تەپەر ستانوۆيتسيا وبششەي نورموي، تەپەر مى ۆيديم، چتو ەست نەمالو وبششيح نورم ەۆروپەيسكوگو سويۋزا، ەست وبششيە نورمى دليا گوسۋدارستۆ. ۆى نە ۋپوميانۋلي ۆ سۆوەي لەكتسي سلوۆ «پراۆا چەلوۆەكا». سوگلاسنى لي ۆى، چتو پراۆا چەلوۆەكا — ەتو ناستوياششي فۋندامەنت دليا پوستروەنيا ۆ بۋدۋششەم بولەە بەزوپاسنوگو ميرا؟
ف. دايسون. سپاسيبو. زدەس نا ساموم دەلە دۆا ۆوپروسا. پەرۆىي سوستويت ۆ توم، ۆەدەت لي ۆ دەيستۆيتەلنوستي نىنەشني پوستەپەننىي پودحود ك مەجدۋنارودنىم نورمام ك سوزدانيۋ ميروۆوگو پراۆيتەلستۆا. يا نە زنايۋ، يا نە موگۋ وتۆەتيت نا ەتوت ۆوپروس. ليش يستوريا پوكاجەت. يا دۋمايۋ، چتو بەزۋسلوۆنو ەست نەبولشوە پرودۆيجەنيە ۆ ەتوم ناپراۆلەني. نو، س درۋگوي ستورونى، ەست تاكجە توت فاكت، چتو مالەنكيە سترانى ۆ تسەلوم ۋپراۆليايۋتسيا ەففەكتيۆنەە، چەم بولشيە. ي چتو ەست بولشيە پرەيمۋششەستۆا ۆ توم، چتوبى بىت مالەنكوي سترانوي. پوەتومۋ ۆپولنە موجەت بىت، چتو مير پو بولشەي چاستي وستانەتسيا رازدەلەننىم نا مالەنكيە سترانى. پوسموتريم. ي يا نە دۋمايۋ، چتو ەست كاكيە-تو پرينتسيپيالنىە پريچينى، پو كوتورىم رازۆيتيە دولجنو پويتي پو ودنومۋ يز ەتيح پۋتەي، ا نە پو درۋگومۋ. نو بەزۋسلوۆنو سپراۆەدليۆو، چتو پراۆا چەلوۆەكا دولجنى بىت وسنوۆنوي زاداچەي گوسۋدارستۆا. چتو تاكجە وچەن پوموگاەت دۆيگاتسيا ۆ ەتوم ناپراۆلەني. ي موجنو ۆيدەت، چتو نا ساموم دەلە كوگدا مەجدۋنارودنوە سووبششەستۆو ۆسەرەز بەرەتسيا زا چتو-ليبو، ەتو وچەن چاستو بىۆاەت سودەيستۆيە پراۆام چەلوۆەكا. تاك چتو يا بەزۋسلوۆنو ستوروننيك ۆسەگو ەتوگو. نو منە نەچەگو بىلو سكازات وريگينالنوگو.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، يا نە سوگلاسەن س ۆامي پو پوۆودۋ ۆاشەي يدەي، چتو يادەرنوە ورۋجيە ەست ودنا يز ۆەليچايشيح ۋگروز چەلوۆەچەستۆۋ. ۆسپومنيم، ناپريمەر، ينديۋ ي پاكيستان، كوتورىە ۆوەۆالي نەسكولكو دەسياتكوۆ لەت، ي تولكو پوسلە توگو، كاك وبە سترانى وبياۆيلي، چتو ۋ نيح ەست يادەرنوە ورۋجيە، بىل ۋستانوۆلەن كاكوي-تو مير. ا چتو سلۋچيلوس بى، ەسلي بى ودنا يز ەتيح ستران ۆدرۋگ وتكازالاس وت وبلادانيا يادەرنىم ورۋجيەم؟ يا بى پرەدپولوجيل، چتو ەتا سترانا پروستو پەرەستالا بى سۋششەستۆوۆات ۆسەگو چەرەز پارۋ چاسوۆ. سپاسيبو.
ف. دايسون. كونەچنو، نيكتو نە موجەت سكازات، تاك ەتو يلي نەت. ي مى نە موجەم زانوۆو پەرەپيسات يستوريۋ. نو، بەزۋسلوۆنو، منوگيە سترانى، كوتورىە وتكازاليس يگرات ۆ يگرۋ س يادەرنىم ورۋجيەم، دوبيليس پروتسۆەتانيا ي نە پودۆەرگلي سەبيا كاكوي-ليبو زامەتنوي وپاسنوستي. ۆ ەتۋ يگرۋ نەلزيا يگرات ناۆەرنياكا، ونا ۆسەگدا سوپرياجەنا س ريسكوم. نو ەست ودين زامەچاتەلنىي پريمەر سترانى، كوتورايا ساما يزباۆيلاس وت سۆوەگو يادەرنوگو ورۋجيا. ەتو يۋار. ي ەتا سترانا، بەزۋسلوۆنو، دوبيلاس پورازيتەلنو منوگوگو زا پوسلەدنيە تريدتسات لەت، كاك ۆ وبلاستي پراۆ چەلوۆەكا، تاك ي ۆ وبلاستي بەزوپاسنوستي. ي ونا يزباۆيلاس وت يادەرنوگو ورۋجيا. منە بى حوتەلوس، چتوبى درۋگيە سترانى پوسلەدوۆالي ەە پريمەرۋ.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، يا داۆنو، ەششە س يۋنوستي، ۆسەگدا ۆوسحيششالسيا ۆاشيمي رابوتامي، كاك ۆ وبلاستي ناۋكي، تاك ي ۆ وبلاستي ليتەراتۋرى. تو، چتو ۆى سەگودنيا راسسكازىۆالي، كراينە ينتەرەسنو. يا بلاگوداريۋ ۆاس زا زامەچاتەلنىي ەرەتيچەسكي دوكلاد ي حوچۋ سپروسيت ۋ ۆاس، زناكومى لي ۆى س نە مەنەە ەرەتيچەسكيمي يدەيامي زامەچاتەلنوگو رۋسسكوگو ۋچەنوگو ۆلاديميرا يۆانوۆيچا ۆەرنادسكوگو و نووسفەرە، كوتورىە، پو-موەمۋ، سووتۆەتستۆۋيۋت ۆاشيم ۋبەجدەنيام؟
ف. دايسون. وتۆەت — دا. (سمەح، اپلوديسمەنتى.) پروستيتە، چتو يا نە سوسلالسيا نا نەگو ۆ سۆوەي لەكتسي. منە بى حوتەلوس ەتو يسپراۆيت.
ۆوپروس. ۋ مەنيا سلەدۋيۋششي ۆوپروس و بۋدۋششەم. سەيچاس منوگو يزۋچايۋت تو، چتو ناش رازۋم سۆيازان س اگرەسسيەي، ي اگرەسسيا ي رازۋم يدۋت رۋكا وب رۋكۋ. ي ەست منوگو راسسۋجدەني و توم، چتو، موجەت بىت، يمەننو ۆ سۆيازي س ەتيم مى ي نە ۆيديم نيكاكيح درۋگيح تسيۆيليزاتسي، پوتومۋ چتو ەسلي بولەە پرودۆينۋتىە تسيۆيليزاتسي ۆوزنيكالي، وني، بىت موجەت، سامي سەبيا ۋنيچتوجيلي، ۆ سۆيازي س اگرەسسيەي. نو، س درۋگوي ستورونى، چتو مى بۋدەم دەلات، ەسلي ۋ ناس نە بۋدەت نيكاكوگو ۆوورۋجەنيا نا ۆسەي ناشەي پرەكراسنوي پلانەتە، ي ۆدرۋگ مى ۆسترەتيمسيا س درۋگوي تسيۆيليزاتسيەي، بولەە اگرەسسيۆنوي، يلي س اگرەسسيەي، يسحودياششەي يز كوسموسا. يتاك، ۆ ليۋبوم سلۋچاە نام نۋجنو كاكوە-تو ورۋجيە، چتوبى پرەدوتۆراتيت ەتو. چتو ۆى دۋماەتە وب ەتوي ۋگروزە؟
ف. دايسون. وتۆەت — يا نە زنايۋ. (سمەح، اپلوديسمەنتى.) ەسلي ۆنەزەمنىە تسيۆيليزاتسي سۋششەستۆۋيۋت، تو ۋ ناس، ۆەروياتنو، بۋدەت ۆرەميا ۋزنات يح پرەجدە، چەم وني سموگۋت پريچينيت نام ۆرەد. ي نام نادو بۋدەت، ناسكولكو ۆوزموجنو، پودگوتوۆيتسيا ك ەتومۋ. ەسلي جە سلۋچيتسيا تاك، چتو مى ستولكنەمسيا س ۆنەزەمنوي تسيۆيليزاتسيەي ۆنەزاپنو، توگدا نام وستانەتسيا بىت گوتوۆىمي ك نەوجيداننوستيام ي نادەياتسيا نا لۋچشەە. ك ەتومۋ مى نيكاك نە موجەم پودگوتوۆيتسيا. ي، ۆوزموجنو، ەسلي نام پونادوبيتسيا وبورونياتسيا، نام نە سيلنو پوموجەت يمەت ناگوتوۆە منوجەستۆو ورۋجيا، پوتومۋ مى نە سموجەم ۆوۆرەميا پريمەنيت ەگو.
ۆوپروس. زاكونومەرنىي ۆوپروس ك لاۋرەاتۋ تەمپلتونوۆسكوي پرەمي: كاك پو ۆاشەمۋ منەنيۋ، سوۆمەستيمو لي رەليگيوزنوە ميروۆوززرەنيە س ناۋچنىم، ۆ ودنوم چەلوۆەكە؟
ف. دايسون. وتۆەت، رازۋمەەتسيا، ۆ توم، چتو ەتو ۆسەتسەلو زاۆيسيت وت ساموگو چەلوۆەكا. يستوريا زناەت منوگو ۋچەنىح، كوتورىە تاكجە بىلي ۆەرۋيۋششيمي، بىلي وچەن رەليگيوزنىمي ليۋدمي. نو، رازۋمەەتسيا، ۋ نيح ۋ ۆسەح بىلي رازنىە ۋبەجدەنيا. تاك چتو تۋت نەلزيا ۆىدەليت كاكوي-تو وبششي سلۋچاي. چتو سوۆەرشەننو ياسنو، ەتو چتو ەسلي مى ۆوزمەم، ناپريمەر، يسااكا نيۋتونا، وبراز مىسلەي كوتوروگو نام يزۆەستەن پودروبنو، پوتومۋ چتو ون منوگو ناپيسال، كاك و رەليگي، تاك ي و ناۋكە، دليا نەگو ەتي دۆە ۆەششي وتنيۋد نە بىلي نەسوۆمەستيمى. ي، كونەچنو، مى نە موجەم سوگلاسيتسيا سو ۆسەمي ەگو رەليگيوزنىمي ۋبەجدەنيامي، نو ەگو ناۋچنىە ۋبەجدەنيا مى ۆپولنە رازدەلياەم. ۆوت ۆ چەم رازنيتسا: رەليگيا — ۆەشش ليچنايا، ا ناۋكا — پرەدپولاگاەتسيا، چتو بەزليچنايا، نو تو ي درۋگوە موجەت ۆپولنە ۋسپەشنو سوسۋششەستۆوۆات ۆ ودنوم چەلوۆەكە.
ۆوپروس. گوسپودين دايسون، ۋ مەنيا ۆوپروس و ۆاشيح وجيدانياح وتنوسيتەلنو پروگرەسسا بيوتەحنولوگي. تە جە وجيدانيا ۆوزلاگاليس نا پرومىشلەننوە رازۆيتيە، چتو ۆسە ستانۋت بوگاتىمي ي زدوروۆىمي، ا زاتەم تە جە وجيدانيا ۆوزلاگاليس نا وبلاست كومپيۋتەرنوي تەحنيكي. نو نا دەلە مى ۆيديم، چتو ەتي وجيدانيا نە وپراۆداليس، ني تە، ني درۋگيە. ەتوگو تاك ي نە پرويزوشلو. پوەتومۋ، وپاساەتەس لي ۆى، بىت موجەت، چتو رازۆيتيە بيوتەحنولوگي موجەت ۋۆەليچيت سۋششەستۆۋيۋششەە نەراۆەنستۆو، نەراۆەنستۆو ماتەريالنوە ي نەراۆەنستۆو ۆ وبرازوۆاني؟
ف. دايسون. دا، تاكايا وپاسنوست ەست. موجنو پرەدستاۆيت سەبە بۋدۋششەە، ۆ كوتوروم ليش بوگاتىم بۋدۋت دوستاۆاتسيا حوروشيە گەنى. ي ەتو بىسترو پريۆەدەت ك سيتۋاتسي يز رومانا ۋەللسا «ماشينا ۆرەمەني»، گدە چەلوۆەچەسكي ۆيد رازدەليلسيا نا دۆە چاستي، بوگاتىح، ۋ كوتورىح گەنى، چتو نازىۆاەتسيا، حوروشيە، ي بەدنىح، وستاۆشيحسيا زا بورتوم، س پلوحيمي گەنامي. ەتو، بەزۋسلوۆنو، ۆوزموجنو، ي مى دولجنى وچەن پوستاراتسيا، چتوبى ەتوگو نە سلۋچيلوس. ۆ ەتوم يا ۆيجۋ فۋندامەنتالنۋيۋ وپاسنوست، سۆيازاننۋيۋ س بيوتەحنولوگيامي، ۆ سوچەتاني س ەكونوميچەسكيم نەراۆەنستۆوم. ي يا بى سكازال، چتو سامىي پەرۆىي پرينتسيپ دولجەن سوستويات ۆ راۆنوم دوستۋپە ك بيوتەحنولوگيام دليا ۆسەح ناس. نەراۆنىي دوستۋپ دولجەن بىت زاپرەششەن. ي ەتو، كونەچنو، بۋدەت نەپروستو. زا ەتو نام پريدەتسيا بوروتسيا.
ۆوپروس. ۋ مەنيا ۆوپروس و گلوبالنوم پوتەپلەني. يا زنايۋ، چتو منوگيە ليۋدي پوددەرجيۆايۋت يدەيۋ گلوبالنوگو پوتەپلەنيا. يا تاكجە زنايۋ، چتو ەست ليۋدي، كوتورىە وتنوسياتسيا ك نەي سكەپتيچەسكي. ك سوجالەنيۋ، وبسۋجدەنيە ناپوميناەت رازگوۆور گلۋحيح. تە، كتو ۆىسكازىۆاەتسيا زا يلي پروتيۆ، ۆىراجايۋت سوبستۆەننىە منەنيا، نو ترەبۋەتسيا، چتوبى وني پريسلۋشيۆاليس ك ارگۋمەنتام پروتيۆوپولوجنوي ستورونى. چتو بى ۆى سكازالي وب يدەي كاكوي-نيبۋد سوۆمەستنوي ناۋچنوي كونفەرەنتسي ي وبسۋجدەنيا مەجدۋ ستوروننيكامي ي پروتيۆنيكامي گلوبالنوگو پوتەپلەنيا؟ پوددەرجالي بى ۆى تاكۋيۋ كونفەرەنتسيۋ سۆويم يمەنەم؟
ف. دايسون. پروستيتە، نو يا نە وسوبەننو سترەمليۋس بىت پوليتيكوم. ا پروبلەما گلوبالنوگو پوتەپلەنيا، ك سوجالەنيۋ، ستالا وچەن سەرەزنو ۆوۆلەچەنا ۆ پوليتيكۋ.
ۆوپروس. تاك ۆى سچيتاەتە، چتو ۆ نەي نەت ناۋچنوگو ۆوپروسا؟
ف. دايسون. ۆ نەي ەست ناۋچنىە ۆوپروسى، ي يا بىل بى راد زانيماتسيا يمي، نو ەتو ترۋدنو. ترۋدنوست زدەس ۆ پولۋچيۆشەمسيا سمەشەني ناۋكي ي پوليتيكي.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، ۆو-پەرۆىح، بولشوە ۆام سپاسيبو زا زامەچاتەلنۋيۋ لەكتسيۋ ي زا پويستينە زامەچاتەلنۋيۋ جيزن ۆ ناۋكە. يا تاك سچاستليۆ، چتو ونا بىلا ستول دليننوي، چتو مى سموگلي ۋسلىشات ۆاس ي ۋۆيدەت ۆاس ليچنو. ا ۆوپروس ۋ مەنيا تاكوي: پوچەمۋ ۆى نە ۋپوميانۋلي سامىە ەرەتيچەسكيە يز ۆاشيح يدەي، تاكيە كاك سفەرا دايسونا، ستسەناري رازۆيتيا ۆسەلەننوي دايسونا ي ۆسە ەتي ۆەششي؟
ف. دايسون. نۋ، مەنيا پروسيلي، چتوبى لەكتسيا دليلاس نە بولشە چاسا. (سمەح.) تاك چتو منە پريشلوس بىت كراتكيم.
ۆوپروس. ۋ مەنيا ۆوپروس و توم، كاك زاششيتيت مولەكۋليارنۋيۋ بيولوگيۋ يلي بيوتەحنولوگي وت زلوۋپوترەبلەني.
ف. دايسون. وتۆەت، رازۋمەەتسيا، ۆ توم، چتو ەتو پروبلەما زاكونوداتەلستۆا ي ەگو يسپولنەنيا. ۋ ناس ەست وچەن حوروشيە زاكونى، ۆو منوگيح ستراناح ەست زاكونى، ستروگو زاپرەششايۋششيە ەكسپەريمەنتى نا ليۋدياح، يلي پريزىۆى ك ەكسپەريمەنتام نا ليۋدياح، چتوبى بيولوگيەي نە زلوۋپوترەبليالي نا چەلوۆەچەسكوم ۋروۆنە. ەتي زاكونى يسپولنيايۋتسيا. ليۋدي، كوتورىە يح نارۋشايۋت، پوپادايۋت ۆ تيۋرمۋ. تاك چتو ۆسيو ەتو وچەن حوروشو رابوتاەت نا چەلوۆەچەسكوم ۋروۆنە. نو، رازۋمەەتسيا، ۆوزنيكاەت منوجەستۆو ۆوپروسوۆ، سۆيازاننىح س پريمەنەنيەم بيوتەحنولوگي ك درۋگيم جيۆىم سۋششەستۆام. ي نام نۋجنو يسكات پۋتي يح رەشەنيا. نو ەتو چيستو ەتيچەسكيە ي يۋريديچەسكيە، ا نە ناۋچنىە ۆوپروسى. تاك چتو وني نە وچەن-تو پو موەي چاستي. پو-موەمۋ، لۋچشە ۆسەگو نە سترەميتسيا ۋستاناۆليۆات سليشكوم وبوبششەننىە پراۆيلا. ناپريمەر، ەسلي رەشيت، چتو گەنەتيچەسكي موديفيتسيروۆاننىە پرودۋكتى — ەتو پلوحو، ي پرينيات پروتيۆ نيح زاكون، ەتو بۋدەت ۆەسما پريسكوربنو. نۋجنو دەلات زاكونى، سپەتسيفيچەسكي وتنوسياششيەسيا ك كونكرەتنىم ۆوپروسام.
ۆوپروس. تاك منوگو ليۋدەي ۆ ناشي دني زاۆيسيمى وت كومپيۋتەروۆ. ا ۆى گوۆوريلي و گەنەتيچەسكيح تەحنولوگياح، كوتورىە ستانۋت دوستۋپنى ي ودوماشنەنى، دوستۋپنى داجە دليا دوموحوزياەك. نە ستانۋت لي وني يستوچنيكوم توچنو تاكوي جە زاۆيسيموستي، كاك كومپيۋتەرنىە يگرى ناشيح دنەي؟
ف. دايسون. وتۆەت — دا. ي، پو-موەمۋ، ەتو بىلو بى نا ساموم دەلە سوۆسەم نەپلوحو، ەسلي بى ليۋدي ۆىرابوتالي بولەە سيلنۋيۋ زاۆيسيموست وت جيۆوتنىح ي راستەني. ۋ منوگيح يز ناس ۋجە ەست تاكايا زاۆيسيموست، نو منوگيم يز ناس نە پوۆرەديت، ەسلي ونا ستانەت سيلنەە.
ۆوپروس. گوسپودين دايسون، ۆى پريزۆالي ۋنيچتوجيت يادەرنوە ورۋجيە. نو تەحنولوگي ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا ستانوۆياتسيا ۆسيو بولەە دوستۋپنىمي. ۆ 1976 گودۋ ۆى بىلي ناۋچنىم رۋكوۆوديتەلەم زنامەنيتوگو «اتومنوگو ستۋدەنتا»، دجونا فيلليپسا، كوتورىي پوچتي چتو سوزدال اتومنۋيۋ بومبۋ، ي ون ۆ سۆويح ۆوسپومينانياح سكازال، چتو ۆى حوروشو وتزىۆاليس و ەگو رابوتە. سكاجيتە، ا ناسكولكو رەالنا وپاسنوست يادەرنوگو تەرروريزما ۆ بۋدۋششەم، ي موجنو لي ەە كاك-تو پرەدوتۆراتيت؟ سكولكو نام لەت وستالوس جيت؟
ف. دايسون. رازۋمەەتسيا، يا نە زنايۋ وتۆەتا. ي نيكتو ەگو نە زناەت، ەتو ۆوپروس دليا يستوري. ۆسيو، چتو يا موگۋ سكازات، ەتو چتو يا سچيتايۋ، چتو ەسلي مى سموجەم زاكوننىم پۋتەم يزباۆيتسيا وت يادەرنوگو ورۋجيا، ناشا جيزن ستانەت نامنوگو بەزوپاسنەە. پري ەتوم پو-پرەجنەمۋ سوحرانيتسيا ۋگروزا يادەرنوگو تەرروريزما، نو تەرروريستى نە سموگۋت پريچينيت ستولكو ۆرەدا. ۆوت ۆسيو، چتو يا موگۋ سكازات. ەتو ۋتۆەرجدەنيە سراۆنيتەلنوگو سۆويستۆا. نەپراۆدا، چتو ۋ مەنيا بىل كاكوي-تو تاكوي ستۋدەنت، ەتو پرەۋۆەليچەنيە. نو ۋ مەنيا بىل ستۋدەنت، ەتو پراۆدا، كوتورىي وچەن حوروشو ۋمەل ۆىۆەدىۆات سەكرەتى. ي ون ۋديۆليال مەنيا، ۆىۆەدىۆايا منوجەستۆو سەكرەتنوي ينفورماتسي، نە يمەيا ك نەي وفيتسيالنوگو دوپۋسكا. نو ون نە رازراباتىۆال نيكاكوگو ورۋجيا. ون بىل ينجەنەروم، ۋ نەگو ەست پرەۋسپەۆايۋششايا كومپانيا، كوتورايا رازراباتىۆاەت، ناسكولكو يا پومنيۋ، پرينادلەجنوستي دليا موتوتسيكلوۆ.*
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، ەسلي يا نە وشيبايۋس، سرەدي ۆاشيح يدەي ەست ودنا و نەكوتورىح تەندەنتسياح ۆ بيولوگي. ودنا ۆەشش، سۆيازاننايا س گەنەتيكوي، دليا مەنيا وسوبەننو نەپونياتنا. ۆى گوۆوريلي و گەنەتيكە، رابوتايۋششەي نامەرەننو، س وپرەدەلەننىمي تسەليامي. نو زاچەم ەتو، زاچەم ۋۆەليچيۆات چيسلو جيۆىح سۋششەستۆ؟
ف. دايسون. كاجدىي موجەت رەشات ەتو دليا سەبيا. يا نە گوۆوريۋ، چتو كاكايا-تو وپرەدەلەننايا پروگرامما يمەەت سمىسل. نو يا گوۆوريۋ، چتو كوگدا ەتي تەحنولوگي ستانۋت دوستۋپنى كاجدومۋ، ليۋدي بۋدۋت رەشات، چتو س نيمي دەلات. يا نە پىتايۋس ناۋچيت يح، كاك پريمەنيات ەتي تەحنولوگي.
ۆوپروس. پروستيتە، ەسلي يا نە راسسلىشال، چتو كاساەتسيا كوسموسا ۆ ۆاشيح ەرەسياح. چتو ۆى موجەتە سكازات و كوسموسە؟ و كوسموسە ۆ ناشەم بۋدۋششەم، ۆ پرومىشلەننوستي، تەحنولوگياح، موجەت بىت، وب ۋپراۆلەني كليماتوم ي كاكيح-تو رازرابوتكاح يستوچنيكوۆ ەنەرگي؟
ف. دايسون. نۋ، چتو كاساەتسيا كوسموسا، تو منە نەچەگو سكازات وسوبەننو نوۆوگو. ۆسيو ەتو زاۆيسيت وت ناليچيا دەشەۆوي سيستەمى وبششەستۆەننوگو ترانسپورتا، پوزۆوليايۋششەي پوپاست س زەملي ۆ كوسموس، پو تسەنە، دوستۋپنوي دليا منوگيح ليۋدەي. نام نۋجنو پەرەيتي وت وتدەلنىح كوسميچەسكيح اپپاراتوۆ ك پۋبليچنىم ماگيستراليام، ۆ توچنوستي كاك ەتو سلۋچيلوس س پوەزدامي ي س سامولەتامي. ي يا نە زنايۋ، كاك ەتو سدەلات، نە زنايۋ، سكولكو ەتو زايمەت ۆرەمەني. موجەت بىت، پياتدەسيات لەت، موجەت بىت، ستو، مى زناەم، چتو تەحنيچەسكي ەتو ۆوزموجنو. نو، كاك ي س ليۋبىم كرۋپنىم پرەدپرياتيەم، ونو دولجنو ناچاتسيا س مالوگو، ا زاتەم ستات كرۋپنىم. ي پرويتي چەرەز ەتۋ ستاديۋ روستا ترۋدنو.
ۆ. ا. رۋباكوۆ. يا پروشۋ پروششەنيا، نام نۋجنو بۋدەت ۆ كاكوي-تو مومەنت زاكانچيۆات، پوەتومۋ پۋست ۋ ناس بۋدەت، ناۆەرنوە، پوسلەدنيايا پارا ۆوپروسوۆ.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، ۆى گوۆوريلي منوگو ەرەتيچەسكيح ۆەششەي. كاك ۆى وتنوسيتەس ك ۆەليكومۋ امەريكانسكومۋ فيزيكۋ-تەورەتيكۋ ەۆەرەتتۋ ي ەگو تەوري منوجەستۆەننىح ميروۆ؟
ف. دايسون. نە ستانۋ ۆداۆاتسيا ۆ تەحنيچەسكيە پودروبنوستي، نو يا موگۋ سكازات، چتو ەتو، ۆەروياتنو، س پراگماتيچەسكوي توچكي زرەنيا كوررەكتنو. ەتا كونتسەپتسيا نەپروتيۆورەچيۆا، نو يا نە دۋمايۋ، چتو ونا موجەت يمەت كاكوە-تو زناچەنيە دليا پراكتيكي. ۋ نەە نەت پراكتيچەسكيح سلەدستۆي.
ۆوپروس. پروفەسسور دايسون، يا حوتەل بى وت دۋشي پوبلاگوداريت ۆاس زا ۆاش ۆكلاد ۆ ناشۋ تسيۆيليزاتسيۋ، نە تولكو ۆ ناشۋ ناۋكۋ. ي ۆوت موي ۆوپروس: كاك ۆى دۋماەتە، ۆوزموجنو لي سۋششەستۆوۆانيە ۆ نەكوي ۆەليكوي سترانە ادمينيستراتسي ي پراۆيتەلستۆا بەز كوررۋپتسي؟
(سمەح، اپلوديسمەنتى.)
ف. دايسون. پوجالۋي، يا نيچەگو نە سكاجۋ وب ەتوم. ەسلي بى يا بىل يستوريكوم، يا بى، ۆەروياتنو، ناشەل پريمەرى، نو يا نە ستانۋ پىتاتسيا ەتو سدەلات.

* ۆ دەيستۆيتەلنوستي كومپانيا دجونا فيلليپسا ("Aristotle, Inc.") زانيماەتسيا پوليتتەحنولوگيامي. — پريم. پەرەۆ.
پەرەۆود پەترا پەتروۆا
www.elementy.ru

0 پىكىر