اقش سەكىلدى الپاۋىت ورتالىق ازيا ايماعىنا قايتا ورالا باستاعان سىقىلدى.

ويتكەنى، دۇنيە مەن امەريكانى استاڭ-كەستەڭ ەتىپ، توڭكەرە تاستاي جازداعان اتىشۋلى دونالد ترامپتىڭ تۇسىندا اق ءۇيدىڭ سىرتقى ساياساتى كۇرت وزگەرگەنى بارشاعا ءمالىم. ءوز ەلىندە - دەموكراتتارمەن، سىرتقى الاڭدا - ەۋرووداق، قىتاي جانە باسقا دا الەمدىك گەوساياسي ورتالىقتارىمەن الىسىپ ءجۇرىپ، اقش ورتالىق ازيا تۋرالى مۇلدەم ۇمىتىپ كەتتى دەسەك بولادى. تەك قانا اۋعانستانعا جۇك جەتكىزۋدەگى ءبىر بەكەت رەتىندە قاراستىرعانى بولماسا...

ەندى، اقش-تا بيلىك باسىنا دەموكراتتار كەلدى. ولار بولسا، ءوز تۇعىرناماسىنداعى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە دەموكراتيا قۇندىلىقتارىن ورنىقتىرۋ جانە ادام قۇقىن قورعاۋ سەكىلدى ىرگەلى ۇستانىمدارىنا ادال ەكەنىن ەجەلدەن تانىتىپ كەلەدى.

مەنىڭشە، اقش-تىڭ ءبىزدىڭ اۋماققا، سونىڭ ىشىندە، قازاقستانعا قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتۋىنىڭ باستى ءتورت سەبەبى بار.

بىرىنشىدەن، قازاقستاندا ۇلكەندى-كىشىلى 719 امەريكالىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ءوز ينۆەستيتسيالارىن مەن ءوز بيزنەسىن قورعاۋ – كەز كەلگەن ەلدىڭ مىندەتى. امەريكا دا ءوز وتانداستارىنىڭ بىزدەگى جاعدايىن ءجىتى باقىلاپ وتىرۋى زاڭدى.

ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەل امەريكانىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ اسا ماڭىزدى نىساندارى، بىتىسپەس باسەكەلەستەرى – قىتاي مەن رەسەيدىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسقان. مۇنداي گەوساياسي ورنالاسۋ قازاقستاننىڭ باعى دا، سورى دا.

باعى دەيتىنىم – ەكونوميكالىق، ترانزيتتىك تۇرعىدان ەكى مىقتى نارىققا قاراي جول اشىق.
سورى دەيتىنىم – ەكى الپاۋىت كورشىمەن ساناسپاۋعا ءارى جانجالداسۋعا بولمايدى. سوندىقتان دا وسى ەكى دەرجاۆانىڭ كەيبىر كەسىرلى ارەكەتتەرىنە ورنىقتى – اربانى دا سىندىرماي، وكىزدى دە ولترىمەي - كوزقاراس تانىتۋ دا اسا تەرەڭ ديپلوماتيالىق كورەگەندىكتى قاجەت ەتىپ كەلەدى. اقش بولسا، ءوزىنىڭ سىرتقى ساياساتىندا ءبىزدىڭ وسى ءبىر بىرەگەي ەرەكشەلىگىمىزدى ەسكەرسەك كەرەك.

ءۇشىنشى سەبەپ ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشىپ، الەمدىك بويكوتقا ۇشىراعان رەسەيگە قاتىستى دەپ ويلايمىن. قازاقستان مەن رەسەي – ەاەو قۇرامىندا، سول سەبەپتى ەكى ەل ورتاسىنداعى 7 جارىم مىڭ شاقىرىم شەكارا ايقاراداي اشىق دەسە دە بولادى. سانكتسيالاردىڭ 10-شى (!) پاكەتىن جاريالاسا دا، «ۇجىمدىق باتىستىڭ» ولاردىڭ تيىمدىلىگىنە كوڭىلى تولمايدى. ونىڭ ءبىر سەبەبى – ءپۋتيننىڭ ءسال ەرتەرەكتە قول قويعان «پاراللەل يمپورت» تۋرالى زاڭىندا. ياعني، باتىس تاراپىنان تىيىم سالىنعان شەتەل كومپانيالارىنىڭ تاۋارلارىن ءوندىرۋشىنىڭ رۇقساتىنسىز-اق رەسەيگە اكەلە بەرۋگە بولادى. ال سول «ءدالىزدىڭ» كوكەسى – ءبىزدىڭ اۋماق ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سول سەبەپتى قازىر ۇجىمدىق باتىس وسىنداي «سۇر» يمپورتتىڭ جولدارىن جاۋىپ تاستاۋدى قولعا الا باستادى. سونىڭ العاشقى ءبىر قادامى – سانكتسيالىق تاۋارلاردى رەسەيگە اپارۋعا ات سالىسىپ جاتقان ەلدەرگە قوسىمشا سانكتسيا سالۋ. بۇل بولسا، ءبىز ءۇشىن وراسان زور قاۋىپ!

كەيبىر ساراپشىلار «بلينكەن قازاقستان باسشىلىعىنىڭ ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى كوزقاراسىن ودان سايىن قاتايتىپ، كەرەك دەسەڭىز، رەسەيدى سىن استىنا الۋعا يتەرمەلەۋى مۇمكىن» دەپ ساۋەگەيلىك تانىتۋدى. ءوز باسىم ولاي دەپ ويلامايمىن. اقش باسشىلىعى قازاقستاننىڭ گەوساياسي تۇرعىدان العاندا قانداي كۇردەلى جاعدايدا تۇرعانىن تۇسىنەدى دەپ سانايمىن. سوندىقتان دا ونسىز دا تۇراقسىز احۋالدى ودان سايىن ۋشىقتىرا قويماس.

ماسەلەن، كەشە عانا قىتاي پارلامەنتەر (بىتىمگەرشىلىك) ميسسياسىن ءوز موينىنا الىپ، ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋعا قاتىستى ناقتى ۇسىنىستارىن جاريالادى. قازاقستان ول باستامانى قولدادى. قازاقستاننىڭ قىتايمەن جاقىنداي ءتۇسۋى دە اقش-قا ۇناي قويمايتىنى تاعى بەلگىلى.
كەشە عانا بۇۇ-دا ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋعا قاتىستى قارارعا داۋىس بەرگەن كەزدە قازاقستان قالىس قالدى. ۆاشينگتون مۇنى دا جاراتا قويماعان بولار.

مۇنىڭ ءبارى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءوز تاڭداۋى ءارى مۇنداي قادامدار قازاقستان مەن اقش اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە ەشقانداي دا كولەڭكە تۇسىرمەيتىنىن دالەلدەۋ – ءبىزدىڭ ديپلوماتيالىق كورپۋستىڭ ءتول مىندەتى بولسا كەرەك.

ءتورتىنشى سەبەپ ورتالىق ازياعا قاتىستى. وسىدان ءبىراز ۋاقتى بۇرىن ەۋرووداق ءبىزدىڭ اۋماقتاعى ەلدەرگە قاتىستى «5+1» فورمۋلاسىن ۇسىنعان بولاتىن. مىنە، اقش تا بۇل پروتسەستەن قالماۋعا تىرىسىپ، سونداي فورماتتاعى كەزدەسۋ وتكىزبەك. جانە دە ول جيىننىڭ قازاقستاندا وتكىزىلۋى دە كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك...

ارينە، قازاقستاننىڭ اقش سەكىلدى الەمدىك دەرجاۆامەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋى باسقالارعا، سونىڭ ىشىندە، رەسەيگە ۇناي قويماسى انىق. سودان بولار بلينكەننىڭ ءبىزدىڭ ەلگە ساپارىنىڭ قارساڭىندا كەيبىر تەلەگرام رەسۋرستارىندا ەكى ەل اراسىنا وت سالۋى مۇمكىن انونيم ماتەريالدار كوپتەپ جاريالانا باستادى.

ول ماقالالاردا نەگىزىنەن ەكى تاقىرىپ قوزعالعان.

ءبىرى – «اقش قازاقستانداعى بيلىككە قارسى، سوندىقتان دا قازىرگى بيلىكتىڭ سىنشىلارىنا ءتيىستى گرانتتار بەرىپ جاتىر-مىس».

ەكى ەل اراسىندا ءتيىستى كەلىسىم-شارتتار بار، سوندىقتان دا سول قورلاردان قارجى ءبولۋ ماسەلەسى تەك وسى قۇجاتتارعا تولىقتاي ساي جۇرگىزىلۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. رەسمي تىركەلگەن، ءتيىستى بەكگراۋندى بار، بەدەلدى حالىقارالىق قورلاردان گۋمانيتارلىق جانە باسقا جوبالارعا گرانت الۋ – الەمدە قالىپتاسقان تاجىريبە. تەك قانا ول قارجى بيلىك ءۇشىن تالاسا الاتىن ساياسي ۇيىمدارعا بەرىلمەۋى شارت.

ەكىنشىسى – «اقش قازاقستاندى ءوزىنىڭ رەسەيگە قارسى ساياساتىندا پايدالانباق-مىس».
بۇل دا ەكى ەل اراسىن ۋشىقتىرۋدىڭ ءبىر امالى ىسپەتتەس، ويتكەنى ەلدىڭ ەسى بار باسشىلارى گەوساياسي ويىنداردا ويىنشىق بولا قويماس دەپ سانايمىن. ءيا، ءار ەلمەن ءتىل تابىسۋ ءۇشىن كەيدە بەلگىلى ءبىر كومپروميستەرگە بارۋ قاجەت بولار. بىراق ونداي، امالسىزدان جاسالاتىن قادامدار ەلىمىزدىڭ تۇپكىلىكتى قۇندىلىقتارىنا – تاۋەلسىزدىگى مەن دەربەستىگىنە – قىلاۋداي بولسا دا زيان كەلتىرمەۋى ءتيىس!

مەنىڭشە، ەرتەڭ بولا كەلىسسوزدەردە ەكى جاق ءدال وسىنى ۇعىنىپ الىپ، ورتاق شەشىمدەرگە كەلۋى ءتيىس.
ءوز باسىمنان ءبىر تىلەك. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قازاقستانعا كەلگەن قىتاي باسشىسى «ءبىز قازاقستاندى ءوز تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن، جەر اۋماعىنىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋدا قولداي بەرەمىز» دەگەن سىڭايدا وي ءبىلدىرىپ ەدى.

ءپۋتيننىڭ ءتۇرى اناۋ. ءوزى باستاعان سوعىسىندا جەڭىسكە جەتە الماي الەك. ەندى، مىنە، الەمگە يادرولىق سەس كورسەتە باستادى. وسىلايشا تاريحي تىعىرىققا تىرەلگەن ول كەز كەلگەن وقىس قادامدارعا بارا الادى. سول سەبەپتى ونىمەن كورشىلەس ءبىز دە اباي بولۋىمىز كەرەك. سول سەبەپتى ءبىزدىڭ ديپلوماتتار قازاقستان جەر اۋماعىنا قاتىستى قولداۋ ءسوزدى بلينكەننىڭ اۋزىنا سالىپ بەرسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى...

ءامىرجان قوسان

Abai.kz